Ο Παζολίνι βασίζεται στο μυθιστόρημα του Μαρκήσιου ντε Σαντ «120 μέρες στα Σόδομα» για να ρίξει μία γερή γροθιά στο πρόσωπο της εξουσίας και της εκμετάλλευσης, κριτικάροντας τον φασισμό και την πολιτική διαφθορά. Μία ταινία ασυναγώνιστης δύναμης που επί 25 χρόνια παρέμενε απαγορευμένη.
Το κύκνειο άσμα του Ιταλού σκηνοθέτη -καθώς λίγο μετά δολοφονήθηκε- προκαλεί και σοκάρει ακόμη και σήμερα, παραμένοντας ένα από τα αριστουργήματα του παγκόσμιου κινηματογράφου.
Η υπόθεση της ταινίας
H ιστορία του έργου διαδραματίζεται στη Δημοκρατία του SALÒ, ένα εικονικό κρατίδιο που είχαν ιδρύσει οι φασίστες του Μουσολίνι κατά την διάρκεια του Β’Παγκοσμίου Πολέμου.
Επαρχία, μια έπαυλη, τέσσερις φασίστες τοπικοί άρχοντες, τέσσερις μεσήλικοι άνδρες, ο Πρόεδρος, ο Δούκας, ο Δικαστής και ο Επίσκοπος, τέσσερις μεσήλικες γυναίκες επιφορτισμένες να λένε σκανδαλιστικές ιστορίες και να παίζουν μουσική, λίγοι ένοπλοι φρουροί, λίγοι υπηρέτες και εννιά αγόρια και εννιά κορίτσια στην εφηβεία τους που έχουν απαχθεί.
Ένα βιβλιαράκι με κανόνες, με τη «νομοθεσία» της συνθήκης. Μια νομοθεσία που ενώ έχει κανονιστική διάσταση όπως κάθε νομοθεσία, στερείται εντελώς την οποιαδήποτε διάσταση κοινωνικού συμβολαίου ή την οποιαδήποτε αναγωγή σε κάποιο γενικότερο κοινό καλό. Όλα τα καθεστώτα, ακόμη και τα πιο απολυταρχικά έχουν ως δικαιολογητικό λόγο κάποια υπέρτερη αξία, έχουν κάποια πρόφαση που τους νομιμοποιεί έστω κατ΄όνομα. Όχι, όμως στην έπαυλη του SALÒ, όπου ένας από τους τέσσερις άνδρες εξηγεί στους εφήβους: εδώ βρισκόμαστε σε έναν τόπο που κανείς δεν ξέρει ότι βρίσκεστε, εδώ βρισκόμαστε σε μια συνθήκη που μπορούμε να σας κάνουμε ό,τι θέλουμε.
Ο Παζολίνι στήνει μια συνθήκη απόλυτου εξουσιασμού, μια συνθήκη απανθρωποποίησης, μια συνθήκη αμοιβαίας αποκτήνωσης εξουσιαστών και εξουσιαζόμενων, μια συνθήκη δημιουργίας τεράτων. Τα αγόρια και τα κορίτσια που έχουν παρθεί αιχμάλωτα δε βρίσκονται εκεί για να ικανοποιήσουν σεξουαλικές ορέξεις των τεσσάρων ανδρών. Βρίσκονται εκεί για να πραγματοποιηθεί στο έπακρο η πιο βαθιά απ’ όλες τις διαστροφές, η εξουσία ανθρώπων πάνω σε ανθρώπους, ο χωρισμός των ανθρώπων σε κυρίαρχες και υποτελείς τάξεις.
Δεν είναι σεξ, δεν είναι καν σαδισμός, είναι το μπορώ να κάνω ό,τι απολύτως θέλω χωρίς κανέναν φραγμό νομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, αξιακό, ταμπού, ανθρώπινο, παραμένουμε άνθρωποι βιολογικά, αλλά απαλλασσόμαστε από οτιδήποτε εσωτερικό μας συγκροτεί ως ανθρώπους, δε μας ενδιαφέρει κυρίαρχα να βασανίσουμε, μας ενδιαφέρει κυρίαρχα να εξουσιάσουμε ολοκληρωτικά άλλους ανθρώπους, νέους ανθρώπους, αθώους ανθρώπους, να τους ασκήσουμε τον πιο καθολικό έλεγχο, την πιο καθολική βία, την πιο καθολική εξουσία, την εξουσία πάνω στα σώματά τους.
Δεν είστε πια άνθρωποι, είστε σκυλιά, είστε συναρθρώσεις μελών σώματος, τα μέλη του σώματός σας μπορούμε να τα βγάλουμε, μπορούμε να τα βασανίσουμε, μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε ως πηγές παραγωγής ακαθαρσιών και ταυτόχρονα ως πηγές παραγωγής τροφής, τα ανθρώπινα σώματα δε φέρουν πια ανθρώπους, είναι αντικείμενα που παράγουν σωματικά υγρά.
