Ενα πληθωρικό μυθιστόρημα εποχής, ενός πληθωρικού συγγραφέα. Πρωτοδημοσιεύτηκε το 2010, είναι το έκτο μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Εκο καί έχει χαρακτηρισθεί σαν το καλύτερό του μετά το ΄΄Ονομα του Ρόδου΄΄. Ενα μυθιστόρημα –ποταμός που περιγράφει πως η-κάθε-εξουσία γράφει την επίσημη Ιστορία που αφήνει στους μεταγενέστερους. Πολύ συχνά μέσα από την πλαστογράφηση γεγονότων και ντοκουμέντων. Οι ίντριγκες και ο σκοταδισμός είναι ο φυσικός τους σύμμαχος.
Τι είναι ΄΄Το κοιμητήριο της Πράγας;΄΄Ενα μυθιστόρημα, με μακρινό πρότυπο στο μυαλό του συγγραφέα τα μυθιστορήματα του Αλέξανδρου Δουμά. Η υπόθεσή του αφορά τον 19ο αιώνα καί,όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας, όλα τα πρόσωπα που παρελαύνουν από τις σελίδες του είναι υπαρκτά. Ολα, εκτός από τον πρωταγωνιστή, που είναι δημιούργημα της φαντασίας του. Η υπόθεση μοιάζει απλή, αλλά δεν είναι. Κεντρικό πρόσωπο ο Σιμονίνι, που σπουδάζει νομικά, στα μέσα, περίπου του 19ου αιώνα , στην Ιταλία, στο Τορίνο. Ο πατέρας του σκοτώθηκε μαχόμενος για μιά ενωμένη Ιταλία. Μεγαλώνει δίπλα σε έναν παππού αντιδραστικό, που περιέθαλπτε τους Ιησουίτες και μισούσε τους Εβραίους. Μετά τον θάνατο του παππού του μπαίνει στην υπηρεσία ενός δικηγόρου που του διδάσκει την τέχνη της πλαστογραφίας. Οι ικανότητές του τραβούν την προσοχή των μυστικών υπηρεσιών της εποχής και σύντομα στρατολογείται από αυτούς. Κάπως έτσι βρίσκεται στην Σικελία,το 1860, την εποχή που εισβάλλει στο νησί ο Γαριβάλδης. Εκεί τον έχουν στείλει οι μυστικές υπηρεσίες για να δράσει ως κατάσκοπος. Από εκεί τον εξορίζουν στο Παρίσι, αφού τον συστήσουν στη μυστική υπηρεσία του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ΄. Από το 1861 και για τα επόμενα 35 χρόνια ο Σιμονίνι στήνει μιά επιχείρηση πλαστογράφησης εγγράφων για λογαριασμό της γαλλικής μυστικής υπηρεσίας. Στήνει παγίδες για τους επαναστάτες που είναι αντίπαλοι του Ναπολέοντα Γ΄, παρέχει πληροφορίες στις μυστικές υπηρεσίες κατά τις ημέρες της Κομμούνας του Παρισιού, και πλαστογραφεί το έγγραφο που θα πυροδοτήσει την περίφημη υπόθεση Ντρέυφους. Παράλληλα, για δική του ευχαρίστηση, αρχίζει να δίνει μορφή σε ένα δικό του ΄΄αφήγημα΄΄, που σκοπό έχει να δείξει στις κυβερνήσεις, και κατ΄επέκταση στον κόσμο, πόσο επικίνδυνοι είναι οι Εβραίοι, αφού, κατά την άποψή του, κρύβονται πίσω από όλα. Το ΄΄αφήγημα΄΄ αυτό περιγράφει μιά μάζωξη των Εβραίων ραβίνων όλης της Ευρώπης στο κοιμητήριο της Πράγας, με σκοπό να καταστρώσουν ένα σχέδιο για να υποτάξουν τους λαούς και τις κυβερνήσεις της Ευρώπης. Στα χρόνια που μεσολαβούν ο Σιμονίνι επεξεργάζεται συνέχεια το ΄΄αφήγημα ΄΄ του, προσθέτει συνεχώς λεπτομέρειες από τη φαντασία του και από όσα έχει διδαχθεί από τουν παππού του και αντιγράφει οτιδήποτε αντισημητικό κυκλοφορεί εκείνη την εποχή, προσαρμόζοντάς το στο δικό του. Η τελική μορφή του είναι αυτό που εμείς γνωρίζουμε ως τα διαβόητα ΄΄Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών΄΄.
