Ο Στέφαν Τσβάιχ υπήρξε ένας πολυγραφότατος συγγραφέας που έζησε σε μια πολύ δύσκολη εποχή, που τελικά τον πήρε μαζί της. Δευτερότοκος γιός του Εβραίου υφασματοβιομηχάνου Μόρις Τσβάιχ και της Ιταλοεβραίας κόρης τραπεζιτών Ιντα Μπρεντάουερ, γεννήθηκε στις 28 Νοεμβρίου του 1881 στη Βιέννη. Μεγάλωσε στο μεγαλοαστικό περιβάλλον της βιεννέζικης εβραϊκής κοινότητας. Σπούδασε Γερμανική και Ρομανική Φιλολογία στη Βιέννη και στο Βερολίνο και το 1904 έλαβε τον τίτλο του διδάκτορα. Δημοσίευσε τη πρώτη συλλογή ποιημάτων του το 1901.
Τα έργα του, κυρίως νουβέλες και βιογραφικά μυθιστορήματα, τον καθιέρωσαν πολύ γρήγορα στο διεθνές λογοτεχνικό στερέωμα. Ταυτόχρονα, εργάστηκε ως δημοσιογράφος για τη βιεννέζικη εφημερίδα Neue Freie Presse, μετέφρασε σημαντικά έργα και υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συλλέκτες χειρογράφων, γεγονός που αποτύπωσε και σε ένα από τα έργα του.
Άνθρωπος κοσμοπολίτης, πολυταξιδεμένος, ειρηνιστής και ανθρωπιστής, μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο εγκαταστάθηκε στο Σάλτσμπουργκ. Το 1933 οι Ναζί έκαψαν τα βιβλία του και απαγόρευσαν την κυκλοφορία και την έκδοσή τους στη Γερμανία.
Το 1934 αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αυστρία και εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο μαζί με τη γραμματέα του Λότε Αλτμαν, την οποία παντρεύτηκε μετά το διαζύγιό του από την πρώτη του σύζυγο. Με την προσάρτηση της Αυστρίας στο Γ' Ράιχ, το διαβατήριό του έχασε την ισχύ του. Το 1940 απέκτησε τη βρετανική υπηκοότητα, αλλά, φοβούμενος ότι ως Αυστριακός θα θεωρούνταν εχθρός, μετοίκησε με τη σύζυγό του στη Βραζιλία. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1942 Στέφαν Τσβάιχ και η Λότε Αλτμαν αυτοκτόνησαν, παίρνοντας μεγάλη δόση βαρβιτουρικών. Στο αποχαιρετιστήριο σημείωμα ο Στέφαν Τσβάιχ ανέφερε ότι με την πνευματική πατρίδα του, την Ευρώπη, κατεστραμμένη και ύστερα από τόσα χρόνια περιπλάνησης, ως άπατρις, δεν είχε πια τις απαραίτητες δυνάμεις για μια νέα αρχή:
«Χαιρετώ όλους τους φίλους μου. Είθε να έρθει η στιγμή που θα αντικρύσουν την αυγή μετά τη μακριά νύχτα. Εγώ, ως υπερβολικά ανυπόμονος, προπορεύομαι».
Ζώντας μια ζωή σαν μυθιστόρημα, κατάφερε να αποτυπώσει στο έργο του γεγονότα που έζησε ο ίδιος αλλά και οι υπόλοιποι άνθρωποι της εποχής του. Έγραψε, επίσης, αρκετές μυθιστορηματικές βιογραφίες: Στιούαρτ, Μαρία Αντουανέτα, Λέων Τολστόι, Ρομαίν Ρολάν, Τσαρλς Ντίκενς, Φ. Ντοστογιέφσκι και άλλους.
Όπως είχε πει ο Τόμας Μαν: «...Η λογοτεχνική του δόξα έφτανε ως την τελευταία γωνιά της Γης - ένα αξιοπερίεργο φαινόμενο σε σχέση με την περιορισμένη δημοτικότητα που απολαμβάνει κατά τα άλλα η γερμανική λογοτεχνία συγκριτικά με την αγγλική και τη γαλλική. Ίσως από την εποχή του Έρασμου [...] να μην υπήρξε κανένας συγγραφέας τόσο διάσημος όσο ο Στέφαν Τσβάιχ».
