Προσεγγίζοντας με αξιώσεις και ανανεωτική διάθεση το συγκεκριμένο ρεπερτόριο, ο Παναγιώτης Λάλεζας προεκτείνει δυναμικά το νήμα του στα νεότερα χρόνια. Συμμετέχοντας στη δισκογραφία από μικρός, ως παιδί θαύμα, μέχρι και τις μέρες έχει καταθέσει αξιοσημείωτα δείγματα γραφής τόσο στους μανέδες όσο και στα κλέφτικά. Λίγο πριν την παράσταση «1821 - Τραγούδια Των Επαναστατημένων Ελλήνων» που ανεβαίνει στο θέατρο Badminton με τον ίδιο σε ρόλο πρωταγωνιστή, μας μίλησε σχετικά με αυτήν αλλά και για τα βιώματα, τις εμπειρίες καθώς και το «μετά» του.
Ποια είναι η ιδιαιτερότητα των κλέφτικων τραγουδιών;
Οι Έλληνες μετά την οθωμανική κατάκτηση βρέθηκαν υπόδουλοι. Βρέθηκαν απέναντι σ’ ένα αρνητικό κράτος. Ήταν κοινωνικές ομάδες στο περιθώριο που στήριξαν την ομαδική τους λειτουργία στην παράδοση. Τα κλέφτικα τραγούδια φτιάχτηκαν από ανθρώπους που ήξεραν να φτιάχνουν τραγούδια. Ήξεραν να συνδυάζουν τους ήχους. Σ' εκείνες τις κλειστές ομάδες υπήρχαν άνθρωποι με ιδιαίτερες αρετές. Είχαν ιδιαίτερη ψυχική ιδιοσυγκρασία, χωρίς να έχουν ωστόσο τη συνείδηση του δημιουργού. Απλά αυτοί οι άνθρωποι συνθέτουν αυτό που αργότερα θα γίνει το πνευματικό προϊόν της κοινότητας. Και βέβαια η ομήγυρη αναπλάθει και αναπροσαρμόζει την παράδοση. Και φυσικά ο καθένας που τραγουδούσε ένα τραγούδι το άλλαζε κάποια φορά γιατί δεν το θυμόταν. Αλλά και κάποιες φορές το τραγούδι άλλαζε από τον τραγουδιστή γιατί πολύ απλά ήθελε να το προσαρμόσει στη δική του ψυχική ιδιοσυγκρασία.
Πώς μυήθηκες στα μυστικά και στους κώδικές τους;
Ο πρώτος άνθρωπος που άκουγα να τραγουδά κλέφτικα τραγούδια ήταν ο πατέρας μου. Τον άκουγα κι ανέβαινα κι εγώ στα βουνά μαζί με τους κλέφτες. Ζούσα τον κάθε στίχο. Ζούσα την κάθε εικόνα. Γινόμουν κι εγώ ένα μικρό κλεφτόπουλο και έτρεχε η φαντασία μου μαζί με την πέρδικα όπου ο ποιητάρης την ρωτούσε αν είδε τους Κολοκοτρωναίους. Έτσι από τα χρόνια του δημοτικού χωρίς να το πολυκαταλάβω βγήκα και τα τραγούδησα δημόσια κι έκανα μάλιστα και αρκετές ηχογραφήσεις.
Ποιους θεωρείς ως μεγάλους μαστόρους και «δασκάλους» του είδους;
Στη Δισκογραφία ξεχωρίζω τον Γιώργο Παπασιδέρη, τον Δημήτρη Αραπάκη, τον Αλέκο Κιτσάκη και τον Τάκη Καρναβά.
Έχουν θέση αυτά τα τραγούδια στη σύγχρονη πραγματικότητα; Μπορούν να συγκινήσουν και να εμπνεύσουν τους νεότερους ακροατές;
Φυσικά. Αυτά τα τραγούδια είναι ανώτερα πνευματικά προϊόντα. Ίσα ίσα που επιβάλλεται να ανατρέχουμε σε αυτά. Είναι θεμελιώδη. Πως θα πάμε παρακάτω; Με την παράδοση κρατάμε αυτό που έχουμε και προσθέτουμε αυτό που δημιουργούμε. Η παράδοση είναι η αλυσίδα που συνδέει τις γενιές μεταξύ τους.
