Ανακαλύπτοντας τα τελευταία χρόνια τη σύγχρονη Γαλλική αστυνομική λογοτεχνία δεν μπορεί παρά να σταθεί κανείς σε δύο ονόματα: το ένα είναι αυτό του Guillaume Musso. Παρουσιάζοντας πρίν λίγο καιρό το τελευταίο του βιβλίο, την ΄΄Κρυφή ζωή των συγγραφέων΄΄, είχα γράψει για την δυνατότητα του συγγραφέα να επινοήσει έναν φανταστικό συγγραφέα και να κάνει τον αναγνώστη να πιστέψει πως είναι αληθινός.
Με πολύ έξυπνο τρόπο έστησε έναν ολόκληρο κόσμο που κινήθηκε γύρω από τον συγγραφέα που επινόησε και τα βιβλία του. Αυτό, βεβαίως, δεν χρειάζεται μόνο εξυπνάδα αλλά και ουσιαστική γνώση της λογοτεχνίας για να το καταφέρεις.
Αποσπάσματα από κείμενα του υποτιθέμενου συγγραφέα, τίτλοι βιβλιων, άλλοι συγγραφείς –πραγματικοί- που συγγενεύουν με το ύφος του φανταστικού συγγραφέα, απαιτούν ουσιαστική γνώση της λογοτεχνίας για να είναι αληθοφανείς. Και ο Musso τα κατάφερε περίφημα.
Διαβάζοντας τώρα το ΄΄Ενα διαμέρισμα στο Παρίσι΄΄,ένα μυθιστόρημα που τον όχι μόνο τον καθιέρωσε αλλά έγινε και παγκόσμιο best seller,έχοντας μεταφραστεί σε 42 γλώσσες και πουλώντας μόνο στη Γαλλία πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα, καταλαβαίνεις ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο. Ο Γκιγιόμ Μισό έχει μιά πολυεπίπεδη γνώση της Τέχνης και του πολιτισμού, που την αποτυπώνει στα μυθιστορήματά του με πρόσχημα την αστυνομική πλοκή.
Με άλλα λόγια, οι αστυνομικές του ιστορίες, παρ΄όλο που είναι σχεδόν άψογες, χρησιμεύουν σαν πρόσχημα για να γράψει –και να καταγράψει- για την Τέχνη και τους δημιουργούς. Τα γράφω όλα αυτά γιατί στο ΄΄Ενα διαμέρισμα στο Παρίσι΄΄ με εντυπωσίασε ο τρόπος που ΄΄κατασκεύασε΄΄ έναν σημερινό ζωγράφο, περιγράφοντας όχι μόνο τα φανταστικά του έργα, αλλά και τις επιρροές του,τον τρόπο που βλέπει την ζωγραφική, ακόμα και την σύνθεση των χρωμάτων που χρησιμοποιεί. Δημιούργησε, για μιά ακόμα φορά, έναν φανταστικό δημιουργό και τις αναφορές του, με εντελώς πειστικό τρόπο.
Ισως γι΄αυτόν τον λόγο ο συγγραφέας έχει βάλει σαν πρωμετωπίδα σε ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου του τα λόγια του Αντονέν ΑΡΤΌ:΄΄Ο μοναδικός λόγος για τον οποίο γράφουμε, ζωγραφίζουμε, σμιλεύουμε, πλάθουμε, δημιουργούμε, κι επινοούμε είναι για να βγούμε από την κόλαση΄΄.
Οπως γράφει ο ίδιος στο τέλος του βιβλίου:΄΄Μην ψάξετε να βρείτε τον Σον Λόρεντς στα μουσεία και στις γκαλερί σύγχρονης τέχνης. Είναι ένα φανταστικό πρόσωπο, σύνθεση πολλών ζωγράφων που εκτιμώ τη δουλειά τους και, πού, ευτυχώς, δεν είχαν τόσο τραγικό τέλος.΄΄
΄΄Ενα διαμέρισμα στο Παρίσι΄΄, λοιπόν. Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου για να μπούμε στο κλίμα:
΄΄Η Μάντλιν, μιά Λονδρέζα πρώην αστυνομικός, νοικιάζει το ατελιέ ενός ζωγράφου στο Παρίσι για να προσφέρει στον εαυτό της την απομόνωση που χρειάζεται ώστε να ξαναβρεί τη γαλήνη. Από κάποια παρεξήγηση, εμφανίζεται στην πόρτα της ο Γκασπάρ, ένας μισάνθρωπος Αμερικανός συγγραφέας με τον ίδιο σκοπό: να απομονωθεί για να γράψει το θεατρικό του έργο. Αυτές οι δυο ταραγμένες ψυχές, που αναζητούν απελπισμένα τη μοναξιά, θα πρέπει αναγκαστικά να συνυπάρξουν.
