Ο ελληνικών καταβολών τραγουδοποιός Shantel έγινε ευρέως γνωστός ως δημιουργός του Disco Partizani κι «εμπνευστής» της Balkan pop μουσικής. Λίγο πριν τις επόμενες εμφανίσεις του στο Gazarte, o Shantel μας επισκέφτηκε στα γραφεία του Ogdoo Music Group, παρέα με την Αρετή Κετιμέ, η οποία συμμετέχει, μεταξύ άλλων, στη νέα δισκογραφική δουλειά του, με τίτλο «Viva Diaspora».
Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, o Shantel μίλησε για τη δουλειά αυτή, τις ελληνικές καταβολές του, τον τρόπο που τα media αντιμετώπισαν την κρίση στην Ελλάδα, τον τρόπο που βλέπει ο ίδιος τη χώρα μας, τους «δικούς μας» με τους οποίους συνεργάστηκε και άλλα, πολλά και ενδιαφέροντα. Ο λόγος στον τραγουδοποιό:
Πώς ξεκίνησες με τη Balkan pop;
Ο περισσότερος κόσμος με γνωρίζει από τη Βαλκανική ποπ με την οποία ασχολήθηκα σχεδόν τυχαία. Ήταν μια ιδέα που είχα ειδικά μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, όταν η ηπειρωτική Ευρώπη έγινε κάτι σαν πολιτιστικό καζάνι. Το να συνδυάσω ανατολικά ευρωπαϊκά στοιχεία με την κουλτούρα των κλαμπ και της ηλεκτρονικής μουσικής, σε έναν εορταστικό, ζωντανό ήχο, έγινε κάτι ιδιαίτερα δημοφιλές. Όταν το Disco Partizani έγινε νούμερο ένα στην Τουρκία και μπήκε στα top ten πολλών άλλων χωρών, βρέθηκα ξαφνικά σαν μέσα σε τρένο που τρέχει. Έκανα πάνω από 250 εμφανίσεις μέσα σε ένα χρόνο. Πήγα στην Ιαπωνία, στις ΗΠΑ, στον Καναδά και αλλού και έγινα το στερεότυπο ενός πράγματος που δε μπορούσα να ελέγξω. Το ξεκίνησα καθώς η ταυτότητά μου είναι κάπως μπερδεμένη
Τι εννοείς ακριβώς;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Γερμανία, ήμουν θα έλεγα ο μέσος γερμανός έφηβος, αλλά από τη μεριά της μητέρας μου είχα Ρουμανoεβραϊκή καταγωγή, ο πατέρας μου είναι Ελληνογερμανός. Δυσκολεύτηκα να βρω την ταυτότητά μου, την κουλτούρα μου. Έτσι, η Balkan pop ήταν ένας φανταστικός τρόπος να δημιουργήσω μια εικονική ταυτότητα. Για μένα, ήταν ο πιο ευρωπαϊκός ήχος που είχαμε. Πριν απ’ αυτό, στην Ευρώπη μουσικά ήμασταν μια κόπια Αγγλοαμερικανικών mainstream κλισέ. Και δεν είναι απαραίτητα κακό, βέβαια, καθώς όλοι μάθαμε απ’ αυτό, κι εγώ ο ίδιος υπήρξα μεγάλος θαυμαστής αυτής της μουσικής. Όταν λοιπόν, ξεκίνησε όλο αυτό αναρωτήθηκα πως θα μπορούσα να δημιουργήσω μια καλύτερη φόρμουλα που να ενώνει την παραδοσιακή μουσική και αυτό που αποκαλούμε ποπ κουλτούρα. Ανέκαθεν αγαπούσα τη μουσική της Σμύρνης, αυτή τη μυστήρια, ευαίσθητη ακουστική, τον παραδοσιακό ήχο, τις ρίζες, το ρεμπέτικο, τα τραγούδια της Μικράς Ασίας κτλ, αλλά επίσης αγαπούσα την ποπ και την ηλεκτρονική μουσική.
Ένιωσες ποτέ ότι δε ξέρεις προς τα πού να κινηθείς;
Όχι, για μένα ήταν πολύ απλό και εύκολο. Μπορώ να τα συνδυάσω, αν και συνειδητοποίησα πως είχα δημιουργήσει μια νέα φόρμουλα χρόνια αργότερα. Μπορώ να παίξω ένα κομμάτι πολύ αγνά, πολύ παραδοσιακά, αλλά μπορώ να του δώσω και απίστευτη ενέργεια, να το παρουσιάσω μοντέρνο. Και δε μπερδεύω το ακροατήριό μου, γιατί η «φίρμα Shantel» μου δίνει το πλεονέκτημα να τα κάνω και τα δυο ταυτόχρονα. Πάντως, είμαι εναντίον της κατηγορίας «world music». Δε μου αρέσει η εθνικιστική προσέγγιση. Για μένα υπάρχει καλή και κακή μουσική. Δεν κρίνω με βάση τις χώρες, τα έθνη ή τις θρησκείες. Ειδικά στη Βορειοδυτική Ευρώπη πρέπει να ξεφορτωθούμε τη στενόμυαλη οπτική, να κατηγοριοποιούμε τη μουσική με βάση εθνικά ή πολιτιστικά δεδομένα. Πάντα αναρωτιόμουν γιατί όταν ακούω το ραδιόφωνο του BBC ή άλλο mainstream Γερμανικό ραδιόφωνο, μπορώ άνετα να ακούσω ένα κομμάτι μπλουζ του Missisipi, ή country μουσική γενικότερα, η οποία είναι παραδοσιακή, αλλά αποκλείεται να ακούσω ένα παραδοσιακό ελληνικό κομμάτι. Η μόνη πιθανότητα για κάτι τέτοιο θα ήταν κάποια ειδική, επετειακή παραγωγή και πάλι θα περιορίζονταν στο Ζορμπά ή στο συρτάκι. Τίποτα άλλο.
