Για τον Μάρκο Βαμβακάρη θα έλεγε κανείς ότι έχουν ειπωθεί τα πάντα, αλλά ότι και να έχει γραφτεί δύσκολα αποδίδει το μέγεθος της μορφής αυτού του ανθρώπου που δικαίως θεωρείται ο Πατριάρχης του ελληνικού τραγουδιού.
Γεννήθηκε στις 10 Μαϊου του 1905 στην Άνω Σύρο και πέθανε στις 8 Φεβρουαρίου του 1972 στη Νίκαια του Πειραιά. Έζησε μια δύσκολη ζωή, αφού από μικρός ρίχτηκε στον αγώνα της βιοπάλης και της επιβίωσης. Δούλεψε σαν λούστρος, εφημεριδοπώλης, εργάτης σε κλωστήρια, και όταν έφυγε σε ηλικία 15 ετών από την Σύρο και ήρθε στον Πειραιά, δούλεψε ως λιμενεργάτης, στα καρβουνιάτικα και σαν εκδορέας στα σφαγεία.
Σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του, ήταν γύρω στα 18 όταν άκουσε κατά τύχη τον Νίκο Αϊβαλιώτη να παίζει μπουζούκι, γεγονός που τον συνεπήρε και άλλαξε τη ζωή του. Έτσι άρχισε να μαθαίνει μπουζούκι και να γράφει τα πρώτα του τραγούδια.
Το 1933, έπειτα από την παρότρυνση του Σπύρου Περιστέρη, ο Μάρκος φωνογράφησε το πρώτο εμπορικά επιτυχημένο τραγούδι με μπουζούκι στην Ελλάδα, το «Καραντουζένι» (ή «Έπρεπε να 'ρχόσουνα ρε μάγκα στο τεκέ μας») ερμηνεύοντάς το ο ίδιος, παρ' όλες τις επιφυλάξεις που είχε για την ποιότητα της φωνής του. Η επιτυχία αυτής της ηχογράφησης σημάδεψε την ιστορία της ελληνικής δισκογραφίας, αφού έκτοτε ξεκίνησαν πολλοί μεγάλοι συνθέτες του ρεμπέτικου όπως ο Κώστας Σκαρβέλης, ο Σπύρος Περιστέρης και ο Παναγιώτης Τούντας να κάνουν ηχογραφήσεις συνοδεία λαϊκής ορχήστρας με μπουζούκια.
Το καλοκαίρι του 1934 συμμετείχε μαζί με τον Γιώργο Μπάτη, τον Στράτο Παγιουμτζή και τον Ανέστη Δελιά στο πρωτοποριακό -για την εποχή- μουσικό σχήμα «Η Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς» στο μαγαζί του Σαραντόπουλου στον Πειραιά. Καθιέρωσε για πρώτη φορά την ορχήστρα με μπουζούκια και μπαγλαμάδες η οποία παραμέρισε την προηγούμενη επιτυχημένη λαϊκή ορχήστρα των σαντουροβιολιών που εμφανιζόταν στην ταβέρνα.
Η περίοδος λίγο πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ίσως η παραγωγικότερή του. Μεταξύ άλλων, το 1935 έγραψε και φωνογράφησε τη «Φραγκοσυριανή » (το γνωστότερο ίσως τραγούδι του, το οποίο όμως έγινε πολύ μεγάλη επιτυχία 25 χρόνια αργότερα με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση). Ο ίδιος αφηγείται για τη δημιουργία του τραγουδιού:
Όλος ο κόσμος της Σύρου μ' αγαπούσε πολύ, διότι κι εγώ ήμουν Συριανός και το είχαν καμάρι οι Συριανοί. Κάθε καλοκαιράκι με περίμεναν να πάω στη Σύρα να παίξω και να γλεντήσει όλη η Σύρα μαζί μου. Το 1935 πήρα μαζί μου τον Μπάτη, τον αδερφό μου τον μικρό και τον πιανίστα Ροβερτάκη και πήγα για πρώτη φορά στη Σύρο, σχεδόν είκοσι χρόνια αφ' ότου έφυγα από το νησί. Πρωτόπαιξα, λοιπόν, σ' ένα μαγαζί στην παραλία, μαζεύτηκε όλος ο κόσμος. Κάθε βράδυ γέμιζε ο κόσμος το μαγαζί κι έκατσα περίπου δύο μήνες. Εγώ, όταν έπαιζα και τραγουδούσα, κοίταζα πάντα κάτω, αδύνατο να κοιτάξω τον κόσμο, τα έχανα. Εκεί όμως που έπαιζα, σηκώνω μια στιγμή το κεφάλι και βλέπω μια ωραία κοπέλα. Τα μάτια της ήταν μαύρα. Δεν ξανασήκωσα το κεφάλι, μόνο το βράδυ την σκεφτόμουν, την σκεφτόμουν... Πήρα, λοιπόν, μολύβι κι έγραψα πρόχειρα:
Μία φούντωση, μια φλόγα
έχω μέσα στην καρδιά
Λες και μάγια μου 'χεις κάνει
Φραγκοσυριανή γλυκιά...
