Στις 18 Ιανουαρίου 1984, τη μέρα των γενεθλίων του, έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 69 ετών, σε νοσοκομείο του Λονδίνου, ο Βασίλης Τσιτσάνης. Είχε γεννηθεί στα Τρίκαλα στις 18 Ιανουαρίου 1915.
Με αυτή την αφορμή κι επειδή νομίζω πως η πλευρά του οργανοπαίκτη Βασίλη Τσιτσάνη είναι πολύ λιγότερο «φωτισμένη», σε σχέση τουλάχιστον με αυτή του δημιουργού, σκέφτηκα σήμερα να συγκεντρώσω και να ξανακούσουμε όλα τα ορχηστρικά κομμάτια που ηχογράφησε ο Τσιτσάνης παίζοντας μπουζούκι (ή μπαγλαμά) στο σύνολο της διαδρομής του στο λαϊκό τραγούδι.
Πρόκειται για είκοσι πέντε ηχογραφήσεις που πραγματοποιήθηκαν από το 1938 μέχρι το 1980. Έξι από αυτές πρωτοκυκλοφόρησαν σε δίσκους 78 στροφών, πέντε προέρχονται από τη θρυλική ηχογράφηση στην αίθουσα «Παρνασσός» το 1954 και συμπεριλήφθηκαν σε 45άρια extended play ή σε διάφορες εκδόσεις δίσκων 33 στροφών, τρία ορχηστρικά κυκλοφόρησαν αρχικά σε δίσκους 45 στροφών, έξι είναι από την ηχογράφηση στο «Χάραμα» της Καισαριανής το 1980, ενώ άλλα πέντε οργανικά ηχογραφήθηκαν σε διάφορες περιόδους και με διαφορετικές αφορμές. Πρέπει να διευκρινίσω πως στην καταγραφή δεν συμπεριλήφθηκαν οι ζωντανές ηχογραφήσεις που κυκλοφόρησαν όλα αυτά τα χρόνια από τα κέντρα στα οποία εμφανιζόταν ο Τσιτσάνης στα χρόνια του ’70.
Όλες σχεδόν οι ηχογραφήσεις των 78 και 45 στροφών επανεκδόθηκαν τα κατοπινά χρόνια σε lp ή cd.
1) Χορός Πολίτικος (Odeon, GA-7214, 1939)
Μια διαφορετική εκτέλεση του «Πολίτικου χορού» εκδόθηκε σε δίσκο 78 στροφών στην Αμερική (Standard, F-9060), με τίτλο «Χασάπικο σέρβικο». Δεν ξέρω την ακριβή χρονολογία έκδοσης ή αν υπάρχει αντίστοιχη ελληνική κυκλοφορία.
2) Ατελείωτο (Columbia, DG-6449, 1938 ή 1939 / Columbia (TU), DT-141 / Columbia (US) 7183-F)
3) Σέρβικο (Columbia DG-6511, 1939 / Columbia (TU), DT-264, 1939)
4) Ταταυλιανό (His master’s voice AO-2628, 1939)
5) Το μινόρε του Τσιτσάνη (His master’s voice AO-2726, 1946)
(Μπουζούκι παίζει ο Βασίλης Τσιτσάνης και κιθάρα ο Μανώλης Χιώτης)
6) Τα ωραία του Τσιτσάνη (Columbia DG – 6718, 1948)
Ένα μέρος του ορχηστρικού ακούγεται και στο φινάλε του τραγουδιού «Τι μπελάς το γυναικείο φύλο» με την Μαρίκα Νίνου, τον Νίκο Καλλέργη και τον Βασίλη Τσιτσάνη (Melody 78 MG-27).
Σε κείμενο που δημοσιεύθηκε στο Ogdoo.gr στις 21 Αυγούστου 2018, είχα αναφερθεί στις ιστορικές ηχογραφήσεις της ορχήστρας του Βασίλη Τσιτσάνη στην αίθουσα Παρνασσός το 1954. Έγραφα λοιπόν τότε:
Τον Μάιο και τον Ιούνιο του 1954 , με την πρωτοβουλία της Ολλανδικής εταιρείας Philips και τη συνεργασία του Αλέξανδρου Πατσιφά, ήρθε στην Ελλάδα ειδικό συνεργείο εξωτερικών ηχογραφήσεων από την Ολλανδία και πραγματοποίησε μια σειρά εγγραφών με νέα τεχνολογία, μεταξύ των οποίων και μια ηχογράφηση στην αίθουσα του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός» (όπου έμπαιναν για πρώτη φορά μπουζούκια), με τον Βασίλη Τσιτσάνη και την ορχήστρα του και κεντρική ερμηνεύτρια την Μαρίκα Νίνου. Στην ορχήστρα, εκτός από τον Τσιτσάνη, έπαιξε μπουζούκι ο Ανέστος Αθανασίου ή «Γύφτος», ακορντεόν η Ευαγγελία Μαργαρώνη και κιθάρα ο Γιάννης Δέδες, ενώ μαζί με την Μαρίκα Νίνου τραγούδησαν ο Γιάννης Σαλασίδης, ο Αθανάσιος Γιαννόπουλος και ο ίδιος ο Τσιτσάνης.
