Η Αnnie Ernaux είναι η φετινή Νομπελίστρια Λογοτεχνίας, η πρώτη Γαλλίδα λογοτέχνης που βραβεύεται με το σημαντικότερο βραβείο Λογοτεχνίας. Διαβάζοντας τον «Τόπο», πριν μερικούς μήνες, είχα γράψει :
«Διαβάζοντας τον «Τόπο», ένα μυθιστόρημά της που κυκλοφόρησε το 1984 και μάλιστα βραβεύτηκε τότε με ένα από τα πιο σημαντικά λογοτεχνικά γαλλικά βραβεία, το βραβείο Renaudot, καταλαβαίνεις στην πράξη την απόφαση της Σουηδικής Ακαδημίας.
Πρόκειται για ένα στιβαρό μυθιστόρημα που μέσα σε περίπου 107 σελίδες ασχολείται με θέματα όπως η καταγωγή, η οικογένεια, η σχέση μεταξύ πατέρα και κόρης, η ζωή των προλετάριων στην γαλλική επαρχία, τα σύνορα ανάμεσα στην φτώχεια και στην αξιοπρέπεια.
Η Annie Ernaux με μία γραφή κοφτερή σαν μαχαίρι, με μία οικονομία λόγου που σε εκπλήσσει, μιλάει για την καταγωγή της, την σχέση με τον πατέρα της και τις σπουδές, την μόρφωση δηλαδή, που της επέτρεψαν να αλλάξει κοινωνική τάξη. Ο παππούς της αγρότης, ο πατέρας της αγρότης και μετά εργάτης για να καταφέρει τελικά να ανοίξει ένα καφενείο-παντοπωλείο. Ο αγώνας που έδωσε για να μορφωθεί η κόρη του και να ξεφύγει από τη φτώχεια».
Διαβάζοντας τις «Αναμνήσεις ενός κοριτσιού», λίγο πολύ θα έλεγα τα ίδια, παρ' όλο που το ένα μυθιστόρημα δεν έχει σχέση με το άλλο.
Συγγραφέας με στιβαρή γραφή, δεν διστάζει να κοιταχτεί στον καθρέφτη της μνήμης και να περιγράψει με χειρουργική ακρίβεια αυτό που βλέπει. Χωρίς φτιασίδια, χωρίς ωραιοποιήσεις.
Η συγγραφέας το 2003, που έγραψε το βιβλίο, γυρνάει να ανακαλύψει τον εαυτό της όταν ήταν 18 χρονών. «Το κορίτσι του 58», είναι η ίδια το 1958 όταν ήταν 18 χρονών. Όπως περιγράφει: «Πάντα υπήρχαν φράσεις στο ημερολόγιό μου, αναφορές στο «κορίτσι του Σ.» στο «κορίτσι του 58». Από τα είκοσί μου, σημειώνω «58» στα διάφορα προσχέδια βιβλίων μου. Είναι το κείμενο που λείπει πάντα, που μετατίθεται πάντα γι' αργότερα».
Γιατί όμως είναι το κείμενο που λείπει πάντα, που μετατίθεται πάντα για αργότερα; Ίσως γιατί θέλει πολύ μεγάλη δύναμη να γυρίσεις στο παρελθόν, μέσα από μικρά σημάδια, και να αντικρίσεις τον εαυτό σου όπως ήταν τότε. Αυτό που θα αντικρίσεις, αν καταφέρεις να το κάνεις, πιθανότατα δεν έχει καμιά σχέση με αυτό που είσαι σήμερα.
Η συγγραφέας επισκέπτεται το παρελθόν της τότε που, δεκαοχτάχρονο κορίτσι, κατακλύζεται από επιθυμία και πόθο. Σήμερα ανακαλύπτει πως η ντροπή, η ταπείνωση, η προδοσία και συνάμα η αυτοπεποίθηση και η χειραφέτηση, αποτελούν τη απαρχή του συγγραφικού της βίου. Φαινομενικά είναι ο ίδιος άνθρωπος, η ίδια γυναίκα. Ουσιαστικά, είναι το αποτέλεσμα των επιλογών εκείνης της δεκαοκτάχρονης που προσπαθεί να βρει τον δρόμο της για τη ζωή, για τη συγγραφή, για την ταξική ανέλιξη.
