Υπάρχει ένα τραγούδι του Νότη Μαυρουδή σε εκπληκτικούς στίχους του Ηλία Κατσούλη που έχει τίτλο «Ποιος θυμάται την Στέλλα Χασκίλ;» και λέει τα εξής:
«Φωνή που βγαίνει από στόμα λυπημένο
και που δε χόρτασε της δόξας το φιλί
πλανιέται τώρα σε παράδεισο χαμένο
κι όλα τα μάταια του κόσμου αναπολεί
Την ξέρω μόνο από μια φωτογραφία
κι ίσως την είδα στ' όνειρό μου μια φορά
μαύρα μαλλιά σαν του Θεού καλλιγραφία
κίτρινο άστρο στο λαιμό της να φορά
Σεφεραδίτικο μικρό πουλί κι αηδόνι
κανείς δε ρώτησε να μάθει το γιατί
κορίτσι ξένο στο σκοτάδι που απλώνει
ποιά δειλινά κι ακρογιαλιές αναζητεί
Ψάχνω τα ίχνη της να βρω στα πήγαινε έλα
Μοναστηρίου, Κομνηνών, Καρόλου Ντηλ
μα ποιος θυμάται να μου πει γι' αυτή τη Στέλλα με το παράξενο επώνυμο Χασκίλ».
Προσωπικά, εκεί συνάντησα για πρώτη φορά την Στέλλα Χασκίλ. Όχι ότι δεν γνώριζα ότι ήταν η τραγουδίστρια που ηχογράφησε για πρώτη φορά με την φωνή της κάποια από τα αριστουργήματα του λαϊκού μας τραγουδιού, όπως το «Ακρογιαλιές δειλινά» του Βασίλη Τσιτσάνη ή το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» του Απόστολου Καλδάρα. Γνώριζα τις ηχογραφήσεις, γνώριζα το όνομά της. Μόνο που, τα χρόνια που πέρασαν από τον ξαφνικό θάνατό της είναι πολλά, και κανείς, μα κανείς, δεν στάθηκε λίγο παραπάνω στο να γράψει κάποια πράγματα για αυτή την τραγουδίστρια «με το παράξενο επώνυμο Χασκίλ», όπως έγραψε και ο Ηλίας Κατσούλης.
Και είναι κρίμα που κανείς δεν στάθηκε λίγο παραπάνω σε αυτήν γιατί εκτός από σπουδαία τραγουδίστρια υπήρξε και ένας σεμνός, χαμηλών τόνων άνθρωπος που στην σύντομη ζωή της αφιερώθηκε σε αυτό που αγάπησε περισσότερο: στο τραγούδι.
Και έρχεται αυτό το βιβλίο, αυτή η μυθιστορηματική βιογραφία που έγραψε η Έφη Μαχιμάρη, για να ρίξει λίγο παραπάνω φως σε αυτή την πολύ ιδιαίτερη περίπτωση τραγουδίστριας, που σφράγισε με τις ερμηνείες της κάποια από τα πολύ σπουδαία ελληνικά λαϊκά τραγούδια, συνεργάστηκε με τους κορυφαίους συνθέτες της εποχής της, όπως τον Βασίλη Τσιτσάνη, τον Απόστολο Καλδάρα, τον Μανώλη Χιώτη, τον Γιώργο Μητσάκη και πολλούς άλλους και έφυγε από τη ζωή τόσο αθόρυβα, σχεδόν όσο έζησε, σε ηλικία μόλις 36 ετών.