Είναι άραγε καρικατούρα όλο αυτό; Ακόμα και ο φασισμός, ακόμα και ο ναζισμός δεν είχαν τα δικά τους ιδεώδη; Ολοσκότεινα και κατάμαυρα μεν, ιδεώδη δε; Είναι πολιτικά εύστοχο να μιλάς αλληγορικά για τον φασισμό μέσω αυτής της δίχως αρχή και τέλος κτηνωδίας; Δεν αποκλείεται και να είναι: η κάστα μου, το αίμα μου, η τάξη μου είναι πιο πάνω απ’ τη δική σου, δικαιούμαι να σου κάνω ό,τι θέλω και οι ειδικότερες κάθε φορά αιτιολογίες που μπορεί να χρησιμοποιώ δεν είναι παρά πέπλα που τώρα πέταξα από πάνω μου.
Μπορώ να σου φερθώ απάνθρωπα και μπορώ να σε συντρίψω ψυχικά και σωματικά, χωρίς να με ελέγξει και να με τιμωρήσει κανείς, γιατί είμαι πάνω από σένα, είμαι άλλο από σένα, είμαι ηλικιακά, ταξικά, μορφωτικά, κοινωνικά ανώτερός σου. Το σεξ δεν έχει να κάνει τίποτα με όλα αυτά, η ηδονή και η ελευθεριότητα δεν έχουν να κάνουν τίποτα με όλα αυτά, γιατί ίσως αν είχαν, θα υπερασπιζόμουν τον τρόπο ζωής μου και όταν καλούμουν να πληρώσω τις συνέπειες, δε θα θυμόμουν ξαφνικά να μιλήσω για ιδεολογικές «διαστροφές» και «παρεκκλίσεις» των άλλων.
Σεξουαλική ικανοποίηση που δεν προέρχεται μέσα από την αμοιβαία ηδονή, σεξουαλική ικανοποίηση που προέρχεται μέσα από την επιβολή και την ισοπέδωση και την ταπείνωση του άλλου, δεν έχει ως κώδικα αναφοράς το σεξ, τον ερωτισμό και το σώμα, έχει ως κώδικα αναφοράς την εξουσία, την ποινή, το μίσος για το σώμα, το μίσος για τον ερωτισμό, το μίσος για τον έρωτα, το μίσος.
Μία από τις πιο αμφιλεγόμενες ταινίες όλων των εποχών
Η μεταφορά του αμφιλεγόμενου ποιητή, μυθιστοριογράφου και κινηματογραφιστή του έργου βασανιστηρίων και υποβάθμισης του 18ου αιώνα, του μαρκήσιου ντε Σαντ στη φασιστική Ιταλία το 1944, παραμένει μια από τις πιο αμφιλεγόμενες ταινίες όλων των εποχών. Ενώ ήταν φυλακισμένος στη Βαστίλλη, ο ντε Σαντ ξεκίνησε να γράψει αυτό που περιέγραψε ως “την πιο ακάθαρτη ιστορία που γράφτηκε ποτέ”. Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας ήταν το Les 120 Journées de Sodome ou l’école du libertinage (Οι 120 μέρες των Σοδόμων ή το Σχολείο της Ελευθερίας).
Ένα πορτρέτο που απεικονίζει τον φασισμό σε όλη του την αθλιότητα, αποκαλύπτει την κατάχρηση και την υποκρισία της εξουσίας που υπήρχε διαχρονικά καθιερώνοντας έναν συσχετισμό μεταξύ του φασισμού και της απελευθέρωσης και τέλος υποστηρίζει τους κινδύνους του καταναλωτισμού που είχαν αυξηθεί κατά τη μεταπολεμική εποχή.
Απαγορευμένη σε πολλές χώρες, η ασυμβίβαστη προσαρμογή του Παζολίνι στο περίφημο έργο του ντε Σαντ, οι 120 ημέρες των Σοδόμων παραμένει ασυναγώνιστη στη δύναμή της να σοκάρει και να ενοχλεί. Είναι το πιο ισχυρό όπλο ενάντια στον εφησυχασμό της αστικής τάξης και καθιερωμένα κινηματογραφικά όρια από έναν σκηνοθέτη με υπέρτατη διάνοια, καλλιτεχνική ακεραιότητα και ασταθείς πολιτικές πεποιθήσεις.
Ο Παζολίνι ήταν ποιητής, συγγραφέας, σκηνοθέτης, πολιτικός ταραξίας και διανοούμενος, είχε αμφισβητήσει την κοινωνική τάξη, τη σεξουαλικότητα και τη θρησκεία. Η καριέρα του ήταν περίεργη και συχνά ζοφερή, αλλά πολλά από τα έργα του έτυχαν μεγάλης εκτίμησης.
Χρησιμοποίησε το ακραίο για να βγάλει αιχμηρά σημεία και το έκανε χωρίς να θυσιάζει το στυλ. Η ταινία μεταφέρει το μυθιστόρημα του 18ου αιώνα από τη Γαλλία στην Ιταλία και παίρνει το όνομά της, SALÒ, από την πόλη της Βόρειας Ιταλίας όπου ο φασίστας Μπενίτο Μουσολίνι προήδρευσε τις τελευταίες ημέρες της αποτυχημένης Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του. Δηλώνοντας την πρόθεση του Παζολίνι να κάνει μια ταινία που αντιμετώπισε την κατάφορη διαφθορά της ιταλικής πολιτικής και τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν υπό τη βασιλεία του Μουσολίνι, ενώ η χώρα καθόταν αδρανής και δεν έκανε τίποτα για να την σταματήσει. Και όπου ο ντε Σαντ επιτίθεται στον Θεό και τη Φύση, ο Παζολίνι επιτίθεται στην εξουσία και την εκμετάλλευση. Ο σαδισμός, για τον Παζολίνι, είναι μια σεξουαλική μεταφορά για την ταξική πάλη και την πολιτική εξουσίας.