Αυτή ήταν η πρώτη επίσημη ζωντανή ηχογράφηση λαϊκών τραγουδιών, από την οποία το 1955 εκδόθηκε στην Ολλανδία ένας δεκάιντσος μεγάλος δίσκος με εννέα τραγούδια και ένα οργανικό, καθώς και τρείς δίσκοι 45 στροφών extended play, που περιείχαν συνολικά εννέα τραγούδια και πέντε οργανικά (δυστυχώς δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν τα τρία 45άρια εκδόθηκαν το 1955 ή λίγο μετά).
Το 1961 τα τρία extended 45άρια εκδόθηκαν στην Ελλάδα με τα ίδια κομμάτια αλλά διαφορετικά εξώφυλλα, ενώ το 1966 κυκλοφόρησε ένα δωδεκάιντσο lp με δώδεκα κομμάτια (εννέα τραγούδια και τρία οργανικά). Οκτώ από τα τραγούδια κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα και σε απλά 45άρια δισκάκια (από ένα κομμάτι σε κάθε πλευρά δηλαδή), ενώ το lp επανεκδόθηκε στα κατοπινά χρόνια με διαφορετικά εξώφυλλα.
Για την ιστορία να αναφέρουμε πως τα κομμάτια του Βασίλη Τσιτσάνη που ηχογραφήθηκαν στον «Παρνασσό» και συμπεριλήφθηκαν στο ελληνικό lp ήταν τα:
1) Τα καβουράκια
2) Απόψε κάνεις μπαμ
3) Έλα όπως είσαι
4) Συννεφιασμένη Κυριακή
5) Γεννήθηκα για να πονώ
6) Χασαποσέρβικοι χοροί (Ποτ πουρί: Βόλτα στην Ελλάδα, Είμαστε αλάνια, Για τα μάτια π’ αγαπώ, Μπαξέ Τσιφλίκι)
7) Στο Τούνεζι στη Μπαρμπαριά
8) Σόλο μπουζούκι (Τα ωραία του Τσιτσάνη) (Οργανικό)
9) Δυο χόρα αλλέγκρα (Οργανικό)
10) Σόλο μινόρε (Οργανικό)
11) Καΐκι μου Άη - Νικόλα
12) Ζαΐρα
Όπως έγραψα παραπάνω: «Το 1955 εκδόθηκε στην Ολλανδία ένας δεκάιντσος μεγάλος δίσκος με εννέα τραγούδια και ένα οργανικό και τρείς δίσκοι 45 στροφών extended play, που περιείχαν συνολικά εννέα τραγούδια και πέντε οργανικά (δεν γνωρίζω αν τα τρία 45άρια εκδόθηκαν το 1955 ή λίγο μετά)».
Από αυτό προκύπτει πως υπάρχουν δυο κομμάτια που συμπεριλήφθηκαν μόνο σε ένα extended 45άρι (με ολλανδικό κωδικό 421003 PE και ελληνικό 8417 PE) και δεν έχουν μπει σε καμιά άλλη από τις προαναφερθείσες εκδόσεις. Ακούγοντας τον ήχο της ορχήστρας, είμαι σχεδόν βέβαιος πως πρόκειται για δυο ηχογραφήσεις που πραγματοποιήθηκαν μαζί με όλες τις υπόλοιπες στον «Παρνασσό».
Το πρώτο κομμάτι ήταν ένα σόλο με μπαγλαμά, που συμπεριλήφθηκε στα πρώτα χρόνια του ’60 στον εξαιρετικά σπάνιο δεκάιντσο δίσκο «Ο Γιώργος Μητσάκης και ο Βασίλης Τσιτσάνης με τα μπουζούκια τους» (Philips 600505 PR), το 1985 στη συλλογή της ΕΜΙ «Οι δεξιοτέχνες Νο 1 - 14 οργανικά κομμάτια για μπουζούκι σόλο» (με τίτλο «Πρόκληση για μπαγλαμά») και το 1987 στον έβδομο από τους δέκα δίσκους της κασετίνας «Τσιτσάνης» (αναφέρεται ως χρονολογία ηχογράφησης το 1956) που κυκλοφόρησε από την Columbia.
