Ο Χαβιέρ Θέρκας είναι ένας από τους πιό σημαντικούς λογοτέχνες, αυτής της γενιάς, μιάς γενιάς που μεγάλωσε στον απόηχο του εμφυλίου πολέμου της Ισπανίας. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από τριάντα γλώσσες και έχουν τιμηθεί με διάφορα εθνικά και διεθνή βραβεία. Το 2011, στην Εκθεση Βιβλίου του Τορίνο, έλαβε το Διεθνές Βραβείο για το σύνολο του έργου του. Ουσιαστικά, έγινε γνωστός από το πρώτο του μυθιστόρημα που έχει τίτλο ΄΄Στρατιώτες της Σαλαμίνας΄΄.Οι «Στρατιώτες της Σαλαμίνας» είναι ένα εκδοτικό φαινόμενο σε παγκόσμια κλίμακα. Το βιβλίο αυτό, από ένα σχετικά άσημο συγγραφέα, απέσπασε το κρατικό βραβείο μυθιστορήματος το 2001 στην Ισπανία, έγινε το μπεστ σέλερ της δεκαετίας και χαιρετίστηκε ως η αποκάλυψη στα ισπανικά γράμματα. Σήμερα έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες με μεγάλη επιτυχία. Όχι άδικα: ο Θέρκας δημιουργεί ένα λογοτεχνικό είδος συναρμόζοντας το ιστορικό μυθιστόρημα με το ρεπορτάζ, θυμίζοντας αυτό που έκανε ο Τρούμαν Καπότε με το «Εν ψυχρώ». Το βιβλίο διηγείται την ιστορία της Ισπανίας από το 1939, μια εποχή σιωπής, ήττας, αβεβαιότητας: ήρωάς του - αντι-ήρωας - είναι ένας ακροδεξιός ιδεολόγος, συνιδρυτής της Φάλαγγας, με το ποιητικό όνομα Ραφαέλ Σάντσεθ Μάθας, ο οποίος, σαν από θαύμα, γλίτωσε την εκτέλεση στην οποία τον είχαν καταδικάσει οι εχθροί του. Η ιστορία της «Διάσωσης του στρατιώτη Μάθας» είναι στην πραγματικότητα μια απόπειρα διάσωσης της συλλογικής συνείδησης κάθε λαού που γνώρισε τον εμφύλιο σπαραγμό και τη δικτατορία, μια απόπειρα θεραπείας της λήθης.
Σε αυτό το λογοτεχνικό ύφος που συνδιάζει τη λογοτεχνία με το ρεπορτάζ μένει πιστός μέχρι σήμερα. Στον ΄΄΄μονάρχη των σκιών΄΄, για μιά ακόμα φορά επιστρέφει στον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Δημιουργεί ένα ακόμα εντυπωσιακό ιστορικό μυθιστόρημα για εκείνη την εποχή, και όπως αναφέρει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου :΄΄Αφηγείται την αναζήτηση του χαμένου ίχνους ενός νέου, που αγωνίστηκε για έναν άδικο σκοπό, και πέθανε στη λάθος πλευρά της ιστορίας. Λεγόταν Μανουέλ Μένα και το 1936, στον ισπανικό εμφύλιο, κατατάχθηκε εθελοντής στον στρατό του Φράνκο. Πέθανε το 1938 στην περίφημη μάχη του ποταμού Εβρου και επί δεκαετίες ήταν ο επίσημος μέρτυρας της οικογένειας και του χωριού όπου μεγάλωσε. Η οικογένεια τιμά τη μνήμη του, από γενιά σε γενιά, και στους καιρούς της δημοκρατίας, όπου η δόξα και η ντροπή αλλάζουν στρατόπεδα. Ηταν ο θείος της μητέρας του συγγραφέα. Ποιά ήταν η ζωή του Μανουέλ Μένα; Ποιές ήταν οι πεποιθήσεις του, οι ψευδαισθήσεις του, πως να βρείς μάρτυρες , πως να πείς την ιστορία αυτής της συγγένειας, που κουβαλά στη συνείδησή σου από παιδί;΄΄
