Κάθε βιβλίο κρύβει πίσω του και μιά ιστορία. Ισως μία από τις πιό ενδιαφέρουσες κρύβεται πίσω από τον ΄΄Μέτρ και την Μαργαρίτα΄΄. Ενα μυθιστόρημα που έγινε κλασικό από την στιγμή που κυκλοφόρησε. Το μυθιστόρημα που ξεκίνησε να γράφεται το 1928, ολοκληρώθηκε δώδεκα χρόνια μετά, δυό μήνες πρίν τον θάνατο του συγγραφέα, και πρωτοεκδόθηκε το πρώτο του μέρος το 1966, ενώ ένα χρόνο μετά, το 1967 , βγήκε το δεύτερο μέρος του με πολλές λογοκριτικές περικοπές. Η πρώτη του έκδοση χωρίς λογοκριτικές περικοπές έγινε το 1973 και έγινε τεράστια επιτυχία, σε βαθμό που καθιέρωσε τον Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ σαν έναν από τους Ρώσους κλασικούς. Ο ίδιος ο συγγραφέας είχε ήδη πεθάνει από το 1940.
΄΄Η περιπέτεια ενός μυθιστορήματος΄΄ θα μπορούσε να πεί κανείς για το πώς διασώθηκε το χειρόγραφό του, και ιδού πως περιγράφει αυτή την περιπέτεια η Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, υπεύθυνη για την παρούσα έκδοση:
΄΄Το 1966, μιά πολύ σημαντική εκδοτική χρονιά για τη Σοβιετική Ενωση, μιάς και τότε βγήκε το θρυλικό ΄΄Μια μέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς΄΄ του Αλεξάντρ Σολτζενίτσιν, ο Γεβκένι Ποπόφκιν, διευθυντής ενός μάλλον περιφερειακού λογοτεχνικού περιοδικού της Μόσχας, του Μοσκβά, απευθύνθηκε στον συγγραφέα Κονσταντίν Σίμονοφ, διακεκριμένο παράγοντα του σοβιετικού λογοτεχνικού γίγνεσθαι, για να τον ρωτήσει αν είχε υπόψη του κάποιο αξιόλογο λογοτεχνικό έργο προς έκδοση. Εκείνος απάντησε πως είχε κάτι στο αρχείο του, ένα έργο κάποιου ΄΄ δυστυχώς μισοξεχασμένου θεατρικού συγγραφέα΄΄, και του έδωσε το χειρόγραφο του μυθιστορήματος ΄΄Ο μέτρ και η Μαργαρίτα΄΄ του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ. Του το είχε εμπιστευτεί ένας νεαρός φιλόλογος, ο Αμπράμ Βούλις, ο οποίος το 1962 το είχε πάρει από τη χήρα του συγγραφέα για να εντάξει κάποια κεφάλαια από αυτό στη σχετική με τη λογοτεχνική σάτιρα διπλωματική του εργασία στο Πανεπιστήμιο της Τασκένδης. Το περιοδικό αποφάσισε την έκδοση του μυθιστορήματος σε δύο συνέχειες. Ετσι, τον Νοέμβριο του 1966 βγήκε το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος ΄΄Ο μέτρ και η Μαργαρίτα΄΄ σε 150.000 αντίτυπα-ένα σχετικά μικρό τιράζ για τη Σοβιετική Ενωση. Η επιτυχία υπήρξε τόσο μεγάλη και η ανταπόκριση του κόσμου τόσο ενθουσιώδης, που παρενέβη αμέσως η λογοκρισία. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου βγήκε με πολλές λογοκριτικές περικοπές τον Ιανουάριο του 1967. Η πρώτη έκδοση χωρίς λογοκριτικές περικοπές έγινε το 1971.
Η ιστορία του βιβλίου δεν τελείωσε εδώ: Με την περεστρόικα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και την άρση της λογοκρισίας, το μυθιστόρημα επανεκδόθηκε και έγινε ανάρπαστο. Το σπίτι όπου ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ το έγραψε, μετετράπηκε κυριολεκτικά σε τόπο προσκυνήματος των επισκεπτών της Μόσχας, το βιβλίο άρχισε να μεταφράζεται σε ξένες γλώσσες και να εκδίδεται στο εξωτερικό. Κανείς δεν φανταζόταν πως ένα λογοτεχνικό έργο που ξεκίνησε να γράφεται το 1928, για να ολοκληρωθεί δώδεκα χρόνια μετά, δύο μήνες πριν από τον θάνατο του συγγραφέα, και να εκδίδεται για πρώτη φορά περικομμένο, μόλις το 1966, θα αγαπιόταν τόσο από εκατομμύρια αναγνώστες σε ολόκληρο τον κόσμο΄΄.
Εξ ίσου περιπετειώδης υπήρξε και η ζωή του συγγραφέα.
Ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ γεννήθηκε στις 15 Μαίου του 1891 στο Κίεβο. Ο πετέρας του ήταν καθηγητής της Θεολογικής Ακαδημίας του Κιέβου. Το 1916 πήρε δίπλωμα ιατρικής. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε την Οκτωβριανή Επανάσταση , ως νεαρός γιατρός, πολέμησε αρχικά με τους Ουκρανούς εθνικιστές, στη συνέχεια στον Κόκκινο Στρατό, για να καταλήξει στις γραμμές της Λευκής Φρουράς εναντίον των μπολσεβίκων.
Η εποχή της θητείας του σε ένα απομακρυσμένο νοσοκομείο της ρωσικής επαρχίας του ενέπνευσε την αριστουργηματική συλλογή διηγημάτων ΄΄Αναμνήσεις ενός νεαρού γιατρού΄, στην οποία περιλαμβάνεται και η αυτοβιογραφική περιγραφή της εξάρτησής του από τη μορφίνη, εξάρτηση από την οποία υπέφερε σε όλη του τη ζωή.
Από το 1921 ξεκίνησε να δημοσιεύει σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες τηςΜόσχας και της Πετρούπολης. Εκτός από τα πολύ σημαντικά μυθιστορήματα και της νουβέλες του-΄΄Λευκή φρουρά΄΄, ΄΄Διαβολιάδα΄΄, ΄΄Καρδιά σκύλου΄΄, ΄΄Η μυθιστορία του κυρίου Μολιέρου΄΄-,ο Μπουλγκάκοφ αναδείχτηκε σε έναν από τους πιό αγαπητούς θεατρικούς συγγραφείς της χώρας του.
Παρά τη δημοτικότητά του, το 1926 οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες έκαναν την πρώτη έφοδο στο σπίτι του για έρευνα. Εκτοτε οι πιέσεις δεν έπαυσαν ποτέ. Γύρω στο 1930 σταμάτησαν να τυπώνονται τα έργα του, τα θεατρικά του κατέβαιναν από τις σκηνές της χώρας, ενώ κάποια απαγορεύτηκαν.
Το 1930 ο Μπουλγκάκοφ απηύθηνε γραπτή έκκληση προς την κυβέρνηση να του επιτραπεί να φύγει από τη χώρα, ενώ το 1931 έγραψε απευθείας στον Στάλιν. Μέχρι το 1939, όπότε και απαγορεύτηκε η παράσταση του έργου του ΄΄Μπατούμ΄΄, που υμνούσε τα νεανικά χρόνια του Στάλιν, ο Μπουλγκάκοφ είχε την ελπίδα πως θα κατάφερνε να φύγει. Μετά την τελευταία αυτή απαγόρευση η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε σοβαρά.
Εν τω μεταξύ, ο συγγραφέας υπαγόρευσε στη γυναίκα του την τελευταία εκδοχή του μυθιστορήματος του ΄΄Ο μέτρ και η Μαργαρίτα΄΄, το οποίο επεξεργαζόταν δώδεκα χρόνια. Η πρώτη πλήρης έκδοση σε μορφή βιβλίου πραγματοποιήθηκε το 1973.
Το 1940 ο Μπουλγκάκοφ πέθανε σε ηλικία 49 ετών.
Περιπετειώδης η ζωή του συγγραφέα, περιπετειώδης-μέχρι το 1973- και η τύχη του βιβλίου του.
Τι είναι, όμως, αυτό το μυθιστόρημα που που τώρα πιά θεωρείται κλασικό και έχει καταστήσει τον συγγραφέα του ισάξιο των μεγάλων Ρώσων κλασικών;
Σύμφωνα με την Wikipedia ,΄΄ Κεντρικό θέμα του μυθιστορήματος αποτελεί η επίσκεψη του Διαβόλου στη Μόσχα όπου, σε διάστημα λίγων ημερών, κατορθώνει, με τη βοήθεια της ακολουθίας του, να επιφέρει το απόλυτο χάος στην πόλη. Στην κύρια αφήγηση παρεμβάλλονται τέσσερα κεφάλαια όπου περιγράφεται η καταδίκη του Ιησού σε θάνατο και οι τύψεις του Πόντιου Πιλάτου. Κεντρικά πρόσωπα, εκτός από το Διάβολο, που συστήνεται παντού ως Βολάντ, αποτελούν ο Μετρ, ένας συγγραφέας που έπειτα από μία σκληρή κριτική στο έργο του κατέληξε σε ψυχιατρική κλινική, και η αγαπημένη του, η Μαργαρίτα, η οποία στέφεται βασίλισσα στον ετήσιο χορό του Διαβόλου.