Το δεύτερο κομμάτι ήταν μια «Χόρα» (αλλέγκρο) στο ρυθμό του χασαποσέρβικου, που, απ’ όσο τουλάχιστον γνωρίζω, δεν έχει μπει σε κάποιον από τους δίσκους που σημείωσα παραπάνω, όπως και σε καμιά μεταγενέστερη συλλογή τραγουδιών του Τσιτσάνη. Δυστυχώς δεν έχω στην κατοχή μου το δίσκο «Ο Γιώργος Μητσάκης και ο Βασίλης Τσιτσάνης με τα μπουζούκια τους» για να γνωρίζω αν το δεύτερο κομμάτι της δεύτερης πλευράς με τίτλο «Χόρα (αλλέγκρο)» είναι το συγκεκριμένο…
Τα δυο κομμάτια που συμπληρώνουν το 45άρι είναι το «Σόλο μινόρε» και το «Δυο χόρα αλλέγκρα». Θα σημείωνα κλείνοντας, πως προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση η λίστα των ονομάτων των διεθνών καλλιτεχνών στο οπισθόφυλλο του ολλανδικού δίσκου, των οποίων τραγούδια κυκλοφόρησαν στην Ολλανδία στην ίδια σειρά μικρών δίσκων με τα κομμάτια του Τσιτσάνη…
Τα πέντε ορχηστρικά κομμάτια στα οποία αναφέρθηκα παραπάνω ήταν τα:
7) Δυο χόρα αλέγκρα (Πρόκειται για παραλλαγή του «Ατελείωτου») (Philips EP 8417 / Philips lp N00735 Ολλανδίας / Philips lp 6483004)
8) Σόλο μινόρε (Philips EP 8417 / Philips lp N00735 Ολλανδίας / Philips lp 6483004)
9) Χόρα (Αλλέγκρο) (Philips EP 8417)
10) Σόλο μπαγλαμάς (Πρόκληση για μπαγλαμά) (Philips EP 8417)
11) Σόλο μπουζούκι (Τα ωραία του Τσιτσάνη) (Philips EP 8416 / Philips lp N00735 Ολλανδίας / Philips lp 6483004)
12) Νέο μινόρε (Columbia SCDG – 3129, 1962)
13) Φαντασία (Columbia SCDG – 3129, 1962)
14) Το τσιφτετέλι του Τσιτσάνη (Ορχηστρικό κομμάτι που καταλήγει σε refrain με τον Τσιτσάνη και την Βούλα Γεωργούτη) (His master’s voice 7PG-3953, 1970)
To 1980, με πρωτοβουλία της UNESCO, ηχογραφήθηκε στο ιστορικό «Χάραμα» της Καισαριανής, όπου ο Τσιτσάνης εμφανιζόταν τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ένας διπλός δίσκος με είκοσι τέσσερα ταξίμια και τραγούδια, με τον Βασίλη Τσιτσάνη να παίζει μπουζούκι (ή μπαγλαμά) και να τραγουδά, έχοντας μαζί του τον Γιάννη Δέδε στην κιθάρα, τον Γιάννη Μαλλίδη στον μπαγλαμά και την Ελένη Γεράνη στα σεγόντα. (Στην επανέκδοση του δίσκου σε cd αφαιρέθηκαν τα τρία τελευταία τραγούδια).
Ο δίσκος περιλαμβάνει έξι ολόκληρα ορχηστρικά ή σόλο μπουζούκι, ενώ αρκετά τραγούδια ξεκινούν με εκτενή ταξίμια του Βασίλη Τσιτσάνη. Το 1984 ένα μέρος του δίσκου με έξι τραγούδια και οκτώ ταξίμια επανεκδόθηκε στη Γαλλία σε μονό δίσκο από την Ocora Radio - France με τίτλο «Grece, Hommage a Tsitsanis». (Σε λίγες ημέρες θα έχω το δίσκο στην κατοχή μου, έτσι ώστε να έχω μια ακριβή εικόνα, για το αν τα δυο επιπλέον ορχηστρικά, σε σχέση με την αρχική έκδοση, είναι προεισαγωγές τραγουδιών της πρώτης έκδοσης ή ηχογραφήσεις που δεν συμπεριλήφθηκαν στον πρώτο δίσκο)*.
Παρακάτω ακούμε τα έξι οργανικά της πρώτης έκδοσης του 1980.
15) Σόλο σε ρυθμό 5/8 Λα μινόρε
16) Ταξίμι μινόρε
17) Ταξίμι Πειραιώτικο
18) Ταξίμι Χετζάζ - Πειραιώτικο - Αλέγκρο (εδώ ο Τσιτσάνης κατά τη διάρκεια της ηχογράφησης αφήνει το μπουζούκι και παίζει μπαγλαμά)
19) Το μινόρε του Τσιτσάνη
20) Αυτοσχεδιασμοί
Στο πέρασμα των χρόνων εκδόθηκαν σε μεγάλους δίσκους ή cd κάποιες σκόρπιες ηχογραφήσεις με οργανικά ή σόλο του Τσιτσάνη, οι οποίες δεν προορίζονταν αρχικά για τη δισκογραφία. Όπως ήταν η μουσική των τίτλων της ταινίας του Μιχάλη Κακογιάννη «Στέλλα», όπου ο Βασίλης Τσιτσάνης «συνδιαλέγεται» με τον Μάνο Χατζιδάκι που παίζει πιάνο, πάνω στο θέμα του «Αγάπη που ‘γινες δίκοπο μαχαίρι». Το κομμάτι βρήκε το δρόμο της δισκογραφίας το 1985, όταν συμπεριλήφθηκε στο διπλό δίσκο «Ο Μάνος Χατζιδάκις στον ελληνικό κινηματογράφο».