Οπως λέει ο ίδιος, αυτό το βιβλίο ήταν το πρώτο που ήθελε να γράψει. Αλλά πως να πείς την ιστορία ενός ηρωικού οικογενειακού προσώπου που, κατά την άποψή σου, υπηρέτησε το λάθος στρατόπεδο; Ουσιαστικά, πρέπει να απολογηθείς δημόσια για την πολιτική θέση που πρέσβευε η οικογένειά σου. Και από την άλλη, πόσα βιβλία να γράψει κανείς για τον εμφύλιο πόλεμο;
Από αυτά τα ερωτηματικά που παρουσιάζονται μπροστά του, τον γλυτώνει ένας φίλος του σκηνοθέτης με τον οποίο μοιράζεται τις αγωνίες του. ΄΄Τα βιβλία δεν πρέπει να είναι στην υπηρεσία του συγγραφέα, αλλά ο συγγραφέας στην υπηρεσία των βιβλίων του. Τι σημαίνει ΄΄δε θέλω να επαναλαμβάνομαι΄΄; Αν αρχίσει να σε απασχολεί η λογοτεχνική σου καριέρα, τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνεις, τι θα πούν οι κριτικοί και δεν ξέρω τι άλλο, είσαι τελειωμένος φίλε μου. Το μόνο που πρέπει να σε απασχολεί είναι το γράψιμο, και όλα τα άλλα ξέχνα τα. Ολα τα μυθιστορήματα του Κάφκα είναι λίγο πολύ ίδια μεταξύ τους, του Φόκνερ επίσης. Νομίζεις ότι δίνει κανείς σημασία σε αυτό; Ενα μυθιστόρημα είναι καλό αν βγαίνει από τα σωθικά του συγγραφέα, τελεία και παύλα, τα υπόλοιπα είναι σαχλαμάρες. Κι όσο για το ότι δε θέλεις να επωμιστείς την ευθύνη για την ιστορία του Μανουέλ Μένα, είναι αστείο: Λέμε και ξαναλέμε ότι κάποτε αυτή η χώρα πρέπει επιτέλους να αποδεχτεί το παρελθόν της, όσο σκληρό και πολύπλοκο κι αν είναι, χωρίς να το απαλύνει, χωρίς να το φτιασιδώνει ή να το κρύβει κάτω από το χαλί, και το πρώτο που κάνουμε όταν έρθει η ώρα να αναλάβουμε την ευθύνη για το προσωπικό μας παρελθόν είναι ακριβώς αυτό, το κρύβουμε. Είναι ή δεν είναι να τρελαίνεσαι΄΄;
Αυτά ,βέβαια, δεν αφορούν μόνο την Ισπανία αλλά όλους μας. Κάπως έτσι ο συγγραφέας αρχίζει να ψάχνει σε πηγές και μαρτυρίες για το ποιός ήταν αυτός ο Μανουέλ Μένα, ο θείος της μητέρας του, που είναι και ο ήρωας της οικογένειάς του. Η έρευνα που κάνει τον οδηγεί σε ένα καίριο συμπέρασμα. Ενας εμφύλιος είναι ένας εμφύλιος. Και όπως του λέει ένας μάρτυρας συγχωριανός που επέζησε εκείνης της εποχής: ΄΄Τότε σε σκότωναν για ψύλλου πήδημα. Από μνησικακία. Από ζήλια. Επειδή αντάλλαξες δυό λέξεις με έναν άλλον. Για οτιδήποτε. Ετσι ήταν ο εμφύλιος. Ο κόσμος τώρα λέει ότι ήταν για τα πολιτικά, αλλά δεν ήταν τα πολιτικά. Οχι μόνο. Αν κάποιος έλεγε ότι αυτόν πρέπει να τον κανονίσουμε, τον κανόνιζαν. Τελεία και παύλα. Ετσι ακριβώς που σου τα λέω και δεν υπερβάλλω καθόλου. Γι΄αυτό έφυγε τόσος κόσμος από το χωριό μόλις άρχισε ο εμφύλιος΄΄.