Μια ομάδα εκπροσώπων των πλούσιων ανώτερων τάξεων, ένας Δούκας, ένας Επίσκοπος, ένας Δικαστής και φυσικά ο Πρόεδρος, έχουν κρυφτεί σε ένα ανακτορικό κτήμα στην ονομαστική πόλη SALÒ όπου έχουν φυλακίσει και εκμεταλλεύονται σεξουαλικά μια ομάδα φτωχών νεαρών ανδρών και γυναικών βασανίζοντας τους για την ευχαρίστησή τους, σαδισμός, διαστροφή, ακολασία. Μηδενίζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, υποβάλλουν τους εφήβους σε άθλια, φρικτά, ψυχικά και σωματικά σεξουαλικά βασανιστήρια, ακρωτηριασμούς και δολοφονίες που δεν μπορεί να διανοηθεί ούτε το πιο αρρωστημένο μυαλό.
«Γροθιά» στον ηθικό ξεπεσμό του φασισμού
Η ταινία έχει μείνει κυρίως γνωστή για τις ωμές σκηνές βίας της, σε μια προσπάθεια του σκηνοθέτη να δείξει τον ηθικό ξεπεσμό του φασισμού, κατά την δικτατορία Μουσολίνι στην Ιταλία. Πέραν όμως αυτού, η ταινία του Παζολίνι βασίστηκε σε κάποια πραγματικά ιστορικά γεγονότα που έλαβαν στη “Δημοκρατία του SALÒ”, το φασιστικό κράτος της διχοτομημένης Ιταλίας, μετά την εισβολή των συμμάχων το 1943. Όπως ακριβώς και στην ταινία του Παζολίνι, τα παρακάτω ιστορικά περιστατικά έλαβαν χώρα σε μια έπαυλη, γνωστή ως “Villa Triste” λόγω των περιστατικών βίας και των άλλων βασανιστηρίων που γίνονταν σε αυτή.
Ο Pietro Koch, γεννήθηκε το 1918 στο Μπενεβέντο της Ιταλίας και ήταν παιδί ενός ισχυρού πολιτικού προσώπου και ναυάρχου της Γερμανίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ξεκίνησε την “καριέρα” του στον ιταλικό στρατό, υπηρετώντας στους Γρεναδιέρους. Η ανακωχή του 1943 και η διχοτόμηση της Ιταλίας τον βρίσκει στην Φλωρεντία, όπου ο Koch μετατίθεται στην Ειδική Ασφάλεια της Δημοκρατίας του SALÒ, υπό τον γνωστό υποστηρικτή του Μουσολίνι Tullio Tamburini. Η υπηρεσία αυτή είχε ως στόχο τη σύλληψη και την εκτέλεση παρτιζάνων, την σύλληψη Εβραίων και γενικότερα συνεργάζονταν με την SD.
To 1944 και κάτω από την προστασία και την παρότρυνση του επικεφαλής της SD στη Ρώμη Herbert Kappler, ο Koch δημιουργεί μια παρακρατική οργάνωση που έμεινε γνωστή ως “Banda Koch”. Οι Γερμανοί ακολουθώντας την προσφιλή τακτική της δημιουργίας φασιστικών παρακρατικών μικροομάδων (όπως έγινε και με τη συμμορία Δάγκουλα στη Θεσσαλονίκη), παρέχει στη συμμορία του Koch οπλισμό, μια βίλα για βάση της και ειδικά ανακρίτρια, εξοπλισμένα με ότι είχε να προσφέρει ο ναζιστικός σκοταδισμός σε όργανα βασανιστηρίων. Σκοπός της ομάδας ήταν η σύλληψη παρτιζάνων και Εβραίων για τα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου, πάνω από όλα όμως ήταν η κατατρομοκράτηση του λαού της Ιταλίας.
Ο Kοch έχαιρε πλήρους ελευθερίας στις κινήσεις του και λογοδοτούσε μόνο στην SD. H συμμορία του σύντομα έγινε γνωστή για τις βιαιοπραγίες της, ενώ το όνομά της ταυτίστηκε με την τρομοκρατία και τη φρίκη. Με τον συνεργάτη του Pietro Caruso, επικεφαλής της Αστυνομίας και τους Ιταλούς ηθοποιούς Luisa Ferida και Osvaldo Valenti, ο Koch oργάνωσε και διεξήγε εκατοντάδες επιθέσεις σε παρτιζάνους, αθώους πολίτες, συνοικισμούς Εβραίων, καθώς και πολλά άλλα εγκλήματα του κοινού ποινικού δικαίου που σκοπό είχαν τον προσωπικό πλουτισμό. H “Villa Triste” εκτός από άνδρο θανάτου και βασανιστηρίων υπήρξε επίσης και χώρος διασκέδασης της ομάδας του Koch, o οποίος οργάνωνε συχνά γιορτές προς τιμήν των συνεργατών του, για να απολαύσουν όσα εδέσματα απλόχερα του πρόσφερε η SD καθώς και ιερόδουλες που ποτέ δεν έλειπαν από τέτοιες περιστάσεις.