Το μυθιστόρημα αποτελεί μία σάτιρα της Σοβιετικής Ένωσης του 1930. Παρότι ένα μεγάλο κομμάτι του μυθιστορήματος είναι αφιερωμένο στη λογοκρισία–ο ίδιος ο Μπουλγκάκοφ έκαψε το πρώτο χειρόγραφο του Μετρ και της Μαργαρίτας, η σάτιρα του Μπουλγκάκοφ στρέφεται, μεταξύ άλλων, όπως και στην Καρδιά του Σκύλου, κατά της αστικής τάξης που επιδιώκει να διατηρήσει τα προνόμιά της μέσα σε μια σοσιαλιστική κοινωνία. Ο χαρακτήρας του Διαβόλου κοροϊδεύει τους αστούς που «δεν έχουν αλλάξει διόλου» κατά τη διάρκεια της παράστασής του στο Θέατρο Βαριετέ ενώ, όπως και στη συλλογή διηγημάτων Διαβολιάδα, η δυσκίνητη σοβιετική γραφειοκρατία γίνεται αντικείμενο σάτιρας και κριτικής από το συγγραφέα.
Φανερά επηρεασμένο από τον Φάουστ του Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε, το μυθιστόρημα του Μπουλγκάκοφ εξετάζει την πιθανότητα ύπαρξης μεταφυσικών όντων, την ιστορικότητα ή μη των Ευαγγελίων και το θέμα του ιδανικού έρωτα. Το όνομα της ηρωίδας (Μαργαρίτα) παραπέμπει τόσο στην ηρωίδα του Φάουστ όσο και στη Μαργαρίτα της Γαλλίας, γνωστή και ως Reine Margot, που αποτέλεσε και την ηρωίδα μυθιστορήματος του Αλέξανδρου Δουμά πατέρα και στοχοποιήθηκε από την αυλή εξαιτίας των προοδευτικών της απόψεων.
Αντίθετα από το κίνημα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, το μυθιστόρημα του Μπουλγκάκοφ κινείται ανάμεσα στην πραγματικότητα και στη φαντασία, δημιουργώντας ένα καρναβαλικό σύμπαν γέλιου και παραδοξότητας σύμφωνα με τη θεωρία του Μιχαήλ Μπαχτίν΄΄.
Διαβάζοντας σήμερα αυτό το κλασικό μυθιστόρημα καταλαβαίνεις πολύ εύκολα ΄ότι ο συγγραφέας του δεν είχε καμμία σχέση με τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό που είχε επικρατήσει εκείνα τα χρόνια στη τότε Σοβιετική Ενωση. Εγραψε ένα, σχεδόν, σουρεαλιστικό μυθιστόρημα που ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του. Και δεν είναι μόνο το θέμα του που το κάνει πρωτοποριακό. Είναι ο τρόπος του συγγραφέα να συνθέτει σελίδες άφταστου λυρισμού από την μία, και περιγραφές της καθημερινότητας στην σοβιετική πιά Μόσχα όπου οι αστοί προσπαθούν να διατηρήσουν με κάθε τρόπο τα προνόμιά τους. Με ένα σχεδόν γκροτέσκο τρόπο περιγράφει την υπάρχουσα γραφειοκρατία, με τρόπο που ο αναγνώστης, θέλοντας και μή βάζει τα γέλια. Και τέλος υπάρχει η τεράστια φαντασία ενός σημαντικού συγγραφέα που μπορεί και στήνει μιά φανταστική πραγματικότητα μέσα στην υπάρχουσα πραγματικότητα, με τρόπο που γίνεται απόλυτα πιστευτός. Δεν είναι τυχαία η μεγάλη επιτυχία που γνώρισε αυτό το μυθιστόρημα από τη στιγμή που δημοσιεύτηκε και μετά. Ο Μπουλγκάκοφ δεν έγραψε ένα μυθιστόρημα που απευθύνεται στους ΄΄ειδικούς΄΄ αναγνώστες και κριτικούς της λογοτεχνίας... Εγραψε ένα στιβαρό λαικό μυθιστόρημα που μπορεί να το διαβάσει ο καθένας. Και όχι μόνο να το διαβάσει, αλλά να περάσει και καλά διαβάζοντάς το. Είναι τόσο καλογραμμένο που ο αναγνώστης πολύ συχνά νοιώθει διαβάζοντάς το ότι η κάθε πρόταση και η κάθε λέξη είναι τοποθετημένη ακριβώς στο σωστό σημείο. Για πόσα μυθιστορήματα μπορούμε να το πούμε αυτό;
΄΄Μεταξύ άλλων του είπα΄΄, απάντησε ο κρατούμενος ΄΄πως κάθε εξουσία αποτελεί βία για τους ανθρώπους και πώς θα έρθει μιά εποχή που δεν θα υπάρχει πιά η εξουσία ούτε των αυτοκρατόρων ούτε καμία άλλη εξουσία. Ο άνθρωπος θα περάσει στο βασίλειο της Αλήθειας και της Δικαιοσύνης, όπου δεν θα χρειάζεται κανενός είδους εξουσία΄΄, γράφει σε κάποιο σημείο του βιβλίου ο συγγραφέας.