«Πάνω από μια δεκαετία κύλησε, έντεκα καλοκαίρια επιπλέον που ανεβάζουν σε πενήντα πέντε τα χρόνια που έχουν περάσει απ' το 1958, με πολέμους, επαναστάσεις, εκρήξεις σε πυρηνικούς σταθμούς, όλα όσα βρίσκονται καθ’ οδόν προς τη λήθη. Ο χρόνος μπροστά μου λιγοστεύει. Θα υπάρξει αναπόφευκτα ένα τελευταίο βιβλίο, όπως υπάρχει πάντα ένας τελευταίος εραστής, μια τελευταία άνοιξη, όμως καμιά ένδειξη για να το ξέρω. Με στοιχειώνει η ιδέα ότι θα μπορούσα να πεθάνω δίχως να έχω γράψει για κείνη που πολύ νωρίς ονόμασα «το κορίτσι του 58». Κάποια μέρα δεν θα υπάρχει κανείς για να θυμάται. Αυτό που έζησε το συγκεκριμένο κορίτσι, και κανένα άλλο, θα μείνει ανεξήγητο, βιωμένο για το τίποτα. Κανένα άλλο συγγραφικό σχέδιο δεν μου φαίνεται, δεν θα έλεγα λαμπερό ή καινοφανές, και βέβαια όχι χαροποιό, αλλά ζωογόνο, ικανό να μου επιτρέπει να ζω πάνω απ' τον χρόνο.
Η προοπτική του να «χαίρεσαι απλώς τη ζωή» είναι αφόρητη, εφόσον κάθε στιγμή χωρίς κάποιο συγγραφικό σχέδιο μοιάζει να είναι η τελευταία. Η σκέψη ότι μόνο εγώ θυμάμαι, όπως πιστεύω, με σαγηνεύει. Σαν να είμαι προικισμένη με μια ηγεμονική εξουσία. Μια ανέκκλητη υπεροχή σε σχέση με τους άλλους που ήταν εκεί το καλοκαίρι του '58, μια υπεροχή κληροδοτημένη απ' τη ντροπή για τις επιθυμίες μου, τα παράλογα όνειρά μου στους δρόμους της Ρουέν, το στερεμένο στα δεκαοχτώ μου αίμα, λες και ήμουνα γριά γυναίκα. Η απέραντη μνήμη της ντροπής, πιο σχολαστική, πιο αδιάλλακτη από οποιαδήποτε άλλη, ένα μοναδικό δώρο της ντροπής».
Οι «Αναμνήσεις ενός κοριτσιού» είναι οι αναμνήσεις του κοριτσιού του '58. Τότε που η συγγραφέας προσπαθούσε, όπως όλοι οι νέοι σε αυτή την ηλικία, να ανακαλύψει την ζωή, σύμφωνα με τα δικά της πιστεύω. Που προσπαθούσε να μιμηθεί στο ντύσιμο την Ζυλιέτ Γκρεκό, και να συμβαδίσει με τους άλλους νέους της ηλικίας της.
Το παρελθόν είναι εκεί και περιμένει να επιστρέψει η επισκέπτρια από το μέλλον. Εικόνες, κάπως ξεθωριασμένες, ονόματα μισοξεχασμένα, σκηνές και συνθήκες που δεν ξεχάστηκαν. Όλα αυτά συνθέτουν το κορίτσι του '58. Που είναι «περήφανη για τη διαφορετικότητά της: ακούει Ζορz Mπρασένς και The Golden Gate Quartet στο ηλεκτρόφωνό της αντί για Γκλόρια Λάσο και Ιβέτ Ορνέρ. Διαβάζει «Τα άνθη του κακού» αντί για βιβλία της σειράς Νous Deux. Kρατάει ημερολόγιο, αντιγράφει ποιήματα και παραθέματα συγγραφέων. Αμφιβάλλει για την ύπαρξη του Θεού, μολονότι πηγαίνει πάντα στη λειτουργία και μεταλαμβάνει σε όλες τις θρησκευτικές εορτές.