Το ατελιέ ανήκε στον διάσημο ζωγράφο Σον Λόρεντς και αποπνέει ακόμη το πάθος του για τα χρώματα και το φώς. Εχει περάσει ένας χρόνος από τότε που ο Λόρεντς, συντετριμμένος από την απαγωγή και δολοφονία του γιού του, πέθανε αφήνοντας πίσω του τρείς πίνακες που έκτοτε έχουν εξαφανιστεί. Μαγεμένοι από την ιδιοφυία του, η Μάντλιν και ο Γκασπάρ ενώνουν τις δυνάμεις τους για να ανακαλύψουν αυτούς τους σπάνιας ομορφιάς πίνακες, αλλά στην προσπάθειά τους να φέρουν στην επιφάνεια το πραγματικό μυστικό, έρχονται αντιμέτωποι με τους δικούς τους δαίμονες΄΄.
Αυτή είναι σχηματικά η υπόθεση του μυθιστορήματος. Στην πραγματικότητα είναι πολλά πράγματα παραπάνω. Ο Μισό ΄΄λύνει΄΄ σχετικά γρήγορα και εύκολα τα αστυνομικά ερωτήματα του βιβλίου και βυθίζει τον αναγνώστη στον κόσμο του ζωγράφου. Πού, όπως κάθε μεγάλος δημιουργός, ακόμα και απών, μέσα από το έργο του μπορεί να στείλει μηνύματα σε όσους έχουν διάθεση να τα βρούν. Η Μάντλιν και ο Γκασπάρ ανακαλύπτουν βήμα-βήμα τις τραγικές συνθήκες που έζησε ο ζωγράφος, μετά την απαγωγή και την δολοφονία του γιού του, την κατάθλιψη μέσα στην οποία βυθίστηκε, τα αδιέξοδα που αντιμετώπισε. Την εμμονή του να ζωγραφίσει-και να κρύψει-τους τρείς τελευταίους πίνακές του, πού πάνω τους έχει αφήσει σημάδια για το τί συνέβη. Και παράλληλα, έχουμε την Μάντλιν και τον Γκασπάρ, δυο τελείως διαφορετικές προσωπικότητες, που έχουν να αντιμετωπίσουν και να λύσουν τα δικά τους θέματα, τα δικά τους προσωπικά αδιέξοδα.
΄΄Οι τελευταίες μέρες ήταν γεμάτες απρόοπτα κι εκπλήξεις. Οταν πρίν από πέντε μέρες έφτανε στο Παρίσι , δεν υποψιαζόταν ούτε στιγμή πως, αντί να γράψει το θεατρικό του, θα ζαλωνόταν τον εξοπλισμό του σπηλαιολόγου για να εξερευνήσει τα σπήλαια της δικής του ζωής, για να πολεμήσει τους δαίμονές του και να ξαναανακαλύψει στοιχεία του χαρακτήρα του που νόμιζε πως είχαν χαθεί για πάντα.
Είχε συγκεντρώσει τις τελευταίες ικμάδες της δύναμής του, της εξυπνάδας του, της αυτοπεποίθησης του. Πολλές φορές είχε κινδυνέψει να καταρρεύσει, μα έστεκε ακόμη όρθιος. Ισως όχι για πολύ, αλλά τουλάχιστον είχε φτάσει ως εκεί που βρισκόταν τώρα. Στο χείλος του γκρεμού. Στο άντρο του τέρατος. Ετοιμος για την έσχατη σύγκρουση, γιατί τα τέρατα, στην πραγματικότητα, δεν πεθαίνουν ποτέ΄΄.