Μια από τις πιο γνωστές μαζικές εκτελέσεις στην οποία έλαβε μέρος η “Banda Koch” υπήρξε η μεγάλη σφαγή του Fosse Ardeatine στη Ρώμη. Στις 23/3/1944, μια ομάδα της 3ης Μεραρχίας των SS έπεσε σε ενέδρα κομμουνιστών παρτιζάνων στο στενό δρόμο της Via Rasella. Την ενέδρα έστησαν 16 παρτιζάνοι και κόστισε τη ζωή σε 28 στρατιώτες. Όλοι οι παρτιζάνοι κατάφεραν να διαφύγουν στο πλήθος. Το ίδιο βράδυ, η γερμανική διοίκηση της Ρώμης όρισε ότι για κάθε νεκρό Γερμανό θα εκτελούνταν 10 Ιταλοί υπήκοοι. Οι μελλοθάνατοι επιλέχθηκαν από τις φυλακές της Ρώμης και ήταν 271 στον αριθμό. Σύντομα όμως οι νεκροί της επίθεσης αυξήθηκαν σε 33, καθώς διάφοροι Γερμανοί τραυματίες εξέπνευσαν στο νοσοκομείο. Επειδή ο αριθμός των μελλοθανάτων δεν επαρκούσε, ο Pietro Caruso, έβαλε ξανά σε λειτουργία το “αόρατο χέρι” του, την “Banda Koch” και με νέες συλλήψεις, ο αριθμός των 335 συμπληρώθηκε.
Η σφαγή των μελλοθανάτων έγινε στην περιοχή των σπηλαίων της Ardeatine δίπλα στη Ρώμη. Οι εκτελέσεις έγιναν μέσα στα σπήλαια σε ζευγάρια των 5 και στο τέλος τους, οι είσοδοι των σπηλαίων ανατινάχτηκαν από το γερμανικό μηχανικό.
Ανησυχώντας για την ακραία δράση του, αλλά κυρίως για τη στενή του συνεργασία με τους Γερμανούς, ο Μουσολίνι συνέλαβε τον Koch για εγκλήματα ποινικού δικαίου τον Οκτώβριο του 1944. Ο Koch φυλακίστηκε μέχρι την κατάληψη της Ιταλίας από τους συμμάχους και παραδόθηκε σε αυτούς. Καταδικάστηκε από το Ανώτατο Στρατοδικείο για 6 κατηγορίες σε συμμετοχή εγκλημάτων πολέμου και εκτελέστηκε στο κάστρο Bravetta στις 4/6/1945, σε ηλικία 26 ετών.
Οι Luisa Ferida και Osvaldo Valenti εκτελέστηκαν από τους παρτιζάνους το 1945.
Σχετίζεται με την ταινία η δολοφονία του Παζολίνι;
Αναμφισβήτητα η δολοφονία του Πιερ Πάολο Παζολίνι στις 2 Νοεμβρίου του 1975 συντάραξε τον καλλιτεχνικό και όχι μόνο χώρο, με τις ιταλικές αρχές να αναφέρουν πως ενδεχομένως σχετίζεται με κλοπή υλικού από την ταινία του «Σαλό 120 μέρες στα Σόδομα».
Η ιταλική κοινοβουλευτική επιτροπή κατά της μαφίας είχε διεξάγει έρευνα και ανέφερε πως ο ποιητής, συγγραφέας και σκηνοθέτης μπορεί να πήγε στην Όστια, παραθαλάσσια περιοχή της Ρώμης όπου δολοφονήθηκε, για να του επιστραφεί το υλικό που του είχε κλαπεί.
«Σε αυτή την ενδεχόμενη εξέλιξη φέρεται να εμπλέκεται και το οργανωμένο έγκλημα, όπως η ισχυρή συμμορία Μαλιάνα της Ρώμης», είχε τονίσει η ιταλική κοινοβουλευτική επιτροπή.
Τα μέλη της εκφράζουν την ελπίδα να προκύψουν νέα σχετικά στοιχεία, τουλάχιστον για την εξιχνίαση της υπόθεσης από ιστορικής, αν όχι δικαστικής, απόψεως.