Οπως σημειώνει ο ίδιος ο Ουμπέρτο Εκο:
«Ο δέκατος ένατος αιώνας ήταν γεμάτος με τερατώδη και μυστηριώδη γεγονότα: ο αινιγματικός θάνατος του Ιππολύτου Νιέβο, η πλαστογραφία των Πρωτοκόλλων των Σοφών της Σιών που ενέπνευσε την εξολόθρευση των Εβραίων από τον Χίτλερ, η υπόθεση Ντρέιφους και ατελείωτες δολοπλοκίες υφασμένες από τις μυστικές υπηρεσίες διάφορων κρατών, σχέδια των Μασόνων και των Ιησουιτών, και άλλα γεγονότα των οποίων η αλήθεια δεν μπορεί να πιστοποιηθεί, αλλά που χρησιμεύουν ακόμα ως τροφή για στήλες εφημερίδων 150 χρόνια αργότερα.».
Πολύ απλά παρακολουθούμε μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος πως σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα οι αντιδραστικές κυβερνήσεις της Ευρώπης, βήμα το βήμα, ύφαιναν ένα σχέδιο που θα οδηγούσε στην΄΄ τελική λύση΄΄. Στην εξολόθρευση των Εβραίων, πράγμα που ανέλαβε τελικά να κάνει το Χιτλερικό καθεστώς, βασιζόμενο σε πλαστά έγγραφα και συνομωσίες που προετοίμαζαν το έδαφος γι’ αυτό πάνω από εκατό χρόνια.
Σε αρκετά σημεία του ΄΄Κοιμητηρίου της Πράγας΄΄, διάφοροι αντισημίτες του 19ου αιώνα χρησιμοποιούν τον όρο «Τελική λύση» αναφερόμενοι στην ολοκληρωτική εξολόθρευση όλων των Εβραίων, καθώς και τη φράση «Arbeit Macht Frei», που υπάρχει πάνω από την πύλη του στρατοπέδου του Άουσβιτς. Μετά την ολοκλήρωση των Πρωτοκόλλων των Σοφών της Σιών, ο Σιμονίνι μιλάει με βεβαιότητα για το γεγονός ότι αυτό το βιβλίο θα οδηγούσε τελικώς στην εξολόθρευση των Εβραίων, παρά το ότι αυτό θα συνέβαινε μετά τον θάνατό του και δεν θα χρειαζόταν να το κάνει ο ίδιος. Τέτοιες καθαρές αναφορές στο Ολοκαύτωμα αποτελούν προφανείς αναχρονισμούς, τους οποίους σκοπίμως έχει εισαγάγει ο Έκο.
Οπως καταλαβαίνουμε, ο Ουμπέρτο Εκο μπορεί να χρησιμοποιεί την ΄΄λαική΄΄ φόρμα των μυθιστορημάτων εποχής, ιδιαίτερα αυτών του Αλέξανδρου Δουμά, αλλά κάθε άλλο παρά απλό είναι το μυθιστόρημα που έγραψε. Εχοντας ουσιαστική γνώση της ιστορίας του 19ου αιώνα, και κυρίως όλων αυτών των παραθρησκευτικών, περιθωριακών αντιλήψεων συνομοσιολογικών θεωριών, αντιδραστικών και σκοτεινών τις πιό πολλές φορές, μπορεί και περιγράφει στο πώς μπορούν να οδηγηθούν τα πράγματα, πλαστογραφόντας τα γεγονότα, στη δημιουργία μιάς θεωρίας ψεύτικης, που σκοπό έχει να συγκροτήσει μιά αληθοφανή ιδεοληψία, που θα ασπαστεί και θα προσπαθήσει να εφαρμόσει κάποιος παράφρων ηγέτης, όπως βρέθηκε ο Χίτλερ.
“Το να ψεύδεσαι είναι μια τυπική ανθρώπινη συνήθεια, μερικές φορές πιο σημαντική από το να λες την αλήθεια” είπε ο Εκο σε μιά συνέντευξη του στην λογοτεχνική επιθεώρηση “Τhe Paris Review”. Και εξηγεί:“Επειδή μέσα από τα ψέματα μπορούμε να επινοήσουμε ένα δυνητικό κόσμο”.