Αντιγράφοντας από την Wikipedia μαθαίνουμε πολύ πρόχειρα τα εξής: «Πρωτοεμφανίστηκε σε κέντρα της Θεσσαλονίκης και αργότερα κατέβηκε στην Αθήνα όπου άρχισε συνεργασία με μεγάλους συνθέτες της εποχής. Το 1934 ηχογράφησε δύο δίσκους με αμανέδες με το όνομα Γαέγου. Πρώτο τραγούδι που ηχογράφησε ως Χασκίλ σε δίσκο ήταν οι «Σεβιλιάνες» του Γιώργου Λαύκα το 1947. Ακολούθησαν ηχογραφήσεις με τραγούδια Τσιτσάνη («Ακρογιαλιές δειλινά», «Αράπικο λουλούδι», «Γκιουλ Μπαχάρ», «Κάποια μάνα αναστενάζει», «Της φτώχειας τα κουρέλια»), Καλδάρα («Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι»), Βαμβακάρη («Μες στη χασάπικη αγορά»), Χιώτη («Θέλω άντρα να αγαπάει») και πολλών άλλων δημιουργών. Η φωνή της Στέλλας Χασκίλ είχε την αυστηρότητα του κλασσικού ρεμπέτικου, αλλά και την ευλυγισία των μεγάλων φωνών του δημοτικού και του λαϊκού. Πέθανε σε ηλικία 36 χρονών στην Αθήνα, στις 28 Φεβρουαρίου 1954. Έχει ταφεί στο Εβραϊκό τμήμα του Γ΄ νεκροταφείου στη Νίκαια».
Αυτά τα λίγα είναι καταγεγραμμένα για την Στέλλα Χακίλ.
Αναζητώντας παλιές φωτογραφίες της, βλέπουμε μια όμορφη, αρχοντική γυναίκα, καλοντυμένη, θα μπορούσε να πει κανείς κοσμοπολίτισσα.
Και έρχεται το βιβλίο της Έφης Μαχιμάρη για να οριστικοποιήσει αυτά που σε κάνουν να φαντάζεσαι οι παλιές ηχογραφήσεις και οι φωτογραφίες της: Η Στέλλα Χασκίλ γεννήθηκε το 1918 στην Θεσσαλονίκη από εύπορη Εβραϊκή οικογένεια. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι οι γονείς της Ρόζας Εσκενάζυ δούλευαν στο σπίτι των γονιών της Χασκίλ, και οι δύο γυναίκες γνωρίζονταν από τότε που ήταν μικρά κορίτσια. Γι' αυτόν τον λόγο η Ρόζα Εσκενάζυ βοήθησε πολύ την νεαρή Στέλλα στα πρώτα της βήματα. Ας μην ξεχνάμε την εποχή που έγιναν όλα αυτά. Δεν ήταν και το πιο εύκολο πράγμα του κόσμου μια νέα κοπέλα από αρχοντικό σπίτι να γίνει τραγουδίστρια. Το αντίθετο συνέβαινε. Να σημειώσουμε επίσης ότι η νεαρή Στέλλα ζήτησε και έκανε μαθήματα φωνητικής, πράγμα πολύ σπάνιο εκείνα τα χρόνια.
Όπως γράφει η συγγραφέας: «Μπροστά μου ανοιγόταν ένας άλλος κόσμος, λαϊκός και ενίοτε περιθωριακός. Άνθρωποι που έγραφαν μια ιστορία πολύ διαφορετική από τη δική μου, την αστική και καλοβαλμένη. Οι ασυμβίβαστοι και οι κυνηγημένοι, οι μάγκες και οι παραπονιάρηδες, με πάθη και άνομες συνήθειες. Η άλλη όψη του νομίσματος παρουσιαζόταν μπροστά μου. Τα λίγα βράδια που βρέθηκα στο πάλκο δίπλα στη Ρόζα, είδα νοικοκυραίους και περιθωριακούς, οικογένειες και μοναχικούς, κόσμο λαϊκό και πονεμένο, κόσμο ευτυχισμένο με τα λίγα και ουσιαστικά. Είδα μάγκες και κοκότες. Είδα άντρες και γυναίκες της καλής κοινωνίας. Γυναίκες δηλητήριο, σαν αυτές που περιγράφανε τα τραγούδια, “σκύλες” που έλεγε ο Μάρκος. Πρώτες στο γκομενιλίκι και στην προδοσία.
