Ο Κωνσταντίνος Νικολάου, γιατρός ογκολόγος στο επάγγελμα, κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες την πρώτη του ποιητική συλλογή με γενικό τίτλο «Βιογραφία ενός χεριού». Μια ποιητική συλλογή που ξεχώρισε και πήρε πολύ καλές κριτικές.
Βεβαίως, για κάποιον που θεωρεί ότι δεν μπορεί να ζήσει χωρίς ποίηση, λίγη σημασία έχει τι γράφουν οι κριτικές. Θα συνεχίσει να γράφει, «να σβήνει και να γράφει», γιατί το γράψιμο είναι γι’ αυτόν κάτι σαν την αναπνοή.
Μια κουβέντα μαζί του αποκαλύπτει έναν άνθρωπο ευαίσθητο, διαβασμένο, παθιασμένο, προβληματισμένο όχι μόνο για ό,τι γίνεται στα χωράφια της ποίησης, αλλά γενικότερα στον κόσμο. Θεωρώντας ότι η αληθινή Τέχνη «αποτελεί γέννημα της ανάγκης του δημιουργού να εκφράσει τις προκλήσεις της εποχής του», ο Κωνσταντίνος Νικολάου μας κάνει να θυμηθούμε τους σπουδαίους ποιητές που βγήκαν και βγαίνουν στην μικρή Ελλάδα, ερήμην των συνθηκών που επικρατούν.
Θα σας φανεί κλισέ η πρώτη ερώτηση, αλλά αν σας ρωτούσα τι σημαίνει ποίηση για εσάς προσωπικά, τι θα απαντούσατε;
Θα σας απαντούσα πως δεν μπορώ να ζήσω χωρίς την ποίηση, γιατί η ποίηση με συμφιλιώνει με τον θάνατο.
Τι είναι αυτό που κάνει κάποιον να γράφει; Τι είναι αυτό που τον κάνει να θέλει να εκφραστεί με διαφορετικό τρόπο, απ’ ότι έκανε ίσως μέχρι χθες;
Η ισχυρότερη και γνησιότερη γενεσιουργός δύναμη είναι η ανάγκη. Διαχρονικά η αληθινή τέχνη, αποτελεί γέννημα της ανάγκης του δημιουργού να εκφράσει τις προκλήσεις της εποχής του, συνομιλώντας παράλληλα με την παράδοση. Ασφαλώς, το ζητούμενο είναι, να το κάνει με τρόπο που το αποτέλεσμα να μας αφορά όλους.
Ο περισσότερος κόσμος-και ανάμεσά τους και πολλοί που γράφουν- έχει την εντύπωση ότι η ποίηση είναι μια σχετικά ανώδυνη διαδικασία που προκύπτει εύκολα και απλά. Πολλοί θεωρούν πως είναι η διαδικασία που τους δίνει την ευκαιρία να εκφράσουν τον εσωτερικό τους κόσμο. Οι περισσότεροι αγνοούν αυτό που λέμε «γράψιμο-σβήσιμο». Την δουλειά δηλαδή που απαιτεί ένας στίχος μέχρι το σημείο που να είναι έτοιμος για δημοσίευση. Διαβάζοντας την πρώτη σας ποιητική συλλογή που έχει τίτλο «Βιογραφία ενός χεριού», ένα από τα πρώτα πράγματα που μου έκαναν εντύπωση είναι ότι κάθε σας στίχος, κάθε λέξη είναι καλοδουλεμένη. Έχει ένα σκεπτικό από πίσω.
Πράγματι, αυτή είναι η γενικότερη εντύπωση που επικρατεί. Ωστόσο, η αλήθεια είναι πως πρόκειται για μια πολύμοχθη προσπάθεια που απαιτεί επίμονη επεξεργασία του υλικού με αναρίθμητες διορθώσεις και δοκιμές. Εδώ να σημειωθεί, πως σε καμία περίπτωση δε σχετίζεται η ποίηση με προσωπικές εξομολογήσεις. Σε ό,τι αφορά τους στίχους μου θεωρώ πολύ επαινετικό τον χαρακτηρισμό «καλοδουλεμένος» και σας ευχαριστώ.
