Κάποιες φορές στή ζωή τα πράγματα έρχονται έτσι, που είναι σα να κάνουν έναν πλήρη κύκλο για να ολοκληρωθεί κάτι. Κάτι τέτοιο συνέβη και στην περίπτωση του Philip Kerr που έφυγε από την ζωή πολύ νέος, σε ηλικία 62 ετών, το 2018.
Ο συγγραφέας που έγινε διάσημος από την αξεπέραστη ΄΄Τριλογία του Βερολίνου΄΄, που ξεκινά να εκτυλίσσεται στο Βερολίνο το 1936, εκεί που γνωρίσαμε τον επιθεωρητή Μπέρνι Γκούντερ, στο τελευταίο μυθιστόρημά του, στο κύκνειο άσμα του, επιστρέφει στον τόπο του εγκλήματος. Στο προπολεμικό Βερολίνο, το Βερολίνο του 1928. Έτσι, αφού έχουμε διαβάσει σε εννιά επόμενα μυθιστορήματα τις περιπέτειες του, από την Πράγα μέχρι την Αθήνα, στη ΄΄Μητρόπολη΄΄, μας φέρνει στο Βερολίνο του 1928, για να παρακολουθήσουμε τα έργα και τις ημέρες του 23χρονου Μπέρνι Γκούντερ που μόλις τότε γίνεται επιθεωρητής του περίφημου τμήματος ανθρωποκτονιών της γερμανικής πρωτεύουσας.
Το έχουν γράψει πολλοί, να το γράψουμε ακόμα μιά φορά: η περιγραφή του Βερολίνου, προπολεμικού αλλά και μεταπολεμικού, από τον Kerr είναι μοναδική. Οταν πρωτοδιάβασα την ΄΄Τριλογία΄΄ του και δεν γνώριζα πολλά για τον συγγραφέα, νόμιζα πως ήταν Γερμανός που έχει ζήσει και έχει ψάξει την ιστορία της πόλης, για να ανακαλύψω τελικά ότι είναι Σκωτσέζος που απλώς επισκέφτηκε αρκετές φορές το Βερολίνο.
Ο Philip Kerr γεννήθηκε στο Εδιμβούργο το 1956. Σπούδασε νομικά και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμινχαμ, όπου μεταξύ άλλων εντρύφησε στο γερμανικό δίκαιο και στη γερμανική φιλοσοφία διαβάζοντας σχετικά κείμενα στο πρωτότυπο. Οπως λέει ο ίδιος: Ή πιο ενδιαφέρουσα νομική φιλοσοφία είναι η γερμανική, οπότε το λογικό ήταν να πάω στη Γερμανία, όπως και έκανα, και ειδικά στο Βερολίνο, το οποίο επισκέφθηκα αρκετές φορές΄΄.
Η μελέτη αυτή του έδωσε το ερέθισμα να ασχοληθεί περαιτέρω με την ιστορία της Γερμανίας στον εικοστό αιώνα, εστιάζοντας στην ιστορία του ναζισμού.
Μετά το πέρας των σπουδών του εργάστηκε ως κειμενογράφος σε πολλές διαφημιστικές εταιρίες, μεταξύ αυτών και στη Saatchi and Saatchi. Στο διάστημα αυτό γεννήθηκε στο μυαλό του η ιδέα να γράψει ένα μυθιστόρημα με ήρωα έναν Βερολινέζο αστυνομικό το 1936. Η ιδέα του υλοποιήθηκε το 1989, με την έκδοση του πρώτου του μυθιστορήματος, με τίτλο ΄΄Οι βιολέτες του Μάρτη΄΄. Σε αυτό το βιβλίο παρουσίασε στο κοινό τον Μπέρνι Γκούντερ, τον κυνικό και ταυτόχρονα μελαγχολικό επιθεωρητή που ζεί την άνοδο και την πτώση του ναζισμού. Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα ΄΄Ο χλομός εγκληματίας΄΄ και ΄΄Γερμανικό Ρέκβιεμ΄΄, με φόντο το μεσοπολεμικό και μεταπολεμικό Βερολίνο αντίστοιχα. Το 1993 τα τρία μυθιστορήματα συγκεντρώθηκαν από την Penguin Press σε έναν τόμο με τον γενικό τίτλο ΄΄Berlin Noir΄΄- ΄΄Η τριλογία του Βερολίνου ΄΄ στα Ελληνικά- που θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα της σύγχρονης αστυνομικής λογοτεχνίας.
Στή ΄΄Μητρόπολη΄΄, παρέα με τον Μπέρνι Γκούντερ, ζούμε το Βερολίνο του 1928. Οι ναζιστές δεν έχουν ακόμα ανέβει στην εξουσία, αλλά είναι πανταχού παρόντες. Η μητρόπολη της Γερμανίας είναι μιά πόλη που έχει βγεί από την ήττα των Γερμανών στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Φτώχεια, πληθωρισμός, πείνα, οι ανάπηροι του πολέμου ζητιανεύουν στους δρόμους ακρωτηριασμένοι, και όλα τα συνεπακόλουθα. Πορνεία, ναρκωτικά, το έκφυλο πρόσωπο της ανθρωπότητας παίρνει σάρκα και οστά στο Βερολίνο αυτής της εποχής. Οπως γράφει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του βιβλίου του, δια στόματος του 23χρονου επιθεωρητή Μπέρνι Γκούντερ, που, και ένα εντελώς υπόγειο χιούμορ διαθέτει, και κυνικός είναι, αλλά κυρίως δε λέει ψέμματα στον εαυτό του:
΄΄Οπως όλοι όσοι έχουν διαβάσει τη Βίβλο, ήμουν κι εγώ εξοικειωμένος με την ιδέα της Βαβυλωνας ως μιάς πόλης που ήταν συνώνυμο της ατιμίας και των επί γης ανοσιουργημάτων, όποια κι αν είναι αυτά. Και όπως όλοι όσοι ζούσαν στο Βερολίνο κατά τη Δημοκρατία της Βαιμάρης ήμουν επίσης εξοικειωμένος με τη σύγκριση που γινόταν συχνά ανάμεσα στις δύο πόλεις. ......Και ενώ είναι αλήθεια πως υπήρχαν πολλές πόρνες και γυναίκες ελευθερίων ηθών, αλλά και ατέλειωτη αμαρτία στο Βερολίνο, δεν είμαι σίγουρος πως ήταν χειρότερα από τις άλλες μεγάλες μητροπόλεις, όπως το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη ή η Σαγκάη.