Ένας κόσμος αλλιώτικος, που ποτέ δεν είχα φανταστεί. Από τα τραγούδια του Βιδάλη και των άλλων Μικρασιατών που ακούγαμε στη Σαλονίκη, πέρασα στη μεγάλη παραγωγή των υπέροχων μαέστρων. Τραγούδησα την “Γκαρσόνα”, αλλά και το “Ερηνάκι” του Παναγιώτη Τούντα. Μου άρεσε η φωνή του Στελλάκη μα περισσότερο έμενα στη μελωδία. “Μην περάσεις απ' τη γειτονιά μου” του Κώστα Σκαρβέλη ή τη “Μαρίτσα τη Σμυρνιά” του Δημήτρη Σέμση, τραγούδια του Σπύρου Περιστέρη και του Δραγάτση. Η Ρόζα με γνώρισε σε όλους αυτούς τους υπέροχους συνθέτες».
Κάπως έτσι βρέθηκε μέσα στο λαϊκό τραγούδι η Στέλλα Χασκίλ, ένα λαϊκό τραγούδι που ακριβώς εκείνα τα χρόνια άλλαζε μορφή και από ρεμπέτικο γινόταν λαϊκό. Είχε την τύχη να βρεθεί μέσα σε μια από τις πιο σημαντικές στιγμές του λαϊκού τραγουδιού. «Οι εμπνεύσεις του Τσιτσάνη γεννιόντουσαν μ' ένα πόνο και σημάδευαν στην καρδιά τον κόσμο. Σπουδαίοι στίχοι, υπέροχες μελωδίες. Έφτιαχνε έναν παράδεισο μέσα στη ναζιστική κόλαση. Υμνούσε τη Σαλονίκη, τον έρωτα, τα πάθη, τη φτώχεια. Μελετημένος καλλιτέχνης. Μέσα του λειτουργούσαν τα ακούσματα της πατρίδας του. Βίωμα του οι θεσσαλικές μελωδίες και τα τραγούδια που άκουγε στις γειτονιές και τα πανηγύρια των Τρικάλων. Η Θεσσαλονίκη, όμως, ήταν η μεγάλη πηγή της έμπνευσής του, παρ' όλες τις δυσκολίες και τη δυστυχία που απλωνόταν σ' όλη τη χώρα.
«Η δική μας η γενιά μπορεί να πατάει στους παλιούς μα και ανοίγει νέους δρόμους. Όταν σε ακολουθούν οι νέοι, να ξέρεις πως γυρνάς σελίδα στη μουσική ιστορία», πίστευε γράφοντας αδιάκοπα καινούργια τραγούδια. Οι πενιές του Μάρκου, του Τσιτσάνη, του Χιώτη, του Παπαϊωάννου, αντιλαλούν σε όλη τη χώρα. "Άλλη γενιά, άλλοι δρόμοι, καινούργιοι", έλεγε η Ρόζα που υπηρετούσε με πάθος τη σμυρνέϊκη μελωδία. Ποια θα ήταν η μοίρα αυτής της γενιάς, κανείς δεν μπορούσε να μαντέψει. Δεν ξέραμε πόσοι θα βγούμε ζωντανοί ή πως θα βγούμε από τη δίνη του πολέμου και της πείνας. Ήδη από την Αθήνα τα κακά μαντάτα ερχόντουσαν σαν βολίδες. Η πείνα θέριζε τους δικούς μας, κάποιοι άφηναν στους δρόμους την τελευταία τους πνοή. Πέθανε ο Γιοβάν Τσαούς και η γυναίκα του. Ένας μαυραγορίτης τους έδωσε χαλασμένο αλεύρι και δηλητηριάστηκαν».
Πείνα και κατοχή. Δύσκολα χρόνια. Και η Στέλλα Εβραία. Η αδελφή της, ο γαμπρός της και ο μικρός ανιψιός της στο Νταχάου. Η ίδια και η υπόλοιπη οικογένειά της κρύφτηκαν στην Αθήνα».
Η Έφη Μαχιμάρη έγραψε μια μυθιστορηματική βιογραφία, βασισμένη σε όλα όσα σώθηκαν από την Στέλλα Χασκίλ. Μαρτυρίες, γραπτές και προφορικές, επίκαιρα της εποχής. Η κεντρική ηρωίδα μιλάει σε πρώτο πρόσωπο. Έκανε όμως και κάτι άλλο, που τοποθετεί το βιβλίο της πάνω από μια απλή βιογραφία. Περιγράφει τις συνθήκες της εποχής. Περιγράφει την προπολεμική Θεσσαλονίκη, την Εβραϊκή κοινότητα που ανθούσε εκεί, τον τρόπο ζωής τους.