Ζώντας σε μια εποχή που ελάχιστη σχέση έχει με την ποίηση, τι περιμένετε εκδίδοντας μια ποιητική συλλογή; Ο Νίκος Γκάτσος έχει γράψει στον Κεμάλ : «Αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ». Εσείς τι νομίζετε ότι μπορείτε να αλλάξετε;
Ο κόσμος αλλάζει άρδην μπροστά στα μάτια μας ώστε το ερώτημα που τίθεται επιτακτικά, είναι το εξής: Είμαστε επαρκώς εξοπλισμένοι για ν’ αντιμετωπίσουμε τις επερχόμενες προκλήσεις; Θεωρώ πως η ποίηση είναι ένας πλοηγός που οδηγεί στην αυτοσυνειδησία. Προάγει την πνευματική μας ευελιξία και κατά συνέπεια την ικανότητα για διαχείριση κρίσεων που ενδεχομένως θα επιφέρουν οι βίαιες αλλαγές.
Για έναν Έλληνα , που η ποίηση θα έλεγε κανείς πως είναι παράδοση αιώνων, πόσο προφανές είναι ότι θα ασχοληθεί με τον γραπτό λόγο; Η Ελλάδα είναι μια χώρα που έχει βγάλει τεράστιους ποιητές, στο πρόσφατο σχετικά παρελθόν. Να αναφέρω μερικά ονόματα; Κωνσταντίνος Καβάφης, πολλοί τον θεωρούν τον μέγιστο ποιητή παγκοσμίως, Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, τα δύο ελληνικά Νόμπελ, Γιάννης Ρίτσος, Κώστας Καρυωτάκης, είναι πολλοί. Αυτό που θέλω να σας ρωτήσω είναι μήπως είναι αποτρεπτικό για κάποιον να ασχοληθεί με την ποίηση, φοβούμενος την σύγκριση με όλους αυτούς που προϋπήρξαν.
Οι ποιητές που αναφέρετε, δούλεψαν πολύ σκληρά για να χτίσουν ένα στέρεο οικοδόμημα, που σε τίποτα δεν υστερεί, συγκριτικά με τη διεθνή παραγωγή. Τα δύο Νόμπελ το αποδεικνύουν. Η Ελλάδα διαθέτει και σήμερα σπουδαίους ποιητές και ποιήτριες που δημιουργούν ποίηση πολύ υψηλού επιπέδου. Όλοι αυτοί οι εξαίρετοι δημιουργοί, όχι μόνο δε βλέπουν ως ανταγωνιστές τους μεγάλους μας ποιητές, αλλά, για να χρησιμοποιήσω τη γνωστή ρήση του Νεύτωνα, πατούν γερά πάνω στους ώμους αυτών των γιγάντων, προκειμένου να οδηγήσουν την ποίηση ένα βήμα πιο πέρα. Η ποίηση δεν είναι αρένα για πρωταθλητισμό αλλά μια συλλογική προσπάθεια για αυτοπραγμάτωση.
Εσάς ποιος ποιητής σας καθόρισε; Ποιος ήταν αυτός που όταν διαβάσατε στίχους του είπατε από μέσα σας: «Θέλω να γράψω κι εγώ».
Δεν ήταν οι στίχοι κάποιου ποιητή που μ’ έκαναν να γράψω, την πρώτη φορά. Ήταν ένας συννεφιασμένος φθινοπωρινός ουρανός και ο έρωτας χωρίς ανταπόκριση, για μια συμμαθήτριά μου. Το συναπάντημα με την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, ήταν αναμφισβήτητα καθοριστικό, αλλά αυτό έγινε αργότερα.