Ενα μυθιστόρημα πληθωρικό, που προσπαθεί να μας εξηγήσει πώς δημιουργούνται οι θεωρίες συνομωσίας, πως πλαστογραφείται η ιστορία, πως αλλοιώνεται η πραγματικότητα για να γίνει αρεστή στις εκάστοτε κεντρικές εξουσίες. Ο έλεγχος των εφημερίδων που περιγράφει ο Εκο για εκείνη την εποχή, η προσπάθεια δηλαδή επηρεασμού της κοινής γνώμης, πόσο πιό ευδιάκριτη είναι στις μέρες μας; Είναι κάτι που ζούμε. Δεν έγραψε ένα εύκολο μυθιστόρημα. Κάθε άλλο. Εχοντας τον ρόλο του αφηγητή ο Σιμονίνι, ο κεντρικός χαρακτήρας, ο αναγνώστης είναι αναγκασμένος να κρίνει κάθε του ενέργεια.
Οπως έγραψε ο Γιώργος Καρουζάκης για το ΄΄Κοιμητήριο της Πράγας΄΄ ,΄΄ Ένα μυθιστόρημα με ήρωες Ιησουίτες που δολοπλοκούν εναντίον των Μασόνων, διπλούς πράκτορες, πλαστογράφους και υστερικές σατανίστριες, το οποίο περιγράφει επίσης διάσημες συνωμοσίες, αιρετικές τελετές, σκοτεινές συναντήσεις σε ρυπαρά στέκια και απεχθή εγκλήματα στο Παρίσι του 19ου αιώνα, θα ταίριαζε περισσότερο σε έναν συγγραφέα ιστοριών λαϊκής κατανάλωσης. Και όχι στον καθηγητή Σημειωτικής Ουμπέρτο Εκο. Κι όμως, “Το Κοιμητήριο της Πράγας”, το πιο πρόσφατο βιβλίο του ιταλού διανοούμενου, αξιοποιεί δημιουργικά όλα εκείνα τα ελκυστικά στοιχεία που θα μπορούσαν να γοητεύσουν το πολυπληθές κοινό του Αμερικανού μυθοπλάστη Νταν Μπράουν.
Το ύφος όσο και η εικονογράφηση του μυθιστόρηματός του ‘Εκο ανακαλούν τις γαλλικές επιφυλλίδες -feuilletons- του 19ου αιώνα, τα λαϊκά αναγνώσματα σε συνέχειες που δημοσιεύονταν στις εφημερίδες της εποχής. Η επιλογή του συγγραφέα δεν είναι τυχαία. Αυτή η οικειοποίηση του δίνει τη δυνατότητα να αναδείξει με μια ήπια, αλλά διαβρωτική ειρωνεία, το κεντρικό θέμα του βιβλίου: τις θεωρίες συνωμοσίας που τρέφουν, εδώ και αιώνες, μεγάλο μέρος του ανθρώπινου είδους, επιτρέποντάς του, κάποιες φορές, να δικαιώσει τα αγριότερα δολοφονικά του ένστικτα.
Αν και διατηρεί, στο ακέραιο, την γοητεία των δημοφιλών μυθιστορημάτων του είδους, “Το Κοιμητήριο της Πράγας” έχει, εξ αρχής, διαφορετική προοπτική. Ο ‘Εκο δεν προετοιμάζει τον αναγνώστη να βυθιστεί ράθυμα στην σκοτεινή σαγηνευτική ιστορία που δημιούργησε με μεγάλη, είναι αλήθεια, μαεστρία. Αλλά του παραχωρεί την άβολη, για ορισμένους αναγνώστες, θέση να αμφισβητεί διαρκώς, να κρίνει όσα διαβάζει και ό,τι ενδεχομένως, τον σαγηνεύει.
Ραχοκοκαλιά του μυθιστορήματος είναι, άλλωστε, η κατασκευή και η διάδοση της εβραϊκής συνωμοσίας, μία από τις ισχυρότερες θεωρίες συνωμοσίας στην ιστορία της ανθρωπότητας, όπως “αποκαλύφθηκε” στα περίφημα “Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών”: το βιβλίο παρουσιάζει σε 24 κεφάλαια το υποτιθέμενο σχέδιο κατάκτησης του κόσμου από τους Εβραίους. Κείμενο που, πιθανώς, κατασκευάστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα στην Ρωσία από τους πράκτορες του Τσάρου και διαδόθηκε τάχιστα σε ολόκληρο τον κόσμο. Το περιεχόμενό του αξιοποίησαν, αργότερα, ο Αδόλφος Χίτλερ και το καθεστώς των εθνικοσοσιαλιστών για να αφανίσουν εκατομμύρια Εβραίους στο φρικτό Ναζιστικό Ολοκαύτωμα.
Κεντρικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος και “ο μόνος φανταστικός ήρωας αυτής της ιστορίας”, κατά τον Ουμπέρτο ‘Εκο, είναι ο Σιμόνε Σιμονίνι, τον οποίο ο συγγραφέας δημιούργησε αξιοποιώντας στοιχεία από διαφορετικά υπαρκτά πρόσωπα και αληθινά γεγονότα.΄΄
O Oυμπέρτο Εκο γεννήθηκε στην Αλεσάντρια του Πιεμόντε το 1932 και πέθανε το 2016. Από το 1975 είχε την έδρα του καθηγητή Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνιας, ενώ από το το 1988 ήταν πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Μελετών Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο. Αν και αρχικά παρακολούθησε σπουδές Νομικής , εγκατέλειψε αυτόν τον τομέα και ακολούθησε σπουδές Μεσαιωνικής Φιλοσοφίας και Λογοτεχνίας. Από το 1962 ως το τέλος του 1970 ο Εκο ανέπτυξε τη δική του θεωρία στη Σημειολογία. Το 1965 εξελέγη καθηγητής Οπτικών Επικοινωνιών στη Φλωρεντία και το 1966 καθηγητής της Σημειολογίας στο Μιλάνο. Μέσα στη δεκαετία του’70 άρχισε να γράφει τα μυθιστορήματά του, κάνοντας την αρχή ,με ΄΄Το όνομα του Ρόδου΄΄που τιμήθηκε με το βραβείο Strega το 1981 και το βραβείο ΄΄Medicis Etranger΄΄ το 1982, ενώ πούλησε περίπου εννέα εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Ακολούθησαν ΄΄Το εκκρεμές του Φουκώ΄΄,το 1986, ΄΄Το νησί της προηγούμενης μέρας΄΄, το 1994, το ΄΄Μπαουντολίνο΄΄, το 2001, ΄΄Η μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα΄΄, το 2006, το ΄΄Κοιμητήριο της Πράγας΄΄ ,το 2010 και ΄΄Το φύλλο μηδέν ΄΄, το 2015. Γνώριζε άπταιστα πέντε γλώσσες, μεταξύ των οποίων αρχαία Ελληνικά και Λατινικά.
Η μετάφραση είναι της Εφης Καλλιφατίδη.
Για το ΄΄Κοιμητήριο της Πράγας΄΄ έγραψαν:
΄΄Ο Εκο επισημαίνει τους τρόπους με τους οποίους το πλαστό γεννά πραγματικότητα και μας καλεί σε εγρήγορση, ενάντια σε κάθε μορφή ρατσισμού και προφανώς ενάντια στον αντισημιτισμό. Η δε πολυπλοκότητα και απαιτητικότητα του κειμένου του δύσκολα επιτρέπει απλουστευτικές προσεγγίσεις. Αντιθέτως, είναι αυτή που θα απομακρύνει κάποιους αναγνώστες, και μάλιστα όχι μόνο αυτούς που προτιμούν τον Νταν Μπράουν: ο αναγνώστης καλείται για άλλη μια φορά να προβληματιστεί πάνω στη φύση και τα όρια του μυθιστορήματος. Αυτά όλα όμως είναι που κάνουν το κείμενο του Εκο εξαιρετικά ενδιαφέρον και μάλιστα για πολύ διαφορετικές κατηγορίες αναγνωστών.΄΄ Τιτίκα Δημητρούλια-Καθημερινή.