Έτσι αποφάσισες να κάνεις το «Viva Diaspora»;
Καθώς η μετανάστευση και η ζωή στη διασπορά είναι υπόθεση και της δικής μου οικογένειας, αποφάσισα να κάνω το Viva Diaspora. Όταν σκεφτόμουν το επόμενο βήμα μου, είχα πάντα στο μυαλό μου να κάνω κάτι με την Αθήνα. Κι αυτό γιατί, παρ’ όλη την αρνητική δημοσιότητα, η Αθήνα είναι η πιο ενδιαφέρουσα πόλη της Ευρώπης αυτή τη στιγμή. Για δυο χρόνια περίπου πηγαινοερχόμουν συναντώντας ανθρώπους, μουσικούς, κάνοντας συνεργασίες. Συνάντησα την Αρετή Κετιμέ, η οποία έγινε το δεξί μου χέρι, όσον αφορά στα παλιά τραγούδια της Μικράς Ασίας, τις κλίμακες κτλ. Κάτι μαγικό για μένα! Κι εκείνη το κατέχει σε τεράστιο βαθμό.
Ποιο ήταν το ζητούμενό σου;
Ειδικά σήμερα, που έχουμε να αντιμετωπίσουμε το διηπειρωτικό δράμα των προσφύγων, πρέπει να κατανοήσουμε καλά τι συμβαίνει στην Ευρώπη. Πρέπει να σου πω ότι τα νέα που λαμβάναμε στη Γερμανία κάθε μέρα σχετικά με την κρίση στην Ελλάδα, με άφηναν άφωνο! «Οι Έλληνες κάνουν αυτό, οι Έλληνες κάνουν εκείνο, δε θέλουν να δουλέψουν και να πληρώσουν φόρους, κι αυτό είναι κακό για σας, πρέπει να τους πετάξουμε έξω» και άλλα τέτοια. Ασταμάτητα και επαναλαμβανόμενα. Το ζητούμενο ήταν να δείξω πώς η κουλτούρα - και στην περίπτωσή μου η μουσική - μπορεί να επηρεάσει αυτές τις μεγάλες παρεξηγήσεις. Είναι τρομακτικό γιατί εμείς ζούμε σε μια φυσιολογική χώρα, κι εννοώ ότι στη Γερμανία κανείς δεν πεινάει ή κάτι τέτοιο και πάλι όμως υπάρχουν συνεχώς μεγάλα παράπονα. Και φυσικά, υπάρχει έλλειψη πολιτισμικής κατανόησης γενικότερα. Θα έλεγα ότι η μετανάστευση έχει μια θετική επίδραση σε όλες τις κουλτούρες, καθώς συνεισφέρει. Χρησιμοποίησα αυτό το θέμα, Αθήνα, Γερμανία και ο υπόλοιπος κόσμος, σαν μια πολιτιστική ανταλλαγή. Βρισκόμουν στη Γερμανία και μιλούσα συνέχεια για την Αθήνα και την Ελλάδα. Τι είναι πραγματικότητα και τι βλακείες των μέσων ενημέρωσης. Και φυσικά, τα συνέδεσα όλα με μουσική. Γι’ αυτό η πρώτη κυκλοφορία από το δίσκο ήταν το τραγούδι «East & West». Αποφασίσαμε να του κάνουμε κι ένα video clip, για να δείξουμε τα πρόσωπα της Ελλάδας, να πούμε «ορίστε, αυτοί είναι οι άνθρωποι που κρίνετε». Δεν υπολόγισα σωστά την επίδραση που θα είχε αυτό πάντως, γιατί όταν τα νέα άρχισαν να γίνονται χειρότερα από την Ελλάδα, τα μέσα άρχισαν να μου τηλεφωνούν ζητώντας δηλώσεις μου. Ήθελαν να μάθουν τη γνώμη μου για το ελληνικό ζήτημα και πως αυτό θα επηρέαζε τη γενική οικονομική κατάσταση. Ήταν ένα περιπετειώδες ταξίδι, θα έλεγα, και ο δίσκος αυτός είναι το soundtrack της περιόδου που διανύουμε.
Πού ηχογραφήθηκε το «Viva Diaspora»;
Ηχογραφήσαμε στα Sierra Studios, εντυπωσιάστηκα! Δεν υπάρχουν τέτοια στούντιο στην Ευρώπη πια. Τα Sierra έχουν τη μυρωδιά του βιντάζ. Αν μπορείς να ηχογραφείς έτσι, είσαι ευλογημένος. Μάλιστα, ζήτησα από μια ομάδα της γερμανικής τηλεόρασης και του πολιτιστικού καναλιού της Γαλλίας να έρθουν να ρίξουν μια ματιά, όσο κάναμε τις ηχογραφήσεις, να έχουν μια εικόνα της τοπικής σκηνής και μια καλύτερη αντίληψη του τι συμβαίνει.
Ήρθαν;
Ναι, φυσικά. Είμαι αρκετά σκληρός με τα media στη Γερμανία. Τους είπα πως τους περασμένους μήνες έριξαν αρκετή λάσπη στην Ελλάδα και τώρα ήρθε η ώρα να κάνουν και κάτι για καλό.
Είπες πως η Αθήνα είναι η πιο ενδιαφέρουσα πόλη της Ευρώπης αυτή τη στιγμή. Τι είναι αυτό που την κάνει ενδιαφέρουσα;
Η γνώμη μου είναι υποκειμενική, μπορεί και να κάνω λάθος, δε ξέρω. Αλλά, έχω την αίσθηση πως εδώ, σε ένα τόσο μεσογειακό χώρο, οι δημιουργικοί άνθρωποι, ασχέτως καταγωγής, μπορούν να ζήσουν υπό υγιείς συνθήκες. Το Βερολίνο ήταν κάποτε ένα τέτοιο μέρος. Η Αθήνα είναι ακόμα φτηνότερη, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Ξέρω πολλούς καλλιτέχνες, νέους ανθρώπους, που έρχονται εδώ, νοικιάζουν ένα φτηνό διαμέρισμα και ζουν, δημιουργώντας. Ζωγραφίζουν, κάνουν μουσική… Υπάρχει μεγάλη πολιτισμική δραστηριότητα. Η «dOCUMENTA» θα έρθει στην Αθήνα το 2017, νομίζω. Είναι η μεγαλύτερη έκθεση σύγχρονης τέχνης παγκοσμίως. Επίσης, το «Geo Magazine» θα κάνει ένα τεύχος ειδικά για την Αθήνα. Θα κυκλοφορήσει το Δεκέμβρη ή το Γενάρη. Ήμουν μαζί τους όταν ήρθαν για το ρεπορτάζ. Επισκεφτήκαμε γειτονιές, εστιατόρια, διάφορους χώρους. Ολόκληρο το περιοδικό θα είναι αφιερωμένο στην Αθήνα. Αν ρωτήσεις μια οποιαδήποτε καθημερινή εφημερίδα της Γερμανίας ποια είναι η πιο ζωντανή πόλη, η απάντηση θα είναι Αθήνα. Κι αυτό είναι ένα από τα θετικά της κρίσης. Φυσικά, συμφωνώ γιατί γνωρίζω τις άλλες πόλεις. Έχω ζήσει και δουλέψει στο Παρίσι, στο Βερολίνο, παίζω δυο φορές το χρόνο στο Λονδίνο και ξέρω πως διαλύθηκαν τα πάντα εκεί. Τόσο απλά.