Κάπως έτσι σκέφτεται και αισθάνεται ο Γκασπάρ. Και από την άλλη μεριά η Μάντλιν, με τα δικά της αδιέξοδα, τα δικά της φαντάσματα :
΄΄Το κυνήγι των φονιάδων σε καταστρέφει, γιατί σε βοηθάει να συνειδητοποιήσεις πως είσαι κι εσύ δολοφόνος. Και σου αρέσει. Αυτό είναι το συγκλονιστικό. ΄΄Οποιος μάχεται με τα τέρατα πρέπει να προσέξει μην τους μοιάσει΄΄. Μπορεί η φράση του Νίτσε να ακουγόταν πιά κοινότοπη και τετριμμένη, ωστόσο ήταν πέρα για πέρα αληθής. Οσο διαρκεί η καταδίωξη, δεν είσαι διαφορετκός από αυτόν που καταδιώκεις. Και η διαπίστωση αυτή δίνει πικρή γεύση σε όλες σου τις νίκες. Ακόμη κι όταν νομίζεις πως το νίκησες, το Κακό παραμένει εν δυνάμει μέσα σου΄΄.
Ο Γκιγιόμ Μισό έγραψε ένα μυθιστόρημα καλοκουρδισμένο σαν ελβετικό ρολόι. Ολα είναι στη θέση τους. Τίποτα παραπάνω, τίποτα παρακάτω. Πέρα από όλα τα άλλα, η τεχνική του είναι συναρπαστική. Τίποτα δεν είναι περιττό, τίποτα δεν λείπει. Αλλά βέβαια, κάνει και την υπέρβαση. Στο τελευταίο κεφάλαιο. Εκεί ξεπερνάει τα σύνορα της αστυνομικής λογοτεχνίας και γράφει καθαρή λογοτεχνία. Το τί γίνεται εκεί, πρέπει βέβαια να διαβάσετε το βιβλίο για να το διαπιστώσετε. Θα μπορούσε να πεί κανείς πως έρχεται η Κάθαρση.
Αξίζει ακόμα να τονίσουμε το Μεσογειακό χρώμα που εισχωρεί στο βιβλίο. Η αιγιοπελαγίτικη θάλασσα, τα χρώματα της Σίφνου, το Αρχιπέλαγος των Κυκλάδων, όπου ο συγγραφέας τελείωσε αυτό το βιβλίο .
΄΄Για να σε βοηθήσω να ξεχάσεις τα σκοτάδια, δεν ήξερα τίποτα καλύτερο από το γαλάζιο του ουρανού, τη σκιά των λιόδεντρων, τον δροσερό δυόσμο στο τζατζίκι και τη μυρωδιά του θυμαριού και του γιασεμιού΄΄.
Η πολύ καλή μετάφραση είναι του Γιώργου Ξενάριου.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Οι πρωταγωνιστές είναι ένα κράμα αντιφατικών χαρακτήρων με ισχυρές προσωπικότητες και ευαίσθητη ψυχοσύνθεση. Το έντονο παρελθόν τους έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια του στις ψυχές τους και ο καθένας τους προσπαθεί να βρει τον τρόπο να χαλιναγωγήσει τις αδυναμίες του, να κρύψει τις ανασφάλειές του, να διαγράψει τις αναμνήσεις που πονάνε και να προχωρήσει με βεβιασμένες κινήσεις στο αύριο. Μόνο που τίποτα δεν μπορεί να ξεχαστεί, και η συνταρακτική προσωπική ιστορία του Σον Λόρεντς βρίσκει τον τρόπο να τους φέρει αντιμέτωπους με τον εαυτό τους και τις τραγικές τους επιλογές. Τα στοιχεία που έρχονται στο φως μέσα από τους πίνακες του ζωγράφου, ενεργοποιούν ικανότητες που δεν πίστευαν ότι διαθέτουν και τους οδηγεί σταδιακά στην αλήθεια της ψυχής που πάντα ξέρει ποιος δρόμος είναι ο σωστός για να συναντήσει κανείς την ευτυχία΄΄. ΚΕΛΛΗ ΚΡΗΤΙΚΟΥ-ATHENS VOICE
΄΄Αρτιο τεχνικά και αποτελεσματικό αφηγηματικά, αυτό το συναρπαστικό βιβλίο είναι ισάξιο των βιβλίων το Harlan Coben και του Jesse Kellerman΄΄. RTBF
΄΄Απίστευτο, ανυπόφορο σασπένς! Από τη στιγμή που θα το ανοίξετε, δεν πρόκειται να το αφήσετε από τα χέρια σας. Εχετε πολλές άυπνες νύχτες μπροστά σας...΄΄ Marc Fernandez,Metronews.