Περιγράφει την καταστροφή αυτής της κοινότητας από τους ναζί στην Κατοχή. Τους διωγμούς, την προσπάθεια να εξαφανιστούν οι Εβραίοι της πόλης, το κλέψιμο των περιουσιών τους. Και μέσα σε όλα αυτά, η προσπάθεια και ο αγώνας των απλών ανθρώπων να επιζήσουν.
Εκείνες τις ημέρες έπεσε σαν κεραυνός η είδηση του θανάτου του Βαγγέλη Παπάζογλου, αυτού του σπουδαίου μουσικού, μα πάνω απ' όλα ανθρώπου. Ήταν το δεύτερο χτύπημα απώλειας, όχι μόνο για τη Ρόζα αλλά και όλους τους συνεργάτες του. «Δεν ξέρεις τι πέρασε αυτός ο λεβέντης», μονολογούσε κλαίγοντας η Ρόζα. Ξέρω, και ποιος δεν ήξερε την αντίθεση και τη ρήξη του με τη λογοκρισία του Μεταξά.
«Τα τραγούδια μου δεν θα τα λογοκρίνει ο κάθε αμόρφωτος που μαζεύει ο Μεταξάς», είχε βροντοφωνάξει. Και φυσικά τον εξαφάνισαν από παντού. Οι δισκογραφικές σταμάτησαν να γράφουν τα τραγούδια του. Τη φωνή του, όμως, δεν μπόρεσε κανείς να την κάνει να σιγήσει. Τον καλούσαν να παίξει σε κέντρα, σε πανηγύρια, σε γάμους. Ο κόσμος έδειχνε την αγάπη και τον θαυμασμό του στον υπέροχο μουσικό και άνθρωπο. Όταν μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα, παρόλο που είχε δουλειά και τον καλούσαν παντού, εκείνος όρθωσε ανάστημα. «Εγώ δεν παίζω να χορεύουνε οι ευχαριστημένοι και οι μαυραγορίτες».
Είναι σαφές ότι η συγγραφέας για να γράψει αυτό το βιβλίο μελέτησε και έψαξε όλη την ιστορία του λαϊκού τραγουδιού εκείνης της εποχής. Με αφετηρία την ζωή της Στέλλας Χασκίλ περιγράφει τις συνθήκες που γράφτηκαν τα αριστουργήματα εκείνης της εποχής. Τον κοινωνικό περίγυρο που δημιούργησε αυτό που σήμερα αποκαλούμε κλασικό λαϊκό τραγούδι. Και, βέβαια, στο κέντρο αυτής της αφήγησης, βρίσκεται η Στέλλα Χασκίλ, μια τραγουδίστρια που άφησε έντονο το στίγμα της με τις ερμηνείες της σε πολλά από τα πιο γνωστά τραγούδια εκείνης της χρυσής εποχής. Και που, αν δεν είχε φύγει από τη ζωή τόσο πρόωρα, κανείς δεν ξέρει μέχρι που θα είχε φτάσει.
Για το βιβλίο έγραψαν:
«Η βιογραφία της Στέλλας Χασκίλ από την Έφη Μαχιμάρη διαβάζεται απνευστί και μας δίνει τη δυνατότητα να αντιληφθούμε την ιστορική εξέλιξη του ρεμπέτικου τραγουδιού σε λαϊκό, αλλά και γενικότερα τις αλλαγές της ελληνικής κοινωνίας». Left.gr.