Ενδεικτικτικό της γενικότερης στάσης του Μπουλγκάκοφ είναι και το πιό κάτω απόσπασμα της επιστολής που έγραψε το 1930 στον Στάλιν: ΄΄Στο ευρύ πεδίο της ρωσικής γραμματείας στην ΕΣΣΔ ήμουν ο ένας και μοναδικός λογοτεχνικός λύκος. Με συμβούλευσαν να κρύψω την προβιά μου. Παράξενη συμβουλή. Είτε βαμμένος είτε ξυρισμένος , ο λύκος παρ’ όλα αυτά δεν μοιάζει με κανίς. Ως λύκο με αντιμετώπισαν. Και για κάμποσα χρόνια με κυνηγούσαν βάσει των κανόνων της λογοτεχνικής εκγύμνασης μέσα σε μιά μαντρωμένη αυλή. Δεν έχω κακία, ωστόσο έχω κουραστεί πολύ, και στο τέλος του 1929 έπεσα κάτω. Βλέπετε, κι ένα ζώο μπορεί να κουραστεί΄΄.
Ο σκηνοθέτης Μπαζ Λούρμαν που εξασφάλισε τα δικαιώματα για να γυρίσει σε ταινία τον ΄΄Μέτρ και την Μαργαρίτα΄΄, δήλωσε τα εξής:΄΄ «Πηγαίνοντας πίσω σχεδόν 20 χρόνια, είχα μία απίστευτη σύνδεση με την ιστορία του βιβλίου "Ο Μετρ και η Μαργαρίτα" και προσπάθησα να διεκδικήσω τα δικαιώματα. Επιτέλους μπορώ να δηλώσω ενθουσιασμένος γιατί θα έχω την ευκαιρία να διασκευάσω αυτό το πρωτοποριακό έργο», δήλωσε ο Λούρμαν, για τον οποίο η μεταφορά του μυθιστορήματος του Μπουλγκάκοφ αποτελούσε ένα όνειρο ζωής.
Ακροβατώντας τον φανταστικό ρεαλισμό και την κοινωνική κριτική, ο Μπουλγκάκοφ εμπνέεται από τον «Φάουστ» του Γκαίτε και τοποθετεί την πλοκή του μυθιστορήματος «Ο Μετρ και η Μαργαρίτα» στη σταλινική Σοβιετική Ένωση της δεκαετίας του '30. Ο Διάβολος επισκέπτεται τη Μόσχα για να προκαλέσει ανατροπές στη σοβιετική κοινωνία και ο Μπουλγκάκοφ γεφυρώνει τις μεσαιωνικές προλήψεις με τον πολιτικό αυταρχισμό διαποτίζοντας τις σελίδες με μαύρο χιούμορ και φιλοσοφικό στοχασμό. Στην εποχή του θεωρήθηκε αντισοβιετικός, τα έργα του λογοκρίθηκαν (το συγκεκριμένο βιβλίο δημοσιεύτηκε στη Ρωσία 30 σχεδόν χρόνια μετά το θάνατό του) και πλέον θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα και πιο επιδραστικά μυθιστορήματα του προηγούμενου αιώνα. Το «Sympathy for the Devil» των Rolling Stones, το «Pilate» των Pearl Jam και οι «Σατανικοί Στίχοι» του Σαλμάν Ρουσντί, χρωστούν πολλά στο βιβλίο του Μπουλγκάκοφ.
Η μετάφραση από τα ρωσικά και το επίμετρο του βιβλίου είναι της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου.
Για το βιβλίο έγραψαν: ΄΄Ο μέτρ και η Μαργαρίτα΄΄ είναι, χωρίς καμία αμφιβολία, το βιβλίο του 20ου αιώνα΄΄. –Die Zeit
«Ο Μετρ και η Μαργαρίτα» είναι κάτι που δεν ξεχνιέται. Δεν προστίθεται στο διανοητικό σου πεδίο. Δεν κερδίζει θέση στο μυαλό και στην ψυχή σου. Γίνεται κομμάτι της ζωής σου. Ακόμη και σήμερα η ανάγνωσή του καθηλώνει. Πρόκειται για τη δικαίωση της φαντασίας. Του μυθιστορήματος. Δεν χρειάζεται να βγάζει νόημα. Δεν χρειάζεται να προσπαθεί να βγάλει νόημα. Ίσως αυτό είναι το πιο πολύτιμο δώρο του Μπουλγκάκοφ στην ανθρωπότητα. Πρώτα ζήσε και η ζωή θα σε συναντήσει. Όπως της φερθείς θα σου φερθεί και αν είσαι τολμηρός και η φαντασία σου δεν έχει όρια, τότε οδηγείσαι στην Αποκάλυψη. Αποκάλυψη των μύχιων, των ανομολόγητων, των απροκάλυπτων, των θαμμένων αξιών που περιμένουν να φανερωθούν. Το βιβλίο γίνεται φυλακτό με τη μεταφορική, αλλά μόνο έτσι αληθινή, έννοια. Δεν είναι πια μόνο βιβλίο. Είναι δεύτερη γέννησή μας. Θεϊκό. Δημιουργία.΄΄-Αλέξανδρος Στεργιόπουλος –Το Περιοδικό.