Στην «Σκακιστική νουβέλα», θα έλεγε κανείς πως συναντά επεισόδια από όλη του τη ζωή. Το έργο διαδραματίζεται σε ένα επιβατηγό πλοίο που ταξιδεύει από τη Νέα Υόρκη με προορισμό το Μπουένος Άϊρες. Mεσοπόλεμος, κοσμοπολιτισμός, στοιχεία που χαρακτηρίζουν και τον συγγραφέα. Στο πλοίο που ετοιμάζεται να αναχωρήσει, επιβιβάζεται και ο παγκόσμιος πρωταθλητής σκακιού Μίρκο Τσέντοβιτς, ο οποίος αφού κατάκτησε όλα τα σκακιστικά τρόπαια της Βόρειας Αμερικής, ετοιμάζεται να κάνει το ίδιο και στην νότια Αμερική. Η παρουσία του, θα αποτελέσει και το έναυσμα για να αφηγηθεί την περιπέτειά του ένας άλλος συνταξιδιώτης, ο αινιγματικός Αυστριακός δικηγόρος δρ Μπ. φυλακισμένος και κυνηγημένος από τους Ναζί, ο αληθινός πρωταγωνιστής της σκακιστικής νουβέλας, ξεδιπλώνει τη σκοτεινή περίοδο της φασιστικής βαρβαρότητας μέσα από τη προσωπική ιστορία της ψυχικής και πνευματικής του κατάρρευσης, δείχνοντάς μας πως οι Ναζί είχαν και άλλους τρόπους να εξοντώνουν τους αντιπάλους τους, και όχι μόνο τα στρατόπεδα θανάτου.
Με αφορμή μια σκακιστική παρτίδα ο Δρ Μπ. λέει κάποια στιγμή:
«Δεν ξέρω εάν και κατά πόσο έχετε σκεφτεί σε ποια πνευματική κατάσταση περιέρχεται όποιος δοκιμάζεται στον βασιλιά των παιχνιδιών. Αλλά νομίζω ότι αρκεί να συλλογιστείτε, έστω και για λίγο, για να συνειδητοποιήσετε ότι το να θέλεις να παίξεις σκάκι, ένα παιχνίδι καθαρά εγκεφαλικό, απαλλαγμένο από τον παράγοντα της τύχης, εναντίον του εαυτού σου, αποτελεί παράνοια. Στην ουσία, η γοητεία αυτού του παιχνιδιού βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στο γεγονός ότι η στρατηγική που απαιτεί αναπτύσσεται σε δυο διαφορετικούς εγκεφάλους, ότι σε αυτόν τον πνευματικό πόλεμο τα μαύρα δεν γνωρίζουν τους εκάστοτε ελιγμούς των λευκών και προσπαθούν διαρκώς να τους μαντεύουν και να τους αντικρούουν, ενώ από την πλευρά τους τα λευκά επιδιώκουν να αποκαλύψουν τους κρυφούς σκοπούς των μαύρων και να αντεπιτεθούν. Αν λοιπόν ο ίδιος άνθρωπος κινούσε και τα μαύρα και τα λευκά, τότε θα δημιουργούνταν η εξής παράλογη κατάσταση: Ένα μυαλό θα έπρεπε να γνωρίζει κάτι και ταυτόχρονα να το αγνοεί, θα έπρεπε να ξεχνάει εντελώς τι επεδίωκε και τι ήθελε όταν έπαιζε με τα λευκά, για να μπορέσει να κινήσει τα μαύρα. Μια τέτοια διπλή σκέψη, ένας τέτοιος διχασμός του μυαλού προϋποθέτει εντέλει και τον πλήρη διχασμό της συνείδησης, σαν να ανοίγεις και να κλείνεις κατά βούληση τον διακόπτη της εγκεφαλικής λειτουργίας όπως σε μια μηχανική συσκευή».
Αξίζει τον κόπο να αναφέρουμε πως η «Σκακιστική νουβέλα», που είναι το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο του Στέφαν Τσβάϊχ, εκδόθηκε μετά τον θάνατό του. Ο συγγραφέας έστειλε το τελικό χειρόγραφο στους εκδότες του μία μόλις μέρα προτού αυτοκτονήσει.
Η τέχνη της συμπυκνωμένης γραφής και η ώριμη λογοτεχνική μαεστρία του Τσβάϊχ, δημιούργησαν ένα συναρπαστικό, πραγματικά πολυεπίπεδο μυθιστόρημα, που διαβάζεται απνευστί.