΄΄Ενα αστυνομικό μυθιστόρημα με τεχνική που προκαλεί ίλιγγο. Για μιά ακόμα φορά ο Musso μας γοητεύει.΄΄ Pierre Vavasseur-Le Parisien
΄΄Πραγματικά εθιστικό!΄΄ Emmanuelle Binet-Marie Claire.
Με πολύ έξυπνο τρόπο έστησε έναν ολόκληρο κόσμο που κινήθηκε γύρω από τον συγγραφέα που επινόησε και τα βιβλία του. Αυτό, βεβαίως, δεν χρειάζεται μόνο εξυπνάδα αλλά και ουσιαστική γνώση της λογοτεχνίας για να το καταφέρεις.
Αποσπάσματα από κείμενα του υποτιθέμενου συγγραφέα, τίτλοι βιβλιων, άλλοι συγγραφείς –πραγματικοί- που συγγενεύουν με το ύφος του φανταστικού συγγραφέα, απαιτούν ουσιαστική γνώση της λογοτεχνίας για να είναι αληθοφανείς. Και ο Musso τα κατάφερε περίφημα.
Διαβάζοντας τώρα το ΄΄Ενα διαμέρισμα στο Παρίσι΄΄,ένα μυθιστόρημα που τον όχι μόνο τον καθιέρωσε αλλά έγινε και παγκόσμιο best seller,έχοντας μεταφραστεί σε 42 γλώσσες και πουλώντας μόνο στη Γαλλία πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα, καταλαβαίνεις ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο. Ο Γκιγιόμ Μισό έχει μιά πολυεπίπεδη γνώση της Τέχνης και του πολιτισμού, που την αποτυπώνει στα μυθιστορήματά του με πρόσχημα την αστυνομική πλοκή.
Με άλλα λόγια, οι αστυνομικές του ιστορίες, παρ΄όλο που είναι σχεδόν άψογες, χρησιμεύουν σαν πρόσχημα για να γράψει –και να καταγράψει- για την Τέχνη και τους δημιουργούς. Τα γράφω όλα αυτά γιατί στο ΄΄Ενα διαμέρισμα στο Παρίσι΄΄ με εντυπωσίασε ο τρόπος που ΄΄κατασκεύασε΄΄ έναν σημερινό ζωγράφο, περιγράφοντας όχι μόνο τα φανταστικά του έργα, αλλά και τις επιρροές του,τον τρόπο που βλέπει την ζωγραφική, ακόμα και την σύνθεση των χρωμάτων που χρησιμοποιεί. Δημιούργησε, για μιά ακόμα φορά, έναν φανταστικό δημιουργό και τις αναφορές του, με εντελώς πειστικό τρόπο.
Ισως γι΄αυτόν τον λόγο ο συγγραφέας έχει βάλει σαν πρωμετωπίδα σε ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου του τα λόγια του Αντονέν ΑΡΤΌ:΄΄Ο μοναδικός λόγος για τον οποίο γράφουμε, ζωγραφίζουμε, σμιλεύουμε, πλάθουμε, δημιουργούμε, κι επινοούμε είναι για να βγούμε από την κόλαση΄΄.
Οπως γράφει ο ίδιος στο τέλος του βιβλίου:΄΄Μην ψάξετε να βρείτε τον Σον Λόρεντς στα μουσεία και στις γκαλερί σύγχρονης τέχνης. Είναι ένα φανταστικό πρόσωπο, σύνθεση πολλών ζωγράφων που εκτιμώ τη δουλειά τους και, πού, ευτυχώς, δεν είχαν τόσο τραγικό τέλος.΄΄
΄΄Ενα διαμέρισμα στο Παρίσι΄΄, λοιπόν. Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου για να μπούμε στο κλίμα:
΄΄Η Μάντλιν, μιά Λονδρέζα πρώην αστυνομικός, νοικιάζει το ατελιέ ενός ζωγράφου στο Παρίσι για να προσφέρει στον εαυτό της την απομόνωση που χρειάζεται ώστε να ξαναβρεί τη γαλήνη. Από κάποια παρεξήγηση, εμφανίζεται στην πόρτα της ο Γκασπάρ, ένας μισάνθρωπος Αμερικανός συγγραφέας με τον ίδιο σκοπό: να απομονωθεί για να γράψει το θεατρικό του έργο. Αυτές οι δυο ταραγμένες ψυχές, που αναζητούν απελπισμένα τη μοναξιά, θα πρέπει αναγκαστικά να συνυπάρξουν.