(Υπάρχουν βεβαίως αρκετά ακόμα οργανικά θέματα από τον κινηματογράφο, με τον Βασίλη Τσιτσάνη να παίζει μπουζούκι, που έμειναν εκτός δισκογραφίας).
Σε άγνωστη χρονολογία εκδόθηκε από την Capitol Records στην Αμερική ένας δίσκος με τίτλο «Athens Revisited» και υπότιτλο «Popular bouzoukia music of Greece, featuring Tsitsanis», με επιτυχίες του Βασίλη Τσιτσάνη, του Απόστολου Καλδάρα, του Γιώργου Μητσάκη, του Γιάννη Παπαϊωάννου, του Μάνου Χατζιδάκι και άλλων, που πρωτοεκδόθηκαν σε δίσκους 78 στροφών.
Ο δίσκος τελειώνει με ένα «Σόλο μπουζούκι» του Τσιτσάνη, για το οποίο στο κείμενο του οπισθόφυλλου αναφέρεται πως δεν ηχογραφήθηκε σε ειδικό στούντιο, αλλά σε μια υπαίθρια ταβέρνα όπου έπαιζε ο Τσιτσάνης, για να μεταφέρει κάτι από την ατμόσφαιρα του γλεντιού που είναι χαρακτηριστική της Αθηναϊκής ταβέρνας.
Το 1990 κυκλοφόρησε από την MBI μια συλλογή με τίτλο «The greatest bouzouki soloists», με μια σειρά από οργανικά κομμάτια, από ξεχωριστούς δεξιοτέχνες του μπουζουκιού. Ανάμεσά τους και ο Βασίλης Τσιτσάνης στο αγνώστων λοιπών στοιχείων «Μικρές νυχτερινές πενιές». (Δεν ξέρω αν πρόκειται για κάποιο από τα έξτρα ταξίμια που βρίσκονται στη γαλλική έκδοση «Hommage» στην οποία αναφέρθηκα παραπάνω)*.
Το 1992 εκδόθηκε και πάλι από την ΜΒΙ η συλλογή τραγουδιών «Βασίλης Τσιτσάνης - Μοναδικές ερμηνείες», με εναρκτήριο κομμάτι ένα σόλο του Τσιτσάνη με τίτλο «Αυτοσχεδιασμοί σε D.R.» χωρίς περισσότερα στοιχεία, για την προέλευση και αυτού του κομματιού.
Το 1994 η ΜΒΙ εξέδωσε ένα διπλό δίσκο με σκόρπιες ηχογραφήσεις του Τσιτσάνη, με τίτλο «Βράδια αγαπημένα». Ο δίσκος έκλεινε με το οργανικό «Κυκλοθυμικός χορός Τσίλα», που δεν ήταν άλλο από την «Φαντασία» του 1962 στην ίδια εκτέλεση και με πολύ κακό ήχο. Υπήρχε μάλιστα η παραπλανητική ένδειξη «Previously unissued». Δεν ξέρω γιατί, αλλά αρκετές από τις συλλογές της συγκεκριμένης εταιρείας που κυκλοφόρησαν εκείνη την εποχή, ενώ συχνά περιείχαν σπάνιες ή ανέκδοτες ηχογραφήσεις, ανάμεσά τους συμπεριλαμβάνονταν και παρόμοιες προχειρότητες
Η τελευταία ηχογράφηση αυτής της καταγραφής έρχεται από το 2001 και από το cd που συνόδευε το πρόγραμμα των συναυλιών του Γιώργου Νταλάρα, οι οποίες ήταν αφιερωμένες στον Βασίλη Τσιτσάνη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών εκείνη τη χρονιά. Αναφέρομαι στην ανέκδοτη ηχογράφηση της «Συννεφιασμένης Κυριακής» από το αρχείο του Κώστα Χατζηδουλή, όπου ο Τσιτσάνης παίζει μπαγλαμά και πραγματοποιήθηκε το 1980.
Το cd αυτό συμπεριλήφθηκε επίσης (με τίτλο «Η μάγισσα της αραπιάς και άλλα παραμύθια»), στην κασετίνα «Γιώργος Νταλάρας - Αφιέρωμα στον Βασίλη Τσιτσάνη - Ό,τι κι αν πω δεν σε ξεχνώ», που κυκλοφόρησε από το label Parlophone της Minos - Emi το 2003.
- Ευχαριστώ ιδιαιτέρως το φίλο μουσικολόγο και πιανίστα Νίκο Ορδουλίδη και το φίλο συλλέκτη Νίκο Παπανικήτα για την ανυπολόγιστη βοήθειά τους.
*Περισσότερες πληροφορίες για το γαλλικό δίσκο «Grèce - Hommage À Tsitsanis», μπορείτε να διαβάσετε σε άρθρο του υπογράφοντα που δημοσιεύθηκε στις 31/1/2020.