Και ένας άλλος μάρτυρας, νεώτερος, που του λέει:
΄΄Αυτό ήταν το πρόβλημα, ότι το χωριό χωρίστηκε στα δύο και η συμβίωση έγινε πολύ δύσκολη. Τίποτα δε με εξοργίζει περισσότερο από τις ερμηνείες για τον πόλεμο που κρατούν ίσες αποστάσεις, τις ερμηνείες του πενήντα-πενήντα, που λένε ότι ο εμφύλιος ήταν μιά τραγωδία και ότι και οι δυό μεριές είχαν τα δίκια τους. Λάθος. Αυτό που συνέβη εδώ ήταν ένα πραξικόπημα κατά της δημοκρατίας με την υποστήρηξη της ολιγαρχίας και της εκκλησίας. Φυσικά η δημοκρατία αυτή κάθε άλλο παρά τέλεια ήταν και προς το τέλος πολύ λίγοι άνθρωποι πίστευαν σε αυτήν και σέβονταν τους κανόνες της, αλλά δεν έπαυε να είναι μιά δημοκρατία, οπότε πολιτικά είχαν δίκιο οι δημοκρατικοί. Τελεία και παύλα. Αλλά με εξοργίζει επίσης η σεχταριστική, φανατική ή παιδαριώδης ερμηνεία του εμφυλίου, σύμφωνα με την οποία η Δημοκρατία ήταν ο επίγειος παράδεισος και όλοι οι δημοκρατικοί αγγελούδια που δεν σκότωσαν κανέναν και όλοι οι φρανκιστές διάβολοι που δεν σταματούσαν να σκοτώνουν. Κι αυτό ψέμα είναι....΄΄.
Οποιος πεί ότι αυτό συνέβαινε μόνο στην Ισπανία, θα λέει ψέμματα. Σε όλους τους εμφύλιους πολέμους, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γής, τα ίδια δεν συμβαίνουν; Τα ίδια δεν συνέβησαν και στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο;
Ο Χαβιέρ Θέρκας προχώρησε στην έρευνά του και έγραψε τον ΄΄μονάρχη των σκιών΄΄, δίνοντας αυτόν τον τίτλο επηρεασμένος όπως λέει ο ίδιος από την ΄΄Οδύσσεια΄΄.
΄΄ Πρός το τέλος της ενδέκατης ραψωδίας, στο μοναδικό επεισόδιο όπου εμφανίζεται ο Αχιλλέας. Τον επισκέπτεται ο Οδυσσέας στον κάτω κόσμο των νεκρών και του λέει πως εκείνος , που ήταν ο μεγαλύτερος ήρωας και που νίκησε τον θάνατο με τον όμορφο θάνατό του, ο τέλειος άνθρωπος που τον θαύμαζαν όλοι, που στο φώς της ζωής ήταν σαν τον ήλιο, τώρα θα είναι μονάρχης στο βασίλειο των σκιών και δεν πρέπει να θλίβεται για τη χαμένη του ύπαρξη. Τότε ο Αχιλλέας του απαντάει:
Μη θές να με παρηγορήσεις για τον θάνατό μου,
Οδυσσέα γενναίε.
Θα προτιμούσα πάνω στη γή να ζούσα, κι ας
ξενοδούλευα σε κάποιον
άκληρο πιά που να μην έχει και μεγάλο βιός,
παρά να είμαι ο άρχοντας στον κάτω κόσμο
των νεκρών΄΄.
Ο Χαβιέρ Θέρκας έγραψε ένα θαρραλέο, στιβαρό βιβλίο, σαν αυτά που μας έχει συνηθήσει να γράφει. Για άλλη μιά φορά παντρεύει τη μυθοπλασία με το ρεπορτάζ και το αποτέλεσμα είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα που δεν το αφήνεις από τα χέρια σου μέχρι να το τελειώσεις . Η γραφή του απλή,αλλά λογοτεχνική,όχι δημοσιογραφική, η αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας, που δεν είναι ποτέ μονοκόματη, η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης, το παρελθόν και η επίδρασή του στο παρόν, η αποδοχή του παρελθόντος και η συγχώρεση είναι τα ζητούμενα του συγγραφέα. Γι΄αυτά ψάχνει. Και αναφέρεται σε τρίτο πρόσωπο όταν μιλάει για τον εαυτό του, για να κρατήσει την αντκειμενικότητα του αφηγητή.
