Την Arja Saijonmaa την γνώρισα στη προπέρσινη μεγάλη συναυλία για τον Μίκη Θεοδωράκη που έγινε στο Καλλιμάρμαρο στις 24 Ιουνίου. Μια εντυπωσιακή τραγουδίστρια, μια εντυπωσιακή γυναίκα.
Γνώριζα την συνεργασία της με τον Μίκη Θεοδωράκη στις αρχές της δεκαετίας του 70, όταν ο εξόριστος Μίκης γυρνούσε τον κόσμο με τα τραγούδια του και ξεσήκωνε εναντίον της χούντας όλον τον κόσμο. Κάποιες από τις ηχογραφήσεις τους εκείνης της εποχής μπορούμε να ακούσουμε και στο τριπλό cd με τις διεθνείς ηχογραφήσεις του Μίκη που είχε τίτλο «Ο διεθνής Μίκης Θεοδωράκης». Δεν γνώριζα ότι η Arja Saijonmaa έχει γράψει, σχετικά πρόσφατα, ένα βιβλίο που μιλά για την συνεργασία της με τον μεγάλο μας συνθέτη. Δυο μέρες μετά την συναυλία έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο της με τίτλο «Μια νέα γυναίκα αποκαλύπτεται» και όπως πολύ εύκολα μπορείτε να φανταστείτε, το διάβασα απνευστί.
Το βιβλίο ξεκινά με έναν πρόλογο του πιο αναγνωρίσιμου παγκοσμίως Έλληνα συνθέτη. Περιγράφει τις συνθήκες της γνωριμίας τους και μας γυρνάει πίσω στο 1970. Εποχή που η δικτατορία ελευθέρωσε τον Μίκη Θεοδωράκη που ξεκίνησε αμέσως μια μεγάλη περιοδεία στις σκανδιναβικές χώρες. Μαζί του,εκτός από τους μουσικούς, η Μαρία Φαραντούρη και ο Πέτρος Πανδής.
Πρώτος σταθμός της περιοδείας η Φινλανδία. Και εκεί γνωρίζει την Arja Saijonmaa που εκείνη την εποχή είναι φοιτήτρια. Ο λόγος στην ίδια:
«Συνάντησα τον άντρα που άλλαξε τη ζωή μου στη μέση ενός τραγουδιού, πάνω στη σκηνή. Ήταν στο κέντρο του Ελσίνκι, στην αίθουσα τελετών της παλαιάς φοιτητικής εστίας «Gamla Studenthuset». Ήταν το 1970,συγκεκριμένα στις 16 Νοεμβρίου. Ο άντρας αυτός είχε μόλις δραπετεύσει από τις φυλακές της δικτατορίας στην Ελλάδα. Τώρα στεκόταν εδώ. Ξαφνικά είχε διακόψει το τραγούδι μου και παίρνοντας το μικρόφωνο είπε ότι θα τον ακολουθούσα. Πού;»
Tο «που» ήταν μιά παγκόσμια περιοδεία. Από την Βόρεια Ευρώπη μεχρι την Νότια Αμερική και την Αυστραλία. Αλλά, κυρίως, ήταν ένα βάφτισμα του πυρός για την ίδια μέσα στο πολιτικό τραγούδι και μέσα στις καταστάσεις που το γεννούσαν. Η χρονική περίοδος που, κυρίως, περιγράφει η Arja Saijonmaa είναι το 1972. Μιά εποχή πού άλλαξε τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων,τη σχέση τους με τη μουσική σαν φορέα πολιτικών μυνημάτων.
«Το ότι κάποιος τόλμησε να απαγορεύσει τη μουσική, κάποιος δικτάτορας, αυτό ήταν σημαντικό»,γράφει η Arja. «Ποτέ δεν είχα φανταστεί ότι η μουσική θα μπορούσε να γίνει τόσο σημαντική στην καθημερινότητα. Το ότι η μουσική είχε γίνει, αν όχι ένα πολιτικό όπλο,τουλάχιστον ένα πολιτικό επιχείρημα. Ηταν επαναστατικό! Τώρα η μουσική είχε μπεί κι αυτή στις συζητήσεις για τα κοινωνικά θέματα. Η τέχνη με κεφαλαία γράμματα,χωρίς καμία αμφισβήτηση είχε αγιοποιηθεί απολύτως. Το θέμα δεν ήταν να μείνεις έξω από την κοινωνία με πρόσχημα την τέχνη,αντίθετα το θέμα ήταν να βγείς στην κοινωνία και να τραγουδήσεις,να αναμείξεις τη μουσική με την ενότητα στον αγώνα και τη λέξη δημοκρατία. Αυτό ήταν νέο, ερεθιστικό. Μήπως γι΄ αυτό είχα προετοιμαστεί και είχα κάνει πρόβες στη θεατρική φοιτητική ομάδα και στο φλεγόμενο πολιτικό καμπαρέ; Τώρα αντιμετώπιζα την πραγματικότητα».