Τι συμβαίνει στις χώρες αυτές δηλαδή;
Δεν γίνονται πλέον καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Είναι υπερβολικά ακριβά. Αν θες να δημιουργήσεις κουλτούρα υψηλής ποιότητας, πρέπει να χτίσεις τα πάντα βήμα – βήμα. Κατά συνέπεια, χρειάζεται κατάλληλο περιβάλλον. Σε ευρωπαϊκές πόλεις όπως το Βερολίνο, το Παρίσι και το Λονδίνο, τίποτα δε χτίζεται πια. Λένε «αυτό είναι το προϊόν, πουλάει, μπορούμε να βγάλουμε τόσα λεφτά σε τόσο χρόνο, τέλος». Και όταν τελειώνει, έρχεται το επόμενο προϊόν. Όμως έτσι δε χτίζεις τίποτα σταθερό, δεν υπάρχει βάση. Τα πάντα έχουν αλλάξει και στην Κωνσταντινούπολη επίσης. Παλιότερα έκανα πολλά πράγματα εκεί, όμως με την πολιτική κατάσταση η πόλη άλλαξε δραματικά.
Υπάρχουν κι εδώ πάρα πολλά προβλήματα που απασχολούν τον κόσμο, όμως.
Φυσικά, και γνωρίζω πως είναι τεράστια. Ειδικά στη μουσική σκηνή, ακούω τόσο στενάχωρες ιστορίες σχετικά με το πώς δουλεύουν οι άνθρωποι, πως τα μαγαζιά και οι παραγωγές διοικούνται από συγκεκριμένη μερίδα παραγωγών κι αν θες να επωφεληθείς, πρέπει να είσαι μέρος του συστήματος, αλλιώς είσαι έξω από το χάρτη. Υπάρχουν κάποιες προοπτικές σ’ αυτό, αλλά κατά την άποψή μου, και ίσως είμαι και κάπως αφελής, νομίζω πως από εδώ και πέρα τα πράγματα θα φτιάξουν και αν οργανωθούν με σωστό τρόπο, ό,τι και να σημαίνει αυτό, θα δημιουργηθεί μια γερή βάση.
Μίλησέ μου για τον Έλληνα παππού σου και τις ρίζες σου.
Ο παππούς μου ήταν ένα χαρακτηριστικό πρόσωπο της εποχής του. Έφυγε από την πατρίδα του εξ' αιτίας οικονομικών δυσχερειών και ξεκίνησε μια νέα ζωή στη Γερμανία, ως εργάτης σε κατασκευαστικές, υπό κακές συνθήκες. Και φυσικά, τότε δε μπορούσαν να αναδείξουν την πολιτιστική τους ταυτότητα. Υπήρχε μεν αφομοίωση, αλλά με αγενή τρόπο θα έλεγα. Βέβαια, η Γερμανία ήταν η βασικότερη χώρα της Ευρώπης που υποδέχτηκε πολλούς εργάτες – μετανάστες, όμως υπήρχε καθημερινός ρατσισμός, δυσκολίες… Η κουλτούρα καθενός δε μπορούσε να εκφραστεί, δεν υπήρχε. Για μένα ως παιδί, ήταν δύσκολο να το διαχειριστώ. Ακόμα και στο σχολείο, οι συμμαθητές μου πάντα έλεγαν «η οικογένειά σου είναι διαφορετική, δεν είσαι εντελώς γερμανός, κοίτα τη μητέρα σου, έχει μαύρα μαλλιά, ίσως είναι Εβραία ή Ιταλίδα»…
Είναι από τη Ρουμανία, μου είπες, σωστά;
Είναι Εβραία Ρουμάνα, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Καθώς μεγαλώνεις, αυτά τα πράγματα γίνονται σημαντικά με κάποιο τρόπο, ενώ ψάχνεις να βρεις την ταυτότητά σου. Όταν κάναμε ταξίδια στη Δράμα, την πόλη καταγωγής του παππού μου, για παράδειγμα, κι άκουγα κι εγώ τα παλιά τραγούδια που άκουγε εκείνος, η μουσική έγινε κάτι σαν ταυτότητα. Μπορούσα να συνδεθώ με τη μουσική, με τη ψυχή της μουσικής. Οι μελωδίες αυτές με άγγιξαν βαθιά και δε μπόρεσα ποτέ να τις ξεχάσω. Στη διάρκεια της ζωής μας ακούμε εκατομμύρια τραγούδια και ξεχνάμε το 98% απ’ αυτά. Το άλλο 2% όμως, μένει για πάντα μέσα σου.
Πώς διαχειρίστηκες αυτή την «ταυτότητα»;
Δεν ήξερα τι να την κάνω. Κάθε φορά που προσπαθούσα να μιλήσω σε κάποιον γι’ αυτό, όλοι έλεγαν «ΟΚ, είναι παλιό, είναι παραδοσιακό, ποιος θέλει να το ακούσει;». Όμως, υπάρχουν άνθρωποι που ασχολούνται με την παράδοση, όπως για παράδειγμα η Εστουδιαντίνα Νέας Ιωνίας Βόλου. Πάντα αγοράζω ότι βρίσκω προς αυτή την κατεύθυνση. Τη νέα ελληνική παράδοση, κατά κάποιο τρόπο.