Ο Μπέρνχαρντ Βάις μου είπε ότι η σύγκριση είναι και ήταν πάντα ανοησία, ότι ήταν σα να συγκρίνεις μήλα με πορτοκάλια. Δεν πίστευε στο κακό και μου θύμιζε ότι πουθενά δεν υπήρχαν νόμοι εναντίον του, ούτε καν στην Αγγλία, όπου υπήρχαν νόμοι σχεδόν για τα πάντα. Τον Μάιο του 1928 η διάσημη πύλη Ιστάρ, η βόρεια είσοδος της Βαβυλώνας , δεν είχε ακόμα ανακασκευαστεί στο Μουσείο της Περγάμου του Βερολίνου, οπότε η φήμη της πρωσικής πρωτεύουσας σαν το διαβολικότερο μέρος στον κόσμο δεν είχε ακόμα υπογραμμιστεί με κόκκινο από τους ηθικούς φύλακες της πόλης, πράγμα που σημαίνει ότι εξακολουθούσε να υπάρχει περιθώριο για αμφιβολίες. Ισως απλώς να είμασταν πιο ειλικρινείς όσον αφορά τη διαφθορά μας και πιο ανεκτικοί με τα ήθη των άλλων. Ξέρω:το 1928 τα ήθη και οι αναρίθμητες μορφές τους ήταν υπό την ευθύνη του τμήματος μου στο Αρχηγείο της Αστυνομίας στην Αλεξάντερπλατς του Βερολίνου. Η αλήθεια είναι όμως πως με τόσους νεκρούς στον Μεγάλο Πόλεμο και με τη γρίπη που ακολούθησε αμέσως μετά, η οποία, σαν κάποια επιδημία της Παλαιάς Διαθήκης, σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους ακόμη, δεν μου φαινόταν και πολύ σημαντικό να ανησυχώ για το τι έχωνε στη μύτη του ο κόσμος ή τι έκανε όταν έβγαζε τα ρούχα του στις σκοτεινές κρεβατοκάμαρες σε στυλ Μπιντερμάγιερ. Καί όχι μόνο στις κρεβατοκάμαρες. Τα βράδια του καλοκαιριού το Τίργκαρτεν έμοιαζε κάποιες φορές με φάρμα για επιβήτορες, τόσες ήταν οι πόρνες που συνουσιάζονταν με τους πελάτες τους στο γρασίδι. Φαντάζομαι πως δεν αποτελεί έκπληξη πως έπειτα από έναν πόλεμο όπου τόσοι Γερμανοί ήταν υποχρεωμένοι να σκοτώσουν για τη χώρα τους προτιμούσαν πλέον να πηδάνε.
Με όσα είχαν προηγηθεί και όσα ακολούθησαν, είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς με ακρίβεια ή αμεροληψία για το Βερολίνο. Γενικότερα δεν ήταν ποτέ ένα ευχάριστο μέρος και μερικές φορές ήταν παράλογο και άσχημο. Πολύ κρύο τον χειμώνα, πολύ ζεστό το καλοκαίρι, με πολλή βρωμιά, πολύ νέφος, πολλή δυσωδία, πολύ θόρυβο και φυσικά είχε την πληγή ότι, σαν τη Βαβέλ, το άλλο όνομα της Βαβυλώνας, ήταν φρικτά πολλοί οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί. Ολα τα δημόσια κτίρια της πόλης ήταν χτισμένα για τη δόξα μιας Γερμανικής Αυτοκρατορίας που καλά καλά δεν υπήρξε ποτέ και, όπως και οι χειρότερες γειτονιές και κατοικίες της πόλης, έκανε σχεδόν όλους αυτούς που τα συναντούσαν να αισθάνονται απάνθρωποι και ασήμαντοι. Οχι ότι νοιάστηκε ποτέ κανείς ιδιαίτερα για τους ανθρώπους του Βερολίνου-και σίγουρα όχι οι διάφοροι ηγέτες του-,αφού δεν ήταν ούτε πολύ ευχάριστοι, ούτε φιλικοί, ούτε ευγενικοί. Πολύ συχνά ήταν ηλίθιοι, δύσκολοι, αργόστροφοι και ανελέητα πρόστυχοι. Πάντα ήταν βάναυσοι και βάρβαροι. Συχνό φαινόμενο ήταν οι βίαιοι φόνοι. Τους διέπρατταν κυρίως μεθυσμένοι άντρες , που γύριζαν σπίτι από την μπυραρία και στραγγάλιζαν τις συζύγους τους, επειδή ήταν σε τέτοια σύγχιση από την μπύρα και το σνάπς, που δεν ήξεραν τι έκαναν. .......