Η πραγματικότητα του 1972 ήταν η στρατευμένη τέχνη. Το αίτημα για έναν κόσμο με περισσότερη δημοκρατία. Η τέχνη και η μουσική που μιλούσαν για ιδέες. Αυτό ακριβώς που έκανε ο Μίκης Θεοδωράκης. Καί η Arja Sainjonmaa, ήταν τότε ένας νέος άνθρωπος, μιά νεαρή τραγουδίστρια που «βαφτίστηκε» σε αυτό το κλίμα. Μιά πραγματικότητα που την συνόδεψε στο υπόλοιπο της ζωής της μέχρι σήμερα. Αγάπησε αυτές τις ιδέες, αγάπησε τις μουσικές του Μίκη, αγάπησε τον ίδιο τον Μίκη. Εγινε μιά πολιτική ακτιβίστρια, μιά τραγουδίστρια πού τραγούδησε παντού τα τραγούδια του Ελληνα συνθέτη, τραγουδια διαμαρτυρίας από την Χιλή, τραγούδια διαμαρτυρίας από όλον τον κόσμο.
Ήταν φίλη του Ούλοφ Πάλμε, του Σουηδού πρωθυπουργού που δολοφονήθηκε και στην κηδεία του, μπροστά σε κάμερες από όλες τις τηλεοράσεις του κόσμου, τραγούδησε στα Σουηδικά τον «Καυμό», του Μίκη Θεοδωράκη.
Η Arja Saijonmaa έγραψε ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο που περιγράφει το πως άλλαξε η ζωή της από την γνωριμία της με τον Μίκη Θεοδωράκη και το έργο του. Αλλαξε η οπτική γωνία που αντιμετώπισε την ίδια της τη ζωή, αφού βίωσε πως η μουσική μπορεί να γίνει πολιτική πράξη. Αυτό έμεινε σταθερό στα χρόνια που ακολούθησαν. Όπως και η βαθειά φιλία που την συνδέει μέχρι τώρα με τον Μίκη.Μιά φιλία που στάθηκε παραπάνω από τον χρόνο και την απόσταση που τους χώρισε.
«Το περιγιάλι το κρυφό κι άσπρο σαν περιστέρι», ήταν και παραμένει το αγαπημένο της τραγούδι. Και θησαυρός της κάποιες προσωπικές της κουβέντες με τον Μίκη, πολλά χρόνια μετά την πρώτη τους συνεργασία που μοιράζεται με τους αναγνώστες.
«Στον πόλεμο, όταν οι Σπαρτιάτες ετοιμάζονταν να κάψουν την Αθήνα,την κρίσιμη στιγμή της απόφασης, άρχισε κάποιος να τραγουδάει το θρήνο της «Μήδειας» του Ευρυπίδη. Ο βασιλιάς και οι στρατιώτες σταμάτησαν. Όλοι άκουγαν. «Δεν μπορείς να κάψεις μιά πόλη που έχει γεννήσει ένα τόσο μεγάλο δημιουργό», είπαν. Έτσι, από ένα τραγούδι σώθηκε η Αθήνα. Ο Ευρυπίδης είχε γράψει το τραγούδι, αυτός ήταν και συνθέτης. Ήταν το πρότυπο μου. Το ίδιο ήθελα κι εγώ να κάνω στη ζωή μου. Να σώσω με ένα τραγούδι τις πόλεις από τη φωτιά. Εχω συνθέσει τραγούδια που αρέσουν στους ανθρώπους. Είμαι περήφανος. Πιστεύω ότι το πιό σημαντικό πράγμα που έκανα στη ζωή μου ήταν που πάντρεψα τη μουσική με σημαντική ποίηση. Για μένα μεγάλη τέχνη είναι το σημείο που ο άνθρωπος αναγνωρίζει τον εαυτό του και τραγουδάει και ο ίδιος. Είναι μεγαλύτερη από την απόλυτη μουσική. Όχι μόνο όταν παίζεται στις αίθουσες συναυλιών,αλλά στούς δρόμους,στις ταβέρνες,στα κτίρια. Οπουδήποτε υπάρχουν άνθρωποι.Αυτό είναι το πιό σημαντικό’’.