Πολίτης μιας ιδιαίτερα δύσκολης εποχής για την ανθρωπότητα, παρέμεινε πολίτης του κόσμου, θέλοντας να αφήσει σαν παρακαταθήκη στον πολιτισμένο κόσμο ένα βιβλίο που μιλάει για την βαρβαρότητα της εποχής που έζησε.
Την μετάφραση έκανε η Άντζη Σαλταμπάση.
Για το βιβλίο έγραψαν:
«Η Σκακιστική νουβέλα», γραμμένη με απλότητα και θαυμάσια ψυχολογική οξυδέρκεια, διαβάζεται σαν να γράφτηκε μόλις χθες και προσφέρεται για πολλαπλές σκέψεις και αναγνώσεις».
Κώστας Κατσουλάρης, συγγραφέας- Bookpress.
΄΄Αν και μικρό σε έκταση, το βιβλίο πραγματεύεται αρκετά ζητήματα, όπως το ζήτημα της μονομανίας, τις φριχτές συνέπειες της πνευματικής απομόνωσης, το διχασμό της προσωπικότητας, τα όρια μεταξύ λόγου και παραλόγου, όπως επίσης και την πνευματική σύγκρουση δύο σχολών σκέψης, της πραγματιστικής λογικής και της φαντασίας. Ωστόσο, το τελευταίο δίπολο ίσως να αντανακλά και τη σύγκρουση στο κοινωνικοπολιτικό επίπεδο της Ευρώπης, ανάμεσα στην ωμή βία της βαρβαρότητας του ναζισμού και τον πνευματικό κόσμο πριν τον πόλεμο που πλέον αποσυντίθεται. Εκπρόσωπος αυτού του κόσμου είναι ο δρ. Μπ. που μέσα από τις σελίδες του βιβλίου παρακολουθούμε με αριστουργηματικό τρόπο την βύθισή του στην παραφροσύνη. Ο πνευματικός εγκλεισμός αναδεικνύει το πόσο ευάλωτη και εύθραυστη είναι η ψυχοσύνθεση του ανθρώπου που σχεδόν νομοτελειακά θα οδηγηθεί στην ψυχολογική κατάρρευση, ειδικά αν συνοδεύεται από έναν δυισμό της συνείδησης με συγκρουσιακές τάσεις. Η εναλλαγή ρόλων ανάμεσα σε λευκά και μαύρα πιόνια και η θεώρηση του εαυτού ως αντιπάλου οδηγεί τον δρ. Μπ. τελικά στην απώλεια της συνείδησης και της ταυτότητάς του και στη διάλυση της ψυχολογικής του συγκρότησης.΄΄ Μάριος Δάγκας-Offline Post.
Τα έργα του, κυρίως νουβέλες και βιογραφικά μυθιστορήματα, τον καθιέρωσαν πολύ γρήγορα στο διεθνές λογοτεχνικό στερέωμα. Ταυτόχρονα, εργάστηκε ως δημοσιογράφος για τη βιεννέζικη εφημερίδα Neue Freie Presse, μετέφρασε σημαντικά έργα και υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συλλέκτες χειρογράφων, γεγονός που αποτύπωσε και σε ένα από τα έργα του.
Άνθρωπος κοσμοπολίτης, πολυταξιδεμένος, ειρηνιστής και ανθρωπιστής, μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο εγκαταστάθηκε στο Σάλτσμπουργκ. Το 1933 οι Ναζί έκαψαν τα βιβλία του και απαγόρευσαν την κυκλοφορία και την έκδοσή τους στη Γερμανία.
Το 1934 αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αυστρία και εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο μαζί με τη γραμματέα του Λότε Αλτμαν, την οποία παντρεύτηκε μετά το διαζύγιό του από την πρώτη του σύζυγο. Με την προσάρτηση της Αυστρίας στο Γ' Ράιχ, το διαβατήριό του έχασε την ισχύ του. Το 1940 απέκτησε τη βρετανική υπηκοότητα, αλλά, φοβούμενος ότι ως Αυστριακός θα θεωρούνταν εχθρός, μετοίκησε με τη σύζυγό του στη Βραζιλία. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1942 Στέφαν Τσβάιχ και η Λότε Αλτμαν αυτοκτόνησαν, παίρνοντας μεγάλη δόση βαρβιτουρικών. Στο αποχαιρετιστήριο σημείωμα ο Στέφαν Τσβάιχ ανέφερε ότι με την πνευματική πατρίδα του, την Ευρώπη, κατεστραμμένη και ύστερα από τόσα χρόνια περιπλάνησης, ως άπατρις, δεν είχε πια τις απαραίτητες δυνάμεις για μια νέα αρχή:
«Χαιρετώ όλους τους φίλους μου. Είθε να έρθει η στιγμή που θα αντικρύσουν την αυγή μετά τη μακριά νύχτα. Εγώ, ως υπερβολικά ανυπόμονος, προπορεύομαι».
