Υπάρχουν μυθιστορήματα υψηλής λογοτεχνικής αξίας πού, όμως, αφήνουν αδιάφορο τον αναγνώστη. Το ακριβώς αντίθετο με αυτό που συμβαίνει με το βιβλίο που έγραψε η Λένα Διβάνη για τη Διδώ Σωτηρίου. Το «Ονειρεύτηκα τη Διδώ» είναι ένα απολαυστικό βιβλίο, ένα βιβλίο που το διαβάζεις και δεν θέλεις να τελειώσει. Για πολλούς λόγους.
Ο πρώτος και βασικός είναι ότι η συγγραφέας ήθελε να γράψει μια βιογραφία της Διδώς Σωτηρίου. Το έκανε, αλλά με έναν πρωτότυπο τρόπο: αφού διάβασε και μελέτησε τα πάντα από τη ζωή της, δημιούργησε μια φανταστική συνέντευξη. Έβαλε απέναντί της τη βιογραφούμενη και πιάσανε κουβέντα. Με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να ζωντανέψει μια εμβληματική μορφή της ελληνικής λογοτεχνίας, μέσα από απλούς αλλά όχι απλοϊκούς διαλόγους. Ολη της η ζωή περνάει μέσα από μια γυναικεία κουβέντα, ανάλαφρη και απολαυστική. Και δεν μιλάμε , βέβαια, για μια οποιαδήποτε ζωή. Μιλάμε για τη ζωή της Διδώς Σωτηρίου που όπως έγραψε και η ίδια :΄΄Εγώ σ’ όλη μου τη ζωή πήγαινα ασορτί με την Ελλάδα. Δράμα αυτή; Δράμα κι εγώ. Αδύνατον να ξεσπάσει καταιγίδα στη χώρα και να μη βρεθώ στο κέντρο της εγώ΄΄.
Από την Μικρασιατική καταστροφή, μέχρι τον πόλεμο, την Κατοχή και τον Εμφύλιο μέχρι τα δύσκολα μεταεμφυλιακά χρόνια η Διδώ Σωτηρίου βρέθηκε στην πρώτη γραμμή. Και αμέσως μετά ακολούθησαν τα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας. Στρατευμένη στην Αριστερά, αλλά σε μια Αριστερά δική της, που την έκανε να διαγραφεί από το Κομμουνιστικό Κόμμα, η Διδώ Σωτηρίου κατάφερε να διασχίσει τον αιώνα με τους δικούς της όρους. Όπως γράφει και η Λένα Διβάνη στον πρόλογο του βιβλίου:
΄΄Γιατί, Διδώ μου, να σ’ το πώ ανοιχτά, πάντα εσύ για μένα ήσουν το μέτρο της ζωής. Ποια άλλη διέσχισε όλον τον 20ο αιώνα ελαφροπατώντας πάνω στα συντρίμμια κάθε καταστροφής, που τη βρήκε σεινάμενη κουνάμενη με πέρλες και αρώματα, σαν να το’ ξερε πως καμιά συμφορά δεν έρχεται με άδεια χέρια; Ποια άλλη ήταν έτοιμη να τα δεί όλα, να τα μάθει όλα, να τα πεί όλα, να τα δοκιμάσει όλα, να τα τολμήσει όλα, κι ό,τι βρέξει ας κατεβάσει; Ποια άλλη θα έδινε χωρίς δεύτερη σκέψη χείρα βοηθείας και χαμόγελο αισιοδοξίας σε όλους τους αναγκεμένους της ζωής της; Και ήταν πολλοί, ρε σύ Διδώ, δεκαδες, εκατοντάδες ήταν που πήραν από σένα τη στιγμή ακριβώς που το χρειάζονταν-από ένα μπουκάλι Κιάντι, όταν ήθελαν να το ρίξουν έξω, μέχρι ένα κλωνάρι μυγδαλιάς, όταν ήταν κλεισμένοι σε μπουντρούμι περιμένοντας την εκτέλεσή τους.