Οι συντελεστές της ταινίας
Σκηνοθεσία: Πιέρ Πάολο Παζολίνι
Σενάριο: Πιέρ Πάολο Παζολίνι βασισμένο στο μυθιστόρημα Les 120 Journees de Sodome του Μαρκήσιου Ντε Σαντ,
(με τη συνεργασία Σέρτζιο Τσίτι)
Φωτογραφία: Τονίνο Ντελί Κόλι
Μουσική: Ένιο Μορικόνε
Παίζουν: Πάολο Μπονατσέλι, Τζιόρτζιο Κατάλντι, Ουμπέρτο Πάολο Κουιναβάλε, Άλντο Βαλέτι, Κατερίνα Μποράτο
Διάρκεια: 117’
Το κύκνειο άσμα του Ιταλού σκηνοθέτη -καθώς λίγο μετά δολοφονήθηκε- προκαλεί και σοκάρει ακόμη και σήμερα, παραμένοντας ένα από τα αριστουργήματα του παγκόσμιου κινηματογράφου.
Η υπόθεση της ταινίας
H ιστορία του έργου διαδραματίζεται στη Δημοκρατία του SALÒ, ένα εικονικό κρατίδιο που είχαν ιδρύσει οι φασίστες του Μουσολίνι κατά την διάρκεια του Β’Παγκοσμίου Πολέμου.
Επαρχία, μια έπαυλη, τέσσερις φασίστες τοπικοί άρχοντες, τέσσερις μεσήλικοι άνδρες, ο Πρόεδρος, ο Δούκας, ο Δικαστής και ο Επίσκοπος, τέσσερις μεσήλικες γυναίκες επιφορτισμένες να λένε σκανδαλιστικές ιστορίες και να παίζουν μουσική, λίγοι ένοπλοι φρουροί, λίγοι υπηρέτες και εννιά αγόρια και εννιά κορίτσια στην εφηβεία τους που έχουν απαχθεί.
Ένα βιβλιαράκι με κανόνες, με τη «νομοθεσία» της συνθήκης. Μια νομοθεσία που ενώ έχει κανονιστική διάσταση όπως κάθε νομοθεσία, στερείται εντελώς την οποιαδήποτε διάσταση κοινωνικού συμβολαίου ή την οποιαδήποτε αναγωγή σε κάποιο γενικότερο κοινό καλό. Όλα τα καθεστώτα, ακόμη και τα πιο απολυταρχικά έχουν ως δικαιολογητικό λόγο κάποια υπέρτερη αξία, έχουν κάποια πρόφαση που τους νομιμοποιεί έστω κατ΄όνομα. Όχι, όμως στην έπαυλη του SALÒ, όπου ένας από τους τέσσερις άνδρες εξηγεί στους εφήβους: εδώ βρισκόμαστε σε έναν τόπο που κανείς δεν ξέρει ότι βρίσκεστε, εδώ βρισκόμαστε σε μια συνθήκη που μπορούμε να σας κάνουμε ό,τι θέλουμε.
Ο Παζολίνι στήνει μια συνθήκη απόλυτου εξουσιασμού, μια συνθήκη απανθρωποποίησης, μια συνθήκη αμοιβαίας αποκτήνωσης εξουσιαστών και εξουσιαζόμενων, μια συνθήκη δημιουργίας τεράτων. Τα αγόρια και τα κορίτσια που έχουν παρθεί αιχμάλωτα δε βρίσκονται εκεί για να ικανοποιήσουν σεξουαλικές ορέξεις των τεσσάρων ανδρών. Βρίσκονται εκεί για να πραγματοποιηθεί στο έπακρο η πιο βαθιά απ’ όλες τις διαστροφές, η εξουσία ανθρώπων πάνω σε ανθρώπους, ο χωρισμός των ανθρώπων σε κυρίαρχες και υποτελείς τάξεις.
Δεν είναι σεξ, δεν είναι καν σαδισμός, είναι το μπορώ να κάνω ό,τι απολύτως θέλω χωρίς κανέναν φραγμό νομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, αξιακό, ταμπού, ανθρώπινο, παραμένουμε άνθρωποι βιολογικά, αλλά απαλλασσόμαστε από οτιδήποτε εσωτερικό μας συγκροτεί ως ανθρώπους, δε μας ενδιαφέρει κυρίαρχα να βασανίσουμε, μας ενδιαφέρει κυρίαρχα να εξουσιάσουμε ολοκληρωτικά άλλους ανθρώπους, νέους ανθρώπους, αθώους ανθρώπους, να τους ασκήσουμε τον πιο καθολικό έλεγχο, την πιο καθολική βία, την πιο καθολική εξουσία, την εξουσία πάνω στα σώματά τους.
Δεν είστε πια άνθρωποι, είστε σκυλιά, είστε συναρθρώσεις μελών σώματος, τα μέλη του σώματός σας μπορούμε να τα βγάλουμε, μπορούμε να τα βασανίσουμε, μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε ως πηγές παραγωγής ακαθαρσιών και ταυτόχρονα ως πηγές παραγωγής τροφής, τα ανθρώπινα σώματα δε φέρουν πια ανθρώπους, είναι αντικείμενα που παράγουν σωματικά υγρά.
Είναι άραγε καρικατούρα όλο αυτό; Ακόμα και ο φασισμός, ακόμα και ο ναζισμός δεν είχαν τα δικά τους ιδεώδη; Ολοσκότεινα και κατάμαυρα μεν, ιδεώδη δε; Είναι πολιτικά εύστοχο να μιλάς αλληγορικά για τον φασισμό μέσω αυτής της δίχως αρχή και τέλος κτηνωδίας; Δεν αποκλείεται και να είναι: η κάστα μου, το αίμα μου, η τάξη μου είναι πιο πάνω απ’ τη δική σου, δικαιούμαι να σου κάνω ό,τι θέλω και οι ειδικότερες κάθε φορά αιτιολογίες που μπορεί να χρησιμοποιώ δεν είναι παρά πέπλα που τώρα πέταξα από πάνω μου.
