Με αφορμή τον Πορτοκάλογλου…
«Είναι η πόλη μου καμένη, ειν' η χώρα μου μισή - νικητές και νικημένοι όλοι χάσαμε μαζί»Ο επίλογος του τραγουδιού του Νίκου Πορτοκάλογλου στάθηκε η αιτία για να ξεσπάσουν πλήθος αντιδράσεων κατά του τραγουδοποιού. Είναι χαρακτηριστικό πως ο επίσημος λογαριασμός του Πορτοκάλογλου στο YouTube, αποτέλεσε για ημέρες το νέο «πεδίο μάχης» στα social media.
Βλέπετε το τελευταίο αυτό τετράστιχο παραπέμπει πολλούς σε θέσεις - οι οποίες επίσης προκάλεσαν αντιδράσεις - που έχουν εκφράσει στο παρελθόν πολιτικοί, όπως ο Θεόδωρος Πάγκαλος.
Κι όμως ο στίχος του τραγουδοποιού μέχρι και λίγο πριν το φινάλε του, είναι εύστοχος, καίριος, παίρνει «πάσα» από την επικαιρότητα και στήνει ένα ανθρώπινο, «γκρίζο» αλλά ελπιδοφόρο τραγούδι. Ο Πορτοκάλογλου απευθύνεται στο φίλο, στη σύντροφο με φόντο κοινωνικοπολιτικό, δηλαδή με όσα συμβαίνουν γύρω μας…
Το Πολιτικό Τραγούδι
Εδώ και δεκαετίες στο χώρο της μουσικής κυριαρχεί ένα αναπάντητο ερώτημα: Υπάρχει σήμερα Πολιτικό Τραγούδι. Απάντηση είναι ναι… γιατί δεν θα μπορούσε να συμβεί διαφορετικά… αφού το τραγούδι είναι η «εποχή» του.Το πολιτικό τραγούδι έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και στους διθυράμβους που συχνά προέκυπταν αυθόρμητα αλλά και κατά παραγγελία, από πόλεις και πολιτικούς.
Τα κλέφτικα, την περίοδο της Τουρκοκρατίας γεννήθηκαν σαν μορφή αντίδρασης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τους διαχειριστές της. Εκεί συναντάμε ταξικές αναφορές και σκληρή «κριτική» κατά των τσιφλικάδων και αρχόντων.
Στα κατοπινά χρόνια πάλι οι ιστορικές και κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις γέννησαν τα Αντάρτικα Τραγούδια («Πολεμάμε και τραγουδάμε», το χαρακτηριστικό σύνθημα) και τα Ρεμπέτικα της Κατοχής.
Της κοινωνίας η διαφορά
φέρνει στον κόσμο μεγάλη συμφορά
(Βασίλης Τσιτσάνης)
Νωρίτερα το ρεμπέτικο και οι πρωταγωνιστές του είχαν «κριτικάρει» και έως ένα βαθμό «αντιταχθεί» στην άρχουσα τάξη και τη λογοκρισία που δέχθηκαν οι ίδιοι και το ρεπερτόριό τους.
Στη μεταπολεμική περίοδο το λαϊκό τραγούδι εμμέσως πλην σαφώς έθεσε τα ξάρτια μιας κοινωνικοπολιτικής συνείδησης.
Κοινωνία ένοχη παλιοκοινωνία
είσαι σκάρτη και άπονη και σε κατηγορώ
μες στην αδικία σου και μες στην τυραννία
κοινωνία ένοχη να ζήσω δεν μπορώ
(Χρήστος Κολοκοτρώνης – Μουσική: Στέλιος Καζαντζίδης)
Με καίριους στίχους που αναφέρονταν με καμουφλαρισμένο τρόπο για τις εξορίες, τις εκτοπίσεις, τη δουλοπρέπεια και το ξεπούλημα στον ξενικό παράγοντα που καθόριζε τις τύχες του έθνους και την κοινωνική αδικία που έσπρωχνε στρατιές στην ξενιτειά.
Το έντεχνο τραγούδι με κύριο εκφραστή το Μίκη Θεοδωράκη και τον λόγο των ποιητών συγκέρασε και απογείωσε όλα αυτά τα στοιχεία μέσα από έργα ορόσημα που αγκάλιασαν, ενέπνευσαν και καλλιέργησαν τις μάζες και τα αιτήματά τους.
Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, το τραγούδι άνθισε. Δημιουργοί όπως ο Μαρκόπουλος, ο Ξαρχάκος, ο Καλδάρας, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Σπανός, ο Λεοντής, ο Ελευθερίου, ο Μύρης, ο Λοΐζος, ο Κουγιουμτζής, ο Πλέσσας, ο Βίρβος, ο Πυθαγόρας κ.ά (ενδεικτική και μόνο η παράθεση των ονομάτων) κατέθεσαν δείγματα αξεπέραστης γραφής. Συχνότατα σε αυτά συναντάμε κοινωνικοπολιτικά «μασκαρεμένα» τραγούδια για να προσπεραστεί ο σκόπελος των λογοκριτών.
Πολιτικό Τραγούδι – Από τη μεταπολίτευση μέχρι και τις μέρες μας
Στη μεταπολίτευση το πολιτικό τραγούδι γνώρισε την απόλυτη κορύφωσή του. Πέρα όμως από εμπνευσμένα έργα κατακλυστήκαμε από ευκαιριακές εργασίες που είχαν αποκλειστικά και μόνο ωφελιμιστικό χαρακτήρα. Βλέπετε πολλοί θέλησαν να εκμεταλλευτούν τι μόδες…Στα χρόνια του '80 είχαμε πολύ καλές στιγμές κοινωνικού τραγουδιού, κριτικής και αμφισβήτησης της πολιτικής σκηνής τόσο από τους συνθέτες όσο και από τους εκπροσώπους της ροκ σκηνής αλλά και από τους τραγουδοποιούς.
Οι τελευταίοι κράτησαν ψηλά τη σημαία του κοινωνικοπολιτικού τραγουδιού στις δεκαετίες που ακολούθησαν φτάνοντας μέχρι και τις μέρες μας.
Σηκώσανε λοιπόν τις τρύπιες τους σημαίες
και έτσι όπως έμπασε ένα κρύο ξαφνικά
οι θεωρίες πούντιασαν και πάθαν πνευμονία
και αρρωστήσανε βαριά πολύ βαριά
(Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας)
Μαζί τους και συνθέτες και στιχουργοί «στρατευμένοι» στο τραγούδι με «νόημα».
Βγήκαν δελτία και επισήμως ανακοινώθηκε
είμαστε λάθος μες το κεφάλαιο του λάθος λήμματος
ο σάπιος κόσμος εκεί που σάπιζε ξανατονώθηκε
κι οι εξεγέρσεις μας είναι εν γένει εκτός του κλίματος
(Κώστας Τριπολίτης – Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος)
Πολιτικό Τραγούδι – Και σήμερα…
Πρόσφατα κυκλοφόρησε ο δίσκος «Ο Χορός των Ημερών» μιας ξεχωριστής δημιουργικής παρέας (Στίχοι: Δημήτρης Παπαχαραλάμπους. Μουσική: Χρυσόστομος Καραντωνίου. Ερμηνεία: Πάνος Παπαϊωάννου)Μια εργασία με χαρακτηριστική κοινωνικοπολιτική υφή. Σε αυτήν περιλαμβάνονται και τα «Μεροκάματα», το τραγούδι που απέσπασε το βραβείο κοινού στους «Αγώνες ελληνικού τραγουδιού» της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών το Δεκέμβρη του 2013.
Μικρά τα μεροκάματα
τα δωρεάν πιο λίγα
ξεκίνησα χαράματα
μα πουθενά δεν πήγα.
Φτηνά τα λόγια τα πολλά
και ακριβή η μια λέξη
ποιος αγοράζει ποιος πουλά
και ποιος μου τα `χει κλέψει.
