O Eρνάν Ντίαζ γεννήθηκε το 1978 στην Αργεντινή και μεγάλωσε στη Σουηδία. Το πρώτο του μυθιστόρημα, με τίτλο «In the distance», ήταν υποψήφιο για το βραβείο Πούλιτζερ καθώς και για το PEN-Faulkner το 2018. Το βιβλίο τιμήθηκε με το διεθνές βραβείο Saroyan και το βραβείο Whiting το 2019. Η «Παρακαταθήκη» είναι το δεύτερο μυθιστόρημά του και αναμένεται να κυκλοφορήσει σε 31 χώρες.
Τι είναι όμως η «Παρακαταθήκη»;
Η πρώτη απάντηση που θα μπορούσε να δώσει κανείς είναι ότι πρόκειται για ένα πολύ έξυπνο μυθιστόρημα. Έξυπνο στο στήσιμό του, στη δομή του, στην κεντρική ιδέα του. Σπάει τις λογοτεχνικές συμβάσεις και δημιουργεί κάτι καινούργιο, εντελώς δικό του. Ακόμα κι αν σαν μακρινό πρότυπό του είναι ο κόσμος και η γραφή του Φιτζέραλντ.
Ο συγγραφέας έχει δύο κεντρικά πρόσωπα: έναν χρηματιστή που με τις ενέργειές του έχει περάσει στον χώρο του μύθου στον χώρο του χρηματιστηρίου, έναν μεγιστάνα της Γουόλ Στρήτ και της συζύγου του. Η ιστορία τους, όπως όλες οι ιστορίες, δεν έχει μόνο μία εκδοχή. Ο συγγραφέας μας δίνει στο πρώτο μέρος του βιβλίου, τις δύο πρώτες εκδοχές: Ο τόπος είναι η Νέα Υόρκη και ο χρόνος είναι η δεκαετία του '30. Στην πρώτη εκδοχή, λοιπόν, που έχει την μορφή ενός μυθιστορήματος που έγραψε ένας συγγραφέας της εποχής, ο χρηματιστής περιγράφεται σαν ένας ιδιαίτερος άνθρωπος, ένα ιδιαίτερο μυαλό, που οδήγησε την αμερικάνικη οικονομία στο κραχ του 1929, ενώ ο ίδιος αποκόμισε εκατομμύρια, η δε σύζυγός του σαν μια ρομαντική μορφή που μετά από πολλές περιπέτειες υγείας, πεθαίνει βασανισμένη σε μια κλινική της Ελβετίας.
Αυτή είναι η ρομαντική εκδοχή. Στην δεύτερη εκδοχή, που είναι η προσωπική άποψη του χρηματιστή, τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά: ο ίδιος είναι ο άνθρωπος που έσωσε την αμερικάνικη οικονομία, η δε σύζυγός του, που δεν έχει καμία σχέση με όλα αυτά, διοργανώνει φιλανθρωπικές δράσεις και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, σχεδόν για να έχει κάτι να ασχολείται ενώ ο σύζυγός της είναι απασχολημένος με την χρηματιστηριακή του δράση. Για να καταφέρει να καταγράψει την δική του εκδοχή, προσλαμβάνει μια νέα κοπέλα σαν γραμματέα, που καταγράφει όλα όσα της αφηγείται ο ίδιος. Ο ξαφνικός θάνατος τον προλαβαίνει και η αφήγησή του ξεχνιέται κλεισμένη σε κάποιο συρτάρι.
Περνούν 50 χρόνια και στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, η νεαρή τότε γραμματέας, είναι ήδη μια ηλικιωμένη γυναίκα που έχει βγει στη σύνταξη. Μια μέρα περνάει από το παλιό Μέγαρο του χρηματιστή που έχει γίνει τώρα πια Δημόσια Βιβλιοθήκη και έχει στα αρχεία της όλα τα έγγραφα που άφησε ο χρηματιστής και η γυναίκα του.