Πώς σου φάνηκαν οι προσεγγίσεις των μεταγενέστερων;
Άκουγα το υλικό και μου άρεσε, αν και το βρήκα κάπως ακαδημαϊκό. Δε λέω κακό, μη με παρεξηγήσεις. Ξέρω πολύ καλά ότι αυτά τα παιδιά κάνουν τα πάντα με μεγάλο σεβασμό και τεράστια γνώση του αντικειμένου τους. Η μουσική αυτή, έχει την πηγή της σε κάποια τελετουργικά, όπως γιορτές, γεννήσεις, θανάτους κτλ. Όπως και η Balkan και η Ανατολική ευρωπαϊκή μουσική. Επομένως, πρέπει να υπάρχει κάποιος ερωτισμός, λίγο καρύκευμα, δε μπορείς να παίζεις ακαδημαϊκά. Μου έλειψε αυτό το πράγμα, πού είναι η λάμψη, πού είναι η ψυχή της μουσικής; Συζήτησα αυτό το σημείο αρκετά, ειδικά όταν κάναμε ηχογραφήσεις στο στούντιο κι όλοι οι μουσικοί ήρθαν κι έπαιξαν τέλεια, όμως κάτι μου έλειπε. Ήθελα να επαναφέρω τον αυθεντικό ήχο αυτής της μουσικής, αυτό είναι το όνειρό μου.
Ποια είναι η γνώμη σου για την ελληνική μουσική κουλτούρα;
Μπορώ να πω πολύ εύκολα πως η ελληνική μουσική είναι απ’ όλες τις απόψεις μια από τις μεγαλύτερες «πηγές» της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η Βυζαντινή μουσική, το μπουζούκι, όλος αυτός ο πλούτος σας είναι η μεγαλύτερη πηγή.
Ποιοι Έλληνες συμμετείχαν στη δουλειά αυτή;
Προσπάθησα να βρω τους καλύτερους, όπως τους ΤΑΚΙΜ και τον Κωνσταντίνο Φωτιάδη. Ο Κωνσταντίνος είναι πλέον μέλος της μπάντας μου. Τον συνάντησα πριν κάποια χρόνια και είχαμε τόσο καλή χημεία, χωρίς ούτε μία πρόβα, που τον προσκάλεσα να περιοδεύσει μαζί μου. Βρεθήκαμε στη Βιέννη δυο μήνες αργότερα, μπήκε στη μπάντα και κάναμε 40 εμφανίσεις σε όλη την Ευρώπη, που πήγαν φανταστικά. Είναι φοβερός μουσικός, με ευρεία γκάμα. Μπορεί να παίξει παραδοσιακά, αλλά και fusion rock. Μπορεί να παίξει τα πάντα.
Οι Imam Baildi;
Νιώθω μια «σύνδεση» με τα παιδιά των Imam Baildi, γιατί έχουν την ίδια προσέγγιση πάνω στην παράδοση. Τους είδα να παίζουν εκτός Ελλάδας και το βρήκα πολύ ενδιαφέρον. Είναι το μόνο σχήμα αυτή τη στιγμή που μπορεί να προσελκύσει ακροατήριο, πέραν των Ελλήνων της διασποράς. Πρώτη φορά συναντηθήκαμε το 2006, όταν έκανα ένα πάρτι για την κυκλοφορία του Disko Partizani στην Αθήνα. Θυμάμαι ήταν μια πολύ κακή παραγωγή, τίποτα δεν δούλεψε σωστά, αλλά είχε πλάκα. Στο τέλος της βραδιάς δούλευε μόνο ένα μόνιτορ, εγώ έπαιζα μουσική, όλοι ήταν μεθυσμένοι και μέσα σ’ όλα αυτά γνώρισα τα αδέρφια Ορέστη και Λύσανδρο Φαληρέα. Μου είπαν «Σ’ αγαπάμε, αλλά έχουμε θυμώσει, γιατί είχαμε κάνει κι εμείς το «Φύγε κι άσε με», όμως εσύ το έβγαλες πρώτος» (γέλια).
Ποιους άλλους βρίσκεις ενδιαφέροντες ως καλλιτέχνες στην Ελλάδα;
Δε γνωρίζω πάρα πολλούς, δεν προλαβαίνω να παρακολουθήσω τα τεκταινόμενα. Συνάντησα αρκετούς Έλληνες καλλιτέχνες τους τελευταίους μήνες, αλλά τα πράγματα αλλάζουν πολύ γρήγορα κι αυτό είναι ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο της Αθήνας. Υπάρχουν νέα πρόσωπα κάθε βδομάδα.
Έχεις άλλα σχέδια για συνεργασίες με Έλληνες;
Όχι. Για την ακρίβεια, δε σκέφτομαι πολύ τις συνεργασίες. Ακόμα και η συνεργασία μου με την Αρετή Κετιμέ ήταν πολύ αυθόρμητη. Για μένα, ήταν κάτι φυσικό, που ήρθε τη σωστή στιγμή.
Πώς φάνηκε στον κύκλο σου η ιδέα του «Viva Diaspora» πριν ακόμα το εκδόσεις;
Θυμάμαι πως όταν κυκλοφόρησε Disko Partizani, που στην Ελλάδα εκδόθηκε από τη Sony, νομίζω, και είχα κάποια τραγούδια ήδη έτοιμα, όπωςτο «Θα σπάσω κούπες» και το «Φύγε κι άσε με», πολλοί μου έλεγαν «δε μπορείς να το κάνεις αυτό, δε ξέρουμε κατά πόσο το ελληνικό κοινό θα δεχτεί την προσέγγισή σου» και άλλα τέτοια. Το φοβόντουσαν πολύ, ίσως και λόγω της ΑΕΠΙ.
Πώς πάει το «Viva Dispora» στα charts;
Κυκλοφόρησε πρόσφατα και πήγε κατ’ ευθείαν στα Γερμανικά ποπ τσαρτς. Λίγες μέρες πριν μπήκε και στα τσαρτς της Ελβετίας. Κάνουμε τις εκδόσεις βήμα - βήμα, κυκλοφορεί σε κάθε χώρα ξεχωριστά. Θα κυκλοφορήσει στην Αυστρία τις επόμενες μέρες, μετά στη Γαλλία κτλ.