Ποια είναι η ιδιαιτερότητα των κλέφτικων τραγουδιών;
Οι Έλληνες μετά την οθωμανική κατάκτηση βρέθηκαν υπόδουλοι. Βρέθηκαν απέναντι σ’ ένα αρνητικό κράτος. Ήταν κοινωνικές ομάδες στο περιθώριο που στήριξαν την ομαδική τους λειτουργία στην παράδοση. Τα κλέφτικα τραγούδια φτιάχτηκαν από ανθρώπους που ήξεραν να φτιάχνουν τραγούδια. Ήξεραν να συνδυάζουν τους ήχους. Σ' εκείνες τις κλειστές ομάδες υπήρχαν άνθρωποι με ιδιαίτερες αρετές. Είχαν ιδιαίτερη ψυχική ιδιοσυγκρασία, χωρίς να έχουν ωστόσο τη συνείδηση του δημιουργού. Απλά αυτοί οι άνθρωποι συνθέτουν αυτό που αργότερα θα γίνει το πνευματικό προϊόν της κοινότητας. Και βέβαια η ομήγυρη αναπλάθει και αναπροσαρμόζει την παράδοση. Και φυσικά ο καθένας που τραγουδούσε ένα τραγούδι το άλλαζε κάποια φορά γιατί δεν το θυμόταν. Αλλά και κάποιες φορές το τραγούδι άλλαζε από τον τραγουδιστή γιατί πολύ απλά ήθελε να το προσαρμόσει στη δική του ψυχική ιδιοσυγκρασία.
Πώς μυήθηκες στα μυστικά και στους κώδικές τους;
Ο πρώτος άνθρωπος που άκουγα να τραγουδά κλέφτικα τραγούδια ήταν ο πατέρας μου. Τον άκουγα κι ανέβαινα κι εγώ στα βουνά μαζί με τους κλέφτες. Ζούσα τον κάθε στίχο. Ζούσα την κάθε εικόνα. Γινόμουν κι εγώ ένα μικρό κλεφτόπουλο και έτρεχε η φαντασία μου μαζί με την πέρδικα όπου ο ποιητάρης την ρωτούσε αν είδε τους Κολοκοτρωναίους. Έτσι από τα χρόνια του δημοτικού χωρίς να το πολυκαταλάβω βγήκα και τα τραγούδησα δημόσια κι έκανα μάλιστα και αρκετές ηχογραφήσεις.
Ποιους θεωρείς ως μεγάλους μαστόρους και «δασκάλους» του είδους;
Στη Δισκογραφία ξεχωρίζω τον Γιώργο Παπασιδέρη, τον Δημήτρη Αραπάκη, τον Αλέκο Κιτσάκη και τον Τάκη Καρναβά.
Έχουν θέση αυτά τα τραγούδια στη σύγχρονη πραγματικότητα; Μπορούν να συγκινήσουν και να εμπνεύσουν τους νεότερους ακροατές;
Φυσικά. Αυτά τα τραγούδια είναι ανώτερα πνευματικά προϊόντα. Ίσα ίσα που επιβάλλεται να ανατρέχουμε σε αυτά. Είναι θεμελιώδη. Πως θα πάμε παρακάτω; Με την παράδοση κρατάμε αυτό που έχουμε και προσθέτουμε αυτό που δημιουργούμε. Η παράδοση είναι η αλυσίδα που συνδέει τις γενιές μεταξύ τους.