«Η Έφη Μαχιμάρη είχε το κουράγιο να ψάξει, να ερευνήσει για να βρει πολύτιμες πληροφορίες, μα και να συνθέσει για να καλύψει κενά και αναπάντητα ερωτήματα. Να σηκώσει τη σκόνη του χρόνου και τα πέπλα της σιωπής για να ξετυλίξει τον μίτο της ζωής αυτής της σπουδαίας ερμηνεύτριας του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού, της Στέλλας Χασκίλ. Γιατί το ρεμπέτικο τραγούδι είναι το λαϊκό τραγούδι εκείνων των καιρών. Κι η Στέλλα ανήκει στις πιο σπουδαίες ερμηνεύτριες του». Drepani.gr
«Φωνή που βγαίνει από στόμα λυπημένο
και που δε χόρτασε της δόξας το φιλί
πλανιέται τώρα σε παράδεισο χαμένο
κι όλα τα μάταια του κόσμου αναπολεί
Την ξέρω μόνο από μια φωτογραφία
κι ίσως την είδα στ' όνειρό μου μια φορά
μαύρα μαλλιά σαν του Θεού καλλιγραφία
κίτρινο άστρο στο λαιμό της να φορά
Σεφεραδίτικο μικρό πουλί κι αηδόνι
κανείς δε ρώτησε να μάθει το γιατί
κορίτσι ξένο στο σκοτάδι που απλώνει
ποιά δειλινά κι ακρογιαλιές αναζητεί
Ψάχνω τα ίχνη της να βρω στα πήγαινε έλα
Μοναστηρίου, Κομνηνών, Καρόλου Ντηλ
μα ποιος θυμάται να μου πει γι' αυτή τη Στέλλα με το παράξενο επώνυμο Χασκίλ».
Προσωπικά, εκεί συνάντησα για πρώτη φορά την Στέλλα Χασκίλ. Όχι ότι δεν γνώριζα ότι ήταν η τραγουδίστρια που ηχογράφησε για πρώτη φορά με την φωνή της κάποια από τα αριστουργήματα του λαϊκού μας τραγουδιού, όπως το «Ακρογιαλιές δειλινά» του Βασίλη Τσιτσάνη ή το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» του Απόστολου Καλδάρα. Γνώριζα τις ηχογραφήσεις, γνώριζα το όνομά της. Μόνο που, τα χρόνια που πέρασαν από τον ξαφνικό θάνατό της είναι πολλά, και κανείς, μα κανείς, δεν στάθηκε λίγο παραπάνω στο να γράψει κάποια πράγματα για αυτή την τραγουδίστρια «με το παράξενο επώνυμο Χασκίλ», όπως έγραψε και ο Ηλίας Κατσούλης.
Και είναι κρίμα που κανείς δεν στάθηκε λίγο παραπάνω σε αυτήν γιατί εκτός από σπουδαία τραγουδίστρια υπήρξε και ένας σεμνός, χαμηλών τόνων άνθρωπος που στην σύντομη ζωή της αφιερώθηκε σε αυτό που αγάπησε περισσότερο: στο τραγούδι.
Και έρχεται αυτό το βιβλίο, αυτή η μυθιστορηματική βιογραφία που έγραψε η Έφη Μαχιμάρη, για να ρίξει λίγο παραπάνω φως σε αυτή την πολύ ιδιαίτερη περίπτωση τραγουδίστριας, που σφράγισε με τις ερμηνείες της κάποια από τα πολύ σπουδαία ελληνικά λαϊκά τραγούδια, συνεργάστηκε με τους κορυφαίους συνθέτες της εποχής της, όπως τον Βασίλη Τσιτσάνη, τον Απόστολο Καλδάρα, τον Μανώλη Χιώτη, τον Γιώργο Μητσάκη και πολλούς άλλους και έφυγε από τη ζωή τόσο αθόρυβα, σχεδόν όσο έζησε, σε ηλικία μόλις 36 ετών.
Αντιγράφοντας από την Wikipedia μαθαίνουμε πολύ πρόχειρα τα εξής: «Πρωτοεμφανίστηκε σε κέντρα της Θεσσαλονίκης και αργότερα κατέβηκε στην Αθήνα όπου άρχισε συνεργασία με μεγάλους συνθέτες της εποχής. Το 1934 ηχογράφησε δύο δίσκους με αμανέδες με το όνομα Γαέγου. Πρώτο τραγούδι που ηχογράφησε ως Χασκίλ σε δίσκο ήταν οι «Σεβιλιάνες» του Γιώργου Λαύκα το 1947. Ακολούθησαν ηχογραφήσεις με τραγούδια Τσιτσάνη («Ακρογιαλιές δειλινά», «Αράπικο λουλούδι», «Γκιουλ Μπαχάρ», «Κάποια μάνα αναστενάζει», «Της φτώχειας τα κουρέλια»), Καλδάρα («Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι»), Βαμβακάρη («Μες στη χασάπικη αγορά»), Χιώτη («Θέλω άντρα να αγαπάει») και πολλών άλλων δημιουργών. Η φωνή της Στέλλας Χασκίλ είχε την αυστηρότητα του κλασσικού ρεμπέτικου, αλλά και την ευλυγισία των μεγάλων φωνών του δημοτικού και του λαϊκού. Πέθανε σε ηλικία 36 χρονών στην Αθήνα, στις 28 Φεβρουαρίου 1954. Έχει ταφεί στο Εβραϊκό τμήμα του Γ΄ νεκροταφείου στη Νίκαια».