΄΄Αν με ΄΄Το όνομα του Ρόδου΄΄ ο Ουμπέρτο Εκο άλλαξε τα μέχρι τότε δεδομένα του ιστορικού μυθιστορήματος, ανεβάζοντας πολύ ψηλά τον πήχη, με το ΄΄Κοιμητήριο της Πράγας΄΄ υπογράφει ένα παλίμψηστο της ιστορίας της Ευρώπης, από τους σκοτεινούς χρόνους του μεσαίωνα μέχρι τον 19ο αιώνα, ένα έργο για τα σημεία, τα τέρατα, τις προκαταλήψεις, τις θεωρίες συνωμοσίας, τους φανατισμούς, τους ρατσισμούς, τις ακρότητες, τη βία και εντέλει την ίδια την πλαστογράφηση της Ιστορίας΄΄΄. Ελπίδα Πασαμιχάλη-Bookbar.g
Τι είναι ΄΄Το κοιμητήριο της Πράγας;΄΄Ενα μυθιστόρημα, με μακρινό πρότυπο στο μυαλό του συγγραφέα τα μυθιστορήματα του Αλέξανδρου Δουμά. Η υπόθεσή του αφορά τον 19ο αιώνα καί,όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας, όλα τα πρόσωπα που παρελαύνουν από τις σελίδες του είναι υπαρκτά. Ολα, εκτός από τον πρωταγωνιστή, που είναι δημιούργημα της φαντασίας του. Η υπόθεση μοιάζει απλή, αλλά δεν είναι. Κεντρικό πρόσωπο ο Σιμονίνι, που σπουδάζει νομικά, στα μέσα, περίπου του 19ου αιώνα , στην Ιταλία, στο Τορίνο. Ο πατέρας του σκοτώθηκε μαχόμενος για μιά ενωμένη Ιταλία. Μεγαλώνει δίπλα σε έναν παππού αντιδραστικό, που περιέθαλπτε τους Ιησουίτες και μισούσε τους Εβραίους. Μετά τον θάνατο του παππού του μπαίνει στην υπηρεσία ενός δικηγόρου που του διδάσκει την τέχνη της πλαστογραφίας. Οι ικανότητές του τραβούν την προσοχή των μυστικών υπηρεσιών της εποχής και σύντομα στρατολογείται από αυτούς. Κάπως έτσι βρίσκεται στην Σικελία,το 1860, την εποχή που εισβάλλει στο νησί ο Γαριβάλδης. Εκεί τον έχουν στείλει οι μυστικές υπηρεσίες για να δράσει ως κατάσκοπος. Από εκεί τον εξορίζουν στο Παρίσι, αφού τον συστήσουν στη μυστική υπηρεσία του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ΄. Από το 1861 και για τα επόμενα 35 χρόνια ο Σιμονίνι στήνει μιά επιχείρηση πλαστογράφησης εγγράφων για λογαριασμό της γαλλικής μυστικής υπηρεσίας. Στήνει παγίδες για τους επαναστάτες που είναι αντίπαλοι του Ναπολέοντα Γ΄, παρέχει πληροφορίες στις μυστικές υπηρεσίες κατά τις ημέρες της Κομμούνας του Παρισιού, και πλαστογραφεί το έγγραφο που θα πυροδοτήσει την περίφημη υπόθεση Ντρέυφους. Παράλληλα, για δική του ευχαρίστηση, αρχίζει να δίνει μορφή σε ένα δικό του ΄΄αφήγημα΄΄, που σκοπό έχει να δείξει στις κυβερνήσεις, και κατ΄επέκταση στον κόσμο, πόσο επικίνδυνοι είναι οι Εβραίοι, αφού, κατά την άποψή του, κρύβονται πίσω από όλα. Το ΄΄αφήγημα΄΄ αυτό περιγράφει μιά μάζωξη των Εβραίων ραβίνων όλης της Ευρώπης στο κοιμητήριο της Πράγας, με σκοπό να καταστρώσουν ένα σχέδιο για να υποτάξουν τους λαούς και τις κυβερνήσεις της Ευρώπης. Στα χρόνια που μεσολαβούν ο Σιμονίνι επεξεργάζεται συνέχεια το ΄΄αφήγημα ΄΄ του, προσθέτει συνεχώς λεπτομέρειες από τη φαντασία του και από όσα έχει διδαχθεί από τουν παππού του και αντιγράφει οτιδήποτε αντισημητικό κυκλοφορεί εκείνη την εποχή, προσαρμόζοντάς το στο δικό του. Η τελική μορφή του είναι αυτό που εμείς γνωρίζουμε ως τα διαβόητα ΄΄Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών΄΄.