Μπορώ να σου φερθώ απάνθρωπα και μπορώ να σε συντρίψω ψυχικά και σωματικά, χωρίς να με ελέγξει και να με τιμωρήσει κανείς, γιατί είμαι πάνω από σένα, είμαι άλλο από σένα, είμαι ηλικιακά, ταξικά, μορφωτικά, κοινωνικά ανώτερός σου. Το σεξ δεν έχει να κάνει τίποτα με όλα αυτά, η ηδονή και η ελευθεριότητα δεν έχουν να κάνουν τίποτα με όλα αυτά, γιατί ίσως αν είχαν, θα υπερασπιζόμουν τον τρόπο ζωής μου και όταν καλούμουν να πληρώσω τις συνέπειες, δε θα θυμόμουν ξαφνικά να μιλήσω για ιδεολογικές «διαστροφές» και «παρεκκλίσεις» των άλλων.
Σεξουαλική ικανοποίηση που δεν προέρχεται μέσα από την αμοιβαία ηδονή, σεξουαλική ικανοποίηση που προέρχεται μέσα από την επιβολή και την ισοπέδωση και την ταπείνωση του άλλου, δεν έχει ως κώδικα αναφοράς το σεξ, τον ερωτισμό και το σώμα, έχει ως κώδικα αναφοράς την εξουσία, την ποινή, το μίσος για το σώμα, το μίσος για τον ερωτισμό, το μίσος για τον έρωτα, το μίσος.
Μία από τις πιο αμφιλεγόμενες ταινίες όλων των εποχών
Η μεταφορά του αμφιλεγόμενου ποιητή, μυθιστοριογράφου και κινηματογραφιστή του έργου βασανιστηρίων και υποβάθμισης του 18ου αιώνα, του μαρκήσιου ντε Σαντ στη φασιστική Ιταλία το 1944, παραμένει μια από τις πιο αμφιλεγόμενες ταινίες όλων των εποχών. Ενώ ήταν φυλακισμένος στη Βαστίλλη, ο ντε Σαντ ξεκίνησε να γράψει αυτό που περιέγραψε ως “την πιο ακάθαρτη ιστορία που γράφτηκε ποτέ”. Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας ήταν το Les 120 Journées de Sodome ou l’école du libertinage (Οι 120 μέρες των Σοδόμων ή το Σχολείο της Ελευθερίας).
Ένα πορτρέτο που απεικονίζει τον φασισμό σε όλη του την αθλιότητα, αποκαλύπτει την κατάχρηση και την υποκρισία της εξουσίας που υπήρχε διαχρονικά καθιερώνοντας έναν συσχετισμό μεταξύ του φασισμού και της απελευθέρωσης και τέλος υποστηρίζει τους κινδύνους του καταναλωτισμού που είχαν αυξηθεί κατά τη μεταπολεμική εποχή.
Απαγορευμένη σε πολλές χώρες, η ασυμβίβαστη προσαρμογή του Παζολίνι στο περίφημο έργο του ντε Σαντ, οι 120 ημέρες των Σοδόμων παραμένει ασυναγώνιστη στη δύναμή της να σοκάρει και να ενοχλεί. Είναι το πιο ισχυρό όπλο ενάντια στον εφησυχασμό της αστικής τάξης και καθιερωμένα κινηματογραφικά όρια από έναν σκηνοθέτη με υπέρτατη διάνοια, καλλιτεχνική ακεραιότητα και ασταθείς πολιτικές πεποιθήσεις.
Ο Παζολίνι ήταν ποιητής, συγγραφέας, σκηνοθέτης, πολιτικός ταραξίας και διανοούμενος, είχε αμφισβητήσει την κοινωνική τάξη, τη σεξουαλικότητα και τη θρησκεία. Η καριέρα του ήταν περίεργη και συχνά ζοφερή, αλλά πολλά από τα έργα του έτυχαν μεγάλης εκτίμησης.
Χρησιμοποίησε το ακραίο για να βγάλει αιχμηρά σημεία και το έκανε χωρίς να θυσιάζει το στυλ. Η ταινία μεταφέρει το μυθιστόρημα του 18ου αιώνα από τη Γαλλία στην Ιταλία και παίρνει το όνομά της, SALÒ, από την πόλη της Βόρειας Ιταλίας όπου ο φασίστας Μπενίτο Μουσολίνι προήδρευσε τις τελευταίες ημέρες της αποτυχημένης Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του. Δηλώνοντας την πρόθεση του Παζολίνι να κάνει μια ταινία που αντιμετώπισε την κατάφορη διαφθορά της ιταλικής πολιτικής και τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν υπό τη βασιλεία του Μουσολίνι, ενώ η χώρα καθόταν αδρανής και δεν έκανε τίποτα για να την σταματήσει. Και όπου ο ντε Σαντ επιτίθεται στον Θεό και τη Φύση, ο Παζολίνι επιτίθεται στην εξουσία και την εκμετάλλευση. Ο σαδισμός, για τον Παζολίνι, είναι μια σεξουαλική μεταφορά για την ταξική πάλη και την πολιτική εξουσίας.