Να εισχωρήσει σ' έναν άγνωστο κόσμο που τον έκαναν επιθυμητό και συνάμα εκφοβιστικό τα όσα μοιράζονταν μεταξύ τους οι πιο εύπορες μαθήτριες του καθολικού σχολείου- δίσκοι του Μπαχ, βιβλιοθήκες, συνδρομή στο περιοδικό Realites, τένις, σκάκι, θέατρο, λουτρό στο σπίτι - τα οποία όμως της απαγόρευα να τις προσκαλέσει στο σπίτι της, όπου δεν υπάρχει μήτε σαλόνι μήτε τραπεζαρία, ίσα ίσα μια τόση δα κουζινούλα σφηνωμένη ανάμεσα στο καφενείο και στο παντοπωλείο και η τουαλέτα είναι στην αυλή- ένας κόσμος όπου φαντάζεται ότι συζητούν για ποίηση και λογοτεχνία, για το νόημα της ζωής και της ελευθερίας, όπως στη «Ηλικία της λογικής», το μυθιστόρημα του Σαρτρ μες στο οποίο βυθίστηκε όλο τον Ιούλιο και μεταμορφώθηκε στην ηρωίδα του, την Ιβιτς».
Η Αnnie Ernaux έγραψε ακόμα ένα ρωμαλέο μυθιστόρημα, που εμπεριέχει όλα όσα την χαρακτηρίζουν σαν συγγραφέα: ταξική συνείδηση, ελευθερία, τη δύναμη που χρειάζεσαι για να καταδυθείς στον εσώτερο εαυτό σου και να βρεις την αλήθεια σου, την αλήθεια του ποιος είσαι. Και η συγγραφέας, αναζητώντας «το κορίτσι του '58», αυτό ακριβώς κάνει. Αναζητεί τα πρώτα της βήματα στην ενηλικίωση, αυτά που την έφεραν σε αυτό που είναι σήμερα. Και το κάνει χωρίς ντροπή, χωρίς δισταγμό να ομολογήσει δημόσια και αυτά που δεν έκανε σωστά, με την λογική του σήμερα. Τότε ήταν σωστά. Και το σύνολο όλων αυτών την έκαναν αυτό που είναι σήμερα.
Η Αnnie Ernaux εκτός από το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας που πήρε φέτος, έχει βραβευτεί και με το βραβείο Μαργκερίτ Γιουρσενάρ για τη συνολική της συνεισφορά στα γράμματα, το βραβείο Renaudot, ενώ ήταν υποψήφια για το Man Booker International to 2019.
H μετάφραση είναι της Ρίτας Κολαίτη.
Για το βιβλίο έγραψαν:
«Ένα βιβλίο που σαγηνεύει με την ακρίβεια και τη δύναμή του, που αποδίδει τις σωματικές αισθήσεις και τις συγκινήσεις μιας έφηβης αλλοτινής εποχής» - Le Monde des Livres.
«Η γραφή της Ernaux είναι βαθιά, ακριβής, περίτεχνη. Η ίδια γίνεται ένας ντετέκτιβ που παθιάζεται με ένα δυσεπίλυτο μυστήριο: το μυστήριο του δικού της παρελθόντος» - The New Yorker.