Ούτε και ξέρω πώς την λέγανε ούτε κι εκείνη ξέρει πως γι ' αυτήν μιλάει το τραγούδι. Όταν γύρισα στον Πειραιά, έγραψα τη Φραγκοσυριανή».
Ίσως κάπως έτσι γράφονται τα μεγάλα τραγούδια, το γεγονός βέβαια είναι πως ο Μάρκος Βαμβακάρης κατάφερε να μπολιάσει το ρεμπέτικο τραγούδι με στοιχεία της δημοτικής παράδοσης -κυρίως στιχουργικά- βάζοντας το συγκεκριμένο είδος τραγουδιού στον αστικό ιστό. Καθόλου τυχαία, πολλοί ερευνητές της μουσικής συμπεριέλαβαν το ρεμπέτικο σε αυτό που ονόμασαν «τα μπλουζ των μεγαλουπόλεων».
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής πέθαναν αρκετές προσωπικότητες της ελληνικής λαϊκής και ρεμπέτικης μουσικής (Παναγιώτης Τούντας, Κώστας Σκαρβέλης, Γιοβάν Τσαούς, Βαγγέλης Παπάζογλου, ο στενός συνεργάτης του Ανέστης Δελιάς κ.ά.). Ο Μάρκος Βαμβακάρης, κατάφερε να επιβιώσει, ωστόσο ο θάνατος αυτών των μουσικών δεν έμελλε να αφήσει ανεπηρέαστη την πορεία του.
Έτσι, μετά την απελευθέρωση και κατά την περίοδο 1948-1959, περνάει δύσκολες ώρες, καθώς η ελληνική μουσική βιομηχανία, τα ηνία της οποίας περνούν σε χέρια ανθρώπων που ο Μάρκος Βαμβακάρης είχε βοηθήσει να αναδειχτούν, φέρεται αχάριστα στον πρωτοπόρο του μπουζουκιού που θεωρείται πια «ξεπερασμένος». Γίνεται προσπάθεια να αλλάξει ο χαρακτήρας της ελληνικής λαϊκής μουσικής εισάγοντας ρυθμούς από την Ινδία και τις χώρες της Ανατολής. Οι δισκογραφικές εταιρίες παύουν να τον καλούν για ηχογραφήσεις και τα μεγάλα νυχτερινά κέντρα του αρνούνται τη συνεργασία. Περνά σοβαρές περιπέτειες με την υγεία του. Ο Μάρκος Βαμβακάρης καταφέρνει να επιβιώσει αλλά και να αποκαταστήσει το πρόβλημα υγείας του πηγαίνοντας στα ιαματικά λουτρά της Ικαρίας. Το 1954 επισκέφθηκε τη Σύρο όπου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό και παρέμεινε για έναν χρόνο.
Αυτά μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950, όταν μετά από πρωτοβουλία του Τσιτσάνη, η δισκογραφική εταιρία Columbia αποφασίζει να κυκλοφορήσει παλιά και καινούρια τραγούδια του Βαμβακάρη, τραγουδισμένα από τον ίδιο και από καλλιτέχνες όπως ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Καίτη Γκρέυ, η Άντζελα Γκρέκα, κ.ά. Το 1960 αρχίζει η «δεύτερη καριέρα» του, όπως χαρακτηρίζεται από τον ίδιο.