Αυτός είναι ο Μίκης Θεοδωράκης μέσα από τα δικά του λόγια. Καί βιβλία σαν κι αυτό μας δείχνουν το ανθρώπινο πρόσωπό του, που καμιά φορά κρύβεται πίσω από τον θρύλο του.
Γνώριζα την συνεργασία της με τον Μίκη Θεοδωράκη στις αρχές της δεκαετίας του 70, όταν ο εξόριστος Μίκης γυρνούσε τον κόσμο με τα τραγούδια του και ξεσήκωνε εναντίον της χούντας όλον τον κόσμο. Κάποιες από τις ηχογραφήσεις τους εκείνης της εποχής μπορούμε να ακούσουμε και στο τριπλό cd με τις διεθνείς ηχογραφήσεις του Μίκη που είχε τίτλο «Ο διεθνής Μίκης Θεοδωράκης». Δεν γνώριζα ότι η Arja Saijonmaa έχει γράψει, σχετικά πρόσφατα, ένα βιβλίο που μιλά για την συνεργασία της με τον μεγάλο μας συνθέτη. Δυο μέρες μετά την συναυλία έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο της με τίτλο «Μια νέα γυναίκα αποκαλύπτεται» και όπως πολύ εύκολα μπορείτε να φανταστείτε, το διάβασα απνευστί.
Το βιβλίο ξεκινά με έναν πρόλογο του πιο αναγνωρίσιμου παγκοσμίως Έλληνα συνθέτη. Περιγράφει τις συνθήκες της γνωριμίας τους και μας γυρνάει πίσω στο 1970. Εποχή που η δικτατορία ελευθέρωσε τον Μίκη Θεοδωράκη που ξεκίνησε αμέσως μια μεγάλη περιοδεία στις σκανδιναβικές χώρες. Μαζί του,εκτός από τους μουσικούς, η Μαρία Φαραντούρη και ο Πέτρος Πανδής.
Πρώτος σταθμός της περιοδείας η Φινλανδία. Και εκεί γνωρίζει την Arja Saijonmaa που εκείνη την εποχή είναι φοιτήτρια. Ο λόγος στην ίδια:
«Συνάντησα τον άντρα που άλλαξε τη ζωή μου στη μέση ενός τραγουδιού, πάνω στη σκηνή. Ήταν στο κέντρο του Ελσίνκι, στην αίθουσα τελετών της παλαιάς φοιτητικής εστίας «Gamla Studenthuset». Ήταν το 1970,συγκεκριμένα στις 16 Νοεμβρίου. Ο άντρας αυτός είχε μόλις δραπετεύσει από τις φυλακές της δικτατορίας στην Ελλάδα. Τώρα στεκόταν εδώ. Ξαφνικά είχε διακόψει το τραγούδι μου και παίρνοντας το μικρόφωνο είπε ότι θα τον ακολουθούσα. Πού;»
Tο «που» ήταν μιά παγκόσμια περιοδεία. Από την Βόρεια Ευρώπη μεχρι την Νότια Αμερική και την Αυστραλία. Αλλά, κυρίως, ήταν ένα βάφτισμα του πυρός για την ίδια μέσα στο πολιτικό τραγούδι και μέσα στις καταστάσεις που το γεννούσαν. Η χρονική περίοδος που, κυρίως, περιγράφει η Arja Saijonmaa είναι το 1972. Μιά εποχή πού άλλαξε τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων,τη σχέση τους με τη μουσική σαν φορέα πολιτικών μυνημάτων.
«Το ότι κάποιος τόλμησε να απαγορεύσει τη μουσική, κάποιος δικτάτορας, αυτό ήταν σημαντικό»,γράφει η Arja. «Ποτέ δεν είχα φανταστεί ότι η μουσική θα μπορούσε να γίνει τόσο σημαντική στην καθημερινότητα. Το ότι η μουσική είχε γίνει, αν όχι ένα πολιτικό όπλο,τουλάχιστον ένα πολιτικό επιχείρημα. Ηταν επαναστατικό! Τώρα η μουσική είχε μπεί κι αυτή στις συζητήσεις για τα κοινωνικά θέματα. Η τέχνη με κεφαλαία γράμματα,χωρίς καμία αμφισβήτηση είχε αγιοποιηθεί απολύτως. Το θέμα δεν ήταν να μείνεις έξω από την κοινωνία με πρόσχημα την τέχνη,αντίθετα το θέμα ήταν να βγείς στην κοινωνία και να τραγουδήσεις,να αναμείξεις τη μουσική με την ενότητα στον αγώνα και τη λέξη δημοκρατία. Αυτό ήταν νέο, ερεθιστικό. Μήπως γι΄ αυτό είχα προετοιμαστεί και είχα κάνει πρόβες στη θεατρική φοιτητική ομάδα και στο φλεγόμενο πολιτικό καμπαρέ; Τώρα αντιμετώπιζα την πραγματικότητα».