Το ατελιέ ανήκε στον διάσημο ζωγράφο Σον Λόρεντς και αποπνέει ακόμη το πάθος του για τα χρώματα και το φώς. Εχει περάσει ένας χρόνος από τότε που ο Λόρεντς, συντετριμμένος από την απαγωγή και δολοφονία του γιού του, πέθανε αφήνοντας πίσω του τρείς πίνακες που έκτοτε έχουν εξαφανιστεί. Μαγεμένοι από την ιδιοφυία του, η Μάντλιν και ο Γκασπάρ ενώνουν τις δυνάμεις τους για να ανακαλύψουν αυτούς τους σπάνιας ομορφιάς πίνακες, αλλά στην προσπάθειά τους να φέρουν στην επιφάνεια το πραγματικό μυστικό, έρχονται αντιμέτωποι με τους δικούς τους δαίμονες΄΄.
Αυτή είναι σχηματικά η υπόθεση του μυθιστορήματος. Στην πραγματικότητα είναι πολλά πράγματα παραπάνω. Ο Μισό ΄΄λύνει΄΄ σχετικά γρήγορα και εύκολα τα αστυνομικά ερωτήματα του βιβλίου και βυθίζει τον αναγνώστη στον κόσμο του ζωγράφου. Πού, όπως κάθε μεγάλος δημιουργός, ακόμα και απών, μέσα από το έργο του μπορεί να στείλει μηνύματα σε όσους έχουν διάθεση να τα βρούν. Η Μάντλιν και ο Γκασπάρ ανακαλύπτουν βήμα-βήμα τις τραγικές συνθήκες που έζησε ο ζωγράφος, μετά την απαγωγή και την δολοφονία του γιού του, την κατάθλιψη μέσα στην οποία βυθίστηκε, τα αδιέξοδα που αντιμετώπισε. Την εμμονή του να ζωγραφίσει-και να κρύψει-τους τρείς τελευταίους πίνακές του, πού πάνω τους έχει αφήσει σημάδια για το τί συνέβη. Και παράλληλα, έχουμε την Μάντλιν και τον Γκασπάρ, δυο τελείως διαφορετικές προσωπικότητες, που έχουν να αντιμετωπίσουν και να λύσουν τα δικά τους θέματα, τα δικά τους προσωπικά αδιέξοδα.
΄΄Οι τελευταίες μέρες ήταν γεμάτες απρόοπτα κι εκπλήξεις. Οταν πρίν από πέντε μέρες έφτανε στο Παρίσι , δεν υποψιαζόταν ούτε στιγμή πως, αντί να γράψει το θεατρικό του, θα ζαλωνόταν τον εξοπλισμό του σπηλαιολόγου για να εξερευνήσει τα σπήλαια της δικής του ζωής, για να πολεμήσει τους δαίμονές του και να ξαναανακαλύψει στοιχεία του χαρακτήρα του που νόμιζε πως είχαν χαθεί για πάντα.
Είχε συγκεντρώσει τις τελευταίες ικμάδες της δύναμής του, της εξυπνάδας του, της αυτοπεποίθησης του. Πολλές φορές είχε κινδυνέψει να καταρρεύσει, μα έστεκε ακόμη όρθιος. Ισως όχι για πολύ, αλλά τουλάχιστον είχε φτάσει ως εκεί που βρισκόταν τώρα. Στο χείλος του γκρεμού. Στο άντρο του τέρατος. Ετοιμος για την έσχατη σύγκρουση, γιατί τα τέρατα, στην πραγματικότητα, δεν πεθαίνουν ποτέ΄΄.
Κάπως έτσι σκέφτεται και αισθάνεται ο Γκασπάρ. Και από την άλλη μεριά η Μάντλιν, με τα δικά της αδιέξοδα, τα δικά της φαντάσματα :
΄΄Το κυνήγι των φονιάδων σε καταστρέφει, γιατί σε βοηθάει να συνειδητοποιήσεις πως είσαι κι εσύ δολοφόνος. Και σου αρέσει. Αυτό είναι το συγκλονιστικό. ΄΄Οποιος μάχεται με τα τέρατα πρέπει να προσέξει μην τους μοιάσει΄΄. Μπορεί η φράση του Νίτσε να ακουγόταν πιά κοινότοπη και τετριμμένη, ωστόσο ήταν πέρα για πέρα αληθής. Οσο διαρκεί η καταδίωξη, δεν είσαι διαφορετκός από αυτόν που καταδιώκεις. Και η διαπίστωση αυτή δίνει πικρή γεύση σε όλες σου τις νίκες. Ακόμη κι όταν νομίζεις πως το νίκησες, το Κακό παραμένει εν δυνάμει μέσα σου΄΄.