Αν ήμουν γλύπτρια, θα σού είχα στήσει άγαλμα έξω από το σπίτι μου, με τον μπερέ σου και με τα όλα σου. Αφού όμως γεννήθηκα παραμυθού κι εσύ πρόλαβες και πέθανες πριν προλάβω να σε γνωρίσω, δεν είχα άλλον τρόπο να τιμήσω το πέρασμά σου απ’ τη γή. Εβαλα αμέτι μουχαμέτι να πω την ιστορία της ζωής σου, αλλά όχι με τον συμβατικό τρόπο που γράφονται οι βιογραφίες: γεννήθηκε μπλά μπλά…σπούδασε, παντρεύτηκε, δημοσίευσε μπλά μπλά…Πρώτα απ’ όλα , εσύ η ίδια θα τη σκυλοβαριόσουνα.΄΄Ελα, βρε χρυσό μου΄΄ θα μου έλεγες-σαν να σε ακούω- μέχρι εκεί φτάνεις; Χασμουριέμαι!΄΄
Αυτό είναι το ύφος της μεταξύ τους κουβέντας. Καμιά σοβαροφάνεια. Γιατί, από τις μαρτυρίες των ανθρώπων που την γνώρισαν, κάπως έτσι ήταν η Διδώ Σωτηρίου. Ανθρωπος της καρδιάς. Που διέσχισε τον αιώνα, ζώντας από κοντά όλα τα μεγάλα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της Ελλάδας. Η Λένα Διβάνη κατάφερε σε αυτούς τους διαλόγους να βάλει τα δικά της λόγια, όπως αυτά αποτυπώθηκαν είτε μέα από τα γραπτά της, είυε μέσα από τις συνενντεύξεις που έδωσε.
΄΄Κοίτα, η ζωή η δική μου δεν ήταν μια κανονική ζωή. Είχε απίστευτα γυρίσματα, είχε ανάποδες στροφές, είχε λεωφόρους ανοιχτές, είχε γκρεμούς, απ’ όλα είχε. Μερικές φορές σκέφτομαι ότι οι μοίρες, όταν γεννήθηκα, ήρθαν πάνω απ’ την κούνια μου και είπανε: Εσύ, μικρό αραπάκι, θα μεγαλώσεις, θα περάσεις μέσα απ’ την κόλαση και μέσα απ’ τον παράδεισο του 20ου αιώνα και μετά θα στρωθείς να τα καταγράψεις όλα για να μείνουνε΄΄. Αυτή ήταν η ευχή, αυτή και η κατάρα τους, και αυτό θα έκανα. Για να το κάνω , όμως, έπρεπε πρώτα να μαζέψω ζωή΄΄.
Αυτό που έκανε, ουσιαστικά, η Λένα Διβάνη, είναι ότι έγραψε την βιογραφία της Διδώς Σωτηρίου. Την έγραψε όμως με έναν τρόπο που, προφανώς, θα άρεσε και στην ίδια την βιογραφούμενη, με σοβαρότητα αλλά χωρίς σοβαροφάνεια. Ο αναγνώστης του βιβλίου μαθαίνει πολλά πράγματα για την Διδώ Σωτηρίου που δεν αναφέρει κανένα βιογραφικό της. Στιγμές που την σημάδεψαν, άνθρωποι που την σημάδεψαν, γεγονότα που κουβαλούσε πάντα μέσα της. Εκτός από τις γραπτές μαρτυρίες η Λένα Διβάνη συναντήθηκε και μίλησε γι’ αυτήν, με δύο πολύ κοντινούς της ανθρώπους. Την συγγραφέα Αλκη Ζέη, που ήταν ανηψιά του Πλάτωνα Σωτηρίου, συζύγου της Διδώς, και τον Νίκο Μπελογιάννη, ανηψιό της, που τον μεγάλωσε η ίδια, γιός της Ελλης Παππα-αδελφή της Διδώς – και του Νίκου Μπελογιάννη. Η Λένα Διβάνη είναι ιστορικός και γνωρίζει από μαρτυρίες, είτε γραπτές, είτε προφορικές. Κατάφερε να γράψει ένα έξυπνο και απολαυστικό στην ανάγνωση βιβλίο, γνωρίζοντας μας λίγο πιο καλά μια σπουδαία μορφή των ελληνικών γραμμάτων.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄ Δεν είναι εύκολο το στοίχημα που έβαλε η Λένα Διβάνη. Βαρετό δε θα μπορούσε ποτέ να είναι ένα βιβλίο για την περιπετειώδη ζωή της Διδώς Σωτηρίου, οι βιογραφίες όμως ενέχουν πάντα τον κίνδυνο να γίνουν αγιογραφίες, πόσο μάλλον όταν κανείς γράφει για ένα πρόσωπο που θαυμάζει απεριόριστα.΄΄-Κορίνα Φαρμακόρη-LIFO
΄΄ Η έμπειρη πένα της Λένας Διβάνη, οι πλούσιες ιστορικές της γνώσεις, αλλά και η επί χρόνια παρουσία της στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα με την ιδιότητα της καθηγήτριας ιστορίας στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών δεν μπορούν παρά να επηρεάσουν την αφηγηματική ροή του βιβλίου, που κρίνεται χειμαρρώδης. Η συζήτηση των δύο προσωπικοτήτων που αναδεικνύει βήμα-βήμα και με τρόπο ισορροπημένο πτυχές της προσωπικής ζωής της συγγραφέως, αλλά και του πολιτικού και ιστορικού πλαισίου της εποχής, ίσως ξενίσει ορισμένους αναγνώστες, αφού διαπνέει ολόκληρο το βιβλίο και με ρυθμό αρκετά γρήγορο (αλλά απόλυτα εύληπτο), περνά από ιστορικό γεγονός σε ιστορικό γεγονός. Παρά ταύτα, η στιχομυθία είναι απολαυστική και διαπερνά χρονικά πλαίσια, σε βαθμό που το βιβλίο διαβάζεται απνευστί και με ευκολία και από άτομα που δεν ξέρουν σχεδόν τίποτα για τη Διδώ Σωτηρίου ή για την Ιστορία της Ελλάδας του πρώτου μισού του 20ού αιώνα.΄΄ Τάσος Μοσχονάς-Off Line Post.