Η πραγματικότητα του 1972 ήταν η στρατευμένη τέχνη. Το αίτημα για έναν κόσμο με περισσότερη δημοκρατία. Η τέχνη και η μουσική που μιλούσαν για ιδέες. Αυτό ακριβώς που έκανε ο Μίκης Θεοδωράκης. Καί η Arja Sainjonmaa, ήταν τότε ένας νέος άνθρωπος, μιά νεαρή τραγουδίστρια που «βαφτίστηκε» σε αυτό το κλίμα. Μιά πραγματικότητα που την συνόδεψε στο υπόλοιπο της ζωής της μέχρι σήμερα. Αγάπησε αυτές τις ιδέες, αγάπησε τις μουσικές του Μίκη, αγάπησε τον ίδιο τον Μίκη. Εγινε μιά πολιτική ακτιβίστρια, μιά τραγουδίστρια πού τραγούδησε παντού τα τραγούδια του Ελληνα συνθέτη, τραγουδια διαμαρτυρίας από την Χιλή, τραγούδια διαμαρτυρίας από όλον τον κόσμο.
Ήταν φίλη του Ούλοφ Πάλμε, του Σουηδού πρωθυπουργού που δολοφονήθηκε και στην κηδεία του, μπροστά σε κάμερες από όλες τις τηλεοράσεις του κόσμου, τραγούδησε στα Σουηδικά τον «Καυμό», του Μίκη Θεοδωράκη.
Η Arja Saijonmaa έγραψε ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο που περιγράφει το πως άλλαξε η ζωή της από την γνωριμία της με τον Μίκη Θεοδωράκη και το έργο του. Αλλαξε η οπτική γωνία που αντιμετώπισε την ίδια της τη ζωή, αφού βίωσε πως η μουσική μπορεί να γίνει πολιτική πράξη. Αυτό έμεινε σταθερό στα χρόνια που ακολούθησαν. Όπως και η βαθειά φιλία που την συνδέει μέχρι τώρα με τον Μίκη.Μιά φιλία που στάθηκε παραπάνω από τον χρόνο και την απόσταση που τους χώρισε.
«Το περιγιάλι το κρυφό κι άσπρο σαν περιστέρι», ήταν και παραμένει το αγαπημένο της τραγούδι. Και θησαυρός της κάποιες προσωπικές της κουβέντες με τον Μίκη, πολλά χρόνια μετά την πρώτη τους συνεργασία που μοιράζεται με τους αναγνώστες.
«Στον πόλεμο, όταν οι Σπαρτιάτες ετοιμάζονταν να κάψουν την Αθήνα,την κρίσιμη στιγμή της απόφασης, άρχισε κάποιος να τραγουδάει το θρήνο της «Μήδειας» του Ευρυπίδη. Ο βασιλιάς και οι στρατιώτες σταμάτησαν. Όλοι άκουγαν. «Δεν μπορείς να κάψεις μιά πόλη που έχει γεννήσει ένα τόσο μεγάλο δημιουργό», είπαν. Έτσι, από ένα τραγούδι σώθηκε η Αθήνα. Ο Ευρυπίδης είχε γράψει το τραγούδι, αυτός ήταν και συνθέτης. Ήταν το πρότυπο μου. Το ίδιο ήθελα κι εγώ να κάνω στη ζωή μου. Να σώσω με ένα τραγούδι τις πόλεις από τη φωτιά. Εχω συνθέσει τραγούδια που αρέσουν στους ανθρώπους. Είμαι περήφανος. Πιστεύω ότι το πιό σημαντικό πράγμα που έκανα στη ζωή μου ήταν που πάντρεψα τη μουσική με σημαντική ποίηση. Για μένα μεγάλη τέχνη είναι το σημείο που ο άνθρωπος αναγνωρίζει τον εαυτό του και τραγουδάει και ο ίδιος. Είναι μεγαλύτερη από την απόλυτη μουσική. Όχι μόνο όταν παίζεται στις αίθουσες συναυλιών,αλλά στούς δρόμους,στις ταβέρνες,στα κτίρια. Οπουδήποτε υπάρχουν άνθρωποι.Αυτό είναι το πιό σημαντικό’’.
Αυτός είναι ο Μίκης Θεοδωράκης μέσα από τα δικά του λόγια. Καί βιβλία σαν κι αυτό μας δείχνουν το ανθρώπινο πρόσωπό του, που καμιά φορά κρύβεται πίσω από τον θρύλο του.