΄΄Η περιπέτεια ενός μυθιστορήματος΄΄ θα μπορούσε να πεί κανείς για το πώς διασώθηκε το χειρόγραφό του, και ιδού πως περιγράφει αυτή την περιπέτεια η Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, υπεύθυνη για την παρούσα έκδοση:
΄΄Το 1966, μιά πολύ σημαντική εκδοτική χρονιά για τη Σοβιετική Ενωση, μιάς και τότε βγήκε το θρυλικό ΄΄Μια μέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς΄΄ του Αλεξάντρ Σολτζενίτσιν, ο Γεβκένι Ποπόφκιν, διευθυντής ενός μάλλον περιφερειακού λογοτεχνικού περιοδικού της Μόσχας, του Μοσκβά, απευθύνθηκε στον συγγραφέα Κονσταντίν Σίμονοφ, διακεκριμένο παράγοντα του σοβιετικού λογοτεχνικού γίγνεσθαι, για να τον ρωτήσει αν είχε υπόψη του κάποιο αξιόλογο λογοτεχνικό έργο προς έκδοση. Εκείνος απάντησε πως είχε κάτι στο αρχείο του, ένα έργο κάποιου ΄΄ δυστυχώς μισοξεχασμένου θεατρικού συγγραφέα΄΄, και του έδωσε το χειρόγραφο του μυθιστορήματος ΄΄Ο μέτρ και η Μαργαρίτα΄΄ του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ. Του το είχε εμπιστευτεί ένας νεαρός φιλόλογος, ο Αμπράμ Βούλις, ο οποίος το 1962 το είχε πάρει από τη χήρα του συγγραφέα για να εντάξει κάποια κεφάλαια από αυτό στη σχετική με τη λογοτεχνική σάτιρα διπλωματική του εργασία στο Πανεπιστήμιο της Τασκένδης. Το περιοδικό αποφάσισε την έκδοση του μυθιστορήματος σε δύο συνέχειες. Ετσι, τον Νοέμβριο του 1966 βγήκε το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος ΄΄Ο μέτρ και η Μαργαρίτα΄΄ σε 150.000 αντίτυπα-ένα σχετικά μικρό τιράζ για τη Σοβιετική Ενωση. Η επιτυχία υπήρξε τόσο μεγάλη και η ανταπόκριση του κόσμου τόσο ενθουσιώδης, που παρενέβη αμέσως η λογοκρισία. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου βγήκε με πολλές λογοκριτικές περικοπές τον Ιανουάριο του 1967. Η πρώτη έκδοση χωρίς λογοκριτικές περικοπές έγινε το 1971.
Η ιστορία του βιβλίου δεν τελείωσε εδώ: Με την περεστρόικα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και την άρση της λογοκρισίας, το μυθιστόρημα επανεκδόθηκε και έγινε ανάρπαστο. Το σπίτι όπου ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ το έγραψε, μετετράπηκε κυριολεκτικά σε τόπο προσκυνήματος των επισκεπτών της Μόσχας, το βιβλίο άρχισε να μεταφράζεται σε ξένες γλώσσες και να εκδίδεται στο εξωτερικό. Κανείς δεν φανταζόταν πως ένα λογοτεχνικό έργο που ξεκίνησε να γράφεται το 1928, για να ολοκληρωθεί δώδεκα χρόνια μετά, δύο μήνες πριν από τον θάνατο του συγγραφέα, και να εκδίδεται για πρώτη φορά περικομμένο, μόλις το 1966, θα αγαπιόταν τόσο από εκατομμύρια αναγνώστες σε ολόκληρο τον κόσμο΄΄.
Εξ ίσου περιπετειώδης υπήρξε και η ζωή του συγγραφέα.
Ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ γεννήθηκε στις 15 Μαίου του 1891 στο Κίεβο. Ο πετέρας του ήταν καθηγητής της Θεολογικής Ακαδημίας του Κιέβου. Το 1916 πήρε δίπλωμα ιατρικής. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε την Οκτωβριανή Επανάσταση , ως νεαρός γιατρός, πολέμησε αρχικά με τους Ουκρανούς εθνικιστές, στη συνέχεια στον Κόκκινο Στρατό, για να καταλήξει στις γραμμές της Λευκής Φρουράς εναντίον των μπολσεβίκων.
