Η ποίηση είναι η δυσκολότερη δημιουργική πράξη, τουλάχιστον όσον αφορά στην προσπάθεια του ανθρώπου να εκφραστεί μέσα από τον γραπτό λόγο. Και αυτό, γιατί μέσα σε λίγους στίχους, πρέπει να αποδοθούν συναισθήματα και εικόνες πού, κανονικά, θα μπορούσαν να εκφραστούν είτε σε ένα μυθιστόρημα είτε σε ένα διήγημα, που θα είχε πολύ περισσότερες σελίδες. Ο ποιητής, εάν είναι ποιητής, μπορεί να εκφράσει σε λίγους στίχους αυτό που ο μυθιστοριογράφος εκφράζει σε πολλές σελίδες. Γι’ αυτόν τον λόγο, πιθανότατα, η αληθινή ποίηση είναι σπάνια και κατά συνέπεια οι αληθινοί ποιητές είναι εκείνοι που λάμπουν μέσα από το έργο τους.
Στην Ελλάδα, με τα δύο Νόμπελ ποίησης, υπήρξαν και υπάρχουν εξαιρετικοί ποιητές. Ίσως να είναι κάτι που κληροδοτείται ασυναίσθητα μέσα από μια παράδοση που είναι παρούσα και ζωντανή, ακόμα κι αν δεν την βλέπουμε καθημερινά μπροστά μας. Φρόντισαν κάποιοι κορυφαίοι συνθέτες μας να μελοποιήσουν ποίηση, και μάλιστα ακριβή ποίηση, έτσι ώστε να φτάσει στον κόσμο και να τραγουδηθεί, άρα και να ενσωματωθεί στην καθημερινότητά μας, με έναν τρόπο που δεν έγινε σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου.
Γιατί τα γράφω όλα αυτά; Διαβάζοντας την πρώτη ποιητική συλλογή του Κωνσταντίνου Νικολάου, πολύ εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι δεν πρόκειται για άλλο ένα βιβλίο ποίησης που ο συγγραφέας προσπαθεί να εντυπωσιάσει με εύκολα λογοτεχνικά πυροτεχνήματα. Κουβαλά ο ίδιος μια γενικότερη μόρφωση, που του επιτρέπει οι στίχοι του να είναι στιβαροί και πάνω από φτηνούς συναισθηματισμούς. Θα έλεγε κανείς ότι συνομιλεί με την ιστορία, καθώς χρησιμοποιεί ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα για να εκφράσει μέσα από αυτά τα συναισθήματα που θέλει. Είτε πρόκειται για τον Βερμέερ, είτε για τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Κόμοδο, είτε για τον Αλέξανδρο και το άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου, ο Κωνσταντίνος Νικολάου μπορεί να εκφράσει μέσα από τους στίχους του την ματαίωση, την οδύνη του χρόνου που περνά, την αληθινή διάσταση του ανθρώπου που συμπάσχει.
«Η προσομοίωση επαναλαμβάνεται.
Κάθε φορά όμως, νέα αίτια προκύπτουν.
Η φθορά θριαμβεύει.
Το τέλος είναι ένα.»
Σκέψεις ενός σημερινού ανθρώπου που δεν θέλει να παραμείνει απλός θεατής της ιστορίας, των γεγονότων, αλλά προσπαθεί μέσα από συναισθήματα και λέξεις να κατακτήσει αυτό το μικρό κομμάτι τρέχουσας ζωής που του αναλογεί. Που προσπαθεί να αιχμαλωτίσει «τη στιγμή που περνά και χάνεται».
«Άκου φίλε:
Βρες αυτό που αγαπάς κι άφησέ το να σε σκοτώσει.
Μην περιμένεις να σε σκοτώσει κάτι που είναι ήδη νεκρό».
Αναφορά στον Τσαρλς Μπουκόφσκυ, όπως σημειώνει ο ίδιος στο τέλος του βιβλίου του. Και, βέβαια, οι αναφορές σε ιστορικά πρόσωπα, η αφομοίωση των πράξεων και των συναισθημάτων τους, του επιτρέπει να «ξαναγεννήσει», να αναδημιουργήσει μέσα από το προσωπικό του φίλτρο αυτό που θέλει να πει.
Ίσως είναι αδόκιμο, αλλά θα αντιγράψω ένα ποίημα του που μιλάει για τον σπουδαίο Ολλανδό ζωγράφο Βερμέερ. Αν έπαιρνα μόνο ένα μικρό απόσπασμα, το πιο πιθανό είναι να αδικούσα το ποίημα:
«Πέρασε τη μισή του ζωή
στο σπίτι της πεθεράς του
στο Ντέλτ.