Αποκτά πρόσβαση στα χαρτιά που άφησε πίσω της η Μίλντρεντ, η σύζυγός, και αρχίζει με έκπληξη να διαπιστώνει ότι η αλήθεια δεν έχει καμία σχέση ούτε με την πρώτη, ούτε με την δεύτερη εκδοχή. Μέσα από τις σελίδες ενός ξεχασμένου ημερολογίου, αναδύεται μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας: η Μίλντρεντ δεν ήταν η διακοσμητική σύζυγος που ασχολιόταν με τις φιλανθρωπίες που της χρηματοδοτούσε ο εκατομμυριούχος σύζυγός της αλλά ο ουσιαστικός εγκέφαλος σε όλα όσα είχε πετύχει ο άντρας της. Δεν ήταν μια γυναίκα που διοργάνωνε μουσικές βραδιές για να περνάει την ώρα της, αλλά μέσα από αυτές τις βραδιές ουσιαστικά χρηματοδοτούσε τους ταλαντούχους νέους συνθέτες και μουσικούς, αυτούς που τελικά έγραψαν την μουσική ιστορία της Αμερικής τον 20ο αιώνα. Υπήρξε μια χαρισματική προσωπικότητα που ο σύζυγός της ήθελε να την εμφανίσει στην ιστορία σαν διακοσμητική, ενώ στην ουσία αυτή ήταν ο ιθύνων νους και στην δική του πορεία προς τον θρίαμβο.
«Το ερώτημα για το ποια μπορεί να ήταν πραγματικά δεν έπαψε ποτέ να με ταλανίζει. Δεν μπορεί να ήταν η στοιχειωμένη γυναίκα στα τελευταία κεφάλαια του Βάνερ. Και πάντα ήξερα ότι δεν ήταν η ταπεινή σκιά στα ημιτελή απομνημονεύματα του Μπέβελ. Έχοντας κοιτάξει τα έγγραφά της και γνωρίζοντας πλέον πόσο ριζικά διαφορετική ήταν από τον «προσιτό» χαρακτήρα που μου ζήτησε ο άντρας της να πλάσω, μου είναι δύσκολο να συγχωρήσω τον εαυτό μου που τον βοήθησα να διαιωνίσει αυτό το μύθευμα, ακόμα κι αν παρέμεινε ανολοκλήρωτο και αδημοσίευτο».
Αυτά σκέφτεται η γραμματέας 50 χρόνια μετά διαβάζοντας τα ημερολόγια της Μίλντρεντ και διαπιστώνοντας ότι πραγματική της εικόνα δεν έχει καμία σχέση με την εικόνα που θέλησε να της αποδώσει ο σύζυγός της:
«Όλα ξεκίνησαν το 1922, όταν πρωτοείδε ότι το μικρό ποσό που μου είχε δώσει για το Φιλανθρωπικό Ταμείο είχε καλύτερη απόδοση από τις επενδύσεις του. Κοίταξε τα λογιστικά βιβλία μου. Μου ζήτησε να του εξηγήσω τι έκανα. Βδομάδες μετά ανέφερε ότι είχε δοκιμάσει την προσέγγισή μου, με απογοητευτικά αποτελέσματα. Μου έδειξε τη δουλειά του. Είχε απλώς αντιγράψει ό,τι είχα κάνει, αλλά σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Είχε υπολογίσει τον αντίκτυπο στο χρηματιστήριο, ναι, όμως όλα είχαν γίνει με μια άψυχη, τεχνητή αίσθηση συμμετρίας.
Οι σωστές νότες αλλά χωρίς την αίσθηση του ρυθμού. Όπως ένα κουρδιστό πιανάκι. Έφτιαξα ένα νέο σχέδιο κατάλληλο για τον όγκο συναλλαγών του. Και πέτυχε».