΄΄ Η Λ. Διβάνη συνδυάζει την ιστορική σκευή της με τη λογοτεχνική πένα, την επιστημονικότητα με το θελκτικό ύφος. Πρώην καθηγήτρια της Ιστορίας Εξωτερικής Πολιτικής, γνωρίζει να ψάχνει το παρελθόν, αλλά είναι σε θέση συνάμα να το αναπλάθει χωρίς να πνίγεται στη σκόνη του. Ετσι, κάθε βιογραφία της είναι μια τεκμηριωμένη ολότητα, ντυμένη με χυμώδη γραφή, πολύχρωμα σχέδια, σχόλια και πινελιές, που ζωντανεύουν τη ζωή του βιογραφούμενού της. Ειδικά εδώ, η μυθιστορηματική βιογραφία της Δ. Σωτηρίου δίνεται με τη μορφή διαλόγου μαζί της, όπου η συνεντευξιάστρια καταθέτει την έρευνά της, τα διαβάσματά της, τις συζητήσεις που είχε κάνει με πρόσωπα τα οποία γνώριζαν τη νεκρή πλέον συγγραφέα, κι η τελευταία εξηγεί, μα πάνω απ’ όλα φωτίζει τον τρόπο με τον οποίο έζησε την ατομική και συλλογική ιστορία.΄΄-Μισέλ Φάις-ΕΦΣΥΝ
Ο πρώτος και βασικός είναι ότι η συγγραφέας ήθελε να γράψει μια βιογραφία της Διδώς Σωτηρίου. Το έκανε, αλλά με έναν πρωτότυπο τρόπο: αφού διάβασε και μελέτησε τα πάντα από τη ζωή της, δημιούργησε μια φανταστική συνέντευξη. Έβαλε απέναντί της τη βιογραφούμενη και πιάσανε κουβέντα. Με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να ζωντανέψει μια εμβληματική μορφή της ελληνικής λογοτεχνίας, μέσα από απλούς αλλά όχι απλοϊκούς διαλόγους. Ολη της η ζωή περνάει μέσα από μια γυναικεία κουβέντα, ανάλαφρη και απολαυστική. Και δεν μιλάμε , βέβαια, για μια οποιαδήποτε ζωή. Μιλάμε για τη ζωή της Διδώς Σωτηρίου που όπως έγραψε και η ίδια :΄΄Εγώ σ’ όλη μου τη ζωή πήγαινα ασορτί με την Ελλάδα. Δράμα αυτή; Δράμα κι εγώ. Αδύνατον να ξεσπάσει καταιγίδα στη χώρα και να μη βρεθώ στο κέντρο της εγώ΄΄.