Τα «τωρινά» παραδείγματα είναι πάμπολλα, τόσο από τη ροκ όσο και από τη hip hop σχολή. Μάλιστα ακόμη και «εμπορικοί» καλλιτέχνες μπαίνουν δυναμικά στο παιχνίδι. Το τραγούδι του Χρήστου Δάντη σε στίχους Βασίλη Γιαννόπουλου που μόλις κυκλοφόρησε φέρει τον τίτλο «Ρήτορες κομπιναδόροι»
Ρήτορες κομπιναδόροι
το βούλιαξαν το βαπόρι
ο Θεός μυαλό να βρέξει
ο ντουνιάς να μας αντέξει
Αντιστοίχως «δεικτικός» είναι εδώ και χρόνια ο Νότης Σφακιανάκης που δείχνει μια ευαισθησία στα «κοινωνικά» θέματα…
Πρόβατα ξυπνάτε η σειρά μας έρχεται
κι εσείς τσομπανάκια βρε άιντε να κουρεύεστε
πρόβατα ξυπνάτε πιάστε τα υψώματα
λύκοι θα υπάρχουν όσο υπάρχουν πρόβατα
(Σόφη Παππά)
Περισσότερο υπαινικτικός αλλά ξεκάθαρος και ίσως πιο ουσιαστικός και σε μεστή σχέση με τη «ρίζα» του ο ατόφιος λαϊκός λόγος του Βαγγέλη Κορακάκη…
Εις τον Εικοστό αιώνα
μες το μάτι του κυκλώνα
έπεσε ένα καραβάκι
που ταξίδευε γιαλό
Μες τα βράχια το φουντάρει
μα δεν πήρανε χαμπάρι
πως τα αμπάρια ήταν κάργα
φορτωμένα με χρυσό
Τι παράξενο καράβι
τι κουστούμι να μας ράβει
έτσι λέγαν οι ρουφιάνοι
το έβλεπαν από καιρό
Άσ’ τε το για να βουλιάξει
να καεί και να ρημάξει
το πολύ πολύ να μείνουν
τα συντρίμμια στον αφρό
Ο τελευταίος δίσκος του Γιάννη Κότσιρα με συνθέσεις του Θάνου Μικρούτσικου σε στίχους του Οδυσσέα Ιωάννου καταγράφει τα «χρώματα» και την ατμόσφαιρα της εποχής.
Κι αυτός ο ήλιος που δε λέει να μαλακώσει
έχει σταθεί πάνω απ’ την πόλη και την καίει
ώρες ακίνητος έχει σκαλώσει
φωτιά ο αέρας μας, κανείς δεν αναπνέει.
Ο Ιωάννου άλλωστε κατάφερε σε μουσική του Θέμη Καραμουρατίδη και με την ερμηνεία της Γιώτας Νέγκα να σημειώσει μια σύγχρονη «κοινωνική» επιτυχία:
Εγώ μετράω τα ρέστα μου να βγάλω κι άλλο μήνα
ανοίγω και δε βλέπω ουρανό
εσύ έχεις στο πιάτο σου ολόκληρη Αθήνα
ανοίγεις και χαζεύεις το κενό
Τα παραδείγματα αυτά είναι αντιπροσωπευτικά και καταδεικνύουν πως το κοινωνικοπολιτικό στοιχείο έχει συνεχή και έντονη παρουσία στο τραγούδι των ημερών μας,
Θα κλείσω την «αναφορά» αυτή με έναν σχετικά πρόσφατο δίσκο που ο απόηχός τους κρατά γερά. Τίτλος του «Πατρίδα δανεισμένη». Σε στίχους του δημοσιογράφου και συγγραφέα Κώστα Μαρδά, ο Μιχάλης Τερζής με τον Χρήστο Νικολόπουλο δημιούργησαν αντιμνημονιακά τραγούδια – καταγγελίες με ερμηνευτή το εξαιρετικό Μανώλη Μητσιά.
Πατρίδα που γεννήθηκες μαρτυρική κι Αγία,
Οι ξένοι σε διόρισαν πόρνη σε συνοικία,
Πατρίδα που φορούσες λάμψη και μενταγιόν,
Δικοί μας που σε βάψανε της λύπης το κραγιόν.
Πατρίδα των ηρώων και των αγωνιστών,
Γυμνή σε παραδώσαν σε χέρια δανειστών…
Το θέμα λοιπόν δεν είναι, όπως λέει ο Πορτοκάλογλου: «Θα περάσει κι αυτό…». Αλλά το πώς;