Σε σχέση με αυτό που έζησαν σχεδόν δυο γενιές Ελλήνων πριν, θα έλεγε κανείς ότι σήμερα ζούμε την εποχή της ευτέλειας. Δυο γενιές πριν, ο μέσος Έλληνας είχε την δυνατότητα να ζήσει την εποχή που δημιουργήθηκε ο νεοελληνικός πολιτισμός μας. Ζούσε σε μια κοινωνία που δημιουργούσε ο Ελύτης, ο Θεοδωράκης, ο Χατζιδάκις, ο Τσαρούχης, ο Κουν, ο Μόραλης, ο Ρίτσος και πόσοι άλλοι. Οι μεγάλοι μας συνθέτες έβαλαν στο στόμα του κόσμου την μεγάλη ποίηση. Μέσα από σκηνοθέτες σαν τον Κακογιάννη, τον Ντασέν - που δεν γεννήθηκε Έλληνας, αλλά το επέλεξε, τον Κούνδουρο, η Ελλάδα ταξίδεψε σε όλον τον πλανήτη. Σήμερα ακούμε τραγουδάκια μιας χρήσης να γίνονται επιτυχίες, τα μοντέλα να κυριαρχούν στην ειδησεογραφία, τα βιβλία της παραλογοτεχνίας να γίνονται ευπώλητα, την τηλεόραση να επιβάλλει αισθητική, τους πολιτικούς να μην έχουν ανάστημα. Το αυτονόητο να μην είναι αυτονόητο. Εσείς πως το ζείτε όλο αυτό; Τι νομίζετε ότι θα αφήσει αυτή η εποχή πίσω της;
Θεωρώ πως ζούμε σε μια μεταβατική εποχή, με ραγδαίες ανακατατάξεις σε όλα τα επίπεδα. Η ηθική κρίση είναι αδιαμφισβήτητη, ωστόσο υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος. Υπάρχουν και σήμερα εξαίρετοι ποιητές, μουσικοί και σκηνοθέτες που παράγουν αξιόλογο έργο. Η απήχηση του έργου τους δεν είναι πάντα ανάλογη της αξίας του, αν και σε αρκετές περιπτώσεις, υπερβαίνει τα σύνορα της χώρας μας. Δεν μπορώ να εικάσω, σε μια τόσο ρευστή ατμόσφαιρα, τι θα αφήσει αυτή η εποχή. Είμαι βέβαιος όμως, πως όλα τα ευτελή προϊόντα που αναφέρατε, θα εξαλειφθούν.
Η επαγγελματική σας ιδιότητα είναι γιατρός, και μάλιστα σε μια δύσκολη ειδικότητα, αυτή του ογκολόγου. Πόσο σας έχει βοηθήσει αυτό να βλέπετε διαφορετικά τα πράγματα;
Η καθημερινή επαφή με ογκολογικούς ασθενείς, μοιραία με υποχρεώνει ν’ αναλογίζομαι ζητήματα, που σε κάποιον άλλο, ίσως φαντάζουν αμιγώς φιλοσοφικά, όπως είναι η φύση του χρόνου, η φθορά, ο θάνατος και το επέκεινα. Σε πρακτικό επίπεδο, ιεραρχώ σχολαστικά τις προτεραιότητές μου προκρίνοντας την καλλιέργεια ουσιαστικών σχέσεων, αποφεύγοντας όσο μπορώ τοξικούς ανθρώπους και ανώφελες συζητήσεις.
Στην «Βιογραφία ενός χεριού», θα ήταν αυθαίρετο αν έλεγα ότι συνδιαλέγεστε με ιστορικά πρόσωπα; Είτε πρόκειται για έναν Ρωμαίο αυτοκράτορα, είτε για τον Αλέξανδρο, είτε για κάποιον σπουδαίο ζωγράφο της Αναγέννησης. Εσείς, ένας γιατρός, πως και έχετε τόσο καλή σχέση με την ιστορία;
Στη «Βιογραφία ενός χεριού», αυτό που σε γενικές γραμμές επιχειρείται, είναι η η επαναξιολόγηση της ανθρώπινης κατάστασης. Οι ιστορικές προσωπικότητες, οι μυθικοί ήρωες, και τα έργα τέχνης που αναφέρονται στη συλλογή, αποτελούν οχήματα που οδηγούν στην επανεξέταση κι ενδεχομένως στην αναθεώρηση παγιωμένων πεποιθήσεων. Στην προσπάθειά μου να ερμηνεύσω όσα συμβαίνουν γύρω μου, υποχρεωτικά ανατρέχω στην ιστορία. Στην ιατρική, ακολουθείται παρόμοια διαδικασία, καθώς το ιστορικό έχει ιδιαίτερη βαρύτητα στη διερεύνηση του ασθενή, προκειμένου να τεθεί διάγνωση.
Αν σας ζητούσα να μας δώσετε έναν ορισμό της λέξης «αισθητική» τι θα λέγατε;
Η τέχνη προηγείται της αισθητικής και ως εκ τούτου η αισθητική είναι ερμηνεία της τέχνης και όχι θεωρία.