Μια ομάδα εκπροσώπων των πλούσιων ανώτερων τάξεων, ένας Δούκας, ένας Επίσκοπος, ένας Δικαστής και φυσικά ο Πρόεδρος, έχουν κρυφτεί σε ένα ανακτορικό κτήμα στην ονομαστική πόλη SALÒ όπου έχουν φυλακίσει και εκμεταλλεύονται σεξουαλικά μια ομάδα φτωχών νεαρών ανδρών και γυναικών βασανίζοντας τους για την ευχαρίστησή τους, σαδισμός, διαστροφή, ακολασία. Μηδενίζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, υποβάλλουν τους εφήβους σε άθλια, φρικτά, ψυχικά και σωματικά σεξουαλικά βασανιστήρια, ακρωτηριασμούς και δολοφονίες που δεν μπορεί να διανοηθεί ούτε το πιο αρρωστημένο μυαλό.
«Γροθιά» στον ηθικό ξεπεσμό του φασισμού
Η ταινία έχει μείνει κυρίως γνωστή για τις ωμές σκηνές βίας της, σε μια προσπάθεια του σκηνοθέτη να δείξει τον ηθικό ξεπεσμό του φασισμού, κατά την δικτατορία Μουσολίνι στην Ιταλία. Πέραν όμως αυτού, η ταινία του Παζολίνι βασίστηκε σε κάποια πραγματικά ιστορικά γεγονότα που έλαβαν στη “Δημοκρατία του SALÒ”, το φασιστικό κράτος της διχοτομημένης Ιταλίας, μετά την εισβολή των συμμάχων το 1943. Όπως ακριβώς και στην ταινία του Παζολίνι, τα παρακάτω ιστορικά περιστατικά έλαβαν χώρα σε μια έπαυλη, γνωστή ως “Villa Triste” λόγω των περιστατικών βίας και των άλλων βασανιστηρίων που γίνονταν σε αυτή.
Ο Pietro Koch, γεννήθηκε το 1918 στο Μπενεβέντο της Ιταλίας και ήταν παιδί ενός ισχυρού πολιτικού προσώπου και ναυάρχου της Γερμανίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ξεκίνησε την “καριέρα” του στον ιταλικό στρατό, υπηρετώντας στους Γρεναδιέρους. Η ανακωχή του 1943 και η διχοτόμηση της Ιταλίας τον βρίσκει στην Φλωρεντία, όπου ο Koch μετατίθεται στην Ειδική Ασφάλεια της Δημοκρατίας του SALÒ, υπό τον γνωστό υποστηρικτή του Μουσολίνι Tullio Tamburini. Η υπηρεσία αυτή είχε ως στόχο τη σύλληψη και την εκτέλεση παρτιζάνων, την σύλληψη Εβραίων και γενικότερα συνεργάζονταν με την SD.
To 1944 και κάτω από την προστασία και την παρότρυνση του επικεφαλής της SD στη Ρώμη Herbert Kappler, ο Koch δημιουργεί μια παρακρατική οργάνωση που έμεινε γνωστή ως “Banda Koch”. Οι Γερμανοί ακολουθώντας την προσφιλή τακτική της δημιουργίας φασιστικών παρακρατικών μικροομάδων (όπως έγινε και με τη συμμορία Δάγκουλα στη Θεσσαλονίκη), παρέχει στη συμμορία του Koch οπλισμό, μια βίλα για βάση της και ειδικά ανακρίτρια, εξοπλισμένα με ότι είχε να προσφέρει ο ναζιστικός σκοταδισμός σε όργανα βασανιστηρίων. Σκοπός της ομάδας ήταν η σύλληψη παρτιζάνων και Εβραίων για τα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου, πάνω από όλα όμως ήταν η κατατρομοκράτηση του λαού της Ιταλίας.
Ο Kοch έχαιρε πλήρους ελευθερίας στις κινήσεις του και λογοδοτούσε μόνο στην SD. H συμμορία του σύντομα έγινε γνωστή για τις βιαιοπραγίες της, ενώ το όνομά της ταυτίστηκε με την τρομοκρατία και τη φρίκη. Με τον συνεργάτη του Pietro Caruso, επικεφαλής της Αστυνομίας και τους Ιταλούς ηθοποιούς Luisa Ferida και Osvaldo Valenti, ο Koch oργάνωσε και διεξήγε εκατοντάδες επιθέσεις σε παρτιζάνους, αθώους πολίτες, συνοικισμούς Εβραίων, καθώς και πολλά άλλα εγκλήματα του κοινού ποινικού δικαίου που σκοπό είχαν τον προσωπικό πλουτισμό. H “Villa Triste” εκτός από άνδρο θανάτου και βασανιστηρίων υπήρξε επίσης και χώρος διασκέδασης της ομάδας του Koch, o οποίος οργάνωνε συχνά γιορτές προς τιμήν των συνεργατών του, για να απολαύσουν όσα εδέσματα απλόχερα του πρόσφερε η SD καθώς και ιερόδουλες που ποτέ δεν έλειπαν από τέτοιες περιστάσεις.