Ακόμη κι αυτό όμως δεν αποτελούσε πια έκπληξη. Στη Γερμανία της Βαιμάρης ενδεχομένως να υπήρχε μια αδιαφορία για τον αιφνίδιο θάνατο και τον ανθρώπινο πόνο, που επίσης ήταν μια αναπόφευκτη παρακαταθήκη του Μεγάλου Πολέμου. Τα δύο εκατομμύρια νεκρών μας έφταναν τους νεκρούς της Βρετανίας και της Γαλλίας μαζί. Υπάρχουν χωράφια στη Φλάνδρα όπου βρίσκονται θαμμένα τα οστά τόσο πολλών νέων αντρών μας, που είναι πιο γερμανικά από την Ούντερ ντεν Λίντεν. Και ακόμα και σήμερα, δέκα χρόνια μετά τον πόλεμο, οι δρόμοι είναι πάντα γεμάτοι από ανάπηρους και κουτσούς, πολλοί φοράνε ακόμα τη στολή τους ζητιανεύοντας λίγα ψιλά έξω από τους σιδηροδρομικούς σταθμούς και τις τράπεζες. Σπάνια είναι η μέρα που οι δημόσιοι χώροι του Βερολίνου δεν μοιάζουν με πίνακα του Πίτερ Μπρέγκελ΄΄.
Αυτό ήταν το Βερολίνο το 1928. Εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα επωαζόταν το αυγό του φιδιού. Εύκολο, επίσης, να καταλάβει κανείς γιατί το Βερολινο είναι ουσιαστικά ο πρωταγωνιστής στο τελευταίο βιβλίο του Philip Kerr. Mέσα από τις σελίδες της ΄΄Μητρόπολης΄΄, οι φανταστικοί ήρωες αναμειγνύονται με ιστορικά πρόσωπα, πράγμα που συνηθίζει ο συγγραφέας. Ο Φρίτς Λάνγκ , που μόλις έχει γυρίσει την ταινία του ΄΄Metropolis΄΄και ετοιμάζεται να γυρίσει την επόμενη, το ΄΄Μ΄΄, που βγήκε στις αίθουσες τον Μάιο του 1931. Ο βασικός επιθεωρητής στην ιστορία, ο Καρλ Λόμαν, βασίζεται στον Ερνστ Γκένατ, άμεσο προιστάμενο του Μπέρνι Γκούντερ, του νεαρού πρωταγωνιστή μας. Η Τέα φον Χάρμπου, Γερμανίδα σεναριογράφος και παντρεμένη με τον σκηνοθέτη Φρίτς Λανγκ. Ανάμεσα στα σενάρια της, εκείνα των ταινιών με τον ΄΄Δόκτορα Μαμπούζε΄΄, το ΄΄Metropolis΄΄ και το ΄΄Μ΄΄. Με τον Λανγκ πήραν διαζύγιο το 1933, λίγο μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Εκείνη ήταν πιστή στο νέο καθεστώς. Φυλακίστηκε από τους Βρετανούς μετά τον πόλεμο, υποβλήθηκε σε αποναζικοποίηση και πέθανε το 1954. Ο Τζόρτζ Γκρός, ένας από τους κορυφαίους καλλιτέχνες του κινήματος του ντανταισμού της Βαιμάρης. Αν μη τι άλλο, το έργο του , αν όχι και η εμφάνισή του- όντως κυκλοφορούσε στην πόλη ντυμένος καουμπόης- αποτελούσε πρόκληση για τους συντηρητικούς Βερολινέζους. Μετανάστευσε στις ΗΠΑ το 1933 και επέστρεψε στο Βερολίνο το 1956, όπου πέθανε το 1959. Ο Κούρτ Βάιλ και η Λότε Λένια, που, στο παρθενικό ανέβασμα της ΄΄Οπερας της πεντάρας΄΄ το 1928 στο Τεάτεραμ Σιφμπαουερνταμ , ο Μπέρνι Γκούντερ παρακολουθεί τις πρόβες χωρίς να το θέλει. Και ο Κούρτ Βάιλ και η Λότε Λένια διέφυγαν από τη Γερμανία το 1933. Και τέλος, ο Μπέρνχαρντ Βάις, επικεφαλής της αστυνομίας του Βερολίνου, Εβραίος, που έφυγε από το Βερολίνο με την οικογένειά του λίγες μόνο μέρες πριν γίνει καγκελάριος της Γερμανίας ο Αδόλφος Χίτλερ, το 1933.Μετακόμισε στο Λονδίνο, όπου άνοιξε επιχείρηση με τυπογραφείο και είδη γραφείου και πέθανε το 1951. Τα προαύλια στον σιδηροδρομικό σταθμό της Φρίντριχστράσε και της Αλεξάντερπλατσστράσε έχουν πάρει το όνομά τους προς τιμήν του. Επίσης τα καμπαρέ: Το ΄΄Σιγκ Σίγκ΄΄, όπου το σώου του ήταν η ηλεκτρική καρέκλα. Το ΄΄Καμπαρέ των Ανωνύμων΄΄, όπου διακωμωδούσαν κάθε ταλέντο που έπαιρνε την απόφαση να εμφανιστεί εκεί. Τα κλάμπ που έπαιζαν δυνατή τζαζ. Ολα αυτά , και πολλά άλλα, στο Βερολίνο, λίγα χρόνια πριν ανέβει στην εξουσία ο Χίτλερ.
Πρόσωπα ιστορικά και φανταστικά, οι ήρωες του βιβλίου. Πρωταγωνιστής το Βερολίνο. Και, βέβαια, υπάρχει και η αστυνομική υπόθεση. Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:
΄΄Ο νεαρός Μπέρνι Γκούντερ είναι επιθεωρητής στο Τμήμα Ανθρωποκτονιών όταν ο αρχηγός του Εγκληματολογικού του Βερολίνου του αναθέτει να ερευνήσει τέσσερις δολοφονίες στον σιδηροδρομικό σταθμό Σιλεσίας: τέσσερις πόρνες δολοφονούνται μέσα σε τέσσερις εβδομάδες με τον ίδιο φρικτό τρόπο. Πριν ακόμα προλάβει να μελετήσει τους φακέλους των υποθέσεων, δολοφονείται άλλη μιά πόρνη. Μέχρι εκείνη τη στιγμή κανείς δεν έχει δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα θύματα-πολλοί στο Βερολίνο θα ήθελαν να ξεβρωμίσει η πόλη από τους έκφυλους. Ο πατέρας του τελευταίου θύματος όμως, είναι επικεφαλής της πιο διαβόητης εγκληματικής συμμορίας του Βερολίνου και είναι έτοιμος να κάνει ό,τι χρειάζεται για να βρεί τον δολοφόνο της κόρης του.