Οπως σημειώνει ο ίδιος ο Ουμπέρτο Εκο:
«Ο δέκατος ένατος αιώνας ήταν γεμάτος με τερατώδη και μυστηριώδη γεγονότα: ο αινιγματικός θάνατος του Ιππολύτου Νιέβο, η πλαστογραφία των Πρωτοκόλλων των Σοφών της Σιών που ενέπνευσε την εξολόθρευση των Εβραίων από τον Χίτλερ, η υπόθεση Ντρέιφους και ατελείωτες δολοπλοκίες υφασμένες από τις μυστικές υπηρεσίες διάφορων κρατών, σχέδια των Μασόνων και των Ιησουιτών, και άλλα γεγονότα των οποίων η αλήθεια δεν μπορεί να πιστοποιηθεί, αλλά που χρησιμεύουν ακόμα ως τροφή για στήλες εφημερίδων 150 χρόνια αργότερα.».
Πολύ απλά παρακολουθούμε μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος πως σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα οι αντιδραστικές κυβερνήσεις της Ευρώπης, βήμα το βήμα, ύφαιναν ένα σχέδιο που θα οδηγούσε στην΄΄ τελική λύση΄΄. Στην εξολόθρευση των Εβραίων, πράγμα που ανέλαβε τελικά να κάνει το Χιτλερικό καθεστώς, βασιζόμενο σε πλαστά έγγραφα και συνομωσίες που προετοίμαζαν το έδαφος γι’ αυτό πάνω από εκατό χρόνια.
Σε αρκετά σημεία του ΄΄Κοιμητηρίου της Πράγας΄΄, διάφοροι αντισημίτες του 19ου αιώνα χρησιμοποιούν τον όρο «Τελική λύση» αναφερόμενοι στην ολοκληρωτική εξολόθρευση όλων των Εβραίων, καθώς και τη φράση «Arbeit Macht Frei», που υπάρχει πάνω από την πύλη του στρατοπέδου του Άουσβιτς. Μετά την ολοκλήρωση των Πρωτοκόλλων των Σοφών της Σιών, ο Σιμονίνι μιλάει με βεβαιότητα για το γεγονός ότι αυτό το βιβλίο θα οδηγούσε τελικώς στην εξολόθρευση των Εβραίων, παρά το ότι αυτό θα συνέβαινε μετά τον θάνατό του και δεν θα χρειαζόταν να το κάνει ο ίδιος. Τέτοιες καθαρές αναφορές στο Ολοκαύτωμα αποτελούν προφανείς αναχρονισμούς, τους οποίους σκοπίμως έχει εισαγάγει ο Έκο.
Οπως καταλαβαίνουμε, ο Ουμπέρτο Εκο μπορεί να χρησιμοποιεί την ΄΄λαική΄΄ φόρμα των μυθιστορημάτων εποχής, ιδιαίτερα αυτών του Αλέξανδρου Δουμά, αλλά κάθε άλλο παρά απλό είναι το μυθιστόρημα που έγραψε. Εχοντας ουσιαστική γνώση της ιστορίας του 19ου αιώνα, και κυρίως όλων αυτών των παραθρησκευτικών, περιθωριακών αντιλήψεων συνομοσιολογικών θεωριών, αντιδραστικών και σκοτεινών τις πιό πολλές φορές, μπορεί και περιγράφει στο πώς μπορούν να οδηγηθούν τα πράγματα, πλαστογραφόντας τα γεγονότα, στη δημιουργία μιάς θεωρίας ψεύτικης, που σκοπό έχει να συγκροτήσει μιά αληθοφανή ιδεοληψία, που θα ασπαστεί και θα προσπαθήσει να εφαρμόσει κάποιος παράφρων ηγέτης, όπως βρέθηκε ο Χίτλερ.
“Το να ψεύδεσαι είναι μια τυπική ανθρώπινη συνήθεια, μερικές φορές πιο σημαντική από το να λες την αλήθεια” είπε ο Εκο σε μιά συνέντευξη του στην λογοτεχνική επιθεώρηση “Τhe Paris Review”. Και εξηγεί:“Επειδή μέσα από τα ψέματα μπορούμε να επινοήσουμε ένα δυνητικό κόσμο”.