Παρ’ όλο που είναι δύσκολο, να διαλέξετε έναν στίχο σας που θα συνοδεύει αυτήν την κουβέντα μας, ποιόν θα διαλέγατε;
Το σύμπαν διαστέλλεται αφού ό,τι ζήσαμε απομακρύνεται.
Βεβαίως, για κάποιον που θεωρεί ότι δεν μπορεί να ζήσει χωρίς ποίηση, λίγη σημασία έχει τι γράφουν οι κριτικές. Θα συνεχίσει να γράφει, «να σβήνει και να γράφει», γιατί το γράψιμο είναι γι’ αυτόν κάτι σαν την αναπνοή.
Μια κουβέντα μαζί του αποκαλύπτει έναν άνθρωπο ευαίσθητο, διαβασμένο, παθιασμένο, προβληματισμένο όχι μόνο για ό,τι γίνεται στα χωράφια της ποίησης, αλλά γενικότερα στον κόσμο. Θεωρώντας ότι η αληθινή Τέχνη «αποτελεί γέννημα της ανάγκης του δημιουργού να εκφράσει τις προκλήσεις της εποχής του», ο Κωνσταντίνος Νικολάου μας κάνει να θυμηθούμε τους σπουδαίους ποιητές που βγήκαν και βγαίνουν στην μικρή Ελλάδα, ερήμην των συνθηκών που επικρατούν.
Θα σας φανεί κλισέ η πρώτη ερώτηση, αλλά αν σας ρωτούσα τι σημαίνει ποίηση για εσάς προσωπικά, τι θα απαντούσατε;
Θα σας απαντούσα πως δεν μπορώ να ζήσω χωρίς την ποίηση, γιατί η ποίηση με συμφιλιώνει με τον θάνατο.
Τι είναι αυτό που κάνει κάποιον να γράφει; Τι είναι αυτό που τον κάνει να θέλει να εκφραστεί με διαφορετικό τρόπο, απ’ ότι έκανε ίσως μέχρι χθες;
Η ισχυρότερη και γνησιότερη γενεσιουργός δύναμη είναι η ανάγκη. Διαχρονικά η αληθινή τέχνη, αποτελεί γέννημα της ανάγκης του δημιουργού να εκφράσει τις προκλήσεις της εποχής του, συνομιλώντας παράλληλα με την παράδοση. Ασφαλώς, το ζητούμενο είναι, να το κάνει με τρόπο που το αποτέλεσμα να μας αφορά όλους.
Ο περισσότερος κόσμος-και ανάμεσά τους και πολλοί που γράφουν- έχει την εντύπωση ότι η ποίηση είναι μια σχετικά ανώδυνη διαδικασία που προκύπτει εύκολα και απλά. Πολλοί θεωρούν πως είναι η διαδικασία που τους δίνει την ευκαιρία να εκφράσουν τον εσωτερικό τους κόσμο. Οι περισσότεροι αγνοούν αυτό που λέμε «γράψιμο-σβήσιμο». Την δουλειά δηλαδή που απαιτεί ένας στίχος μέχρι το σημείο που να είναι έτοιμος για δημοσίευση. Διαβάζοντας την πρώτη σας ποιητική συλλογή που έχει τίτλο «Βιογραφία ενός χεριού», ένα από τα πρώτα πράγματα που μου έκαναν εντύπωση είναι ότι κάθε σας στίχος, κάθε λέξη είναι καλοδουλεμένη. Έχει ένα σκεπτικό από πίσω.
Πράγματι, αυτή είναι η γενικότερη εντύπωση που επικρατεί. Ωστόσο, η αλήθεια είναι πως πρόκειται για μια πολύμοχθη προσπάθεια που απαιτεί επίμονη επεξεργασία του υλικού με αναρίθμητες διορθώσεις και δοκιμές. Εδώ να σημειωθεί, πως σε καμία περίπτωση δε σχετίζεται η ποίηση με προσωπικές εξομολογήσεις. Σε ό,τι αφορά τους στίχους μου θεωρώ πολύ επαινετικό τον χαρακτηρισμό «καλοδουλεμένος» και σας ευχαριστώ.