Όμως, δεν έχει εκδοθεί ακόμα στην Ελλάδα, σωστά;
Όχι ακόμα, ελπίζω όμως πως θα εκδοθεί σύντομα. Ήδη μιλάω με κάποιους ανθρώπους - θα δούμε.
Shantel, σ’ ευχαριστούμε πολύ!
Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, o Shantel μίλησε για τη δουλειά αυτή, τις ελληνικές καταβολές του, τον τρόπο που τα media αντιμετώπισαν την κρίση στην Ελλάδα, τον τρόπο που βλέπει ο ίδιος τη χώρα μας, τους «δικούς μας» με τους οποίους συνεργάστηκε και άλλα, πολλά και ενδιαφέροντα. Ο λόγος στον τραγουδοποιό:
Πώς ξεκίνησες με τη Balkan pop;
Ο περισσότερος κόσμος με γνωρίζει από τη Βαλκανική ποπ με την οποία ασχολήθηκα σχεδόν τυχαία. Ήταν μια ιδέα που είχα ειδικά μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, όταν η ηπειρωτική Ευρώπη έγινε κάτι σαν πολιτιστικό καζάνι. Το να συνδυάσω ανατολικά ευρωπαϊκά στοιχεία με την κουλτούρα των κλαμπ και της ηλεκτρονικής μουσικής, σε έναν εορταστικό, ζωντανό ήχο, έγινε κάτι ιδιαίτερα δημοφιλές. Όταν το Disco Partizani έγινε νούμερο ένα στην Τουρκία και μπήκε στα top ten πολλών άλλων χωρών, βρέθηκα ξαφνικά σαν μέσα σε τρένο που τρέχει. Έκανα πάνω από 250 εμφανίσεις μέσα σε ένα χρόνο. Πήγα στην Ιαπωνία, στις ΗΠΑ, στον Καναδά και αλλού και έγινα το στερεότυπο ενός πράγματος που δε μπορούσα να ελέγξω. Το ξεκίνησα καθώς η ταυτότητά μου είναι κάπως μπερδεμένη
Τι εννοείς ακριβώς;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Γερμανία, ήμουν θα έλεγα ο μέσος γερμανός έφηβος, αλλά από τη μεριά της μητέρας μου είχα Ρουμανoεβραϊκή καταγωγή, ο πατέρας μου είναι Ελληνογερμανός. Δυσκολεύτηκα να βρω την ταυτότητά μου, την κουλτούρα μου. Έτσι, η Balkan pop ήταν ένας φανταστικός τρόπος να δημιουργήσω μια εικονική ταυτότητα. Για μένα, ήταν ο πιο ευρωπαϊκός ήχος που είχαμε. Πριν απ’ αυτό, στην Ευρώπη μουσικά ήμασταν μια κόπια Αγγλοαμερικανικών mainstream κλισέ. Και δεν είναι απαραίτητα κακό, βέβαια, καθώς όλοι μάθαμε απ’ αυτό, κι εγώ ο ίδιος υπήρξα μεγάλος θαυμαστής αυτής της μουσικής. Όταν λοιπόν, ξεκίνησε όλο αυτό αναρωτήθηκα πως θα μπορούσα να δημιουργήσω μια καλύτερη φόρμουλα που να ενώνει την παραδοσιακή μουσική και αυτό που αποκαλούμε ποπ κουλτούρα. Ανέκαθεν αγαπούσα τη μουσική της Σμύρνης, αυτή τη μυστήρια, ευαίσθητη ακουστική, τον παραδοσιακό ήχο, τις ρίζες, το ρεμπέτικο, τα τραγούδια της Μικράς Ασίας κτλ, αλλά επίσης αγαπούσα την ποπ και την ηλεκτρονική μουσική.
Ένιωσες ποτέ ότι δε ξέρεις προς τα πού να κινηθείς;
Όχι, για μένα ήταν πολύ απλό και εύκολο. Μπορώ να τα συνδυάσω, αν και συνειδητοποίησα πως είχα δημιουργήσει μια νέα φόρμουλα χρόνια αργότερα. Μπορώ να παίξω ένα κομμάτι πολύ αγνά, πολύ παραδοσιακά, αλλά μπορώ να του δώσω και απίστευτη ενέργεια, να το παρουσιάσω μοντέρνο. Και δε μπερδεύω το ακροατήριό μου, γιατί η «φίρμα Shantel» μου δίνει το πλεονέκτημα να τα κάνω και τα δυο ταυτόχρονα. Πάντως, είμαι εναντίον της κατηγορίας «world music». Δε μου αρέσει η εθνικιστική προσέγγιση. Για μένα υπάρχει καλή και κακή μουσική. Δεν κρίνω με βάση τις χώρες, τα έθνη ή τις θρησκείες. Ειδικά στη Βορειοδυτική Ευρώπη πρέπει να ξεφορτωθούμε τη στενόμυαλη οπτική, να κατηγοριοποιούμε τη μουσική με βάση εθνικά ή πολιτιστικά δεδομένα. Πάντα αναρωτιόμουν γιατί όταν ακούω το ραδιόφωνο του BBC ή άλλο mainstream Γερμανικό ραδιόφωνο, μπορώ άνετα να ακούσω ένα κομμάτι μπλουζ του Missisipi, ή country μουσική γενικότερα, η οποία είναι παραδοσιακή, αλλά αποκλείεται να ακούσω ένα παραδοσιακό ελληνικό κομμάτι. Η μόνη πιθανότητα για κάτι τέτοιο θα ήταν κάποια ειδική, επετειακή παραγωγή και πάλι θα περιορίζονταν στο Ζορμπά ή στο συρτάκι. Τίποτα άλλο.
Έτσι αποφάσισες να κάνεις το «Viva Diaspora»;
Καθώς η μετανάστευση και η ζωή στη διασπορά είναι υπόθεση και της δικής μου οικογένειας, αποφάσισα να κάνω το Viva Diaspora. Όταν σκεφτόμουν το επόμενο βήμα μου, είχα πάντα στο μυαλό μου να κάνω κάτι με την Αθήνα. Κι αυτό γιατί, παρ’ όλη την αρνητική δημοσιότητα, η Αθήνα είναι η πιο ενδιαφέρουσα πόλη της Ευρώπης αυτή τη στιγμή. Για δυο χρόνια περίπου πηγαινοερχόμουν συναντώντας ανθρώπους, μουσικούς, κάνοντας συνεργασίες. Συνάντησα την Αρετή Κετιμέ, η οποία έγινε το δεξί μου χέρι, όσον αφορά στα παλιά τραγούδια της Μικράς Ασίας, τις κλίμακες κτλ. Κάτι μαγικό για μένα! Κι εκείνη το κατέχει σε τεράστιο βαθμό.