Και όταν καταλαβαίνει ,μετά από όλη αυτή την έρευνα, στο τέλος του βιβλίου ότι ΄΄ο Μανουέλ Μένα δεν ήταν πια για μένα μιά θολή και μακρινή φιγούρα, άκαμπτη, ψυχρή και αφηρημένη σαν άγαλμα, δεν ήταν ένας ζοφερός οικογενειακός θρύλος από τον οποίο δεν απέμενε πια παρά ένα πορτρέτο κλεισμένο στη σκονισμένη σιωπή μιας σκονισμένης σοφίτας του έρημου οικογενειακού σπιτιού, ότι δεν ήταν το σύμβολο όλων των σφαλμάτων και των ευθυνών και της ενοχής και της ντροπής και της δυστυχίας και του θανάτου και της ήττας και του τρόμου και της διαφθοράς και των δακρύων και της θυσίας και του πάθους και του εξευτελισμού των προγόνων μου, αλλά είχε γίνει ένας αληθινός άνθρωπος με σάρκα και οστά,ένα απλό και φιλότιμο παιδί απογοητευμένο από τα ιδανικά του, ένας στρατιώτης που χάθηκε σε έναν πόλεμο ξένο, που δεν ήξερε πια γιατί πολεμούσε΄΄.
Απλά τα πράγματα. Αν δεν αντιμετωπίσεις με ειλικρίνεια και αλήθεια το παρελθόν, είτε πρόκειται για την προσωποκή σου ιστορία είτε για έναν εμφύλιο πόλεμο, δεν μπορείς να προχωρήσεις.
Για τον ΄΄Μονάρχη των σκιών΄΄ έγραψαν:
Le Monde: ΄΄Ηρωισμός, πόλεμος, αλήθεια, εξορία: Τέσσερεις λέξεις που ορίζουν το έργο του συγγραφέα που δε σταματά να σκάβει τη μνήμη της χώρας του και της οικουμένης. Και εδώ, στον Μονάρχη των σκιών,πιό βαθιά από ποτέ΄΄.
The New Yorker : ΄΄Ενα εξαιρετικά δυνατό έργο, που μας βοηθάει να καταλάβουμε την πλάνη του φασισμού, επιτακτική ανάγκη στον κόσμο σήμερα΄΄.
Spectator: ΄΄Μιά εντελώς ανατρεπτική οπτική του πολέμου γενικότερα και του ισπανικού εμφυλίου ειδικότερα. Ενα μυθιστόρημα που γίνεται συγκινητικό, απροσδόκητα αστείο, τολμηρό΄΄.
Book Press-Χριστίνα Μουκούλη: ΄΄Η αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας, η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης, η συλλογική μνήμη, το παρελθόν και τα σημάδια του στο παρόν, τα σφάλματα και η απόδοση ευθυνών, η ενοχή και η συγχώρεση, η έννοια της δημοκρατίας και ο σφετερισμός της, ενίοτε, από τους έχοντες την εξουσία, ο ηρωισμός και η αυτοθυσία και οι μορφές με τις οποίες εκδηλώνονται, η ήττα που μεταμφιέζεται σε νίκη ή και το αντίστροφο, η ανάγκη αντιμετώπισης των φαντασμάτων του παρελθόντος, η αποδοχή των γεγονότων και η προσπάθεια κατανόησης συμπεριφορών και ενεργειών που σήμερα δείχνουν παράξενες έως ακατανόητες. Και, τέλος, το συγκεκριμένο που, μέσα από τη λογοτεχνία, μετατρέπεται σε παγκόσμιο΄΄.