Στα σαράντα τρία του χρόνια
Πέθανε από καρδιακή προσβολή-
Λόγω κατάθλιψης, είπαν κάποιοι.
Στη σύζυγό του, Καταρίνα
Κληροδότησε λίγους πίνακες
Πολλά χρέη
(ακόμα και στον φούρναρη χρειάστηκε να δώσει δύο
έργα του)
κι έντεκα παιδιά
που έπρεπε στο εξής να θρέψει.
Αν ήμουν ο μικροβιολόγος γείτονάς του
Άντον φαν Λέβενχουκ
Ενδεχομένως να τον χαρακτήριζα αποτυχημένο.
Η χήρα του βέβαια θα συμφωνούσε.
Ωστόσο τρεισήμισι αιώνες αργότερα
Στέκομαι σε μια ουρά στο Μαουρτσχάους
Προκειμένου να θαυμάσω το «Κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι».
Δεν μπορώ να πω αν το μοντέλο
Είναι η κόρη του Ελισάβετ
Ούτε να επιβεβαιώσω τις φήμες
Που την ταυτίζουν με την υπηρέτρια του σπιτιού.
Το σίγουρο πάντως είναι
Πως το σκουλαρίκι κρέμεται
Στο σωστό αυτί»
Ο χρόνος που βάζει κάθε τι στη σωστή θέση. Έστω και μετά από τρεισήμισι αιώνες. Καβαφικός απόηχος.
Ο Κωνσταντίνος Νικολάου με αυτή την πρώτη του ποιητική συλλογή πείθει τον αναγνώστη για την σοβαρότητα του εγχειρήματός του. Γράφει ποίηση απαλλαγμένη από όλα αυτά τα περιττά καλολογικά στοιχεία που συνήθως συναντάμε σε στίχους σημερινών ποιητών. Θα έλεγε κανείς ότι αυτά που γράφει είναι απομονωμένα από κάθε τι περιττό. Και αυτό σημαίνει σβήσιμο και γράψιμο. Όσοι γράφουν, καταλαβαίνουν τι εννοώ.
Προσωπικά, θα περιμένω με ενδιαφέρον την επόμενη ποιητική συλλογή του. Είμαι σίγουρος ότι έχει να πει πολλά ακόμα.
«Επομένως
όπως υπάρχουν τσαλακωμένες ρίμες
άλλο τόσο υπάρχουν σιδερωμένοι ελεύθεροι στίχοι.»
Τελευταία, αλλά όχι χωρίς σημασία, επισήμανση, η πολυτονική έκδοση. Σε μια εποχή που τα Ελληνικά περνούν δύσκολες μέρες, κάποιες τέτοιες εκδόσεις μας φέρνουν ξανά σε επαφή με τα λησμονημένα πλέον στοιχεία της γλώσσας μας.
Στην Ελλάδα, με τα δύο Νόμπελ ποίησης, υπήρξαν και υπάρχουν εξαιρετικοί ποιητές. Ίσως να είναι κάτι που κληροδοτείται ασυναίσθητα μέσα από μια παράδοση που είναι παρούσα και ζωντανή, ακόμα κι αν δεν την βλέπουμε καθημερινά μπροστά μας. Φρόντισαν κάποιοι κορυφαίοι συνθέτες μας να μελοποιήσουν ποίηση, και μάλιστα ακριβή ποίηση, έτσι ώστε να φτάσει στον κόσμο και να τραγουδηθεί, άρα και να ενσωματωθεί στην καθημερινότητά μας, με έναν τρόπο που δεν έγινε σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου.
Γιατί τα γράφω όλα αυτά; Διαβάζοντας την πρώτη ποιητική συλλογή του Κωνσταντίνου Νικολάου, πολύ εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι δεν πρόκειται για άλλο ένα βιβλίο ποίησης που ο συγγραφέας προσπαθεί να εντυπωσιάσει με εύκολα λογοτεχνικά πυροτεχνήματα. Κουβαλά ο ίδιος μια γενικότερη μόρφωση, που του επιτρέπει οι στίχοι του να είναι στιβαροί και πάνω από φτηνούς συναισθηματισμούς. Θα έλεγε κανείς ότι συνομιλεί με την ιστορία, καθώς χρησιμοποιεί ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα για να εκφράσει μέσα από αυτά τα συναισθήματα που θέλει. Είτε πρόκειται για τον Βερμέερ, είτε για τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Κόμοδο, είτε για τον Αλέξανδρο και το άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου, ο Κωνσταντίνος Νικολάου μπορεί να εκφράσει μέσα από τους στίχους του την ματαίωση, την οδύνη του χρόνου που περνά, την αληθινή διάσταση του ανθρώπου που συμπάσχει.