Το ίδιο διάστημα ξεκινάει και μιά δεύτερη σειρά δολοφονιών- θύματα αυτή τη φορά είναι ανάπηροι πολέμου που ζητιανεύουν στους δρόμους της πόλης. Φαίνεται πως κάποιος είναι αποφασισμένος να καθαρίσει το Βερολίνο από όποιον δεν είναι άψογος. Η φωνή του ναζισμού γίνεται βρυχηθμός,που απειλεί να πνίξει κάθε άλλη΄΄.
Ο Philip Kerr στο κύκνειο άσμα του έγραψε ένα μυθιστόρημα που στέκεται επάξια δίπλα στην ΄΄Τριλογία του Βερολίνου΄΄. Ενα αστυνομικό μυθιστόρημα με ιστορικές αλήθειες για μιά εποχή που στιγμάτισε την ανθρωπότητα. Mε λογοτεχνικές αναφορές αξιώσεων. Καταφέρνει να περιγράψει μοναδικά την περιρρέουσα ατμόσφαιρα του μεσοπολεμικού Βερολίνου. Είναι σίγουρο ότι μέσα από τα βιβλία του μας δείχνει με τρόπο απλό το γιατί και πως το 1933 ο Χίτλερ έγινε καγκελάριος, με τα γνωστά αποτελέσματα. Η αστική τοπογραφία του Βερολίνου εκείνης της εποχής αποτυπώνεται με συγκλονιστικό τρόπο. Η ανθρωπογεωγραφία του επίσης. Και, κυρίως, περιγράφει μιά κοινωνική τάξη που δεν φαίνεται τόσο διακριτά στα βιβλία ιστορίας: την τάξη των κατατρεγμένων που καταλήγουν σε αυτό που αποκαλούμε υπόκοσμο. Ενας από τους ήρωες του βιβλίου λέει κάποια στιγμή στον Μπέρνι Γκούντερ:
΄΄Οπως και οι περισσότεροι μπάτσοι στο Βερολίνο, ξέρεις πολύ λίγα γι’ αυτό. Για την πόλη εννοώ. Για ανθρώπους σαν κι εσένα η γερμανική κοινωνία είναι πολύ απλή. Είναι η ίδια γνωστή κοινωνική οργάνωση που ξεκίνησε προ αμνημονεύτων χρόνων, μιά ιεραρχία στην οποία όλοι γνωρίζουν τη θέση τους. Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Για περισσότερο από έναν αιώνα υπάρχει ένας άλλος κόσμος, που βρίσκεται πέρα από τα όρια της ιεραρχίας- ένας κόσμος κατατρεγμένων ανθρώπων, που δεν ανήκουν σε καμία αναγνωρισμένη κοινωνική τάξη- ο οποίος , είτε για καλό είτε για κακό, αποκαλείται από ανθρώπους σαν εσένα, υπόκοσμος. Στο κέντρο αυτού του υπόκοσμου βρίσκονται οι επαγγελματίες εγκληματίες, οι ληστές, οι κέφτες και οι δολοφόνοι. Ο υπόκοσμος αυτός υπάρχει πολύ κάτω από την πόλη, σαν περίπλοκος λαβύρινθος από παλιά πηγάδια και στοές σε ορυχείο. Μια εγκληματική κοινωνία,ναί, αλλά μιά κοινωνία με τους δικούς της κανόνες και θεσμούς: μιά επαγγελματική αδελφότητα που περιορίζεται σε αυτούς που έχουν περάσει χρόνο στη στενή και τιμωρεί αυστηρά όχι απλώς εκείνους που καταδίδουν τους άλλους στην αστυνομία, αλλά κι εκείνους που αψηφούν την επιρροή μας ή που τα εγκλήματά τους θεωρούνται τόσο ειδεχθή, ώστε βρίσκονται πέρα από το απλώς εγκληματικό. Εγκλήματα που αντιτίθενται σε ό,τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, όπως ο ψυχαναγκαστικός φόνος΄΄.
H μετάφραση είναι του Γιώργου Μαραγκού.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄ ... αν ψάχνετε για ένα ιστορικό θρίλερ που είναι ικανό με την ιστορία και τις συγκινήσεις του, δεν θα μπορούσατε να κάνετε καλύτερα.΄΄ -MysteryTribune.