Αυτά τα λίγα είναι καταγεγραμμένα για την Στέλλα Χακίλ.
Αναζητώντας παλιές φωτογραφίες της, βλέπουμε μια όμορφη, αρχοντική γυναίκα, καλοντυμένη, θα μπορούσε να πει κανείς κοσμοπολίτισσα.
Και έρχεται το βιβλίο της Έφης Μαχιμάρη για να οριστικοποιήσει αυτά που σε κάνουν να φαντάζεσαι οι παλιές ηχογραφήσεις και οι φωτογραφίες της: Η Στέλλα Χασκίλ γεννήθηκε το 1918 στην Θεσσαλονίκη από εύπορη Εβραϊκή οικογένεια. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι οι γονείς της Ρόζας Εσκενάζυ δούλευαν στο σπίτι των γονιών της Χασκίλ, και οι δύο γυναίκες γνωρίζονταν από τότε που ήταν μικρά κορίτσια. Γι' αυτόν τον λόγο η Ρόζα Εσκενάζυ βοήθησε πολύ την νεαρή Στέλλα στα πρώτα της βήματα. Ας μην ξεχνάμε την εποχή που έγιναν όλα αυτά. Δεν ήταν και το πιο εύκολο πράγμα του κόσμου μια νέα κοπέλα από αρχοντικό σπίτι να γίνει τραγουδίστρια. Το αντίθετο συνέβαινε. Να σημειώσουμε επίσης ότι η νεαρή Στέλλα ζήτησε και έκανε μαθήματα φωνητικής, πράγμα πολύ σπάνιο εκείνα τα χρόνια.
Όπως γράφει η συγγραφέας: «Μπροστά μου ανοιγόταν ένας άλλος κόσμος, λαϊκός και ενίοτε περιθωριακός. Άνθρωποι που έγραφαν μια ιστορία πολύ διαφορετική από τη δική μου, την αστική και καλοβαλμένη. Οι ασυμβίβαστοι και οι κυνηγημένοι, οι μάγκες και οι παραπονιάρηδες, με πάθη και άνομες συνήθειες. Η άλλη όψη του νομίσματος παρουσιαζόταν μπροστά μου. Τα λίγα βράδια που βρέθηκα στο πάλκο δίπλα στη Ρόζα, είδα νοικοκυραίους και περιθωριακούς, οικογένειες και μοναχικούς, κόσμο λαϊκό και πονεμένο, κόσμο ευτυχισμένο με τα λίγα και ουσιαστικά. Είδα μάγκες και κοκότες. Είδα άντρες και γυναίκες της καλής κοινωνίας. Γυναίκες δηλητήριο, σαν αυτές που περιγράφανε τα τραγούδια, “σκύλες” που έλεγε ο Μάρκος. Πρώτες στο γκομενιλίκι και στην προδοσία.
Ένας κόσμος αλλιώτικος, που ποτέ δεν είχα φανταστεί. Από τα τραγούδια του Βιδάλη και των άλλων Μικρασιατών που ακούγαμε στη Σαλονίκη, πέρασα στη μεγάλη παραγωγή των υπέροχων μαέστρων. Τραγούδησα την “Γκαρσόνα”, αλλά και το “Ερηνάκι” του Παναγιώτη Τούντα. Μου άρεσε η φωνή του Στελλάκη μα περισσότερο έμενα στη μελωδία. “Μην περάσεις απ' τη γειτονιά μου” του Κώστα Σκαρβέλη ή τη “Μαρίτσα τη Σμυρνιά” του Δημήτρη Σέμση, τραγούδια του Σπύρου Περιστέρη και του Δραγάτση. Η Ρόζα με γνώρισε σε όλους αυτούς τους υπέροχους συνθέτες».