«H Ernaux αφηγείται το παρελθόν για να το καταλάβει, πρωτίστως συναισθηματικά, και να δείξει τι αντιπροσωπεύει αυτό το παρελθόν στο σήμερα. Η ατομική εμπειρία, δηλαδή η δική της ζωή, παρουσιάζεται μέσα σε μια γενικότερη κοινωνική και ιστορική κατάσταση έτσι ώστε τα βιβλία της να αποκτούν τη συλλογική διάσταση της βιωμένης ιστορίας». - Νίκος Μπακουνάκης- LIFO
«Διαβάζοντας τον «Τόπο», ένα μυθιστόρημά της που κυκλοφόρησε το 1984 και μάλιστα βραβεύτηκε τότε με ένα από τα πιο σημαντικά λογοτεχνικά γαλλικά βραβεία, το βραβείο Renaudot, καταλαβαίνεις στην πράξη την απόφαση της Σουηδικής Ακαδημίας.
Πρόκειται για ένα στιβαρό μυθιστόρημα που μέσα σε περίπου 107 σελίδες ασχολείται με θέματα όπως η καταγωγή, η οικογένεια, η σχέση μεταξύ πατέρα και κόρης, η ζωή των προλετάριων στην γαλλική επαρχία, τα σύνορα ανάμεσα στην φτώχεια και στην αξιοπρέπεια.
Η Annie Ernaux με μία γραφή κοφτερή σαν μαχαίρι, με μία οικονομία λόγου που σε εκπλήσσει, μιλάει για την καταγωγή της, την σχέση με τον πατέρα της και τις σπουδές, την μόρφωση δηλαδή, που της επέτρεψαν να αλλάξει κοινωνική τάξη. Ο παππούς της αγρότης, ο πατέρας της αγρότης και μετά εργάτης για να καταφέρει τελικά να ανοίξει ένα καφενείο-παντοπωλείο. Ο αγώνας που έδωσε για να μορφωθεί η κόρη του και να ξεφύγει από τη φτώχεια».
Διαβάζοντας τις «Αναμνήσεις ενός κοριτσιού», λίγο πολύ θα έλεγα τα ίδια, παρ' όλο που το ένα μυθιστόρημα δεν έχει σχέση με το άλλο.
Συγγραφέας με στιβαρή γραφή, δεν διστάζει να κοιταχτεί στον καθρέφτη της μνήμης και να περιγράψει με χειρουργική ακρίβεια αυτό που βλέπει. Χωρίς φτιασίδια, χωρίς ωραιοποιήσεις.
Η συγγραφέας το 2003, που έγραψε το βιβλίο, γυρνάει να ανακαλύψει τον εαυτό της όταν ήταν 18 χρονών. «Το κορίτσι του 58», είναι η ίδια το 1958 όταν ήταν 18 χρονών. Όπως περιγράφει: «Πάντα υπήρχαν φράσεις στο ημερολόγιό μου, αναφορές στο «κορίτσι του Σ.» στο «κορίτσι του 58». Από τα είκοσί μου, σημειώνω «58» στα διάφορα προσχέδια βιβλίων μου. Είναι το κείμενο που λείπει πάντα, που μετατίθεται πάντα γι' αργότερα».
Γιατί όμως είναι το κείμενο που λείπει πάντα, που μετατίθεται πάντα για αργότερα; Ίσως γιατί θέλει πολύ μεγάλη δύναμη να γυρίσεις στο παρελθόν, μέσα από μικρά σημάδια, και να αντικρίσεις τον εαυτό σου όπως ήταν τότε. Αυτό που θα αντικρίσεις, αν καταφέρεις να το κάνεις, πιθανότατα δεν έχει καμιά σχέση με αυτό που είσαι σήμερα.
Η συγγραφέας επισκέπτεται το παρελθόν της τότε που, δεκαοχτάχρονο κορίτσι, κατακλύζεται από επιθυμία και πόθο. Σήμερα ανακαλύπτει πως η ντροπή, η ταπείνωση, η προδοσία και συνάμα η αυτοπεποίθηση και η χειραφέτηση, αποτελούν τη απαρχή του συγγραφικού της βίου. Φαινομενικά είναι ο ίδιος άνθρωπος, η ίδια γυναίκα. Ουσιαστικά, είναι το αποτέλεσμα των επιλογών εκείνης της δεκαοκτάχρονης που προσπαθεί να βρει τον δρόμο της για τη ζωή, για τη συγγραφή, για την ταξική ανέλιξη.