«Η προσομοίωση επαναλαμβάνεται.
Κάθε φορά όμως, νέα αίτια προκύπτουν.
Η φθορά θριαμβεύει.
Το τέλος είναι ένα.»
Σκέψεις ενός σημερινού ανθρώπου που δεν θέλει να παραμείνει απλός θεατής της ιστορίας, των γεγονότων, αλλά προσπαθεί μέσα από συναισθήματα και λέξεις να κατακτήσει αυτό το μικρό κομμάτι τρέχουσας ζωής που του αναλογεί. Που προσπαθεί να αιχμαλωτίσει «τη στιγμή που περνά και χάνεται».
«Άκου φίλε:
Βρες αυτό που αγαπάς κι άφησέ το να σε σκοτώσει.
Μην περιμένεις να σε σκοτώσει κάτι που είναι ήδη νεκρό».
Αναφορά στον Τσαρλς Μπουκόφσκυ, όπως σημειώνει ο ίδιος στο τέλος του βιβλίου του. Και, βέβαια, οι αναφορές σε ιστορικά πρόσωπα, η αφομοίωση των πράξεων και των συναισθημάτων τους, του επιτρέπει να «ξαναγεννήσει», να αναδημιουργήσει μέσα από το προσωπικό του φίλτρο αυτό που θέλει να πει.
Ίσως είναι αδόκιμο, αλλά θα αντιγράψω ένα ποίημα του που μιλάει για τον σπουδαίο Ολλανδό ζωγράφο Βερμέερ. Αν έπαιρνα μόνο ένα μικρό απόσπασμα, το πιο πιθανό είναι να αδικούσα το ποίημα:
«Πέρασε τη μισή του ζωή
στο σπίτι της πεθεράς του
στο Ντέλτ.
Στα σαράντα τρία του χρόνια
Πέθανε από καρδιακή προσβολή-
Λόγω κατάθλιψης, είπαν κάποιοι.
Στη σύζυγό του, Καταρίνα
Κληροδότησε λίγους πίνακες
Πολλά χρέη
(ακόμα και στον φούρναρη χρειάστηκε να δώσει δύο
έργα του)
κι έντεκα παιδιά
που έπρεπε στο εξής να θρέψει.
Αν ήμουν ο μικροβιολόγος γείτονάς του
Άντον φαν Λέβενχουκ
Ενδεχομένως να τον χαρακτήριζα αποτυχημένο.
Η χήρα του βέβαια θα συμφωνούσε.
Ωστόσο τρεισήμισι αιώνες αργότερα
Στέκομαι σε μια ουρά στο Μαουρτσχάους
Προκειμένου να θαυμάσω το «Κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι».
Δεν μπορώ να πω αν το μοντέλο
Είναι η κόρη του Ελισάβετ
Ούτε να επιβεβαιώσω τις φήμες
Που την ταυτίζουν με την υπηρέτρια του σπιτιού.
Το σίγουρο πάντως είναι
Πως το σκουλαρίκι κρέμεται
Στο σωστό αυτί»
Ο χρόνος που βάζει κάθε τι στη σωστή θέση. Έστω και μετά από τρεισήμισι αιώνες. Καβαφικός απόηχος.
Ο Κωνσταντίνος Νικολάου με αυτή την πρώτη του ποιητική συλλογή πείθει τον αναγνώστη για την σοβαρότητα του εγχειρήματός του. Γράφει ποίηση απαλλαγμένη από όλα αυτά τα περιττά καλολογικά στοιχεία που συνήθως συναντάμε σε στίχους σημερινών ποιητών. Θα έλεγε κανείς ότι αυτά που γράφει είναι απομονωμένα από κάθε τι περιττό. Και αυτό σημαίνει σβήσιμο και γράψιμο. Όσοι γράφουν, καταλαβαίνουν τι εννοώ.
Προσωπικά, θα περιμένω με ενδιαφέρον την επόμενη ποιητική συλλογή του. Είμαι σίγουρος ότι έχει να πει πολλά ακόμα.
«Επομένως
όπως υπάρχουν τσαλακωμένες ρίμες
άλλο τόσο υπάρχουν σιδερωμένοι ελεύθεροι στίχοι.»
Τελευταία, αλλά όχι χωρίς σημασία, επισήμανση, η πολυτονική έκδοση. Σε μια εποχή που τα Ελληνικά περνούν δύσκολες μέρες, κάποιες τέτοιες εκδόσεις μας φέρνουν ξανά σε επαφή με τα λησμονημένα πλέον στοιχεία της γλώσσας μας.