Ποιο ήταν το ζητούμενό σου;
Ειδικά σήμερα, που έχουμε να αντιμετωπίσουμε το διηπειρωτικό δράμα των προσφύγων, πρέπει να κατανοήσουμε καλά τι συμβαίνει στην Ευρώπη. Πρέπει να σου πω ότι τα νέα που λαμβάναμε στη Γερμανία κάθε μέρα σχετικά με την κρίση στην Ελλάδα, με άφηναν άφωνο! «Οι Έλληνες κάνουν αυτό, οι Έλληνες κάνουν εκείνο, δε θέλουν να δουλέψουν και να πληρώσουν φόρους, κι αυτό είναι κακό για σας, πρέπει να τους πετάξουμε έξω» και άλλα τέτοια. Ασταμάτητα και επαναλαμβανόμενα. Το ζητούμενο ήταν να δείξω πώς η κουλτούρα - και στην περίπτωσή μου η μουσική - μπορεί να επηρεάσει αυτές τις μεγάλες παρεξηγήσεις. Είναι τρομακτικό γιατί εμείς ζούμε σε μια φυσιολογική χώρα, κι εννοώ ότι στη Γερμανία κανείς δεν πεινάει ή κάτι τέτοιο και πάλι όμως υπάρχουν συνεχώς μεγάλα παράπονα. Και φυσικά, υπάρχει έλλειψη πολιτισμικής κατανόησης γενικότερα. Θα έλεγα ότι η μετανάστευση έχει μια θετική επίδραση σε όλες τις κουλτούρες, καθώς συνεισφέρει. Χρησιμοποίησα αυτό το θέμα, Αθήνα, Γερμανία και ο υπόλοιπος κόσμος, σαν μια πολιτιστική ανταλλαγή. Βρισκόμουν στη Γερμανία και μιλούσα συνέχεια για την Αθήνα και την Ελλάδα. Τι είναι πραγματικότητα και τι βλακείες των μέσων ενημέρωσης. Και φυσικά, τα συνέδεσα όλα με μουσική. Γι’ αυτό η πρώτη κυκλοφορία από το δίσκο ήταν το τραγούδι «East & West». Αποφασίσαμε να του κάνουμε κι ένα video clip, για να δείξουμε τα πρόσωπα της Ελλάδας, να πούμε «ορίστε, αυτοί είναι οι άνθρωποι που κρίνετε». Δεν υπολόγισα σωστά την επίδραση που θα είχε αυτό πάντως, γιατί όταν τα νέα άρχισαν να γίνονται χειρότερα από την Ελλάδα, τα μέσα άρχισαν να μου τηλεφωνούν ζητώντας δηλώσεις μου. Ήθελαν να μάθουν τη γνώμη μου για το ελληνικό ζήτημα και πως αυτό θα επηρέαζε τη γενική οικονομική κατάσταση. Ήταν ένα περιπετειώδες ταξίδι, θα έλεγα, και ο δίσκος αυτός είναι το soundtrack της περιόδου που διανύουμε.
Πού ηχογραφήθηκε το «Viva Diaspora»;
Ηχογραφήσαμε στα Sierra Studios, εντυπωσιάστηκα! Δεν υπάρχουν τέτοια στούντιο στην Ευρώπη πια. Τα Sierra έχουν τη μυρωδιά του βιντάζ. Αν μπορείς να ηχογραφείς έτσι, είσαι ευλογημένος. Μάλιστα, ζήτησα από μια ομάδα της γερμανικής τηλεόρασης και του πολιτιστικού καναλιού της Γαλλίας να έρθουν να ρίξουν μια ματιά, όσο κάναμε τις ηχογραφήσεις, να έχουν μια εικόνα της τοπικής σκηνής και μια καλύτερη αντίληψη του τι συμβαίνει.
Ήρθαν;
Ναι, φυσικά. Είμαι αρκετά σκληρός με τα media στη Γερμανία. Τους είπα πως τους περασμένους μήνες έριξαν αρκετή λάσπη στην Ελλάδα και τώρα ήρθε η ώρα να κάνουν και κάτι για καλό.
Είπες πως η Αθήνα είναι η πιο ενδιαφέρουσα πόλη της Ευρώπης αυτή τη στιγμή. Τι είναι αυτό που την κάνει ενδιαφέρουσα;
Η γνώμη μου είναι υποκειμενική, μπορεί και να κάνω λάθος, δε ξέρω. Αλλά, έχω την αίσθηση πως εδώ, σε ένα τόσο μεσογειακό χώρο, οι δημιουργικοί άνθρωποι, ασχέτως καταγωγής, μπορούν να ζήσουν υπό υγιείς συνθήκες. Το Βερολίνο ήταν κάποτε ένα τέτοιο μέρος. Η Αθήνα είναι ακόμα φτηνότερη, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Ξέρω πολλούς καλλιτέχνες, νέους ανθρώπους, που έρχονται εδώ, νοικιάζουν ένα φτηνό διαμέρισμα και ζουν, δημιουργώντας. Ζωγραφίζουν, κάνουν μουσική… Υπάρχει μεγάλη πολιτισμική δραστηριότητα. Η «dOCUMENTA» θα έρθει στην Αθήνα το 2017, νομίζω. Είναι η μεγαλύτερη έκθεση σύγχρονης τέχνης παγκοσμίως. Επίσης, το «Geo Magazine» θα κάνει ένα τεύχος ειδικά για την Αθήνα. Θα κυκλοφορήσει το Δεκέμβρη ή το Γενάρη. Ήμουν μαζί τους όταν ήρθαν για το ρεπορτάζ. Επισκεφτήκαμε γειτονιές, εστιατόρια, διάφορους χώρους. Ολόκληρο το περιοδικό θα είναι αφιερωμένο στην Αθήνα. Αν ρωτήσεις μια οποιαδήποτε καθημερινή εφημερίδα της Γερμανίας ποια είναι η πιο ζωντανή πόλη, η απάντηση θα είναι Αθήνα. Κι αυτό είναι ένα από τα θετικά της κρίσης. Φυσικά, συμφωνώ γιατί γνωρίζω τις άλλες πόλεις. Έχω ζήσει και δουλέψει στο Παρίσι, στο Βερολίνο, παίζω δυο φορές το χρόνο στο Λονδίνο και ξέρω πως διαλύθηκαν τα πάντα εκεί. Τόσο απλά.