Σε αυτό το λογοτεχνικό ύφος που συνδιάζει τη λογοτεχνία με το ρεπορτάζ μένει πιστός μέχρι σήμερα. Στον ΄΄΄μονάρχη των σκιών΄΄, για μιά ακόμα φορά επιστρέφει στον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Δημιουργεί ένα ακόμα εντυπωσιακό ιστορικό μυθιστόρημα για εκείνη την εποχή, και όπως αναφέρει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου :΄΄Αφηγείται την αναζήτηση του χαμένου ίχνους ενός νέου, που αγωνίστηκε για έναν άδικο σκοπό, και πέθανε στη λάθος πλευρά της ιστορίας. Λεγόταν Μανουέλ Μένα και το 1936, στον ισπανικό εμφύλιο, κατατάχθηκε εθελοντής στον στρατό του Φράνκο. Πέθανε το 1938 στην περίφημη μάχη του ποταμού Εβρου και επί δεκαετίες ήταν ο επίσημος μέρτυρας της οικογένειας και του χωριού όπου μεγάλωσε. Η οικογένεια τιμά τη μνήμη του, από γενιά σε γενιά, και στους καιρούς της δημοκρατίας, όπου η δόξα και η ντροπή αλλάζουν στρατόπεδα. Ηταν ο θείος της μητέρας του συγγραφέα. Ποιά ήταν η ζωή του Μανουέλ Μένα; Ποιές ήταν οι πεποιθήσεις του, οι ψευδαισθήσεις του, πως να βρείς μάρτυρες , πως να πείς την ιστορία αυτής της συγγένειας, που κουβαλά στη συνείδησή σου από παιδί;΄΄
Οπως λέει ο ίδιος, αυτό το βιβλίο ήταν το πρώτο που ήθελε να γράψει. Αλλά πως να πείς την ιστορία ενός ηρωικού οικογενειακού προσώπου που, κατά την άποψή σου, υπηρέτησε το λάθος στρατόπεδο; Ουσιαστικά, πρέπει να απολογηθείς δημόσια για την πολιτική θέση που πρέσβευε η οικογένειά σου. Και από την άλλη, πόσα βιβλία να γράψει κανείς για τον εμφύλιο πόλεμο;
Από αυτά τα ερωτηματικά που παρουσιάζονται μπροστά του, τον γλυτώνει ένας φίλος του σκηνοθέτης με τον οποίο μοιράζεται τις αγωνίες του. ΄΄Τα βιβλία δεν πρέπει να είναι στην υπηρεσία του συγγραφέα, αλλά ο συγγραφέας στην υπηρεσία των βιβλίων του. Τι σημαίνει ΄΄δε θέλω να επαναλαμβάνομαι΄΄; Αν αρχίσει να σε απασχολεί η λογοτεχνική σου καριέρα, τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνεις, τι θα πούν οι κριτικοί και δεν ξέρω τι άλλο, είσαι τελειωμένος φίλε μου. Το μόνο που πρέπει να σε απασχολεί είναι το γράψιμο, και όλα τα άλλα ξέχνα τα. Ολα τα μυθιστορήματα του Κάφκα είναι λίγο πολύ ίδια μεταξύ τους, του Φόκνερ επίσης. Νομίζεις ότι δίνει κανείς σημασία σε αυτό; Ενα μυθιστόρημα είναι καλό αν βγαίνει από τα σωθικά του συγγραφέα, τελεία και παύλα, τα υπόλοιπα είναι σαχλαμάρες. Κι όσο για το ότι δε θέλεις να επωμιστείς την ευθύνη για την ιστορία του Μανουέλ Μένα, είναι αστείο: Λέμε και ξαναλέμε ότι κάποτε αυτή η χώρα πρέπει επιτέλους να αποδεχτεί το παρελθόν της, όσο σκληρό και πολύπλοκο κι αν είναι, χωρίς να το απαλύνει, χωρίς να το φτιασιδώνει ή να το κρύβει κάτω από το χαλί, και το πρώτο που κάνουμε όταν έρθει η ώρα να αναλάβουμε την ευθύνη για το προσωπικό μας παρελθόν είναι ακριβώς αυτό, το κρύβουμε. Είναι ή δεν είναι να τρελαίνεσαι΄΄;
Αυτά ,βέβαια, δεν αφορούν μόνο την Ισπανία αλλά όλους μας. Κάπως έτσι ο συγγραφέας αρχίζει να ψάχνει σε πηγές και μαρτυρίες για το ποιός ήταν αυτός ο Μανουέλ Μένα, ο θείος της μητέρας του, που είναι και ο ήρωας της οικογένειάς του. Η έρευνα που κάνει τον οδηγεί σε ένα καίριο συμπέρασμα. Ενας εμφύλιος είναι ένας εμφύλιος. Και όπως του λέει ένας μάρτυρας συγχωριανός που επέζησε εκείνης της εποχής: ΄΄Τότε σε σκότωναν για ψύλλου πήδημα. Από μνησικακία. Από ζήλια. Επειδή αντάλλαξες δυό λέξεις με έναν άλλον. Για οτιδήποτε. Ετσι ήταν ο εμφύλιος. Ο κόσμος τώρα λέει ότι ήταν για τα πολιτικά, αλλά δεν ήταν τα πολιτικά. Οχι μόνο. Αν κάποιος έλεγε ότι αυτόν πρέπει να τον κανονίσουμε, τον κανόνιζαν. Τελεία και παύλα. Ετσι ακριβώς που σου τα λέω και δεν υπερβάλλω καθόλου. Γι΄αυτό έφυγε τόσος κόσμος από το χωριό μόλις άρχισε ο εμφύλιος΄΄.