Το παραδοσιακό τραγούδι γνώρισε στιγμές άνθησης αλλά και «κακοποίησης» στο διάβα των καιρών. Από τη μια είχαμε σημάδια μιας άνευρης, σοβαροφανούς επανάληψης των κλασικών δομών του και από την άλλη μια ευτελή αντιμετώπιση των χαρακτηριστικών που κάποιοι τη χρησιμοποίησαν ως άλλοθι για τα να «καλύψουν» τις προχειροδουλειές τους. Ποιο μπορεί αλλά και πρέπει να είναι το «μετά» αυτού του ρεπερτορίου.
Το τραγούδι κάθε φορά μας καθρεφτίζει. Όταν μια κοινωνία είναι στο «δε βαριέσαι» κι έχουν όλοι το μυαλό τους στις ρεμούλες και στο να καταναλώνουν φτηνά προϊόντα ενός άθλιου συστήματος τι να περιμένουμε; Το μαζικό τραγούδι δεν μπορεί παρά να είναι σκουπιδοτράγουδο. Βέβαια κι αυτή την τελευταία περίοδο της μεγάλης πτώσης και παρακμής υπήρξαν πολλές εξαιρέσεις. Νέα παιδιά που έπιασαν το κλαρίνο, τον ταμπουρά, το βιολί. Βλέπω σε κάθε περίπτωση αισιόδοξα το μέλλον.
Στο χώρο σου έχεις το προνόμιο να είσαι αναγνωρίσιμος και να σε τιμούν τόσο το κοινό όσο και ομότεχνοί σου. Βλέπεις άλλους συνεχιστές της σχολής αυτής;
Βεβαίως. Υπάρχουν εξαιρετικοί τραγουδιστές όπως ο Μάνος Κουτσαγγελίδης, ο Χρήστος Τσιτσιμίκας και ο Θεόφιλος Κολοτούρος.
Τι ξεχωριστό θα έχει η παράσταση στο Badminton;
Καταρχήν θα έχει το μεράκι του Βαγγέλη Τσιμπούρη που επιμελήθηκε τα χορευτικά και του φίλου μου συνθέτη Μιχάλη Κουμπιού που είναι η ψυχή του όλου εγχειρήματος.
Τα επόμενα βήματά σου;
Θέλω να τραγουδήσω τα τραγούδια σύγχρονων ανθρώπων που έχουν σοβαρές αναφορές στην παράδοσή μας. Θέλω να τραγουδήσω τραγούδια του Παντελή Θαλασσινού, του Νίκου Τάτση, του Ορφέα Περίδη, του Μιχάλη Κουμπιού, του Σωκράτη Μάλαμα, του Νίκου Ξυδάκη. Τραγούδια που εδώ και πολλά χρόνια τραγουδώ για μένα και τους φίλους μου. Μάλιστα πολλά απ’ αυτά τα θεωρώ κομμάτια της παράδοσης των βουνών και των λόγγων, αλλά και των ελληνικών θαλασσών. Και νομίζω πως είναι καιρός να αρχίσω να ενσωματώνω κάποια απ’ αυτά στα γαμήλια γλέντια και τα πανηγύρια που θα συνεχίσω να υπηρετώ.
Θα ήθελες να δοκιμαστείς σε πράγματα εκτός των «κεκτημένων» σου;
Είμαι ανοιχτός. Κι ακριβώς επειδή είμαι ανοιχτός συνεργάστηκα δισκογραφικά με τον Νίκο Μαμαγκάκη, τον Χρήστο Νικολόπουλο, την Εστουδιαντίνα και τον Γιώργο Νταλάρα.
Φωτογραφίες Μάρω Κουρή
Οι συντελεστές της παράστασης «1821 ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ» πέρασαν από το ναό του Δία με τα Κορινθιακά κιονόκρανα για ένα τάμα. Ο Παναγιώτης Λάλεζας φιγουράρει με τον Μιχάλη Κουμπιό που έχει την καλλιτεχνική επιμέλεια και τον κλαρινίστα Αλέξανδρο Αρκαδόπουλο. Επίσης διακρίνεται με το νταούλι ο Βασίλης Τσιμπούρης που έχει την επιμέλεια των χορευτικών συγκροτημάτων.