«Απόψε το μπουζούκι σου θα στο μαλαματώσω»
Με αυτή την αφορμή κι επειδή νομίζω πως η πλευρά του οργανοπαίκτη Βασίλη Τσιτσάνη είναι πολύ λιγότερο «φωτισμένη», σε σχέση τουλάχιστον με αυτή του δημιουργού, σκέφτηκα σήμερα να συγκεντρώσω και να ξανακούσουμε όλα τα ορχηστρικά κομμάτια που ηχογράφησε ο Τσιτσάνης παίζοντας μπουζούκι (ή μπαγλαμά) στο σύνολο της διαδρομής του στο λαϊκό τραγούδι.
Πρόκειται για είκοσι πέντε ηχογραφήσεις που πραγματοποιήθηκαν από το 1938 μέχρι το 1980. Έξι από αυτές πρωτοκυκλοφόρησαν σε δίσκους 78 στροφών, πέντε προέρχονται από τη θρυλική ηχογράφηση στην αίθουσα «Παρνασσός» το 1954 και συμπεριλήφθηκαν σε 45άρια extended play ή σε διάφορες εκδόσεις δίσκων 33 στροφών, τρία ορχηστρικά κυκλοφόρησαν αρχικά σε δίσκους 45 στροφών, έξι είναι από την ηχογράφηση στο «Χάραμα» της Καισαριανής το 1980, ενώ άλλα πέντε οργανικά ηχογραφήθηκαν σε διάφορες περιόδους και με διαφορετικές αφορμές. Πρέπει να διευκρινίσω πως στην καταγραφή δεν συμπεριλήφθηκαν οι ζωντανές ηχογραφήσεις που κυκλοφόρησαν όλα αυτά τα χρόνια από τα κέντρα στα οποία εμφανιζόταν ο Τσιτσάνης στα χρόνια του ’70.
Όλες σχεδόν οι ηχογραφήσεις των 78 και 45 στροφών επανεκδόθηκαν τα κατοπινά χρόνια σε lp ή cd.
Ηχογραφήσεις στις 78 στροφές
1) Χορός Πολίτικος (Odeon, GA-7214, 1939)
Μια διαφορετική εκτέλεση του «Πολίτικου χορού» εκδόθηκε σε δίσκο 78 στροφών στην Αμερική (Standard, F-9060), με τίτλο «Χασάπικο σέρβικο». Δεν ξέρω την ακριβή χρονολογία έκδοσης ή αν υπάρχει αντίστοιχη ελληνική κυκλοφορία.
2) Ατελείωτο (Columbia, DG-6449, 1938 ή 1939 / Columbia (TU), DT-141 / Columbia (US) 7183-F)
3) Σέρβικο (Columbia DG-6511, 1939 / Columbia (TU), DT-264, 1939)
4) Ταταυλιανό (His master’s voice AO-2628, 1939)
5) Το μινόρε του Τσιτσάνη (His master’s voice AO-2726, 1946)
(Μπουζούκι παίζει ο Βασίλης Τσιτσάνης και κιθάρα ο Μανώλης Χιώτης)
6) Τα ωραία του Τσιτσάνη (Columbia DG – 6718, 1948)
Ένα μέρος του ορχηστρικού ακούγεται και στο φινάλε του τραγουδιού «Τι μπελάς το γυναικείο φύλο» με την Μαρίκα Νίνου, τον Νίκο Καλλέργη και τον Βασίλη Τσιτσάνη (Melody 78 MG-27).
Ηχογραφήσεις στον «Παρνασσό»
Σε κείμενο που δημοσιεύθηκε στο Ogdoo.gr στις 21 Αυγούστου 2018, είχα αναφερθεί στις ιστορικές ηχογραφήσεις της ορχήστρας του Βασίλη Τσιτσάνη στην αίθουσα Παρνασσός το 1954. Έγραφα λοιπόν τότε:
Τον Μάιο και τον Ιούνιο του 1954 , με την πρωτοβουλία της Ολλανδικής εταιρείας Philips και τη συνεργασία του Αλέξανδρου Πατσιφά, ήρθε στην Ελλάδα ειδικό συνεργείο εξωτερικών ηχογραφήσεων από την Ολλανδία και πραγματοποίησε μια σειρά εγγραφών με νέα τεχνολογία, μεταξύ των οποίων και μια ηχογράφηση στην αίθουσα του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός» (όπου έμπαιναν για πρώτη φορά μπουζούκια), με τον Βασίλη Τσιτσάνη και την ορχήστρα του και κεντρική ερμηνεύτρια την Μαρίκα Νίνου. Στην ορχήστρα, εκτός από τον Τσιτσάνη, έπαιξε μπουζούκι ο Ανέστος Αθανασίου ή «Γύφτος», ακορντεόν η Ευαγγελία Μαργαρώνη και κιθάρα ο Γιάννης Δέδες, ενώ μαζί με την Μαρίκα Νίνου τραγούδησαν ο Γιάννης Σαλασίδης, ο Αθανάσιος Γιαννόπουλος και ο ίδιος ο Τσιτσάνης.