΄΄ Βγαλμένος από την παράδοση που ήθελε την πλοκή να συνορεύει με τα υψηλά αιτήματα των λογοτεχνικών περιγραφών ο πρόωρα χαμένος Κερ φρόντιζε πάντα να ρίχνει συμβολικά κλεφτιές ματιές στους (αγαπημένους) του κήπους του Φιντζέραλντ-με τον οποίο είχε εμμονή-την ίδια στιγμή που αναζητούσε άλλον έναν χαμένο φονιά. Αγαπημένος του τόπος εξιστόρησης το Βερολίνο, ένα μέρος που, όπως έλεγε, κατάφεραν να αναστήσουν αυτοί οι τόσο ευαίσθητοι με την ιστορία και τον φασισμό Βρετανοί- από τον πιο κοσμοπολίτη Ίσεργουντ μέχρι τον πάντα πολιτικά στρατευμένο Λε Καρέ που παρέμενε το αιώνιο πρότυπό του..΄΄. -Τίνα Μανδηλαρά-Lifo
΄΄Το γλυκόπικρο τέλος μιάς εξαιρετικής σειράς΄΄. -Guardian
Ο συγγραφέας που έγινε διάσημος από την αξεπέραστη ΄΄Τριλογία του Βερολίνου΄΄, που ξεκινά να εκτυλίσσεται στο Βερολίνο το 1936, εκεί που γνωρίσαμε τον επιθεωρητή Μπέρνι Γκούντερ, στο τελευταίο μυθιστόρημά του, στο κύκνειο άσμα του, επιστρέφει στον τόπο του εγκλήματος. Στο προπολεμικό Βερολίνο, το Βερολίνο του 1928. Έτσι, αφού έχουμε διαβάσει σε εννιά επόμενα μυθιστορήματα τις περιπέτειες του, από την Πράγα μέχρι την Αθήνα, στη ΄΄Μητρόπολη΄΄, μας φέρνει στο Βερολίνο του 1928, για να παρακολουθήσουμε τα έργα και τις ημέρες του 23χρονου Μπέρνι Γκούντερ που μόλις τότε γίνεται επιθεωρητής του περίφημου τμήματος ανθρωποκτονιών της γερμανικής πρωτεύουσας.
Το έχουν γράψει πολλοί, να το γράψουμε ακόμα μιά φορά: η περιγραφή του Βερολίνου, προπολεμικού αλλά και μεταπολεμικού, από τον Kerr είναι μοναδική. Οταν πρωτοδιάβασα την ΄΄Τριλογία΄΄ του και δεν γνώριζα πολλά για τον συγγραφέα, νόμιζα πως ήταν Γερμανός που έχει ζήσει και έχει ψάξει την ιστορία της πόλης, για να ανακαλύψω τελικά ότι είναι Σκωτσέζος που απλώς επισκέφτηκε αρκετές φορές το Βερολίνο.
Ο Philip Kerr γεννήθηκε στο Εδιμβούργο το 1956. Σπούδασε νομικά και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμινχαμ, όπου μεταξύ άλλων εντρύφησε στο γερμανικό δίκαιο και στη γερμανική φιλοσοφία διαβάζοντας σχετικά κείμενα στο πρωτότυπο. Οπως λέει ο ίδιος: Ή πιο ενδιαφέρουσα νομική φιλοσοφία είναι η γερμανική, οπότε το λογικό ήταν να πάω στη Γερμανία, όπως και έκανα, και ειδικά στο Βερολίνο, το οποίο επισκέφθηκα αρκετές φορές΄΄.
Η μελέτη αυτή του έδωσε το ερέθισμα να ασχοληθεί περαιτέρω με την ιστορία της Γερμανίας στον εικοστό αιώνα, εστιάζοντας στην ιστορία του ναζισμού.
Μετά το πέρας των σπουδών του εργάστηκε ως κειμενογράφος σε πολλές διαφημιστικές εταιρίες, μεταξύ αυτών και στη Saatchi and Saatchi. Στο διάστημα αυτό γεννήθηκε στο μυαλό του η ιδέα να γράψει ένα μυθιστόρημα με ήρωα έναν Βερολινέζο αστυνομικό το 1936. Η ιδέα του υλοποιήθηκε το 1989, με την έκδοση του πρώτου του μυθιστορήματος, με τίτλο ΄΄Οι βιολέτες του Μάρτη΄΄. Σε αυτό το βιβλίο παρουσίασε στο κοινό τον Μπέρνι Γκούντερ, τον κυνικό και ταυτόχρονα μελαγχολικό επιθεωρητή που ζεί την άνοδο και την πτώση του ναζισμού. Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα ΄΄Ο χλομός εγκληματίας΄΄ και ΄΄Γερμανικό Ρέκβιεμ΄΄, με φόντο το μεσοπολεμικό και μεταπολεμικό Βερολίνο αντίστοιχα. Το 1993 τα τρία μυθιστορήματα συγκεντρώθηκαν από την Penguin Press σε έναν τόμο με τον γενικό τίτλο ΄΄Berlin Noir΄΄- ΄΄Η τριλογία του Βερολίνου ΄΄ στα Ελληνικά- που θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα της σύγχρονης αστυνομικής λογοτεχνίας.
Στή ΄΄Μητρόπολη΄΄, παρέα με τον Μπέρνι Γκούντερ, ζούμε το Βερολίνο του 1928. Οι ναζιστές δεν έχουν ακόμα ανέβει στην εξουσία, αλλά είναι πανταχού παρόντες. Η μητρόπολη της Γερμανίας είναι μιά πόλη που έχει βγεί από την ήττα των Γερμανών στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Φτώχεια, πληθωρισμός, πείνα, οι ανάπηροι του πολέμου ζητιανεύουν στους δρόμους ακρωτηριασμένοι, και όλα τα συνεπακόλουθα. Πορνεία, ναρκωτικά, το έκφυλο πρόσωπο της ανθρωπότητας παίρνει σάρκα και οστά στο Βερολίνο αυτής της εποχής. Οπως γράφει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του βιβλίου του, δια στόματος του 23χρονου επιθεωρητή Μπέρνι Γκούντερ, που, και ένα εντελώς υπόγειο χιούμορ διαθέτει, και κυνικός είναι, αλλά κυρίως δε λέει ψέμματα στον εαυτό του:
΄΄Οπως όλοι όσοι έχουν διαβάσει τη Βίβλο, ήμουν κι εγώ εξοικειωμένος με την ιδέα της Βαβυλωνας ως μιάς πόλης που ήταν συνώνυμο της ατιμίας και των επί γης ανοσιουργημάτων, όποια κι αν είναι αυτά. Και όπως όλοι όσοι ζούσαν στο Βερολίνο κατά τη Δημοκρατία της Βαιμάρης ήμουν επίσης εξοικειωμένος με τη σύγκριση που γινόταν συχνά ανάμεσα στις δύο πόλεις. ......Και ενώ είναι αλήθεια πως υπήρχαν πολλές πόρνες και γυναίκες ελευθερίων ηθών, αλλά και ατέλειωτη αμαρτία στο Βερολίνο, δεν είμαι σίγουρος πως ήταν χειρότερα από τις άλλες μεγάλες μητροπόλεις, όπως το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη ή η Σαγκάη.