Τι συμβαίνει στις χώρες αυτές δηλαδή;
Δεν γίνονται πλέον καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Είναι υπερβολικά ακριβά. Αν θες να δημιουργήσεις κουλτούρα υψηλής ποιότητας, πρέπει να χτίσεις τα πάντα βήμα – βήμα. Κατά συνέπεια, χρειάζεται κατάλληλο περιβάλλον. Σε ευρωπαϊκές πόλεις όπως το Βερολίνο, το Παρίσι και το Λονδίνο, τίποτα δε χτίζεται πια. Λένε «αυτό είναι το προϊόν, πουλάει, μπορούμε να βγάλουμε τόσα λεφτά σε τόσο χρόνο, τέλος». Και όταν τελειώνει, έρχεται το επόμενο προϊόν. Όμως έτσι δε χτίζεις τίποτα σταθερό, δεν υπάρχει βάση. Τα πάντα έχουν αλλάξει και στην Κωνσταντινούπολη επίσης. Παλιότερα έκανα πολλά πράγματα εκεί, όμως με την πολιτική κατάσταση η πόλη άλλαξε δραματικά.
Υπάρχουν κι εδώ πάρα πολλά προβλήματα που απασχολούν τον κόσμο, όμως.
Φυσικά, και γνωρίζω πως είναι τεράστια. Ειδικά στη μουσική σκηνή, ακούω τόσο στενάχωρες ιστορίες σχετικά με το πώς δουλεύουν οι άνθρωποι, πως τα μαγαζιά και οι παραγωγές διοικούνται από συγκεκριμένη μερίδα παραγωγών κι αν θες να επωφεληθείς, πρέπει να είσαι μέρος του συστήματος, αλλιώς είσαι έξω από το χάρτη. Υπάρχουν κάποιες προοπτικές σ’ αυτό, αλλά κατά την άποψή μου, και ίσως είμαι και κάπως αφελής, νομίζω πως από εδώ και πέρα τα πράγματα θα φτιάξουν και αν οργανωθούν με σωστό τρόπο, ό,τι και να σημαίνει αυτό, θα δημιουργηθεί μια γερή βάση.
Μίλησέ μου για τον Έλληνα παππού σου και τις ρίζες σου.
Ο παππούς μου ήταν ένα χαρακτηριστικό πρόσωπο της εποχής του. Έφυγε από την πατρίδα του εξ' αιτίας οικονομικών δυσχερειών και ξεκίνησε μια νέα ζωή στη Γερμανία, ως εργάτης σε κατασκευαστικές, υπό κακές συνθήκες. Και φυσικά, τότε δε μπορούσαν να αναδείξουν την πολιτιστική τους ταυτότητα. Υπήρχε μεν αφομοίωση, αλλά με αγενή τρόπο θα έλεγα. Βέβαια, η Γερμανία ήταν η βασικότερη χώρα της Ευρώπης που υποδέχτηκε πολλούς εργάτες – μετανάστες, όμως υπήρχε καθημερινός ρατσισμός, δυσκολίες… Η κουλτούρα καθενός δε μπορούσε να εκφραστεί, δεν υπήρχε. Για μένα ως παιδί, ήταν δύσκολο να το διαχειριστώ. Ακόμα και στο σχολείο, οι συμμαθητές μου πάντα έλεγαν «η οικογένειά σου είναι διαφορετική, δεν είσαι εντελώς γερμανός, κοίτα τη μητέρα σου, έχει μαύρα μαλλιά, ίσως είναι Εβραία ή Ιταλίδα»…
Είναι από τη Ρουμανία, μου είπες, σωστά;
Είναι Εβραία Ρουμάνα, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Καθώς μεγαλώνεις, αυτά τα πράγματα γίνονται σημαντικά με κάποιο τρόπο, ενώ ψάχνεις να βρεις την ταυτότητά σου. Όταν κάναμε ταξίδια στη Δράμα, την πόλη καταγωγής του παππού μου, για παράδειγμα, κι άκουγα κι εγώ τα παλιά τραγούδια που άκουγε εκείνος, η μουσική έγινε κάτι σαν ταυτότητα. Μπορούσα να συνδεθώ με τη μουσική, με τη ψυχή της μουσικής. Οι μελωδίες αυτές με άγγιξαν βαθιά και δε μπόρεσα ποτέ να τις ξεχάσω. Στη διάρκεια της ζωής μας ακούμε εκατομμύρια τραγούδια και ξεχνάμε το 98% απ’ αυτά. Το άλλο 2% όμως, μένει για πάντα μέσα σου.
Πώς διαχειρίστηκες αυτή την «ταυτότητα»;
Δεν ήξερα τι να την κάνω. Κάθε φορά που προσπαθούσα να μιλήσω σε κάποιον γι’ αυτό, όλοι έλεγαν «ΟΚ, είναι παλιό, είναι παραδοσιακό, ποιος θέλει να το ακούσει;». Όμως, υπάρχουν άνθρωποι που ασχολούνται με την παράδοση, όπως για παράδειγμα η Εστουδιαντίνα Νέας Ιωνίας Βόλου. Πάντα αγοράζω ότι βρίσκω προς αυτή την κατεύθυνση. Τη νέα ελληνική παράδοση, κατά κάποιο τρόπο.