Ζώντας μια ζωή σαν μυθιστόρημα, κατάφερε να αποτυπώσει στο έργο του γεγονότα που έζησε ο ίδιος αλλά και οι υπόλοιποι άνθρωποι της εποχής του. Έγραψε, επίσης, αρκετές μυθιστορηματικές βιογραφίες: Στιούαρτ, Μαρία Αντουανέτα, Λέων Τολστόι, Ρομαίν Ρολάν, Τσαρλς Ντίκενς, Φ. Ντοστογιέφσκι και άλλους.
Όπως είχε πει ο Τόμας Μαν: «...Η λογοτεχνική του δόξα έφτανε ως την τελευταία γωνιά της Γης - ένα αξιοπερίεργο φαινόμενο σε σχέση με την περιορισμένη δημοτικότητα που απολαμβάνει κατά τα άλλα η γερμανική λογοτεχνία συγκριτικά με την αγγλική και τη γαλλική. Ίσως από την εποχή του Έρασμου [...] να μην υπήρξε κανένας συγγραφέας τόσο διάσημος όσο ο Στέφαν Τσβάιχ».
Στην «Σκακιστική νουβέλα», θα έλεγε κανείς πως συναντά επεισόδια από όλη του τη ζωή. Το έργο διαδραματίζεται σε ένα επιβατηγό πλοίο που ταξιδεύει από τη Νέα Υόρκη με προορισμό το Μπουένος Άϊρες. Mεσοπόλεμος, κοσμοπολιτισμός, στοιχεία που χαρακτηρίζουν και τον συγγραφέα. Στο πλοίο που ετοιμάζεται να αναχωρήσει, επιβιβάζεται και ο παγκόσμιος πρωταθλητής σκακιού Μίρκο Τσέντοβιτς, ο οποίος αφού κατάκτησε όλα τα σκακιστικά τρόπαια της Βόρειας Αμερικής, ετοιμάζεται να κάνει το ίδιο και στην νότια Αμερική. Η παρουσία του, θα αποτελέσει και το έναυσμα για να αφηγηθεί την περιπέτειά του ένας άλλος συνταξιδιώτης, ο αινιγματικός Αυστριακός δικηγόρος δρ Μπ. φυλακισμένος και κυνηγημένος από τους Ναζί, ο αληθινός πρωταγωνιστής της σκακιστικής νουβέλας, ξεδιπλώνει τη σκοτεινή περίοδο της φασιστικής βαρβαρότητας μέσα από τη προσωπική ιστορία της ψυχικής και πνευματικής του κατάρρευσης, δείχνοντάς μας πως οι Ναζί είχαν και άλλους τρόπους να εξοντώνουν τους αντιπάλους τους, και όχι μόνο τα στρατόπεδα θανάτου.
Με αφορμή μια σκακιστική παρτίδα ο Δρ Μπ. λέει κάποια στιγμή:
«Δεν ξέρω εάν και κατά πόσο έχετε σκεφτεί σε ποια πνευματική κατάσταση περιέρχεται όποιος δοκιμάζεται στον βασιλιά των παιχνιδιών. Αλλά νομίζω ότι αρκεί να συλλογιστείτε, έστω και για λίγο, για να συνειδητοποιήσετε ότι το να θέλεις να παίξεις σκάκι, ένα παιχνίδι καθαρά εγκεφαλικό, απαλλαγμένο από τον παράγοντα της τύχης, εναντίον του εαυτού σου, αποτελεί παράνοια. Στην ουσία, η γοητεία αυτού του παιχνιδιού βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στο γεγονός ότι η στρατηγική που απαιτεί αναπτύσσεται σε δυο διαφορετικούς εγκεφάλους, ότι σε αυτόν τον πνευματικό πόλεμο τα μαύρα δεν γνωρίζουν τους εκάστοτε ελιγμούς των λευκών και προσπαθούν διαρκώς να τους μαντεύουν και να τους αντικρούουν, ενώ από την πλευρά τους τα λευκά επιδιώκουν να αποκαλύψουν τους κρυφούς σκοπούς των μαύρων και να αντεπιτεθούν. Αν λοιπόν ο ίδιος άνθρωπος κινούσε και τα μαύρα και τα λευκά, τότε θα δημιουργούνταν η εξής παράλογη κατάσταση: Ένα μυαλό θα έπρεπε να γνωρίζει κάτι και ταυτόχρονα να το αγνοεί, θα έπρεπε να ξεχνάει εντελώς τι επεδίωκε και τι ήθελε όταν έπαιζε με τα λευκά, για να μπορέσει να κινήσει τα μαύρα. Μια τέτοια διπλή σκέψη, ένας τέτοιος διχασμός του μυαλού προϋποθέτει εντέλει και τον πλήρη διχασμό της συνείδησης, σαν να ανοίγεις και να κλείνεις κατά βούληση τον διακόπτη της εγκεφαλικής λειτουργίας όπως σε μια μηχανική συσκευή».