Λίγα χρόνια πριν πεθάνει, η νεαρή τότε Ελένη Καραϊνδρου, φοιτήτρια εθνομουσικολογίας στο Παρίσι, τον επισκέπτεται στο σπίτι του και τον ηχογραφεί ενώ παίζει και συνομιλεί μαζί του κάνοντας μια πολύ ιδιαίτερη συνέντευξη, που ευτυχώς διασώθηκε. Σε αυτή την κουβέντα ο Μάρκος Βαμβακάρης, με μια ευγένεια στην ομιλία που δεν περιμένεις από έναν ρεμπέτη, εξηγεί πώς έγραψε την «Φραγκοσυριανή». Άνθρωπος χωρίς ακαδημαϊκή μόρφωση, μιλάει τόσο ουσιαστικά που σε κάνει να καταλάβεις για μια ακόμα φορά πως οι ακαδημαϊκοί τίτλοι δεν είναι αυτοί που σε κάνουν Άνθρωπο. Ο τίτλος «Πατριάρχης του ελληνικού τραγουδιού», ευτυχώς, θα συνοδεύει τον Μάρκο Βαμβακάρη στην αιωνιότητα.
Ο Βαμβακάρης παίζει και μιλάει για την Φραγκοσυριανή στην Έλενα Καραΐνδρου το 1969 (ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ)
Γεννήθηκε στις 10 Μαϊου του 1905 στην Άνω Σύρο και πέθανε στις 8 Φεβρουαρίου του 1972 στη Νίκαια του Πειραιά. Έζησε μια δύσκολη ζωή, αφού από μικρός ρίχτηκε στον αγώνα της βιοπάλης και της επιβίωσης. Δούλεψε σαν λούστρος, εφημεριδοπώλης, εργάτης σε κλωστήρια, και όταν έφυγε σε ηλικία 15 ετών από την Σύρο και ήρθε στον Πειραιά, δούλεψε ως λιμενεργάτης, στα καρβουνιάτικα και σαν εκδορέας στα σφαγεία.
Σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του, ήταν γύρω στα 18 όταν άκουσε κατά τύχη τον Νίκο Αϊβαλιώτη να παίζει μπουζούκι, γεγονός που τον συνεπήρε και άλλαξε τη ζωή του. Έτσι άρχισε να μαθαίνει μπουζούκι και να γράφει τα πρώτα του τραγούδια.
Το 1933, έπειτα από την παρότρυνση του Σπύρου Περιστέρη, ο Μάρκος φωνογράφησε το πρώτο εμπορικά επιτυχημένο τραγούδι με μπουζούκι στην Ελλάδα, το «Καραντουζένι» (ή «Έπρεπε να 'ρχόσουνα ρε μάγκα στο τεκέ μας») ερμηνεύοντάς το ο ίδιος, παρ' όλες τις επιφυλάξεις που είχε για την ποιότητα της φωνής του. Η επιτυχία αυτής της ηχογράφησης σημάδεψε την ιστορία της ελληνικής δισκογραφίας, αφού έκτοτε ξεκίνησαν πολλοί μεγάλοι συνθέτες του ρεμπέτικου όπως ο Κώστας Σκαρβέλης, ο Σπύρος Περιστέρης και ο Παναγιώτης Τούντας να κάνουν ηχογραφήσεις συνοδεία λαϊκής ορχήστρας με μπουζούκια.
Το καλοκαίρι του 1934 συμμετείχε μαζί με τον Γιώργο Μπάτη, τον Στράτο Παγιουμτζή και τον Ανέστη Δελιά στο πρωτοποριακό -για την εποχή- μουσικό σχήμα «Η Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς» στο μαγαζί του Σαραντόπουλου στον Πειραιά. Καθιέρωσε για πρώτη φορά την ορχήστρα με μπουζούκια και μπαγλαμάδες η οποία παραμέρισε την προηγούμενη επιτυχημένη λαϊκή ορχήστρα των σαντουροβιολιών που εμφανιζόταν στην ταβέρνα.