Από την Μικρασιατική καταστροφή, μέχρι τον πόλεμο, την Κατοχή και τον Εμφύλιο μέχρι τα δύσκολα μεταεμφυλιακά χρόνια η Διδώ Σωτηρίου βρέθηκε στην πρώτη γραμμή. Και αμέσως μετά ακολούθησαν τα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας. Στρατευμένη στην Αριστερά, αλλά σε μια Αριστερά δική της, που την έκανε να διαγραφεί από το Κομμουνιστικό Κόμμα, η Διδώ Σωτηρίου κατάφερε να διασχίσει τον αιώνα με τους δικούς της όρους. Όπως γράφει και η Λένα Διβάνη στον πρόλογο του βιβλίου:
΄΄Γιατί, Διδώ μου, να σ’ το πώ ανοιχτά, πάντα εσύ για μένα ήσουν το μέτρο της ζωής. Ποια άλλη διέσχισε όλον τον 20ο αιώνα ελαφροπατώντας πάνω στα συντρίμμια κάθε καταστροφής, που τη βρήκε σεινάμενη κουνάμενη με πέρλες και αρώματα, σαν να το’ ξερε πως καμιά συμφορά δεν έρχεται με άδεια χέρια; Ποια άλλη ήταν έτοιμη να τα δεί όλα, να τα μάθει όλα, να τα πεί όλα, να τα δοκιμάσει όλα, να τα τολμήσει όλα, κι ό,τι βρέξει ας κατεβάσει; Ποια άλλη θα έδινε χωρίς δεύτερη σκέψη χείρα βοηθείας και χαμόγελο αισιοδοξίας σε όλους τους αναγκεμένους της ζωής της; Και ήταν πολλοί, ρε σύ Διδώ, δεκαδες, εκατοντάδες ήταν που πήραν από σένα τη στιγμή ακριβώς που το χρειάζονταν-από ένα μπουκάλι Κιάντι, όταν ήθελαν να το ρίξουν έξω, μέχρι ένα κλωνάρι μυγδαλιάς, όταν ήταν κλεισμένοι σε μπουντρούμι περιμένοντας την εκτέλεσή τους.
Αν ήμουν γλύπτρια, θα σού είχα στήσει άγαλμα έξω από το σπίτι μου, με τον μπερέ σου και με τα όλα σου. Αφού όμως γεννήθηκα παραμυθού κι εσύ πρόλαβες και πέθανες πριν προλάβω να σε γνωρίσω, δεν είχα άλλον τρόπο να τιμήσω το πέρασμά σου απ’ τη γή. Εβαλα αμέτι μουχαμέτι να πω την ιστορία της ζωής σου, αλλά όχι με τον συμβατικό τρόπο που γράφονται οι βιογραφίες: γεννήθηκε μπλά μπλά…σπούδασε, παντρεύτηκε, δημοσίευσε μπλά μπλά…Πρώτα απ’ όλα , εσύ η ίδια θα τη σκυλοβαριόσουνα.΄΄Ελα, βρε χρυσό μου΄΄ θα μου έλεγες-σαν να σε ακούω- μέχρι εκεί φτάνεις; Χασμουριέμαι!΄΄
Αυτό είναι το ύφος της μεταξύ τους κουβέντας. Καμιά σοβαροφάνεια. Γιατί, από τις μαρτυρίες των ανθρώπων που την γνώρισαν, κάπως έτσι ήταν η Διδώ Σωτηρίου. Ανθρωπος της καρδιάς. Που διέσχισε τον αιώνα, ζώντας από κοντά όλα τα μεγάλα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της Ελλάδας. Η Λένα Διβάνη κατάφερε σε αυτούς τους διαλόγους να βάλει τα δικά της λόγια, όπως αυτά αποτυπώθηκαν είτε μέα από τα γραπτά της, είυε μέσα από τις συνενντεύξεις που έδωσε.
΄΄Κοίτα, η ζωή η δική μου δεν ήταν μια κανονική ζωή. Είχε απίστευτα γυρίσματα, είχε ανάποδες στροφές, είχε λεωφόρους ανοιχτές, είχε γκρεμούς, απ’ όλα είχε. Μερικές φορές σκέφτομαι ότι οι μοίρες, όταν γεννήθηκα, ήρθαν πάνω απ’ την κούνια μου και είπανε: Εσύ, μικρό αραπάκι, θα μεγαλώσεις, θα περάσεις μέσα απ’ την κόλαση και μέσα απ’ τον παράδεισο του 20ου αιώνα και μετά θα στρωθείς να τα καταγράψεις όλα για να μείνουνε΄΄. Αυτή ήταν η ευχή, αυτή και η κατάρα τους, και αυτό θα έκανα. Για να το κάνω , όμως, έπρεπε πρώτα να μαζέψω ζωή΄΄.