Κάπως έτσι βρέθηκε μέσα στο λαϊκό τραγούδι η Στέλλα Χασκίλ, ένα λαϊκό τραγούδι που ακριβώς εκείνα τα χρόνια άλλαζε μορφή και από ρεμπέτικο γινόταν λαϊκό. Είχε την τύχη να βρεθεί μέσα σε μια από τις πιο σημαντικές στιγμές του λαϊκού τραγουδιού. «Οι εμπνεύσεις του Τσιτσάνη γεννιόντουσαν μ' ένα πόνο και σημάδευαν στην καρδιά τον κόσμο. Σπουδαίοι στίχοι, υπέροχες μελωδίες. Έφτιαχνε έναν παράδεισο μέσα στη ναζιστική κόλαση. Υμνούσε τη Σαλονίκη, τον έρωτα, τα πάθη, τη φτώχεια. Μελετημένος καλλιτέχνης. Μέσα του λειτουργούσαν τα ακούσματα της πατρίδας του. Βίωμα του οι θεσσαλικές μελωδίες και τα τραγούδια που άκουγε στις γειτονιές και τα πανηγύρια των Τρικάλων. Η Θεσσαλονίκη, όμως, ήταν η μεγάλη πηγή της έμπνευσής του, παρ' όλες τις δυσκολίες και τη δυστυχία που απλωνόταν σ' όλη τη χώρα.
«Η δική μας η γενιά μπορεί να πατάει στους παλιούς μα και ανοίγει νέους δρόμους. Όταν σε ακολουθούν οι νέοι, να ξέρεις πως γυρνάς σελίδα στη μουσική ιστορία», πίστευε γράφοντας αδιάκοπα καινούργια τραγούδια. Οι πενιές του Μάρκου, του Τσιτσάνη, του Χιώτη, του Παπαϊωάννου, αντιλαλούν σε όλη τη χώρα. "Άλλη γενιά, άλλοι δρόμοι, καινούργιοι", έλεγε η Ρόζα που υπηρετούσε με πάθος τη σμυρνέϊκη μελωδία. Ποια θα ήταν η μοίρα αυτής της γενιάς, κανείς δεν μπορούσε να μαντέψει. Δεν ξέραμε πόσοι θα βγούμε ζωντανοί ή πως θα βγούμε από τη δίνη του πολέμου και της πείνας. Ήδη από την Αθήνα τα κακά μαντάτα ερχόντουσαν σαν βολίδες. Η πείνα θέριζε τους δικούς μας, κάποιοι άφηναν στους δρόμους την τελευταία τους πνοή. Πέθανε ο Γιοβάν Τσαούς και η γυναίκα του. Ένας μαυραγορίτης τους έδωσε χαλασμένο αλεύρι και δηλητηριάστηκαν».
Πείνα και κατοχή. Δύσκολα χρόνια. Και η Στέλλα Εβραία. Η αδελφή της, ο γαμπρός της και ο μικρός ανιψιός της στο Νταχάου. Η ίδια και η υπόλοιπη οικογένειά της κρύφτηκαν στην Αθήνα».
Η Έφη Μαχιμάρη έγραψε μια μυθιστορηματική βιογραφία, βασισμένη σε όλα όσα σώθηκαν από την Στέλλα Χασκίλ. Μαρτυρίες, γραπτές και προφορικές, επίκαιρα της εποχής. Η κεντρική ηρωίδα μιλάει σε πρώτο πρόσωπο. Έκανε όμως και κάτι άλλο, που τοποθετεί το βιβλίο της πάνω από μια απλή βιογραφία. Περιγράφει τις συνθήκες της εποχής. Περιγράφει την προπολεμική Θεσσαλονίκη, την Εβραϊκή κοινότητα που ανθούσε εκεί, τον τρόπο ζωής τους.