Ο Μπέρνχαρντ Βάις μου είπε ότι η σύγκριση είναι και ήταν πάντα ανοησία, ότι ήταν σα να συγκρίνεις μήλα με πορτοκάλια. Δεν πίστευε στο κακό και μου θύμιζε ότι πουθενά δεν υπήρχαν νόμοι εναντίον του, ούτε καν στην Αγγλία, όπου υπήρχαν νόμοι σχεδόν για τα πάντα. Τον Μάιο του 1928 η διάσημη πύλη Ιστάρ, η βόρεια είσοδος της Βαβυλώνας , δεν είχε ακόμα ανακασκευαστεί στο Μουσείο της Περγάμου του Βερολίνου, οπότε η φήμη της πρωσικής πρωτεύουσας σαν το διαβολικότερο μέρος στον κόσμο δεν είχε ακόμα υπογραμμιστεί με κόκκινο από τους ηθικούς φύλακες της πόλης, πράγμα που σημαίνει ότι εξακολουθούσε να υπάρχει περιθώριο για αμφιβολίες. Ισως απλώς να είμασταν πιο ειλικρινείς όσον αφορά τη διαφθορά μας και πιο ανεκτικοί με τα ήθη των άλλων. Ξέρω:το 1928 τα ήθη και οι αναρίθμητες μορφές τους ήταν υπό την ευθύνη του τμήματος μου στο Αρχηγείο της Αστυνομίας στην Αλεξάντερπλατς του Βερολίνου. Η αλήθεια είναι όμως πως με τόσους νεκρούς στον Μεγάλο Πόλεμο και με τη γρίπη που ακολούθησε αμέσως μετά, η οποία, σαν κάποια επιδημία της Παλαιάς Διαθήκης, σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους ακόμη, δεν μου φαινόταν και πολύ σημαντικό να ανησυχώ για το τι έχωνε στη μύτη του ο κόσμος ή τι έκανε όταν έβγαζε τα ρούχα του στις σκοτεινές κρεβατοκάμαρες σε στυλ Μπιντερμάγιερ. Καί όχι μόνο στις κρεβατοκάμαρες. Τα βράδια του καλοκαιριού το Τίργκαρτεν έμοιαζε κάποιες φορές με φάρμα για επιβήτορες, τόσες ήταν οι πόρνες που συνουσιάζονταν με τους πελάτες τους στο γρασίδι. Φαντάζομαι πως δεν αποτελεί έκπληξη πως έπειτα από έναν πόλεμο όπου τόσοι Γερμανοί ήταν υποχρεωμένοι να σκοτώσουν για τη χώρα τους προτιμούσαν πλέον να πηδάνε.
Με όσα είχαν προηγηθεί και όσα ακολούθησαν, είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς με ακρίβεια ή αμεροληψία για το Βερολίνο. Γενικότερα δεν ήταν ποτέ ένα ευχάριστο μέρος και μερικές φορές ήταν παράλογο και άσχημο. Πολύ κρύο τον χειμώνα, πολύ ζεστό το καλοκαίρι, με πολλή βρωμιά, πολύ νέφος, πολλή δυσωδία, πολύ θόρυβο και φυσικά είχε την πληγή ότι, σαν τη Βαβέλ, το άλλο όνομα της Βαβυλώνας, ήταν φρικτά πολλοί οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί. Ολα τα δημόσια κτίρια της πόλης ήταν χτισμένα για τη δόξα μιας Γερμανικής Αυτοκρατορίας που καλά καλά δεν υπήρξε ποτέ και, όπως και οι χειρότερες γειτονιές και κατοικίες της πόλης, έκανε σχεδόν όλους αυτούς που τα συναντούσαν να αισθάνονται απάνθρωποι και ασήμαντοι. Οχι ότι νοιάστηκε ποτέ κανείς ιδιαίτερα για τους ανθρώπους του Βερολίνου-και σίγουρα όχι οι διάφοροι ηγέτες του-,αφού δεν ήταν ούτε πολύ ευχάριστοι, ούτε φιλικοί, ούτε ευγενικοί. Πολύ συχνά ήταν ηλίθιοι, δύσκολοι, αργόστροφοι και ανελέητα πρόστυχοι. Πάντα ήταν βάναυσοι και βάρβαροι. Συχνό φαινόμενο ήταν οι βίαιοι φόνοι. Τους διέπρατταν κυρίως μεθυσμένοι άντρες , που γύριζαν σπίτι από την μπυραρία και στραγγάλιζαν τις συζύγους τους, επειδή ήταν σε τέτοια σύγχιση από την μπύρα και το σνάπς, που δεν ήξεραν τι έκαναν. .......