Αξίζει τον κόπο να αναφέρουμε πως η «Σκακιστική νουβέλα», που είναι το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο του Στέφαν Τσβάϊχ, εκδόθηκε μετά τον θάνατό του. Ο συγγραφέας έστειλε το τελικό χειρόγραφο στους εκδότες του μία μόλις μέρα προτού αυτοκτονήσει.
Η τέχνη της συμπυκνωμένης γραφής και η ώριμη λογοτεχνική μαεστρία του Τσβάϊχ, δημιούργησαν ένα συναρπαστικό, πραγματικά πολυεπίπεδο μυθιστόρημα, που διαβάζεται απνευστί.
Πολίτης μιας ιδιαίτερα δύσκολης εποχής για την ανθρωπότητα, παρέμεινε πολίτης του κόσμου, θέλοντας να αφήσει σαν παρακαταθήκη στον πολιτισμένο κόσμο ένα βιβλίο που μιλάει για την βαρβαρότητα της εποχής που έζησε.
Την μετάφραση έκανε η Άντζη Σαλταμπάση.
Για το βιβλίο έγραψαν:
«Η Σκακιστική νουβέλα», γραμμένη με απλότητα και θαυμάσια ψυχολογική οξυδέρκεια, διαβάζεται σαν να γράφτηκε μόλις χθες και προσφέρεται για πολλαπλές σκέψεις και αναγνώσεις».
Κώστας Κατσουλάρης, συγγραφέας- Bookpress.
΄΄Αν και μικρό σε έκταση, το βιβλίο πραγματεύεται αρκετά ζητήματα, όπως το ζήτημα της μονομανίας, τις φριχτές συνέπειες της πνευματικής απομόνωσης, το διχασμό της προσωπικότητας, τα όρια μεταξύ λόγου και παραλόγου, όπως επίσης και την πνευματική σύγκρουση δύο σχολών σκέψης, της πραγματιστικής λογικής και της φαντασίας. Ωστόσο, το τελευταίο δίπολο ίσως να αντανακλά και τη σύγκρουση στο κοινωνικοπολιτικό επίπεδο της Ευρώπης, ανάμεσα στην ωμή βία της βαρβαρότητας του ναζισμού και τον πνευματικό κόσμο πριν τον πόλεμο που πλέον αποσυντίθεται. Εκπρόσωπος αυτού του κόσμου είναι ο δρ. Μπ. που μέσα από τις σελίδες του βιβλίου παρακολουθούμε με αριστουργηματικό τρόπο την βύθισή του στην παραφροσύνη. Ο πνευματικός εγκλεισμός αναδεικνύει το πόσο ευάλωτη και εύθραυστη είναι η ψυχοσύνθεση του ανθρώπου που σχεδόν νομοτελειακά θα οδηγηθεί στην ψυχολογική κατάρρευση, ειδικά αν συνοδεύεται από έναν δυισμό της συνείδησης με συγκρουσιακές τάσεις. Η εναλλαγή ρόλων ανάμεσα σε λευκά και μαύρα πιόνια και η θεώρηση του εαυτού ως αντιπάλου οδηγεί τον δρ. Μπ. τελικά στην απώλεια της συνείδησης και της ταυτότητάς του και στη διάλυση της ψυχολογικής του συγκρότησης.΄΄ Μάριος Δάγκας-Offline Post.