Η εποχή της θητείας του σε ένα απομακρυσμένο νοσοκομείο της ρωσικής επαρχίας του ενέπνευσε την αριστουργηματική συλλογή διηγημάτων ΄΄Αναμνήσεις ενός νεαρού γιατρού΄, στην οποία περιλαμβάνεται και η αυτοβιογραφική περιγραφή της εξάρτησής του από τη μορφίνη, εξάρτηση από την οποία υπέφερε σε όλη του τη ζωή.
Από το 1921 ξεκίνησε να δημοσιεύει σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες τηςΜόσχας και της Πετρούπολης. Εκτός από τα πολύ σημαντικά μυθιστορήματα και της νουβέλες του-΄΄Λευκή φρουρά΄΄, ΄΄Διαβολιάδα΄΄, ΄΄Καρδιά σκύλου΄΄, ΄΄Η μυθιστορία του κυρίου Μολιέρου΄΄-,ο Μπουλγκάκοφ αναδείχτηκε σε έναν από τους πιό αγαπητούς θεατρικούς συγγραφείς της χώρας του.
Παρά τη δημοτικότητά του, το 1926 οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες έκαναν την πρώτη έφοδο στο σπίτι του για έρευνα. Εκτοτε οι πιέσεις δεν έπαυσαν ποτέ. Γύρω στο 1930 σταμάτησαν να τυπώνονται τα έργα του, τα θεατρικά του κατέβαιναν από τις σκηνές της χώρας, ενώ κάποια απαγορεύτηκαν.
Το 1930 ο Μπουλγκάκοφ απηύθηνε γραπτή έκκληση προς την κυβέρνηση να του επιτραπεί να φύγει από τη χώρα, ενώ το 1931 έγραψε απευθείας στον Στάλιν. Μέχρι το 1939, όπότε και απαγορεύτηκε η παράσταση του έργου του ΄΄Μπατούμ΄΄, που υμνούσε τα νεανικά χρόνια του Στάλιν, ο Μπουλγκάκοφ είχε την ελπίδα πως θα κατάφερνε να φύγει. Μετά την τελευταία αυτή απαγόρευση η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε σοβαρά.
Εν τω μεταξύ, ο συγγραφέας υπαγόρευσε στη γυναίκα του την τελευταία εκδοχή του μυθιστορήματος του ΄΄Ο μέτρ και η Μαργαρίτα΄΄, το οποίο επεξεργαζόταν δώδεκα χρόνια. Η πρώτη πλήρης έκδοση σε μορφή βιβλίου πραγματοποιήθηκε το 1973.
Το 1940 ο Μπουλγκάκοφ πέθανε σε ηλικία 49 ετών.
Περιπετειώδης η ζωή του συγγραφέα, περιπετειώδης-μέχρι το 1973- και η τύχη του βιβλίου του.
Τι είναι, όμως, αυτό το μυθιστόρημα που που τώρα πιά θεωρείται κλασικό και έχει καταστήσει τον συγγραφέα του ισάξιο των μεγάλων Ρώσων κλασικών;
Σύμφωνα με την Wikipedia ,΄΄ Κεντρικό θέμα του μυθιστορήματος αποτελεί η επίσκεψη του Διαβόλου στη Μόσχα όπου, σε διάστημα λίγων ημερών, κατορθώνει, με τη βοήθεια της ακολουθίας του, να επιφέρει το απόλυτο χάος στην πόλη. Στην κύρια αφήγηση παρεμβάλλονται τέσσερα κεφάλαια όπου περιγράφεται η καταδίκη του Ιησού σε θάνατο και οι τύψεις του Πόντιου Πιλάτου. Κεντρικά πρόσωπα, εκτός από το Διάβολο, που συστήνεται παντού ως Βολάντ, αποτελούν ο Μετρ, ένας συγγραφέας που έπειτα από μία σκληρή κριτική στο έργο του κατέληξε σε ψυχιατρική κλινική, και η αγαπημένη του, η Μαργαρίτα, η οποία στέφεται βασίλισσα στον ετήσιο χορό του Διαβόλου.
Το μυθιστόρημα αποτελεί μία σάτιρα της Σοβιετικής Ένωσης του 1930. Παρότι ένα μεγάλο κομμάτι του μυθιστορήματος είναι αφιερωμένο στη λογοκρισία–ο ίδιος ο Μπουλγκάκοφ έκαψε το πρώτο χειρόγραφο του Μετρ και της Μαργαρίτας, η σάτιρα του Μπουλγκάκοφ στρέφεται, μεταξύ άλλων, όπως και στην Καρδιά του Σκύλου, κατά της αστικής τάξης που επιδιώκει να διατηρήσει τα προνόμιά της μέσα σε μια σοσιαλιστική κοινωνία. Ο χαρακτήρας του Διαβόλου κοροϊδεύει τους αστούς που «δεν έχουν αλλάξει διόλου» κατά τη διάρκεια της παράστασής του στο Θέατρο Βαριετέ ενώ, όπως και στη συλλογή διηγημάτων Διαβολιάδα, η δυσκίνητη σοβιετική γραφειοκρατία γίνεται αντικείμενο σάτιρας και κριτικής από το συγγραφέα.