Περιγράφει την καταστροφή αυτής της κοινότητας από τους ναζί στην Κατοχή. Τους διωγμούς, την προσπάθεια να εξαφανιστούν οι Εβραίοι της πόλης, το κλέψιμο των περιουσιών τους. Και μέσα σε όλα αυτά, η προσπάθεια και ο αγώνας των απλών ανθρώπων να επιζήσουν.
Εκείνες τις ημέρες έπεσε σαν κεραυνός η είδηση του θανάτου του Βαγγέλη Παπάζογλου, αυτού του σπουδαίου μουσικού, μα πάνω απ' όλα ανθρώπου. Ήταν το δεύτερο χτύπημα απώλειας, όχι μόνο για τη Ρόζα αλλά και όλους τους συνεργάτες του. «Δεν ξέρεις τι πέρασε αυτός ο λεβέντης», μονολογούσε κλαίγοντας η Ρόζα. Ξέρω, και ποιος δεν ήξερε την αντίθεση και τη ρήξη του με τη λογοκρισία του Μεταξά.
«Τα τραγούδια μου δεν θα τα λογοκρίνει ο κάθε αμόρφωτος που μαζεύει ο Μεταξάς», είχε βροντοφωνάξει. Και φυσικά τον εξαφάνισαν από παντού. Οι δισκογραφικές σταμάτησαν να γράφουν τα τραγούδια του. Τη φωνή του, όμως, δεν μπόρεσε κανείς να την κάνει να σιγήσει. Τον καλούσαν να παίξει σε κέντρα, σε πανηγύρια, σε γάμους. Ο κόσμος έδειχνε την αγάπη και τον θαυμασμό του στον υπέροχο μουσικό και άνθρωπο. Όταν μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα, παρόλο που είχε δουλειά και τον καλούσαν παντού, εκείνος όρθωσε ανάστημα. «Εγώ δεν παίζω να χορεύουνε οι ευχαριστημένοι και οι μαυραγορίτες».
Είναι σαφές ότι η συγγραφέας για να γράψει αυτό το βιβλίο μελέτησε και έψαξε όλη την ιστορία του λαϊκού τραγουδιού εκείνης της εποχής. Με αφετηρία την ζωή της Στέλλας Χασκίλ περιγράφει τις συνθήκες που γράφτηκαν τα αριστουργήματα εκείνης της εποχής. Τον κοινωνικό περίγυρο που δημιούργησε αυτό που σήμερα αποκαλούμε κλασικό λαϊκό τραγούδι. Και, βέβαια, στο κέντρο αυτής της αφήγησης, βρίσκεται η Στέλλα Χασκίλ, μια τραγουδίστρια που άφησε έντονο το στίγμα της με τις ερμηνείες της σε πολλά από τα πιο γνωστά τραγούδια εκείνης της χρυσής εποχής. Και που, αν δεν είχε φύγει από τη ζωή τόσο πρόωρα, κανείς δεν ξέρει μέχρι που θα είχε φτάσει.
Για το βιβλίο έγραψαν:
«Η βιογραφία της Στέλλας Χασκίλ από την Έφη Μαχιμάρη διαβάζεται απνευστί και μας δίνει τη δυνατότητα να αντιληφθούμε την ιστορική εξέλιξη του ρεμπέτικου τραγουδιού σε λαϊκό, αλλά και γενικότερα τις αλλαγές της ελληνικής κοινωνίας». Left.gr.
«Η Έφη Μαχιμάρη είχε το κουράγιο να ψάξει, να ερευνήσει για να βρει πολύτιμες πληροφορίες, μα και να συνθέσει για να καλύψει κενά και αναπάντητα ερωτήματα. Να σηκώσει τη σκόνη του χρόνου και τα πέπλα της σιωπής για να ξετυλίξει τον μίτο της ζωής αυτής της σπουδαίας ερμηνεύτριας του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού, της Στέλλας Χασκίλ. Γιατί το ρεμπέτικο τραγούδι είναι το λαϊκό τραγούδι εκείνων των καιρών. Κι η Στέλλα ανήκει στις πιο σπουδαίες ερμηνεύτριες του». Drepani.gr