Και ένας άλλος μάρτυρας, νεώτερος, που του λέει:
΄΄Αυτό ήταν το πρόβλημα, ότι το χωριό χωρίστηκε στα δύο και η συμβίωση έγινε πολύ δύσκολη. Τίποτα δε με εξοργίζει περισσότερο από τις ερμηνείες για τον πόλεμο που κρατούν ίσες αποστάσεις, τις ερμηνείες του πενήντα-πενήντα, που λένε ότι ο εμφύλιος ήταν μιά τραγωδία και ότι και οι δυό μεριές είχαν τα δίκια τους. Λάθος. Αυτό που συνέβη εδώ ήταν ένα πραξικόπημα κατά της δημοκρατίας με την υποστήρηξη της ολιγαρχίας και της εκκλησίας. Φυσικά η δημοκρατία αυτή κάθε άλλο παρά τέλεια ήταν και προς το τέλος πολύ λίγοι άνθρωποι πίστευαν σε αυτήν και σέβονταν τους κανόνες της, αλλά δεν έπαυε να είναι μιά δημοκρατία, οπότε πολιτικά είχαν δίκιο οι δημοκρατικοί. Τελεία και παύλα. Αλλά με εξοργίζει επίσης η σεχταριστική, φανατική ή παιδαριώδης ερμηνεία του εμφυλίου, σύμφωνα με την οποία η Δημοκρατία ήταν ο επίγειος παράδεισος και όλοι οι δημοκρατικοί αγγελούδια που δεν σκότωσαν κανέναν και όλοι οι φρανκιστές διάβολοι που δεν σταματούσαν να σκοτώνουν. Κι αυτό ψέμα είναι....΄΄.
Οποιος πεί ότι αυτό συνέβαινε μόνο στην Ισπανία, θα λέει ψέμματα. Σε όλους τους εμφύλιους πολέμους, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γής, τα ίδια δεν συμβαίνουν; Τα ίδια δεν συνέβησαν και στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο;
Ο Χαβιέρ Θέρκας προχώρησε στην έρευνά του και έγραψε τον ΄΄μονάρχη των σκιών΄΄, δίνοντας αυτόν τον τίτλο επηρεασμένος όπως λέει ο ίδιος από την ΄΄Οδύσσεια΄΄.
΄΄ Πρός το τέλος της ενδέκατης ραψωδίας, στο μοναδικό επεισόδιο όπου εμφανίζεται ο Αχιλλέας. Τον επισκέπτεται ο Οδυσσέας στον κάτω κόσμο των νεκρών και του λέει πως εκείνος , που ήταν ο μεγαλύτερος ήρωας και που νίκησε τον θάνατο με τον όμορφο θάνατό του, ο τέλειος άνθρωπος που τον θαύμαζαν όλοι, που στο φώς της ζωής ήταν σαν τον ήλιο, τώρα θα είναι μονάρχης στο βασίλειο των σκιών και δεν πρέπει να θλίβεται για τη χαμένη του ύπαρξη. Τότε ο Αχιλλέας του απαντάει:
Μη θές να με παρηγορήσεις για τον θάνατό μου,
Οδυσσέα γενναίε.
Θα προτιμούσα πάνω στη γή να ζούσα, κι ας
ξενοδούλευα σε κάποιον
άκληρο πιά που να μην έχει και μεγάλο βιός,
παρά να είμαι ο άρχοντας στον κάτω κόσμο
των νεκρών΄΄.