Φανερά επηρεασμένο από τον Φάουστ του Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε, το μυθιστόρημα του Μπουλγκάκοφ εξετάζει την πιθανότητα ύπαρξης μεταφυσικών όντων, την ιστορικότητα ή μη των Ευαγγελίων και το θέμα του ιδανικού έρωτα. Το όνομα της ηρωίδας (Μαργαρίτα) παραπέμπει τόσο στην ηρωίδα του Φάουστ όσο και στη Μαργαρίτα της Γαλλίας, γνωστή και ως Reine Margot, που αποτέλεσε και την ηρωίδα μυθιστορήματος του Αλέξανδρου Δουμά πατέρα και στοχοποιήθηκε από την αυλή εξαιτίας των προοδευτικών της απόψεων.
Αντίθετα από το κίνημα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, το μυθιστόρημα του Μπουλγκάκοφ κινείται ανάμεσα στην πραγματικότητα και στη φαντασία, δημιουργώντας ένα καρναβαλικό σύμπαν γέλιου και παραδοξότητας σύμφωνα με τη θεωρία του Μιχαήλ Μπαχτίν΄΄.
Διαβάζοντας σήμερα αυτό το κλασικό μυθιστόρημα καταλαβαίνεις πολύ εύκολα ΄ότι ο συγγραφέας του δεν είχε καμμία σχέση με τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό που είχε επικρατήσει εκείνα τα χρόνια στη τότε Σοβιετική Ενωση. Εγραψε ένα, σχεδόν, σουρεαλιστικό μυθιστόρημα που ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του. Και δεν είναι μόνο το θέμα του που το κάνει πρωτοποριακό. Είναι ο τρόπος του συγγραφέα να συνθέτει σελίδες άφταστου λυρισμού από την μία, και περιγραφές της καθημερινότητας στην σοβιετική πιά Μόσχα όπου οι αστοί προσπαθούν να διατηρήσουν με κάθε τρόπο τα προνόμιά τους. Με ένα σχεδόν γκροτέσκο τρόπο περιγράφει την υπάρχουσα γραφειοκρατία, με τρόπο που ο αναγνώστης, θέλοντας και μή βάζει τα γέλια. Και τέλος υπάρχει η τεράστια φαντασία ενός σημαντικού συγγραφέα που μπορεί και στήνει μιά φανταστική πραγματικότητα μέσα στην υπάρχουσα πραγματικότητα, με τρόπο που γίνεται απόλυτα πιστευτός. Δεν είναι τυχαία η μεγάλη επιτυχία που γνώρισε αυτό το μυθιστόρημα από τη στιγμή που δημοσιεύτηκε και μετά. Ο Μπουλγκάκοφ δεν έγραψε ένα μυθιστόρημα που απευθύνεται στους ΄΄ειδικούς΄΄ αναγνώστες και κριτικούς της λογοτεχνίας... Εγραψε ένα στιβαρό λαικό μυθιστόρημα που μπορεί να το διαβάσει ο καθένας. Και όχι μόνο να το διαβάσει, αλλά να περάσει και καλά διαβάζοντάς το. Είναι τόσο καλογραμμένο που ο αναγνώστης πολύ συχνά νοιώθει διαβάζοντάς το ότι η κάθε πρόταση και η κάθε λέξη είναι τοποθετημένη ακριβώς στο σωστό σημείο. Για πόσα μυθιστορήματα μπορούμε να το πούμε αυτό;
΄΄Μεταξύ άλλων του είπα΄΄, απάντησε ο κρατούμενος ΄΄πως κάθε εξουσία αποτελεί βία για τους ανθρώπους και πώς θα έρθει μιά εποχή που δεν θα υπάρχει πιά η εξουσία ούτε των αυτοκρατόρων ούτε καμία άλλη εξουσία. Ο άνθρωπος θα περάσει στο βασίλειο της Αλήθειας και της Δικαιοσύνης, όπου δεν θα χρειάζεται κανενός είδους εξουσία΄΄, γράφει σε κάποιο σημείο του βιβλίου ο συγγραφέας.