Πώς σου φάνηκαν οι προσεγγίσεις των μεταγενέστερων;
Άκουγα το υλικό και μου άρεσε, αν και το βρήκα κάπως ακαδημαϊκό. Δε λέω κακό, μη με παρεξηγήσεις. Ξέρω πολύ καλά ότι αυτά τα παιδιά κάνουν τα πάντα με μεγάλο σεβασμό και τεράστια γνώση του αντικειμένου τους. Η μουσική αυτή, έχει την πηγή της σε κάποια τελετουργικά, όπως γιορτές, γεννήσεις, θανάτους κτλ. Όπως και η Balkan και η Ανατολική ευρωπαϊκή μουσική. Επομένως, πρέπει να υπάρχει κάποιος ερωτισμός, λίγο καρύκευμα, δε μπορείς να παίζεις ακαδημαϊκά. Μου έλειψε αυτό το πράγμα, πού είναι η λάμψη, πού είναι η ψυχή της μουσικής; Συζήτησα αυτό το σημείο αρκετά, ειδικά όταν κάναμε ηχογραφήσεις στο στούντιο κι όλοι οι μουσικοί ήρθαν κι έπαιξαν τέλεια, όμως κάτι μου έλειπε. Ήθελα να επαναφέρω τον αυθεντικό ήχο αυτής της μουσικής, αυτό είναι το όνειρό μου.
Ποια είναι η γνώμη σου για την ελληνική μουσική κουλτούρα;
Μπορώ να πω πολύ εύκολα πως η ελληνική μουσική είναι απ’ όλες τις απόψεις μια από τις μεγαλύτερες «πηγές» της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η Βυζαντινή μουσική, το μπουζούκι, όλος αυτός ο πλούτος σας είναι η μεγαλύτερη πηγή.
Ποιοι Έλληνες συμμετείχαν στη δουλειά αυτή;
Προσπάθησα να βρω τους καλύτερους, όπως τους ΤΑΚΙΜ και τον Κωνσταντίνο Φωτιάδη. Ο Κωνσταντίνος είναι πλέον μέλος της μπάντας μου. Τον συνάντησα πριν κάποια χρόνια και είχαμε τόσο καλή χημεία, χωρίς ούτε μία πρόβα, που τον προσκάλεσα να περιοδεύσει μαζί μου. Βρεθήκαμε στη Βιέννη δυο μήνες αργότερα, μπήκε στη μπάντα και κάναμε 40 εμφανίσεις σε όλη την Ευρώπη, που πήγαν φανταστικά. Είναι φοβερός μουσικός, με ευρεία γκάμα. Μπορεί να παίξει παραδοσιακά, αλλά και fusion rock. Μπορεί να παίξει τα πάντα.
Οι Imam Baildi;
Νιώθω μια «σύνδεση» με τα παιδιά των Imam Baildi, γιατί έχουν την ίδια προσέγγιση πάνω στην παράδοση. Τους είδα να παίζουν εκτός Ελλάδας και το βρήκα πολύ ενδιαφέρον. Είναι το μόνο σχήμα αυτή τη στιγμή που μπορεί να προσελκύσει ακροατήριο, πέραν των Ελλήνων της διασποράς. Πρώτη φορά συναντηθήκαμε το 2006, όταν έκανα ένα πάρτι για την κυκλοφορία του Disko Partizani στην Αθήνα. Θυμάμαι ήταν μια πολύ κακή παραγωγή, τίποτα δεν δούλεψε σωστά, αλλά είχε πλάκα. Στο τέλος της βραδιάς δούλευε μόνο ένα μόνιτορ, εγώ έπαιζα μουσική, όλοι ήταν μεθυσμένοι και μέσα σ’ όλα αυτά γνώρισα τα αδέρφια Ορέστη και Λύσανδρο Φαληρέα. Μου είπαν «Σ’ αγαπάμε, αλλά έχουμε θυμώσει, γιατί είχαμε κάνει κι εμείς το «Φύγε κι άσε με», όμως εσύ το έβγαλες πρώτος» (γέλια).
Ποιους άλλους βρίσκεις ενδιαφέροντες ως καλλιτέχνες στην Ελλάδα;
Δε γνωρίζω πάρα πολλούς, δεν προλαβαίνω να παρακολουθήσω τα τεκταινόμενα. Συνάντησα αρκετούς Έλληνες καλλιτέχνες τους τελευταίους μήνες, αλλά τα πράγματα αλλάζουν πολύ γρήγορα κι αυτό είναι ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο της Αθήνας. Υπάρχουν νέα πρόσωπα κάθε βδομάδα.
Έχεις άλλα σχέδια για συνεργασίες με Έλληνες;
Όχι. Για την ακρίβεια, δε σκέφτομαι πολύ τις συνεργασίες. Ακόμα και η συνεργασία μου με την Αρετή Κετιμέ ήταν πολύ αυθόρμητη. Για μένα, ήταν κάτι φυσικό, που ήρθε τη σωστή στιγμή.
Πώς φάνηκε στον κύκλο σου η ιδέα του «Viva Diaspora» πριν ακόμα το εκδόσεις;
Θυμάμαι πως όταν κυκλοφόρησε Disko Partizani, που στην Ελλάδα εκδόθηκε από τη Sony, νομίζω, και είχα κάποια τραγούδια ήδη έτοιμα, όπωςτο «Θα σπάσω κούπες» και το «Φύγε κι άσε με», πολλοί μου έλεγαν «δε μπορείς να το κάνεις αυτό, δε ξέρουμε κατά πόσο το ελληνικό κοινό θα δεχτεί την προσέγγισή σου» και άλλα τέτοια. Το φοβόντουσαν πολύ, ίσως και λόγω της ΑΕΠΙ.
Πώς πάει το «Viva Dispora» στα charts;
Κυκλοφόρησε πρόσφατα και πήγε κατ’ ευθείαν στα Γερμανικά ποπ τσαρτς. Λίγες μέρες πριν μπήκε και στα τσαρτς της Ελβετίας. Κάνουμε τις εκδόσεις βήμα - βήμα, κυκλοφορεί σε κάθε χώρα ξεχωριστά. Θα κυκλοφορήσει στην Αυστρία τις επόμενες μέρες, μετά στη Γαλλία κτλ.
Όμως, δεν έχει εκδοθεί ακόμα στην Ελλάδα, σωστά;
Όχι ακόμα, ελπίζω όμως πως θα εκδοθεί σύντομα. Ήδη μιλάω με κάποιους ανθρώπους - θα δούμε.
Shantel, σ’ ευχαριστούμε πολύ!