Μια από τις πιο γνωστές μαζικές εκτελέσεις στην οποία έλαβε μέρος η “Banda Koch” υπήρξε η μεγάλη σφαγή του Fosse Ardeatine στη Ρώμη. Στις 23/3/1944, μια ομάδα της 3ης Μεραρχίας των SS έπεσε σε ενέδρα κομμουνιστών παρτιζάνων στο στενό δρόμο της Via Rasella. Την ενέδρα έστησαν 16 παρτιζάνοι και κόστισε τη ζωή σε 28 στρατιώτες. Όλοι οι παρτιζάνοι κατάφεραν να διαφύγουν στο πλήθος. Το ίδιο βράδυ, η γερμανική διοίκηση της Ρώμης όρισε ότι για κάθε νεκρό Γερμανό θα εκτελούνταν 10 Ιταλοί υπήκοοι. Οι μελλοθάνατοι επιλέχθηκαν από τις φυλακές της Ρώμης και ήταν 271 στον αριθμό. Σύντομα όμως οι νεκροί της επίθεσης αυξήθηκαν σε 33, καθώς διάφοροι Γερμανοί τραυματίες εξέπνευσαν στο νοσοκομείο. Επειδή ο αριθμός των μελλοθανάτων δεν επαρκούσε, ο Pietro Caruso, έβαλε ξανά σε λειτουργία το “αόρατο χέρι” του, την “Banda Koch” και με νέες συλλήψεις, ο αριθμός των 335 συμπληρώθηκε.
Η σφαγή των μελλοθανάτων έγινε στην περιοχή των σπηλαίων της Ardeatine δίπλα στη Ρώμη. Οι εκτελέσεις έγιναν μέσα στα σπήλαια σε ζευγάρια των 5 και στο τέλος τους, οι είσοδοι των σπηλαίων ανατινάχτηκαν από το γερμανικό μηχανικό.
Ανησυχώντας για την ακραία δράση του, αλλά κυρίως για τη στενή του συνεργασία με τους Γερμανούς, ο Μουσολίνι συνέλαβε τον Koch για εγκλήματα ποινικού δικαίου τον Οκτώβριο του 1944. Ο Koch φυλακίστηκε μέχρι την κατάληψη της Ιταλίας από τους συμμάχους και παραδόθηκε σε αυτούς. Καταδικάστηκε από το Ανώτατο Στρατοδικείο για 6 κατηγορίες σε συμμετοχή εγκλημάτων πολέμου και εκτελέστηκε στο κάστρο Bravetta στις 4/6/1945, σε ηλικία 26 ετών.
Οι Luisa Ferida και Osvaldo Valenti εκτελέστηκαν από τους παρτιζάνους το 1945.
Σχετίζεται με την ταινία η δολοφονία του Παζολίνι;
Αναμφισβήτητα η δολοφονία του Πιερ Πάολο Παζολίνι στις 2 Νοεμβρίου του 1975 συντάραξε τον καλλιτεχνικό και όχι μόνο χώρο, με τις ιταλικές αρχές να αναφέρουν πως ενδεχομένως σχετίζεται με κλοπή υλικού από την ταινία του «Σαλό 120 μέρες στα Σόδομα».
Η ιταλική κοινοβουλευτική επιτροπή κατά της μαφίας είχε διεξάγει έρευνα και ανέφερε πως ο ποιητής, συγγραφέας και σκηνοθέτης μπορεί να πήγε στην Όστια, παραθαλάσσια περιοχή της Ρώμης όπου δολοφονήθηκε, για να του επιστραφεί το υλικό που του είχε κλαπεί.
«Σε αυτή την ενδεχόμενη εξέλιξη φέρεται να εμπλέκεται και το οργανωμένο έγκλημα, όπως η ισχυρή συμμορία Μαλιάνα της Ρώμης», είχε τονίσει η ιταλική κοινοβουλευτική επιτροπή.
Τα μέλη της εκφράζουν την ελπίδα να προκύψουν νέα σχετικά στοιχεία, τουλάχιστον για την εξιχνίαση της υπόθεσης από ιστορικής, αν όχι δικαστικής, απόψεως.
Οι συντελεστές της ταινίας
Σκηνοθεσία: Πιέρ Πάολο Παζολίνι
Σενάριο: Πιέρ Πάολο Παζολίνι βασισμένο στο μυθιστόρημα Les 120 Journees de Sodome του Μαρκήσιου Ντε Σαντ,
(με τη συνεργασία Σέρτζιο Τσίτι)
Φωτογραφία: Τονίνο Ντελί Κόλι
Μουσική: Ένιο Μορικόνε
Παίζουν: Πάολο Μπονατσέλι, Τζιόρτζιο Κατάλντι, Ουμπέρτο Πάολο Κουιναβάλε, Άλντο Βαλέτι, Κατερίνα Μποράτο
Διάρκεια: 117’