Αυτή ήταν η πρώτη επίσημη ζωντανή ηχογράφηση λαϊκών τραγουδιών, από την οποία το 1955 εκδόθηκε στην Ολλανδία ένας δεκάιντσος μεγάλος δίσκος με εννέα τραγούδια και ένα οργανικό, καθώς και τρείς δίσκοι 45 στροφών extended play, που περιείχαν συνολικά εννέα τραγούδια και πέντε οργανικά (δυστυχώς δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν τα τρία 45άρια εκδόθηκαν το 1955 ή λίγο μετά).
Το 1961 τα τρία extended 45άρια εκδόθηκαν στην Ελλάδα με τα ίδια κομμάτια αλλά διαφορετικά εξώφυλλα, ενώ το 1966 κυκλοφόρησε ένα δωδεκάιντσο lp με δώδεκα κομμάτια (εννέα τραγούδια και τρία οργανικά). Οκτώ από τα τραγούδια κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα και σε απλά 45άρια δισκάκια (από ένα κομμάτι σε κάθε πλευρά δηλαδή), ενώ το lp επανεκδόθηκε στα κατοπινά χρόνια με διαφορετικά εξώφυλλα.
Για την ιστορία να αναφέρουμε πως τα κομμάτια του Βασίλη Τσιτσάνη που ηχογραφήθηκαν στον «Παρνασσό» και συμπεριλήφθηκαν στο ελληνικό lp ήταν τα:
1) Τα καβουράκια
2) Απόψε κάνεις μπαμ
3) Έλα όπως είσαι
4) Συννεφιασμένη Κυριακή
5) Γεννήθηκα για να πονώ
6) Χασαποσέρβικοι χοροί (Ποτ πουρί: Βόλτα στην Ελλάδα, Είμαστε αλάνια, Για τα μάτια π’ αγαπώ, Μπαξέ Τσιφλίκι)
7) Στο Τούνεζι στη Μπαρμπαριά
8) Σόλο μπουζούκι (Τα ωραία του Τσιτσάνη) (Οργανικό)
9) Δυο χόρα αλλέγκρα (Οργανικό)
10) Σόλο μινόρε (Οργανικό)
11) Καΐκι μου Άη - Νικόλα
12) Ζαΐρα
Όπως έγραψα παραπάνω: «Το 1955 εκδόθηκε στην Ολλανδία ένας δεκάιντσος μεγάλος δίσκος με εννέα τραγούδια και ένα οργανικό και τρείς δίσκοι 45 στροφών extended play, που περιείχαν συνολικά εννέα τραγούδια και πέντε οργανικά (δεν γνωρίζω αν τα τρία 45άρια εκδόθηκαν το 1955 ή λίγο μετά)».
Από αυτό προκύπτει πως υπάρχουν δυο κομμάτια που συμπεριλήφθηκαν μόνο σε ένα extended 45άρι (με ολλανδικό κωδικό 421003 PE και ελληνικό 8417 PE) και δεν έχουν μπει σε καμιά άλλη από τις προαναφερθείσες εκδόσεις. Ακούγοντας τον ήχο της ορχήστρας, είμαι σχεδόν βέβαιος πως πρόκειται για δυο ηχογραφήσεις που πραγματοποιήθηκαν μαζί με όλες τις υπόλοιπες στον «Παρνασσό».
Το πρώτο κομμάτι ήταν ένα σόλο με μπαγλαμά, που συμπεριλήφθηκε στα πρώτα χρόνια του ’60 στον εξαιρετικά σπάνιο δεκάιντσο δίσκο «Ο Γιώργος Μητσάκης και ο Βασίλης Τσιτσάνης με τα μπουζούκια τους» (Philips 600505 PR), το 1985 στη συλλογή της ΕΜΙ «Οι δεξιοτέχνες Νο 1 - 14 οργανικά κομμάτια για μπουζούκι σόλο» (με τίτλο «Πρόκληση για μπαγλαμά») και το 1987 στον έβδομο από τους δέκα δίσκους της κασετίνας «Τσιτσάνης» (αναφέρεται ως χρονολογία ηχογράφησης το 1956) που κυκλοφόρησε από την Columbia.