Ζώντας σε μια εποχή που ελάχιστη σχέση έχει με την ποίηση, τι περιμένετε εκδίδοντας μια ποιητική συλλογή; Ο Νίκος Γκάτσος έχει γράψει στον Κεμάλ : «Αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ». Εσείς τι νομίζετε ότι μπορείτε να αλλάξετε;
Ο κόσμος αλλάζει άρδην μπροστά στα μάτια μας ώστε το ερώτημα που τίθεται επιτακτικά, είναι το εξής: Είμαστε επαρκώς εξοπλισμένοι για ν’ αντιμετωπίσουμε τις επερχόμενες προκλήσεις; Θεωρώ πως η ποίηση είναι ένας πλοηγός που οδηγεί στην αυτοσυνειδησία. Προάγει την πνευματική μας ευελιξία και κατά συνέπεια την ικανότητα για διαχείριση κρίσεων που ενδεχομένως θα επιφέρουν οι βίαιες αλλαγές.
Για έναν Έλληνα , που η ποίηση θα έλεγε κανείς πως είναι παράδοση αιώνων, πόσο προφανές είναι ότι θα ασχοληθεί με τον γραπτό λόγο; Η Ελλάδα είναι μια χώρα που έχει βγάλει τεράστιους ποιητές, στο πρόσφατο σχετικά παρελθόν. Να αναφέρω μερικά ονόματα; Κωνσταντίνος Καβάφης, πολλοί τον θεωρούν τον μέγιστο ποιητή παγκοσμίως, Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, τα δύο ελληνικά Νόμπελ, Γιάννης Ρίτσος, Κώστας Καρυωτάκης, είναι πολλοί. Αυτό που θέλω να σας ρωτήσω είναι μήπως είναι αποτρεπτικό για κάποιον να ασχοληθεί με την ποίηση, φοβούμενος την σύγκριση με όλους αυτούς που προϋπήρξαν.
Οι ποιητές που αναφέρετε, δούλεψαν πολύ σκληρά για να χτίσουν ένα στέρεο οικοδόμημα, που σε τίποτα δεν υστερεί, συγκριτικά με τη διεθνή παραγωγή. Τα δύο Νόμπελ το αποδεικνύουν. Η Ελλάδα διαθέτει και σήμερα σπουδαίους ποιητές και ποιήτριες που δημιουργούν ποίηση πολύ υψηλού επιπέδου. Όλοι αυτοί οι εξαίρετοι δημιουργοί, όχι μόνο δε βλέπουν ως ανταγωνιστές τους μεγάλους μας ποιητές, αλλά, για να χρησιμοποιήσω τη γνωστή ρήση του Νεύτωνα, πατούν γερά πάνω στους ώμους αυτών των γιγάντων, προκειμένου να οδηγήσουν την ποίηση ένα βήμα πιο πέρα. Η ποίηση δεν είναι αρένα για πρωταθλητισμό αλλά μια συλλογική προσπάθεια για αυτοπραγμάτωση.
Εσάς ποιος ποιητής σας καθόρισε; Ποιος ήταν αυτός που όταν διαβάσατε στίχους του είπατε από μέσα σας: «Θέλω να γράψω κι εγώ».
Δεν ήταν οι στίχοι κάποιου ποιητή που μ’ έκαναν να γράψω, την πρώτη φορά. Ήταν ένας συννεφιασμένος φθινοπωρινός ουρανός και ο έρωτας χωρίς ανταπόκριση, για μια συμμαθήτριά μου. Το συναπάντημα με την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, ήταν αναμφισβήτητα καθοριστικό, αλλά αυτό έγινε αργότερα.