«Πάνω από μια δεκαετία κύλησε, έντεκα καλοκαίρια επιπλέον που ανεβάζουν σε πενήντα πέντε τα χρόνια που έχουν περάσει απ' το 1958, με πολέμους, επαναστάσεις, εκρήξεις σε πυρηνικούς σταθμούς, όλα όσα βρίσκονται καθ’ οδόν προς τη λήθη. Ο χρόνος μπροστά μου λιγοστεύει. Θα υπάρξει αναπόφευκτα ένα τελευταίο βιβλίο, όπως υπάρχει πάντα ένας τελευταίος εραστής, μια τελευταία άνοιξη, όμως καμιά ένδειξη για να το ξέρω. Με στοιχειώνει η ιδέα ότι θα μπορούσα να πεθάνω δίχως να έχω γράψει για κείνη που πολύ νωρίς ονόμασα «το κορίτσι του 58». Κάποια μέρα δεν θα υπάρχει κανείς για να θυμάται. Αυτό που έζησε το συγκεκριμένο κορίτσι, και κανένα άλλο, θα μείνει ανεξήγητο, βιωμένο για το τίποτα. Κανένα άλλο συγγραφικό σχέδιο δεν μου φαίνεται, δεν θα έλεγα λαμπερό ή καινοφανές, και βέβαια όχι χαροποιό, αλλά ζωογόνο, ικανό να μου επιτρέπει να ζω πάνω απ' τον χρόνο.
Η προοπτική του να «χαίρεσαι απλώς τη ζωή» είναι αφόρητη, εφόσον κάθε στιγμή χωρίς κάποιο συγγραφικό σχέδιο μοιάζει να είναι η τελευταία. Η σκέψη ότι μόνο εγώ θυμάμαι, όπως πιστεύω, με σαγηνεύει. Σαν να είμαι προικισμένη με μια ηγεμονική εξουσία. Μια ανέκκλητη υπεροχή σε σχέση με τους άλλους που ήταν εκεί το καλοκαίρι του '58, μια υπεροχή κληροδοτημένη απ' τη ντροπή για τις επιθυμίες μου, τα παράλογα όνειρά μου στους δρόμους της Ρουέν, το στερεμένο στα δεκαοχτώ μου αίμα, λες και ήμουνα γριά γυναίκα. Η απέραντη μνήμη της ντροπής, πιο σχολαστική, πιο αδιάλλακτη από οποιαδήποτε άλλη, ένα μοναδικό δώρο της ντροπής».
Οι «Αναμνήσεις ενός κοριτσιού» είναι οι αναμνήσεις του κοριτσιού του '58. Τότε που η συγγραφέας προσπαθούσε, όπως όλοι οι νέοι σε αυτή την ηλικία, να ανακαλύψει την ζωή, σύμφωνα με τα δικά της πιστεύω. Που προσπαθούσε να μιμηθεί στο ντύσιμο την Ζυλιέτ Γκρεκό, και να συμβαδίσει με τους άλλους νέους της ηλικίας της.
Το παρελθόν είναι εκεί και περιμένει να επιστρέψει η επισκέπτρια από το μέλλον. Εικόνες, κάπως ξεθωριασμένες, ονόματα μισοξεχασμένα, σκηνές και συνθήκες που δεν ξεχάστηκαν. Όλα αυτά συνθέτουν το κορίτσι του '58. Που είναι «περήφανη για τη διαφορετικότητά της: ακούει Ζορz Mπρασένς και The Golden Gate Quartet στο ηλεκτρόφωνό της αντί για Γκλόρια Λάσο και Ιβέτ Ορνέρ. Διαβάζει «Τα άνθη του κακού» αντί για βιβλία της σειράς Νous Deux. Kρατάει ημερολόγιο, αντιγράφει ποιήματα και παραθέματα συγγραφέων. Αμφιβάλλει για την ύπαρξη του Θεού, μολονότι πηγαίνει πάντα στη λειτουργία και μεταλαμβάνει σε όλες τις θρησκευτικές εορτές.