Ο Χαβιέρ Θέρκας έγραψε ένα θαρραλέο, στιβαρό βιβλίο, σαν αυτά που μας έχει συνηθήσει να γράφει. Για άλλη μιά φορά παντρεύει τη μυθοπλασία με το ρεπορτάζ και το αποτέλεσμα είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα που δεν το αφήνεις από τα χέρια σου μέχρι να το τελειώσεις . Η γραφή του απλή,αλλά λογοτεχνική,όχι δημοσιογραφική, η αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας, που δεν είναι ποτέ μονοκόματη, η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης, το παρελθόν και η επίδρασή του στο παρόν, η αποδοχή του παρελθόντος και η συγχώρεση είναι τα ζητούμενα του συγγραφέα. Γι΄αυτά ψάχνει. Και αναφέρεται σε τρίτο πρόσωπο όταν μιλάει για τον εαυτό του, για να κρατήσει την αντκειμενικότητα του αφηγητή.
Και όταν καταλαβαίνει ,μετά από όλη αυτή την έρευνα, στο τέλος του βιβλίου ότι ΄΄ο Μανουέλ Μένα δεν ήταν πια για μένα μιά θολή και μακρινή φιγούρα, άκαμπτη, ψυχρή και αφηρημένη σαν άγαλμα, δεν ήταν ένας ζοφερός οικογενειακός θρύλος από τον οποίο δεν απέμενε πια παρά ένα πορτρέτο κλεισμένο στη σκονισμένη σιωπή μιας σκονισμένης σοφίτας του έρημου οικογενειακού σπιτιού, ότι δεν ήταν το σύμβολο όλων των σφαλμάτων και των ευθυνών και της ενοχής και της ντροπής και της δυστυχίας και του θανάτου και της ήττας και του τρόμου και της διαφθοράς και των δακρύων και της θυσίας και του πάθους και του εξευτελισμού των προγόνων μου, αλλά είχε γίνει ένας αληθινός άνθρωπος με σάρκα και οστά,ένα απλό και φιλότιμο παιδί απογοητευμένο από τα ιδανικά του, ένας στρατιώτης που χάθηκε σε έναν πόλεμο ξένο, που δεν ήξερε πια γιατί πολεμούσε΄΄.
Απλά τα πράγματα. Αν δεν αντιμετωπίσεις με ειλικρίνεια και αλήθεια το παρελθόν, είτε πρόκειται για την προσωποκή σου ιστορία είτε για έναν εμφύλιο πόλεμο, δεν μπορείς να προχωρήσεις.
Για τον ΄΄Μονάρχη των σκιών΄΄ έγραψαν:
Le Monde: ΄΄Ηρωισμός, πόλεμος, αλήθεια, εξορία: Τέσσερεις λέξεις που ορίζουν το έργο του συγγραφέα που δε σταματά να σκάβει τη μνήμη της χώρας του και της οικουμένης. Και εδώ, στον Μονάρχη των σκιών,πιό βαθιά από ποτέ΄΄.
The New Yorker : ΄΄Ενα εξαιρετικά δυνατό έργο, που μας βοηθάει να καταλάβουμε την πλάνη του φασισμού, επιτακτική ανάγκη στον κόσμο σήμερα΄΄.
Spectator: ΄΄Μιά εντελώς ανατρεπτική οπτική του πολέμου γενικότερα και του ισπανικού εμφυλίου ειδικότερα. Ενα μυθιστόρημα που γίνεται συγκινητικό, απροσδόκητα αστείο, τολμηρό΄΄.
Book Press-Χριστίνα Μουκούλη: ΄΄Η αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας, η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης, η συλλογική μνήμη, το παρελθόν και τα σημάδια του στο παρόν, τα σφάλματα και η απόδοση ευθυνών, η ενοχή και η συγχώρεση, η έννοια της δημοκρατίας και ο σφετερισμός της, ενίοτε, από τους έχοντες την εξουσία, ο ηρωισμός και η αυτοθυσία και οι μορφές με τις οποίες εκδηλώνονται, η ήττα που μεταμφιέζεται σε νίκη ή και το αντίστροφο, η ανάγκη αντιμετώπισης των φαντασμάτων του παρελθόντος, η αποδοχή των γεγονότων και η προσπάθεια κατανόησης συμπεριφορών και ενεργειών που σήμερα δείχνουν παράξενες έως ακατανόητες. Και, τέλος, το συγκεκριμένο που, μέσα από τη λογοτεχνία, μετατρέπεται σε παγκόσμιο΄΄.