Σε σχέση με αυτό που έζησαν σχεδόν δυο γενιές Ελλήνων πριν, θα έλεγε κανείς ότι σήμερα ζούμε την εποχή της ευτέλειας. Δυο γενιές πριν, ο μέσος Έλληνας είχε την δυνατότητα να ζήσει την εποχή που δημιουργήθηκε ο νεοελληνικός πολιτισμός μας. Ζούσε σε μια κοινωνία που δημιουργούσε ο Ελύτης, ο Θεοδωράκης, ο Χατζιδάκις, ο Τσαρούχης, ο Κουν, ο Μόραλης, ο Ρίτσος και πόσοι άλλοι. Οι μεγάλοι μας συνθέτες έβαλαν στο στόμα του κόσμου την μεγάλη ποίηση. Μέσα από σκηνοθέτες σαν τον Κακογιάννη, τον Ντασέν - που δεν γεννήθηκε Έλληνας, αλλά το επέλεξε, τον Κούνδουρο, η Ελλάδα ταξίδεψε σε όλον τον πλανήτη. Σήμερα ακούμε τραγουδάκια μιας χρήσης να γίνονται επιτυχίες, τα μοντέλα να κυριαρχούν στην ειδησεογραφία, τα βιβλία της παραλογοτεχνίας να γίνονται ευπώλητα, την τηλεόραση να επιβάλλει αισθητική, τους πολιτικούς να μην έχουν ανάστημα. Το αυτονόητο να μην είναι αυτονόητο. Εσείς πως το ζείτε όλο αυτό; Τι νομίζετε ότι θα αφήσει αυτή η εποχή πίσω της;
Θεωρώ πως ζούμε σε μια μεταβατική εποχή, με ραγδαίες ανακατατάξεις σε όλα τα επίπεδα. Η ηθική κρίση είναι αδιαμφισβήτητη, ωστόσο υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος. Υπάρχουν και σήμερα εξαίρετοι ποιητές, μουσικοί και σκηνοθέτες που παράγουν αξιόλογο έργο. Η απήχηση του έργου τους δεν είναι πάντα ανάλογη της αξίας του, αν και σε αρκετές περιπτώσεις, υπερβαίνει τα σύνορα της χώρας μας. Δεν μπορώ να εικάσω, σε μια τόσο ρευστή ατμόσφαιρα, τι θα αφήσει αυτή η εποχή. Είμαι βέβαιος όμως, πως όλα τα ευτελή προϊόντα που αναφέρατε, θα εξαλειφθούν.
Η επαγγελματική σας ιδιότητα είναι γιατρός, και μάλιστα σε μια δύσκολη ειδικότητα, αυτή του ογκολόγου. Πόσο σας έχει βοηθήσει αυτό να βλέπετε διαφορετικά τα πράγματα;
Η καθημερινή επαφή με ογκολογικούς ασθενείς, μοιραία με υποχρεώνει ν’ αναλογίζομαι ζητήματα, που σε κάποιον άλλο, ίσως φαντάζουν αμιγώς φιλοσοφικά, όπως είναι η φύση του χρόνου, η φθορά, ο θάνατος και το επέκεινα. Σε πρακτικό επίπεδο, ιεραρχώ σχολαστικά τις προτεραιότητές μου προκρίνοντας την καλλιέργεια ουσιαστικών σχέσεων, αποφεύγοντας όσο μπορώ τοξικούς ανθρώπους και ανώφελες συζητήσεις.
Στην «Βιογραφία ενός χεριού», θα ήταν αυθαίρετο αν έλεγα ότι συνδιαλέγεστε με ιστορικά πρόσωπα; Είτε πρόκειται για έναν Ρωμαίο αυτοκράτορα, είτε για τον Αλέξανδρο, είτε για κάποιον σπουδαίο ζωγράφο της Αναγέννησης. Εσείς, ένας γιατρός, πως και έχετε τόσο καλή σχέση με την ιστορία;
Στη «Βιογραφία ενός χεριού», αυτό που σε γενικές γραμμές επιχειρείται, είναι η η επαναξιολόγηση της ανθρώπινης κατάστασης. Οι ιστορικές προσωπικότητες, οι μυθικοί ήρωες, και τα έργα τέχνης που αναφέρονται στη συλλογή, αποτελούν οχήματα που οδηγούν στην επανεξέταση κι ενδεχομένως στην αναθεώρηση παγιωμένων πεποιθήσεων. Στην προσπάθειά μου να ερμηνεύσω όσα συμβαίνουν γύρω μου, υποχρεωτικά ανατρέχω στην ιστορία. Στην ιατρική, ακολουθείται παρόμοια διαδικασία, καθώς το ιστορικό έχει ιδιαίτερη βαρύτητα στη διερεύνηση του ασθενή, προκειμένου να τεθεί διάγνωση.
Αν σας ζητούσα να μας δώσετε έναν ορισμό της λέξης «αισθητική» τι θα λέγατε;
Η τέχνη προηγείται της αισθητικής και ως εκ τούτου η αισθητική είναι ερμηνεία της τέχνης και όχι θεωρία.
Παρ’ όλο που είναι δύσκολο, να διαλέξετε έναν στίχο σας που θα συνοδεύει αυτήν την κουβέντα μας, ποιόν θα διαλέγατε;
Το σύμπαν διαστέλλεται αφού ό,τι ζήσαμε απομακρύνεται.