Ο Ερνάν Ντίαζ έγραψε ένα φιτζεραλντικό μυθιστόρημα, πολύ έξυπνο, με ανατροπές από το ένα μέρος του βιβλίου στο άλλο, ώσπου να αναδυθεί η αληθινή μορφή της Μίλντρεντ, μιας γυναίκας πάνω από τον μέσο όρο της εποχής που έζησε, μιας γυναίκας που δεν την ενδιέφερε να «φανεί», μιας γυναίκας που ακόμα και ο αγαπημένος της σύζυγος προτιμούσε να δείξει στον κόσμο μια εικόνα της που δεν ήταν στην πραγματικότητα, γιατί έτσι θα υποβάθμιζε την δική του θέση. Όμως η αλήθεια, όπως και το νερό, πάντα βρίσκει τον τρόπο να βγει στην επιφάνεια.
Ο συγγραφέας καταφέρνει να αναδημιουργήσει την εποχή του '30, σε όλα τα επίπεδα: περιγράφει τους οικονομικούς όρους του χρηματιστηρίου εκείνης της εποχής, με όρους οικονομολόγου, περιγράφει τις καλλιτεχνικές τάσεις με όρους καλλιτέχνη. Έγραψε ένα μυθιστόρημα που ξαφνιάζει τον αναγνώστη, τον κάνει να αναρωτηθεί που κρύβεται τελικά η αλήθεια πίσω από το βλοσυρό πρόσωπο της οικονομικής εξουσίας κάθε εποχής.
Ένα μυθιστόρημα, σχεδόν κλασικό, που αξίζει τον κόπο να διαβάσει κανείς, για να αντιληφθεί τι κρύβεται πίσω από την βιτρίνα.
Η μετάφραση είναι της Κάλλιας Παπαδάκη.
Για το βιβλίο έγραψαν:
«Η ευφυϊα του Ντίαζ είναι αδιαμφισβήτητη και διαποτίζει το βιβλίο από την αρχή μέχρι το τέλος. Ένα ακαταμάχητο παζλ» - Washington Post.
«Μια καλειδοσκοπική ματιά στην ξέφρενη πορεία του καπιταλισμού στις αρχές του 20ου αιώνα. Θεμελιωμένο στην ιστορία και φιλόδοξο ως προς τη μορφή του, πετυχαίνει σε όλα τα μέτωπα». - Publishers Weekly.
«Εκπληκτικό. Ο Ντίαζ καταφέρνει με εξαιρετικό τρόπο να πάρει τις λογοτεχνικές συμβάσεις και να τις μετατρέψει σε κάτι ολότελα καινούργιο». - New York Times Book Review.
Τι είναι όμως η «Παρακαταθήκη»;
Η πρώτη απάντηση που θα μπορούσε να δώσει κανείς είναι ότι πρόκειται για ένα πολύ έξυπνο μυθιστόρημα. Έξυπνο στο στήσιμό του, στη δομή του, στην κεντρική ιδέα του. Σπάει τις λογοτεχνικές συμβάσεις και δημιουργεί κάτι καινούργιο, εντελώς δικό του. Ακόμα κι αν σαν μακρινό πρότυπό του είναι ο κόσμος και η γραφή του Φιτζέραλντ.
Ο συγγραφέας έχει δύο κεντρικά πρόσωπα: έναν χρηματιστή που με τις ενέργειές του έχει περάσει στον χώρο του μύθου στον χώρο του χρηματιστηρίου, έναν μεγιστάνα της Γουόλ Στρήτ και της συζύγου του. Η ιστορία τους, όπως όλες οι ιστορίες, δεν έχει μόνο μία εκδοχή. Ο συγγραφέας μας δίνει στο πρώτο μέρος του βιβλίου, τις δύο πρώτες εκδοχές: Ο τόπος είναι η Νέα Υόρκη και ο χρόνος είναι η δεκαετία του '30. Στην πρώτη εκδοχή, λοιπόν, που έχει την μορφή ενός μυθιστορήματος που έγραψε ένας συγγραφέας της εποχής, ο χρηματιστής περιγράφεται σαν ένας ιδιαίτερος άνθρωπος, ένα ιδιαίτερο μυαλό, που οδήγησε την αμερικάνικη οικονομία στο κραχ του 1929, ενώ ο ίδιος αποκόμισε εκατομμύρια, η δε σύζυγός του σαν μια ρομαντική μορφή που μετά από πολλές περιπέτειες υγείας, πεθαίνει βασανισμένη σε μια κλινική της Ελβετίας.