Το δεύτερο κομμάτι ήταν μια «Χόρα» (αλλέγκρο) στο ρυθμό του χασαποσέρβικου, που, απ’ όσο τουλάχιστον γνωρίζω, δεν έχει μπει σε κάποιον από τους δίσκους που σημείωσα παραπάνω, όπως και σε καμιά μεταγενέστερη συλλογή τραγουδιών του Τσιτσάνη. Δυστυχώς δεν έχω στην κατοχή μου το δίσκο «Ο Γιώργος Μητσάκης και ο Βασίλης Τσιτσάνης με τα μπουζούκια τους» για να γνωρίζω αν το δεύτερο κομμάτι της δεύτερης πλευράς με τίτλο «Χόρα (αλλέγκρο)» είναι το συγκεκριμένο…
Τα δυο κομμάτια που συμπληρώνουν το 45άρι είναι το «Σόλο μινόρε» και το «Δυο χόρα αλλέγκρα». Θα σημείωνα κλείνοντας, πως προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση η λίστα των ονομάτων των διεθνών καλλιτεχνών στο οπισθόφυλλο του ολλανδικού δίσκου, των οποίων τραγούδια κυκλοφόρησαν στην Ολλανδία στην ίδια σειρά μικρών δίσκων με τα κομμάτια του Τσιτσάνη…
Τα πέντε ορχηστρικά κομμάτια στα οποία αναφέρθηκα παραπάνω ήταν τα:
7) Δυο χόρα αλέγκρα (Πρόκειται για παραλλαγή του «Ατελείωτου») (Philips EP 8417 / Philips lp N00735 Ολλανδίας / Philips lp 6483004)
8) Σόλο μινόρε (Philips EP 8417 / Philips lp N00735 Ολλανδίας / Philips lp 6483004)
9) Χόρα (Αλλέγκρο) (Philips EP 8417)
10) Σόλο μπαγλαμάς (Πρόκληση για μπαγλαμά) (Philips EP 8417)
11) Σόλο μπουζούκι (Τα ωραία του Τσιτσάνη) (Philips EP 8416 / Philips lp N00735 Ολλανδίας / Philips lp 6483004)
Τρεις ηχογραφήσεις στις 45 στροφές
12) Νέο μινόρε (Columbia SCDG – 3129, 1962)
13) Φαντασία (Columbia SCDG – 3129, 1962)
14) Το τσιφτετέλι του Τσιτσάνη (Ορχηστρικό κομμάτι που καταλήγει σε refrain με τον Τσιτσάνη και την Βούλα Γεωργούτη) (His master’s voice 7PG-3953, 1970)
Ο Τσιτσάνης στο «Χάραμα»
To 1980, με πρωτοβουλία της UNESCO, ηχογραφήθηκε στο ιστορικό «Χάραμα» της Καισαριανής, όπου ο Τσιτσάνης εμφανιζόταν τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ένας διπλός δίσκος με είκοσι τέσσερα ταξίμια και τραγούδια, με τον Βασίλη Τσιτσάνη να παίζει μπουζούκι (ή μπαγλαμά) και να τραγουδά, έχοντας μαζί του τον Γιάννη Δέδε στην κιθάρα, τον Γιάννη Μαλλίδη στον μπαγλαμά και την Ελένη Γεράνη στα σεγόντα. (Στην επανέκδοση του δίσκου σε cd αφαιρέθηκαν τα τρία τελευταία τραγούδια).
Ο δίσκος περιλαμβάνει έξι ολόκληρα ορχηστρικά ή σόλο μπουζούκι, ενώ αρκετά τραγούδια ξεκινούν με εκτενή ταξίμια του Βασίλη Τσιτσάνη. Το 1984 ένα μέρος του δίσκου με έξι τραγούδια και οκτώ ταξίμια επανεκδόθηκε στη Γαλλία σε μονό δίσκο από την Ocora Radio - France με τίτλο «Grece, Hommage a Tsitsanis». (Σε λίγες ημέρες θα έχω το δίσκο στην κατοχή μου, έτσι ώστε να έχω μια ακριβή εικόνα, για το αν τα δυο επιπλέον ορχηστρικά, σε σχέση με την αρχική έκδοση, είναι προεισαγωγές τραγουδιών της πρώτης έκδοσης ή ηχογραφήσεις που δεν συμπεριλήφθηκαν στον πρώτο δίσκο)*.
Παρακάτω ακούμε τα έξι οργανικά της πρώτης έκδοσης του 1980.
15) Σόλο σε ρυθμό 5/8 Λα μινόρε
16) Ταξίμι μινόρε
17) Ταξίμι Πειραιώτικο
18) Ταξίμι Χετζάζ - Πειραιώτικο - Αλέγκρο (εδώ ο Τσιτσάνης κατά τη διάρκεια της ηχογράφησης αφήνει το μπουζούκι και παίζει μπαγλαμά)
19) Το μινόρε του Τσιτσάνη
20) Αυτοσχεδιασμοί
Σκόρπιες ηχογραφήσεις
Στο πέρασμα των χρόνων εκδόθηκαν σε μεγάλους δίσκους ή cd κάποιες σκόρπιες ηχογραφήσεις με οργανικά ή σόλο του Τσιτσάνη, οι οποίες δεν προορίζονταν αρχικά για τη δισκογραφία. Όπως ήταν η μουσική των τίτλων της ταινίας του Μιχάλη Κακογιάννη «Στέλλα», όπου ο Βασίλης Τσιτσάνης «συνδιαλέγεται» με τον Μάνο Χατζιδάκι που παίζει πιάνο, πάνω στο θέμα του «Αγάπη που ‘γινες δίκοπο μαχαίρι». Το κομμάτι βρήκε το δρόμο της δισκογραφίας το 1985, όταν συμπεριλήφθηκε στο διπλό δίσκο «Ο Μάνος Χατζιδάκις στον ελληνικό κινηματογράφο».