Να εισχωρήσει σ' έναν άγνωστο κόσμο που τον έκαναν επιθυμητό και συνάμα εκφοβιστικό τα όσα μοιράζονταν μεταξύ τους οι πιο εύπορες μαθήτριες του καθολικού σχολείου- δίσκοι του Μπαχ, βιβλιοθήκες, συνδρομή στο περιοδικό Realites, τένις, σκάκι, θέατρο, λουτρό στο σπίτι - τα οποία όμως της απαγόρευα να τις προσκαλέσει στο σπίτι της, όπου δεν υπάρχει μήτε σαλόνι μήτε τραπεζαρία, ίσα ίσα μια τόση δα κουζινούλα σφηνωμένη ανάμεσα στο καφενείο και στο παντοπωλείο και η τουαλέτα είναι στην αυλή- ένας κόσμος όπου φαντάζεται ότι συζητούν για ποίηση και λογοτεχνία, για το νόημα της ζωής και της ελευθερίας, όπως στη «Ηλικία της λογικής», το μυθιστόρημα του Σαρτρ μες στο οποίο βυθίστηκε όλο τον Ιούλιο και μεταμορφώθηκε στην ηρωίδα του, την Ιβιτς».
Η Αnnie Ernaux έγραψε ακόμα ένα ρωμαλέο μυθιστόρημα, που εμπεριέχει όλα όσα την χαρακτηρίζουν σαν συγγραφέα: ταξική συνείδηση, ελευθερία, τη δύναμη που χρειάζεσαι για να καταδυθείς στον εσώτερο εαυτό σου και να βρεις την αλήθεια σου, την αλήθεια του ποιος είσαι. Και η συγγραφέας, αναζητώντας «το κορίτσι του '58», αυτό ακριβώς κάνει. Αναζητεί τα πρώτα της βήματα στην ενηλικίωση, αυτά που την έφεραν σε αυτό που είναι σήμερα. Και το κάνει χωρίς ντροπή, χωρίς δισταγμό να ομολογήσει δημόσια και αυτά που δεν έκανε σωστά, με την λογική του σήμερα. Τότε ήταν σωστά. Και το σύνολο όλων αυτών την έκαναν αυτό που είναι σήμερα.
Η Αnnie Ernaux εκτός από το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας που πήρε φέτος, έχει βραβευτεί και με το βραβείο Μαργκερίτ Γιουρσενάρ για τη συνολική της συνεισφορά στα γράμματα, το βραβείο Renaudot, ενώ ήταν υποψήφια για το Man Booker International to 2019.
H μετάφραση είναι της Ρίτας Κολαίτη.
Για το βιβλίο έγραψαν:
«Ένα βιβλίο που σαγηνεύει με την ακρίβεια και τη δύναμή του, που αποδίδει τις σωματικές αισθήσεις και τις συγκινήσεις μιας έφηβης αλλοτινής εποχής» - Le Monde des Livres.
«Η γραφή της Ernaux είναι βαθιά, ακριβής, περίτεχνη. Η ίδια γίνεται ένας ντετέκτιβ που παθιάζεται με ένα δυσεπίλυτο μυστήριο: το μυστήριο του δικού της παρελθόντος» - The New Yorker.
«H Ernaux αφηγείται το παρελθόν για να το καταλάβει, πρωτίστως συναισθηματικά, και να δείξει τι αντιπροσωπεύει αυτό το παρελθόν στο σήμερα. Η ατομική εμπειρία, δηλαδή η δική της ζωή, παρουσιάζεται μέσα σε μια γενικότερη κοινωνική και ιστορική κατάσταση έτσι ώστε τα βιβλία της να αποκτούν τη συλλογική διάσταση της βιωμένης ιστορίας». - Νίκος Μπακουνάκης- LIFO