Αυτή είναι η ρομαντική εκδοχή. Στην δεύτερη εκδοχή, που είναι η προσωπική άποψη του χρηματιστή, τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά: ο ίδιος είναι ο άνθρωπος που έσωσε την αμερικάνικη οικονομία, η δε σύζυγός του, που δεν έχει καμία σχέση με όλα αυτά, διοργανώνει φιλανθρωπικές δράσεις και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, σχεδόν για να έχει κάτι να ασχολείται ενώ ο σύζυγός της είναι απασχολημένος με την χρηματιστηριακή του δράση. Για να καταφέρει να καταγράψει την δική του εκδοχή, προσλαμβάνει μια νέα κοπέλα σαν γραμματέα, που καταγράφει όλα όσα της αφηγείται ο ίδιος. Ο ξαφνικός θάνατος τον προλαβαίνει και η αφήγησή του ξεχνιέται κλεισμένη σε κάποιο συρτάρι.
Περνούν 50 χρόνια και στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, η νεαρή τότε γραμματέας, είναι ήδη μια ηλικιωμένη γυναίκα που έχει βγει στη σύνταξη. Μια μέρα περνάει από το παλιό Μέγαρο του χρηματιστή που έχει γίνει τώρα πια Δημόσια Βιβλιοθήκη και έχει στα αρχεία της όλα τα έγγραφα που άφησε ο χρηματιστής και η γυναίκα του.
Αποκτά πρόσβαση στα χαρτιά που άφησε πίσω της η Μίλντρεντ, η σύζυγός, και αρχίζει με έκπληξη να διαπιστώνει ότι η αλήθεια δεν έχει καμία σχέση ούτε με την πρώτη, ούτε με την δεύτερη εκδοχή. Μέσα από τις σελίδες ενός ξεχασμένου ημερολογίου, αναδύεται μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας: η Μίλντρεντ δεν ήταν η διακοσμητική σύζυγος που ασχολιόταν με τις φιλανθρωπίες που της χρηματοδοτούσε ο εκατομμυριούχος σύζυγός της αλλά ο ουσιαστικός εγκέφαλος σε όλα όσα είχε πετύχει ο άντρας της. Δεν ήταν μια γυναίκα που διοργάνωνε μουσικές βραδιές για να περνάει την ώρα της, αλλά μέσα από αυτές τις βραδιές ουσιαστικά χρηματοδοτούσε τους ταλαντούχους νέους συνθέτες και μουσικούς, αυτούς που τελικά έγραψαν την μουσική ιστορία της Αμερικής τον 20ο αιώνα. Υπήρξε μια χαρισματική προσωπικότητα που ο σύζυγός της ήθελε να την εμφανίσει στην ιστορία σαν διακοσμητική, ενώ στην ουσία αυτή ήταν ο ιθύνων νους και στην δική του πορεία προς τον θρίαμβο.
«Το ερώτημα για το ποια μπορεί να ήταν πραγματικά δεν έπαψε ποτέ να με ταλανίζει. Δεν μπορεί να ήταν η στοιχειωμένη γυναίκα στα τελευταία κεφάλαια του Βάνερ. Και πάντα ήξερα ότι δεν ήταν η ταπεινή σκιά στα ημιτελή απομνημονεύματα του Μπέβελ. Έχοντας κοιτάξει τα έγγραφά της και γνωρίζοντας πλέον πόσο ριζικά διαφορετική ήταν από τον «προσιτό» χαρακτήρα που μου ζήτησε ο άντρας της να πλάσω, μου είναι δύσκολο να συγχωρήσω τον εαυτό μου που τον βοήθησα να διαιωνίσει αυτό το μύθευμα, ακόμα κι αν παρέμεινε ανολοκλήρωτο και αδημοσίευτο».