(Υπάρχουν βεβαίως αρκετά ακόμα οργανικά θέματα από τον κινηματογράφο, με τον Βασίλη Τσιτσάνη να παίζει μπουζούκι, που έμειναν εκτός δισκογραφίας).
Σε άγνωστη χρονολογία εκδόθηκε από την Capitol Records στην Αμερική ένας δίσκος με τίτλο «Athens Revisited» και υπότιτλο «Popular bouzoukia music of Greece, featuring Tsitsanis», με επιτυχίες του Βασίλη Τσιτσάνη, του Απόστολου Καλδάρα, του Γιώργου Μητσάκη, του Γιάννη Παπαϊωάννου, του Μάνου Χατζιδάκι και άλλων, που πρωτοεκδόθηκαν σε δίσκους 78 στροφών.
Ο δίσκος τελειώνει με ένα «Σόλο μπουζούκι» του Τσιτσάνη, για το οποίο στο κείμενο του οπισθόφυλλου αναφέρεται πως δεν ηχογραφήθηκε σε ειδικό στούντιο, αλλά σε μια υπαίθρια ταβέρνα όπου έπαιζε ο Τσιτσάνης, για να μεταφέρει κάτι από την ατμόσφαιρα του γλεντιού που είναι χαρακτηριστική της Αθηναϊκής ταβέρνας.
Το 1990 κυκλοφόρησε από την MBI μια συλλογή με τίτλο «The greatest bouzouki soloists», με μια σειρά από οργανικά κομμάτια, από ξεχωριστούς δεξιοτέχνες του μπουζουκιού. Ανάμεσά τους και ο Βασίλης Τσιτσάνης στο αγνώστων λοιπών στοιχείων «Μικρές νυχτερινές πενιές». (Δεν ξέρω αν πρόκειται για κάποιο από τα έξτρα ταξίμια που βρίσκονται στη γαλλική έκδοση «Hommage» στην οποία αναφέρθηκα παραπάνω)*.
Το 1992 εκδόθηκε και πάλι από την ΜΒΙ η συλλογή τραγουδιών «Βασίλης Τσιτσάνης - Μοναδικές ερμηνείες», με εναρκτήριο κομμάτι ένα σόλο του Τσιτσάνη με τίτλο «Αυτοσχεδιασμοί σε D.R.» χωρίς περισσότερα στοιχεία, για την προέλευση και αυτού του κομματιού.
Το 1994 η ΜΒΙ εξέδωσε ένα διπλό δίσκο με σκόρπιες ηχογραφήσεις του Τσιτσάνη, με τίτλο «Βράδια αγαπημένα». Ο δίσκος έκλεινε με το οργανικό «Κυκλοθυμικός χορός Τσίλα», που δεν ήταν άλλο από την «Φαντασία» του 1962 στην ίδια εκτέλεση και με πολύ κακό ήχο. Υπήρχε μάλιστα η παραπλανητική ένδειξη «Previously unissued». Δεν ξέρω γιατί, αλλά αρκετές από τις συλλογές της συγκεκριμένης εταιρείας που κυκλοφόρησαν εκείνη την εποχή, ενώ συχνά περιείχαν σπάνιες ή ανέκδοτες ηχογραφήσεις, ανάμεσά τους συμπεριλαμβάνονταν και παρόμοιες προχειρότητες
Η τελευταία ηχογράφηση αυτής της καταγραφής έρχεται από το 2001 και από το cd που συνόδευε το πρόγραμμα των συναυλιών του Γιώργου Νταλάρα, οι οποίες ήταν αφιερωμένες στον Βασίλη Τσιτσάνη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών εκείνη τη χρονιά. Αναφέρομαι στην ανέκδοτη ηχογράφηση της «Συννεφιασμένης Κυριακής» από το αρχείο του Κώστα Χατζηδουλή, όπου ο Τσιτσάνης παίζει μπαγλαμά και πραγματοποιήθηκε το 1980.
Το cd αυτό συμπεριλήφθηκε επίσης (με τίτλο «Η μάγισσα της αραπιάς και άλλα παραμύθια»), στην κασετίνα «Γιώργος Νταλάρας - Αφιέρωμα στον Βασίλη Τσιτσάνη - Ό,τι κι αν πω δεν σε ξεχνώ», που κυκλοφόρησε από το label Parlophone της Minos - Emi το 2003.
- Ευχαριστώ ιδιαιτέρως το φίλο μουσικολόγο και πιανίστα Νίκο Ορδουλίδη και το φίλο συλλέκτη Νίκο Παπανικήτα για την ανυπολόγιστη βοήθειά τους.
*Περισσότερες πληροφορίες για το γαλλικό δίσκο «Grèce - Hommage À Tsitsanis», μπορείτε να διαβάσετε σε άρθρο του υπογράφοντα που δημοσιεύθηκε στις 31/1/2020.