Ακόμη κι αυτό όμως δεν αποτελούσε πια έκπληξη. Στη Γερμανία της Βαιμάρης ενδεχομένως να υπήρχε μια αδιαφορία για τον αιφνίδιο θάνατο και τον ανθρώπινο πόνο, που επίσης ήταν μια αναπόφευκτη παρακαταθήκη του Μεγάλου Πολέμου. Τα δύο εκατομμύρια νεκρών μας έφταναν τους νεκρούς της Βρετανίας και της Γαλλίας μαζί. Υπάρχουν χωράφια στη Φλάνδρα όπου βρίσκονται θαμμένα τα οστά τόσο πολλών νέων αντρών μας, που είναι πιο γερμανικά από την Ούντερ ντεν Λίντεν. Και ακόμα και σήμερα, δέκα χρόνια μετά τον πόλεμο, οι δρόμοι είναι πάντα γεμάτοι από ανάπηρους και κουτσούς, πολλοί φοράνε ακόμα τη στολή τους ζητιανεύοντας λίγα ψιλά έξω από τους σιδηροδρομικούς σταθμούς και τις τράπεζες. Σπάνια είναι η μέρα που οι δημόσιοι χώροι του Βερολίνου δεν μοιάζουν με πίνακα του Πίτερ Μπρέγκελ΄΄.
Αυτό ήταν το Βερολίνο το 1928. Εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα επωαζόταν το αυγό του φιδιού. Εύκολο, επίσης, να καταλάβει κανείς γιατί το Βερολινο είναι ουσιαστικά ο πρωταγωνιστής στο τελευταίο βιβλίο του Philip Kerr. Mέσα από τις σελίδες της ΄΄Μητρόπολης΄΄, οι φανταστικοί ήρωες αναμειγνύονται με ιστορικά πρόσωπα, πράγμα που συνηθίζει ο συγγραφέας. Ο Φρίτς Λάνγκ , που μόλις έχει γυρίσει την ταινία του ΄΄Metropolis΄΄και ετοιμάζεται να γυρίσει την επόμενη, το ΄΄Μ΄΄, που βγήκε στις αίθουσες τον Μάιο του 1931. Ο βασικός επιθεωρητής στην ιστορία, ο Καρλ Λόμαν, βασίζεται στον Ερνστ Γκένατ, άμεσο προιστάμενο του Μπέρνι Γκούντερ, του νεαρού πρωταγωνιστή μας. Η Τέα φον Χάρμπου, Γερμανίδα σεναριογράφος και παντρεμένη με τον σκηνοθέτη Φρίτς Λανγκ. Ανάμεσα στα σενάρια της, εκείνα των ταινιών με τον ΄΄Δόκτορα Μαμπούζε΄΄, το ΄΄Metropolis΄΄ και το ΄΄Μ΄΄. Με τον Λανγκ πήραν διαζύγιο το 1933, λίγο μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Εκείνη ήταν πιστή στο νέο καθεστώς. Φυλακίστηκε από τους Βρετανούς μετά τον πόλεμο, υποβλήθηκε σε αποναζικοποίηση και πέθανε το 1954. Ο Τζόρτζ Γκρός, ένας από τους κορυφαίους καλλιτέχνες του κινήματος του ντανταισμού της Βαιμάρης. Αν μη τι άλλο, το έργο του , αν όχι και η εμφάνισή του- όντως κυκλοφορούσε στην πόλη ντυμένος καουμπόης- αποτελούσε πρόκληση για τους συντηρητικούς Βερολινέζους. Μετανάστευσε στις ΗΠΑ το 1933 και επέστρεψε στο Βερολίνο το 1956, όπου πέθανε το 1959. Ο Κούρτ Βάιλ και η Λότε Λένια, που, στο παρθενικό ανέβασμα της ΄΄Οπερας της πεντάρας΄΄ το 1928 στο Τεάτεραμ Σιφμπαουερνταμ , ο Μπέρνι Γκούντερ παρακολουθεί τις πρόβες χωρίς να το θέλει. Και ο Κούρτ Βάιλ και η Λότε Λένια διέφυγαν από τη Γερμανία το 1933. Και τέλος, ο Μπέρνχαρντ Βάις, επικεφαλής της αστυνομίας του Βερολίνου, Εβραίος, που έφυγε από το Βερολίνο με την οικογένειά του λίγες μόνο μέρες πριν γίνει καγκελάριος της Γερμανίας ο Αδόλφος Χίτλερ, το 1933.Μετακόμισε στο Λονδίνο, όπου άνοιξε επιχείρηση με τυπογραφείο και είδη γραφείου και πέθανε το 1951. Τα προαύλια στον σιδηροδρομικό σταθμό της Φρίντριχστράσε και της Αλεξάντερπλατσστράσε έχουν πάρει το όνομά τους προς τιμήν του. Επίσης τα καμπαρέ: Το ΄΄Σιγκ Σίγκ΄΄, όπου το σώου του ήταν η ηλεκτρική καρέκλα. Το ΄΄Καμπαρέ των Ανωνύμων΄΄, όπου διακωμωδούσαν κάθε ταλέντο που έπαιρνε την απόφαση να εμφανιστεί εκεί. Τα κλάμπ που έπαιζαν δυνατή τζαζ. Ολα αυτά , και πολλά άλλα, στο Βερολίνο, λίγα χρόνια πριν ανέβει στην εξουσία ο Χίτλερ.
Πρόσωπα ιστορικά και φανταστικά, οι ήρωες του βιβλίου. Πρωταγωνιστής το Βερολίνο. Και, βέβαια, υπάρχει και η αστυνομική υπόθεση. Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:
΄΄Ο νεαρός Μπέρνι Γκούντερ είναι επιθεωρητής στο Τμήμα Ανθρωποκτονιών όταν ο αρχηγός του Εγκληματολογικού του Βερολίνου του αναθέτει να ερευνήσει τέσσερις δολοφονίες στον σιδηροδρομικό σταθμό Σιλεσίας: τέσσερις πόρνες δολοφονούνται μέσα σε τέσσερις εβδομάδες με τον ίδιο φρικτό τρόπο. Πριν ακόμα προλάβει να μελετήσει τους φακέλους των υποθέσεων, δολοφονείται άλλη μιά πόρνη. Μέχρι εκείνη τη στιγμή κανείς δεν έχει δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα θύματα-πολλοί στο Βερολίνο θα ήθελαν να ξεβρωμίσει η πόλη από τους έκφυλους. Ο πατέρας του τελευταίου θύματος όμως, είναι επικεφαλής της πιο διαβόητης εγκληματικής συμμορίας του Βερολίνου και είναι έτοιμος να κάνει ό,τι χρειάζεται για να βρεί τον δολοφόνο της κόρης του.