Ενδεικτικτικό της γενικότερης στάσης του Μπουλγκάκοφ είναι και το πιό κάτω απόσπασμα της επιστολής που έγραψε το 1930 στον Στάλιν: ΄΄Στο ευρύ πεδίο της ρωσικής γραμματείας στην ΕΣΣΔ ήμουν ο ένας και μοναδικός λογοτεχνικός λύκος. Με συμβούλευσαν να κρύψω την προβιά μου. Παράξενη συμβουλή. Είτε βαμμένος είτε ξυρισμένος , ο λύκος παρ’ όλα αυτά δεν μοιάζει με κανίς. Ως λύκο με αντιμετώπισαν. Και για κάμποσα χρόνια με κυνηγούσαν βάσει των κανόνων της λογοτεχνικής εκγύμνασης μέσα σε μιά μαντρωμένη αυλή. Δεν έχω κακία, ωστόσο έχω κουραστεί πολύ, και στο τέλος του 1929 έπεσα κάτω. Βλέπετε, κι ένα ζώο μπορεί να κουραστεί΄΄.
Ο σκηνοθέτης Μπαζ Λούρμαν που εξασφάλισε τα δικαιώματα για να γυρίσει σε ταινία τον ΄΄Μέτρ και την Μαργαρίτα΄΄, δήλωσε τα εξής:΄΄ «Πηγαίνοντας πίσω σχεδόν 20 χρόνια, είχα μία απίστευτη σύνδεση με την ιστορία του βιβλίου "Ο Μετρ και η Μαργαρίτα" και προσπάθησα να διεκδικήσω τα δικαιώματα. Επιτέλους μπορώ να δηλώσω ενθουσιασμένος γιατί θα έχω την ευκαιρία να διασκευάσω αυτό το πρωτοποριακό έργο», δήλωσε ο Λούρμαν, για τον οποίο η μεταφορά του μυθιστορήματος του Μπουλγκάκοφ αποτελούσε ένα όνειρο ζωής.
Ακροβατώντας τον φανταστικό ρεαλισμό και την κοινωνική κριτική, ο Μπουλγκάκοφ εμπνέεται από τον «Φάουστ» του Γκαίτε και τοποθετεί την πλοκή του μυθιστορήματος «Ο Μετρ και η Μαργαρίτα» στη σταλινική Σοβιετική Ένωση της δεκαετίας του '30. Ο Διάβολος επισκέπτεται τη Μόσχα για να προκαλέσει ανατροπές στη σοβιετική κοινωνία και ο Μπουλγκάκοφ γεφυρώνει τις μεσαιωνικές προλήψεις με τον πολιτικό αυταρχισμό διαποτίζοντας τις σελίδες με μαύρο χιούμορ και φιλοσοφικό στοχασμό. Στην εποχή του θεωρήθηκε αντισοβιετικός, τα έργα του λογοκρίθηκαν (το συγκεκριμένο βιβλίο δημοσιεύτηκε στη Ρωσία 30 σχεδόν χρόνια μετά το θάνατό του) και πλέον θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα και πιο επιδραστικά μυθιστορήματα του προηγούμενου αιώνα. Το «Sympathy for the Devil» των Rolling Stones, το «Pilate» των Pearl Jam και οι «Σατανικοί Στίχοι» του Σαλμάν Ρουσντί, χρωστούν πολλά στο βιβλίο του Μπουλγκάκοφ.
Η μετάφραση από τα ρωσικά και το επίμετρο του βιβλίου είναι της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου.
Για το βιβλίο έγραψαν: ΄΄Ο μέτρ και η Μαργαρίτα΄΄ είναι, χωρίς καμία αμφιβολία, το βιβλίο του 20ου αιώνα΄΄. –Die Zeit
«Ο Μετρ και η Μαργαρίτα» είναι κάτι που δεν ξεχνιέται. Δεν προστίθεται στο διανοητικό σου πεδίο. Δεν κερδίζει θέση στο μυαλό και στην ψυχή σου. Γίνεται κομμάτι της ζωής σου. Ακόμη και σήμερα η ανάγνωσή του καθηλώνει. Πρόκειται για τη δικαίωση της φαντασίας. Του μυθιστορήματος. Δεν χρειάζεται να βγάζει νόημα. Δεν χρειάζεται να προσπαθεί να βγάλει νόημα. Ίσως αυτό είναι το πιο πολύτιμο δώρο του Μπουλγκάκοφ στην ανθρωπότητα. Πρώτα ζήσε και η ζωή θα σε συναντήσει. Όπως της φερθείς θα σου φερθεί και αν είσαι τολμηρός και η φαντασία σου δεν έχει όρια, τότε οδηγείσαι στην Αποκάλυψη. Αποκάλυψη των μύχιων, των ανομολόγητων, των απροκάλυπτων, των θαμμένων αξιών που περιμένουν να φανερωθούν. Το βιβλίο γίνεται φυλακτό με τη μεταφορική, αλλά μόνο έτσι αληθινή, έννοια. Δεν είναι πια μόνο βιβλίο. Είναι δεύτερη γέννησή μας. Θεϊκό. Δημιουργία.΄΄-Αλέξανδρος Στεργιόπουλος –Το Περιοδικό.