Ο Γκιγιόμ Μισό έγραψε ένα μυθιστόρημα καλοκουρδισμένο σαν ελβετικό ρολόι. Ολα είναι στη θέση τους. Τίποτα παραπάνω, τίποτα παρακάτω. Πέρα από όλα τα άλλα, η τεχνική του είναι συναρπαστική. Τίποτα δεν είναι περιττό, τίποτα δεν λείπει. Αλλά βέβαια, κάνει και την υπέρβαση. Στο τελευταίο κεφάλαιο. Εκεί ξεπερνάει τα σύνορα της αστυνομικής λογοτεχνίας και γράφει καθαρή λογοτεχνία. Το τί γίνεται εκεί, πρέπει βέβαια να διαβάσετε το βιβλίο για να το διαπιστώσετε. Θα μπορούσε να πεί κανείς πως έρχεται η Κάθαρση.
Αξίζει ακόμα να τονίσουμε το Μεσογειακό χρώμα που εισχωρεί στο βιβλίο. Η αιγιοπελαγίτικη θάλασσα, τα χρώματα της Σίφνου, το Αρχιπέλαγος των Κυκλάδων, όπου ο συγγραφέας τελείωσε αυτό το βιβλίο .
΄΄Για να σε βοηθήσω να ξεχάσεις τα σκοτάδια, δεν ήξερα τίποτα καλύτερο από το γαλάζιο του ουρανού, τη σκιά των λιόδεντρων, τον δροσερό δυόσμο στο τζατζίκι και τη μυρωδιά του θυμαριού και του γιασεμιού΄΄.
Η πολύ καλή μετάφραση είναι του Γιώργου Ξενάριου.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Οι πρωταγωνιστές είναι ένα κράμα αντιφατικών χαρακτήρων με ισχυρές προσωπικότητες και ευαίσθητη ψυχοσύνθεση. Το έντονο παρελθόν τους έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια του στις ψυχές τους και ο καθένας τους προσπαθεί να βρει τον τρόπο να χαλιναγωγήσει τις αδυναμίες του, να κρύψει τις ανασφάλειές του, να διαγράψει τις αναμνήσεις που πονάνε και να προχωρήσει με βεβιασμένες κινήσεις στο αύριο. Μόνο που τίποτα δεν μπορεί να ξεχαστεί, και η συνταρακτική προσωπική ιστορία του Σον Λόρεντς βρίσκει τον τρόπο να τους φέρει αντιμέτωπους με τον εαυτό τους και τις τραγικές τους επιλογές. Τα στοιχεία που έρχονται στο φως μέσα από τους πίνακες του ζωγράφου, ενεργοποιούν ικανότητες που δεν πίστευαν ότι διαθέτουν και τους οδηγεί σταδιακά στην αλήθεια της ψυχής που πάντα ξέρει ποιος δρόμος είναι ο σωστός για να συναντήσει κανείς την ευτυχία΄΄. ΚΕΛΛΗ ΚΡΗΤΙΚΟΥ-ATHENS VOICE
΄΄Αρτιο τεχνικά και αποτελεσματικό αφηγηματικά, αυτό το συναρπαστικό βιβλίο είναι ισάξιο των βιβλίων το Harlan Coben και του Jesse Kellerman΄΄. RTBF
΄΄Απίστευτο, ανυπόφορο σασπένς! Από τη στιγμή που θα το ανοίξετε, δεν πρόκειται να το αφήσετε από τα χέρια σας. Εχετε πολλές άυπνες νύχτες μπροστά σας...΄΄ Marc Fernandez,Metronews.
΄΄Ενα αστυνομικό μυθιστόρημα με τεχνική που προκαλεί ίλιγγο. Για μιά ακόμα φορά ο Musso μας γοητεύει.΄΄ Pierre Vavasseur-Le Parisien
΄΄Πραγματικά εθιστικό!΄΄ Emmanuelle Binet-Marie Claire.