Το ίδιο διάστημα ξεκινάει και μιά δεύτερη σειρά δολοφονιών- θύματα αυτή τη φορά είναι ανάπηροι πολέμου που ζητιανεύουν στους δρόμους της πόλης. Φαίνεται πως κάποιος είναι αποφασισμένος να καθαρίσει το Βερολίνο από όποιον δεν είναι άψογος. Η φωνή του ναζισμού γίνεται βρυχηθμός,που απειλεί να πνίξει κάθε άλλη΄΄.
Ο Philip Kerr στο κύκνειο άσμα του έγραψε ένα μυθιστόρημα που στέκεται επάξια δίπλα στην ΄΄Τριλογία του Βερολίνου΄΄. Ενα αστυνομικό μυθιστόρημα με ιστορικές αλήθειες για μιά εποχή που στιγμάτισε την ανθρωπότητα. Mε λογοτεχνικές αναφορές αξιώσεων. Καταφέρνει να περιγράψει μοναδικά την περιρρέουσα ατμόσφαιρα του μεσοπολεμικού Βερολίνου. Είναι σίγουρο ότι μέσα από τα βιβλία του μας δείχνει με τρόπο απλό το γιατί και πως το 1933 ο Χίτλερ έγινε καγκελάριος, με τα γνωστά αποτελέσματα. Η αστική τοπογραφία του Βερολίνου εκείνης της εποχής αποτυπώνεται με συγκλονιστικό τρόπο. Η ανθρωπογεωγραφία του επίσης. Και, κυρίως, περιγράφει μιά κοινωνική τάξη που δεν φαίνεται τόσο διακριτά στα βιβλία ιστορίας: την τάξη των κατατρεγμένων που καταλήγουν σε αυτό που αποκαλούμε υπόκοσμο. Ενας από τους ήρωες του βιβλίου λέει κάποια στιγμή στον Μπέρνι Γκούντερ:
΄΄Οπως και οι περισσότεροι μπάτσοι στο Βερολίνο, ξέρεις πολύ λίγα γι’ αυτό. Για την πόλη εννοώ. Για ανθρώπους σαν κι εσένα η γερμανική κοινωνία είναι πολύ απλή. Είναι η ίδια γνωστή κοινωνική οργάνωση που ξεκίνησε προ αμνημονεύτων χρόνων, μιά ιεραρχία στην οποία όλοι γνωρίζουν τη θέση τους. Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Για περισσότερο από έναν αιώνα υπάρχει ένας άλλος κόσμος, που βρίσκεται πέρα από τα όρια της ιεραρχίας- ένας κόσμος κατατρεγμένων ανθρώπων, που δεν ανήκουν σε καμία αναγνωρισμένη κοινωνική τάξη- ο οποίος , είτε για καλό είτε για κακό, αποκαλείται από ανθρώπους σαν εσένα, υπόκοσμος. Στο κέντρο αυτού του υπόκοσμου βρίσκονται οι επαγγελματίες εγκληματίες, οι ληστές, οι κέφτες και οι δολοφόνοι. Ο υπόκοσμος αυτός υπάρχει πολύ κάτω από την πόλη, σαν περίπλοκος λαβύρινθος από παλιά πηγάδια και στοές σε ορυχείο. Μια εγκληματική κοινωνία,ναί, αλλά μιά κοινωνία με τους δικούς της κανόνες και θεσμούς: μιά επαγγελματική αδελφότητα που περιορίζεται σε αυτούς που έχουν περάσει χρόνο στη στενή και τιμωρεί αυστηρά όχι απλώς εκείνους που καταδίδουν τους άλλους στην αστυνομία, αλλά κι εκείνους που αψηφούν την επιρροή μας ή που τα εγκλήματά τους θεωρούνται τόσο ειδεχθή, ώστε βρίσκονται πέρα από το απλώς εγκληματικό. Εγκλήματα που αντιτίθενται σε ό,τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, όπως ο ψυχαναγκαστικός φόνος΄΄.
H μετάφραση είναι του Γιώργου Μαραγκού.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄ ... αν ψάχνετε για ένα ιστορικό θρίλερ που είναι ικανό με την ιστορία και τις συγκινήσεις του, δεν θα μπορούσατε να κάνετε καλύτερα.΄΄ -MysteryTribune.
΄΄ Βγαλμένος από την παράδοση που ήθελε την πλοκή να συνορεύει με τα υψηλά αιτήματα των λογοτεχνικών περιγραφών ο πρόωρα χαμένος Κερ φρόντιζε πάντα να ρίχνει συμβολικά κλεφτιές ματιές στους (αγαπημένους) του κήπους του Φιντζέραλντ-με τον οποίο είχε εμμονή-την ίδια στιγμή που αναζητούσε άλλον έναν χαμένο φονιά. Αγαπημένος του τόπος εξιστόρησης το Βερολίνο, ένα μέρος που, όπως έλεγε, κατάφεραν να αναστήσουν αυτοί οι τόσο ευαίσθητοι με την ιστορία και τον φασισμό Βρετανοί- από τον πιο κοσμοπολίτη Ίσεργουντ μέχρι τον πάντα πολιτικά στρατευμένο Λε Καρέ που παρέμενε το αιώνιο πρότυπό του..΄΄. -Τίνα Μανδηλαρά-Lifo
΄΄Το γλυκόπικρο τέλος μιάς εξαιρετικής σειράς΄΄. -Guardian