Αυτά σκέφτεται η γραμματέας 50 χρόνια μετά διαβάζοντας τα ημερολόγια της Μίλντρεντ και διαπιστώνοντας ότι πραγματική της εικόνα δεν έχει καμία σχέση με την εικόνα που θέλησε να της αποδώσει ο σύζυγός της:
«Όλα ξεκίνησαν το 1922, όταν πρωτοείδε ότι το μικρό ποσό που μου είχε δώσει για το Φιλανθρωπικό Ταμείο είχε καλύτερη απόδοση από τις επενδύσεις του. Κοίταξε τα λογιστικά βιβλία μου. Μου ζήτησε να του εξηγήσω τι έκανα. Βδομάδες μετά ανέφερε ότι είχε δοκιμάσει την προσέγγισή μου, με απογοητευτικά αποτελέσματα. Μου έδειξε τη δουλειά του. Είχε απλώς αντιγράψει ό,τι είχα κάνει, αλλά σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Είχε υπολογίσει τον αντίκτυπο στο χρηματιστήριο, ναι, όμως όλα είχαν γίνει με μια άψυχη, τεχνητή αίσθηση συμμετρίας.
Οι σωστές νότες αλλά χωρίς την αίσθηση του ρυθμού. Όπως ένα κουρδιστό πιανάκι. Έφτιαξα ένα νέο σχέδιο κατάλληλο για τον όγκο συναλλαγών του. Και πέτυχε».
Ο Ερνάν Ντίαζ έγραψε ένα φιτζεραλντικό μυθιστόρημα, πολύ έξυπνο, με ανατροπές από το ένα μέρος του βιβλίου στο άλλο, ώσπου να αναδυθεί η αληθινή μορφή της Μίλντρεντ, μιας γυναίκας πάνω από τον μέσο όρο της εποχής που έζησε, μιας γυναίκας που δεν την ενδιέφερε να «φανεί», μιας γυναίκας που ακόμα και ο αγαπημένος της σύζυγος προτιμούσε να δείξει στον κόσμο μια εικόνα της που δεν ήταν στην πραγματικότητα, γιατί έτσι θα υποβάθμιζε την δική του θέση. Όμως η αλήθεια, όπως και το νερό, πάντα βρίσκει τον τρόπο να βγει στην επιφάνεια.
Ο συγγραφέας καταφέρνει να αναδημιουργήσει την εποχή του '30, σε όλα τα επίπεδα: περιγράφει τους οικονομικούς όρους του χρηματιστηρίου εκείνης της εποχής, με όρους οικονομολόγου, περιγράφει τις καλλιτεχνικές τάσεις με όρους καλλιτέχνη. Έγραψε ένα μυθιστόρημα που ξαφνιάζει τον αναγνώστη, τον κάνει να αναρωτηθεί που κρύβεται τελικά η αλήθεια πίσω από το βλοσυρό πρόσωπο της οικονομικής εξουσίας κάθε εποχής.
Ένα μυθιστόρημα, σχεδόν κλασικό, που αξίζει τον κόπο να διαβάσει κανείς, για να αντιληφθεί τι κρύβεται πίσω από την βιτρίνα.
Η μετάφραση είναι της Κάλλιας Παπαδάκη.
Για το βιβλίο έγραψαν:
«Η ευφυϊα του Ντίαζ είναι αδιαμφισβήτητη και διαποτίζει το βιβλίο από την αρχή μέχρι το τέλος. Ένα ακαταμάχητο παζλ» - Washington Post.
«Μια καλειδοσκοπική ματιά στην ξέφρενη πορεία του καπιταλισμού στις αρχές του 20ου αιώνα. Θεμελιωμένο στην ιστορία και φιλόδοξο ως προς τη μορφή του, πετυχαίνει σε όλα τα μέτωπα». - Publishers Weekly.
«Εκπληκτικό. Ο Ντίαζ καταφέρνει με εξαιρετικό τρόπο να πάρει τις λογοτεχνικές συμβάσεις και να τις μετατρέψει σε κάτι ολότελα καινούργιο». - New York Times Book Review.