Αυτό που έκανε, ουσιαστικά, η Λένα Διβάνη, είναι ότι έγραψε την βιογραφία της Διδώς Σωτηρίου. Την έγραψε όμως με έναν τρόπο που, προφανώς, θα άρεσε και στην ίδια την βιογραφούμενη, με σοβαρότητα αλλά χωρίς σοβαροφάνεια. Ο αναγνώστης του βιβλίου μαθαίνει πολλά πράγματα για την Διδώ Σωτηρίου που δεν αναφέρει κανένα βιογραφικό της. Στιγμές που την σημάδεψαν, άνθρωποι που την σημάδεψαν, γεγονότα που κουβαλούσε πάντα μέσα της. Εκτός από τις γραπτές μαρτυρίες η Λένα Διβάνη συναντήθηκε και μίλησε γι’ αυτήν, με δύο πολύ κοντινούς της ανθρώπους. Την συγγραφέα Αλκη Ζέη, που ήταν ανηψιά του Πλάτωνα Σωτηρίου, συζύγου της Διδώς, και τον Νίκο Μπελογιάννη, ανηψιό της, που τον μεγάλωσε η ίδια, γιός της Ελλης Παππα-αδελφή της Διδώς – και του Νίκου Μπελογιάννη. Η Λένα Διβάνη είναι ιστορικός και γνωρίζει από μαρτυρίες, είτε γραπτές, είτε προφορικές. Κατάφερε να γράψει ένα έξυπνο και απολαυστικό στην ανάγνωση βιβλίο, γνωρίζοντας μας λίγο πιο καλά μια σπουδαία μορφή των ελληνικών γραμμάτων.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄ Δεν είναι εύκολο το στοίχημα που έβαλε η Λένα Διβάνη. Βαρετό δε θα μπορούσε ποτέ να είναι ένα βιβλίο για την περιπετειώδη ζωή της Διδώς Σωτηρίου, οι βιογραφίες όμως ενέχουν πάντα τον κίνδυνο να γίνουν αγιογραφίες, πόσο μάλλον όταν κανείς γράφει για ένα πρόσωπο που θαυμάζει απεριόριστα.΄΄-Κορίνα Φαρμακόρη-LIFO
΄΄ Η έμπειρη πένα της Λένας Διβάνη, οι πλούσιες ιστορικές της γνώσεις, αλλά και η επί χρόνια παρουσία της στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα με την ιδιότητα της καθηγήτριας ιστορίας στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών δεν μπορούν παρά να επηρεάσουν την αφηγηματική ροή του βιβλίου, που κρίνεται χειμαρρώδης. Η συζήτηση των δύο προσωπικοτήτων που αναδεικνύει βήμα-βήμα και με τρόπο ισορροπημένο πτυχές της προσωπικής ζωής της συγγραφέως, αλλά και του πολιτικού και ιστορικού πλαισίου της εποχής, ίσως ξενίσει ορισμένους αναγνώστες, αφού διαπνέει ολόκληρο το βιβλίο και με ρυθμό αρκετά γρήγορο (αλλά απόλυτα εύληπτο), περνά από ιστορικό γεγονός σε ιστορικό γεγονός. Παρά ταύτα, η στιχομυθία είναι απολαυστική και διαπερνά χρονικά πλαίσια, σε βαθμό που το βιβλίο διαβάζεται απνευστί και με ευκολία και από άτομα που δεν ξέρουν σχεδόν τίποτα για τη Διδώ Σωτηρίου ή για την Ιστορία της Ελλάδας του πρώτου μισού του 20ού αιώνα.΄΄ Τάσος Μοσχονάς-Off Line Post.
΄΄ Η Λ. Διβάνη συνδυάζει την ιστορική σκευή της με τη λογοτεχνική πένα, την επιστημονικότητα με το θελκτικό ύφος. Πρώην καθηγήτρια της Ιστορίας Εξωτερικής Πολιτικής, γνωρίζει να ψάχνει το παρελθόν, αλλά είναι σε θέση συνάμα να το αναπλάθει χωρίς να πνίγεται στη σκόνη του. Ετσι, κάθε βιογραφία της είναι μια τεκμηριωμένη ολότητα, ντυμένη με χυμώδη γραφή, πολύχρωμα σχέδια, σχόλια και πινελιές, που ζωντανεύουν τη ζωή του βιογραφούμενού της. Ειδικά εδώ, η μυθιστορηματική βιογραφία της Δ. Σωτηρίου δίνεται με τη μορφή διαλόγου μαζί της, όπου η συνεντευξιάστρια καταθέτει την έρευνά της, τα διαβάσματά της, τις συζητήσεις που είχε κάνει με πρόσωπα τα οποία γνώριζαν τη νεκρή πλέον συγγραφέα, κι η τελευταία εξηγεί, μα πάνω απ’ όλα φωτίζει τον τρόπο με τον οποίο έζησε την ατομική και συλλογική ιστορία.΄΄-Μισέλ Φάις-ΕΦΣΥΝ