Ενα μυθιστόρημα πληθωρικό, που προσπαθεί να μας εξηγήσει πώς δημιουργούνται οι θεωρίες συνομωσίας, πως πλαστογραφείται η ιστορία, πως αλλοιώνεται η πραγματικότητα για να γίνει αρεστή στις εκάστοτε κεντρικές εξουσίες. Ο έλεγχος των εφημερίδων που περιγράφει ο Εκο για εκείνη την εποχή, η προσπάθεια δηλαδή επηρεασμού της κοινής γνώμης, πόσο πιό ευδιάκριτη είναι στις μέρες μας; Είναι κάτι που ζούμε. Δεν έγραψε ένα εύκολο μυθιστόρημα. Κάθε άλλο. Εχοντας τον ρόλο του αφηγητή ο Σιμονίνι, ο κεντρικός χαρακτήρας, ο αναγνώστης είναι αναγκασμένος να κρίνει κάθε του ενέργεια.
Οπως έγραψε ο Γιώργος Καρουζάκης για το ΄΄Κοιμητήριο της Πράγας΄΄ ,΄΄ Ένα μυθιστόρημα με ήρωες Ιησουίτες που δολοπλοκούν εναντίον των Μασόνων, διπλούς πράκτορες, πλαστογράφους και υστερικές σατανίστριες, το οποίο περιγράφει επίσης διάσημες συνωμοσίες, αιρετικές τελετές, σκοτεινές συναντήσεις σε ρυπαρά στέκια και απεχθή εγκλήματα στο Παρίσι του 19ου αιώνα, θα ταίριαζε περισσότερο σε έναν συγγραφέα ιστοριών λαϊκής κατανάλωσης. Και όχι στον καθηγητή Σημειωτικής Ουμπέρτο Εκο. Κι όμως, “Το Κοιμητήριο της Πράγας”, το πιο πρόσφατο βιβλίο του ιταλού διανοούμενου, αξιοποιεί δημιουργικά όλα εκείνα τα ελκυστικά στοιχεία που θα μπορούσαν να γοητεύσουν το πολυπληθές κοινό του Αμερικανού μυθοπλάστη Νταν Μπράουν.
Το ύφος όσο και η εικονογράφηση του μυθιστόρηματός του ‘Εκο ανακαλούν τις γαλλικές επιφυλλίδες -feuilletons- του 19ου αιώνα, τα λαϊκά αναγνώσματα σε συνέχειες που δημοσιεύονταν στις εφημερίδες της εποχής. Η επιλογή του συγγραφέα δεν είναι τυχαία. Αυτή η οικειοποίηση του δίνει τη δυνατότητα να αναδείξει με μια ήπια, αλλά διαβρωτική ειρωνεία, το κεντρικό θέμα του βιβλίου: τις θεωρίες συνωμοσίας που τρέφουν, εδώ και αιώνες, μεγάλο μέρος του ανθρώπινου είδους, επιτρέποντάς του, κάποιες φορές, να δικαιώσει τα αγριότερα δολοφονικά του ένστικτα.
Αν και διατηρεί, στο ακέραιο, την γοητεία των δημοφιλών μυθιστορημάτων του είδους, “Το Κοιμητήριο της Πράγας” έχει, εξ αρχής, διαφορετική προοπτική. Ο ‘Εκο δεν προετοιμάζει τον αναγνώστη να βυθιστεί ράθυμα στην σκοτεινή σαγηνευτική ιστορία που δημιούργησε με μεγάλη, είναι αλήθεια, μαεστρία. Αλλά του παραχωρεί την άβολη, για ορισμένους αναγνώστες, θέση να αμφισβητεί διαρκώς, να κρίνει όσα διαβάζει και ό,τι ενδεχομένως, τον σαγηνεύει.
Ραχοκοκαλιά του μυθιστορήματος είναι, άλλωστε, η κατασκευή και η διάδοση της εβραϊκής συνωμοσίας, μία από τις ισχυρότερες θεωρίες συνωμοσίας στην ιστορία της ανθρωπότητας, όπως “αποκαλύφθηκε” στα περίφημα “Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών”: το βιβλίο παρουσιάζει σε 24 κεφάλαια το υποτιθέμενο σχέδιο κατάκτησης του κόσμου από τους Εβραίους. Κείμενο που, πιθανώς, κατασκευάστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα στην Ρωσία από τους πράκτορες του Τσάρου και διαδόθηκε τάχιστα σε ολόκληρο τον κόσμο. Το περιεχόμενό του αξιοποίησαν, αργότερα, ο Αδόλφος Χίτλερ και το καθεστώς των εθνικοσοσιαλιστών για να αφανίσουν εκατομμύρια Εβραίους στο φρικτό Ναζιστικό Ολοκαύτωμα.
Κεντρικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος και “ο μόνος φανταστικός ήρωας αυτής της ιστορίας”, κατά τον Ουμπέρτο ‘Εκο, είναι ο Σιμόνε Σιμονίνι, τον οποίο ο συγγραφέας δημιούργησε αξιοποιώντας στοιχεία από διαφορετικά υπαρκτά πρόσωπα και αληθινά γεγονότα.΄΄
O Oυμπέρτο Εκο γεννήθηκε στην Αλεσάντρια του Πιεμόντε το 1932 και πέθανε το 2016. Από το 1975 είχε την έδρα του καθηγητή Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνιας, ενώ από το το 1988 ήταν πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Μελετών Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο. Αν και αρχικά παρακολούθησε σπουδές Νομικής , εγκατέλειψε αυτόν τον τομέα και ακολούθησε σπουδές Μεσαιωνικής Φιλοσοφίας και Λογοτεχνίας. Από το 1962 ως το τέλος του 1970 ο Εκο ανέπτυξε τη δική του θεωρία στη Σημειολογία. Το 1965 εξελέγη καθηγητής Οπτικών Επικοινωνιών στη Φλωρεντία και το 1966 καθηγητής της Σημειολογίας στο Μιλάνο. Μέσα στη δεκαετία του’70 άρχισε να γράφει τα μυθιστορήματά του, κάνοντας την αρχή ,με ΄΄Το όνομα του Ρόδου΄΄που τιμήθηκε με το βραβείο Strega το 1981 και το βραβείο ΄΄Medicis Etranger΄΄ το 1982, ενώ πούλησε περίπου εννέα εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Ακολούθησαν ΄΄Το εκκρεμές του Φουκώ΄΄,το 1986, ΄΄Το νησί της προηγούμενης μέρας΄΄, το 1994, το ΄΄Μπαουντολίνο΄΄, το 2001, ΄΄Η μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα΄΄, το 2006, το ΄΄Κοιμητήριο της Πράγας΄΄ ,το 2010 και ΄΄Το φύλλο μηδέν ΄΄, το 2015. Γνώριζε άπταιστα πέντε γλώσσες, μεταξύ των οποίων αρχαία Ελληνικά και Λατινικά.
Η μετάφραση είναι της Εφης Καλλιφατίδη.
Για το ΄΄Κοιμητήριο της Πράγας΄΄ έγραψαν:
΄΄Ο Εκο επισημαίνει τους τρόπους με τους οποίους το πλαστό γεννά πραγματικότητα και μας καλεί σε εγρήγορση, ενάντια σε κάθε μορφή ρατσισμού και προφανώς ενάντια στον αντισημιτισμό. Η δε πολυπλοκότητα και απαιτητικότητα του κειμένου του δύσκολα επιτρέπει απλουστευτικές προσεγγίσεις. Αντιθέτως, είναι αυτή που θα απομακρύνει κάποιους αναγνώστες, και μάλιστα όχι μόνο αυτούς που προτιμούν τον Νταν Μπράουν: ο αναγνώστης καλείται για άλλη μια φορά να προβληματιστεί πάνω στη φύση και τα όρια του μυθιστορήματος. Αυτά όλα όμως είναι που κάνουν το κείμενο του Εκο εξαιρετικά ενδιαφέρον και μάλιστα για πολύ διαφορετικές κατηγορίες αναγνωστών.΄΄ Τιτίκα Δημητρούλια-Καθημερινή.
΄΄Αν με ΄΄Το όνομα του Ρόδου΄΄ ο Ουμπέρτο Εκο άλλαξε τα μέχρι τότε δεδομένα του ιστορικού μυθιστορήματος, ανεβάζοντας πολύ ψηλά τον πήχη, με το ΄΄Κοιμητήριο της Πράγας΄΄ υπογράφει ένα παλίμψηστο της ιστορίας της Ευρώπης, από τους σκοτεινούς χρόνους του μεσαίωνα μέχρι τον 19ο αιώνα, ένα έργο για τα σημεία, τα τέρατα, τις προκαταλήψεις, τις θεωρίες συνωμοσίας, τους φανατισμούς, τους ρατσισμούς, τις ακρότητες, τη βία και εντέλει την ίδια την πλαστογράφηση της Ιστορίας΄΄΄. Ελπίδα Πασαμιχάλη-Bookbar.g