Η περίοδος λίγο πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ίσως η παραγωγικότερή του. Μεταξύ άλλων, το 1935 έγραψε και φωνογράφησε τη «Φραγκοσυριανή » (το γνωστότερο ίσως τραγούδι του, το οποίο όμως έγινε πολύ μεγάλη επιτυχία 25 χρόνια αργότερα με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση). Ο ίδιος αφηγείται για τη δημιουργία του τραγουδιού:
Όλος ο κόσμος της Σύρου μ' αγαπούσε πολύ, διότι κι εγώ ήμουν Συριανός και το είχαν καμάρι οι Συριανοί. Κάθε καλοκαιράκι με περίμεναν να πάω στη Σύρα να παίξω και να γλεντήσει όλη η Σύρα μαζί μου. Το 1935 πήρα μαζί μου τον Μπάτη, τον αδερφό μου τον μικρό και τον πιανίστα Ροβερτάκη και πήγα για πρώτη φορά στη Σύρο, σχεδόν είκοσι χρόνια αφ' ότου έφυγα από το νησί. Πρωτόπαιξα, λοιπόν, σ' ένα μαγαζί στην παραλία, μαζεύτηκε όλος ο κόσμος. Κάθε βράδυ γέμιζε ο κόσμος το μαγαζί κι έκατσα περίπου δύο μήνες. Εγώ, όταν έπαιζα και τραγουδούσα, κοίταζα πάντα κάτω, αδύνατο να κοιτάξω τον κόσμο, τα έχανα. Εκεί όμως που έπαιζα, σηκώνω μια στιγμή το κεφάλι και βλέπω μια ωραία κοπέλα. Τα μάτια της ήταν μαύρα. Δεν ξανασήκωσα το κεφάλι, μόνο το βράδυ την σκεφτόμουν, την σκεφτόμουν... Πήρα, λοιπόν, μολύβι κι έγραψα πρόχειρα:
Μία φούντωση, μια φλόγα
έχω μέσα στην καρδιά
Λες και μάγια μου 'χεις κάνει
Φραγκοσυριανή γλυκιά...
Ούτε και ξέρω πώς την λέγανε ούτε κι εκείνη ξέρει πως γι ' αυτήν μιλάει το τραγούδι. Όταν γύρισα στον Πειραιά, έγραψα τη Φραγκοσυριανή».
Ίσως κάπως έτσι γράφονται τα μεγάλα τραγούδια, το γεγονός βέβαια είναι πως ο Μάρκος Βαμβακάρης κατάφερε να μπολιάσει το ρεμπέτικο τραγούδι με στοιχεία της δημοτικής παράδοσης -κυρίως στιχουργικά- βάζοντας το συγκεκριμένο είδος τραγουδιού στον αστικό ιστό. Καθόλου τυχαία, πολλοί ερευνητές της μουσικής συμπεριέλαβαν το ρεμπέτικο σε αυτό που ονόμασαν «τα μπλουζ των μεγαλουπόλεων».
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής πέθαναν αρκετές προσωπικότητες της ελληνικής λαϊκής και ρεμπέτικης μουσικής (Παναγιώτης Τούντας, Κώστας Σκαρβέλης, Γιοβάν Τσαούς, Βαγγέλης Παπάζογλου, ο στενός συνεργάτης του Ανέστης Δελιάς κ.ά.). Ο Μάρκος Βαμβακάρης, κατάφερε να επιβιώσει, ωστόσο ο θάνατος αυτών των μουσικών δεν έμελλε να αφήσει ανεπηρέαστη την πορεία του.
Έτσι, μετά την απελευθέρωση και κατά την περίοδο 1948-1959, περνάει δύσκολες ώρες, καθώς η ελληνική μουσική βιομηχανία, τα ηνία της οποίας περνούν σε χέρια ανθρώπων που ο Μάρκος Βαμβακάρης είχε βοηθήσει να αναδειχτούν, φέρεται αχάριστα στον πρωτοπόρο του μπουζουκιού που θεωρείται πια «ξεπερασμένος». Γίνεται προσπάθεια να αλλάξει ο χαρακτήρας της ελληνικής λαϊκής μουσικής εισάγοντας ρυθμούς από την Ινδία και τις χώρες της Ανατολής. Οι δισκογραφικές εταιρίες παύουν να τον καλούν για ηχογραφήσεις και τα μεγάλα νυχτερινά κέντρα του αρνούνται τη συνεργασία. Περνά σοβαρές περιπέτειες με την υγεία του. Ο Μάρκος Βαμβακάρης καταφέρνει να επιβιώσει αλλά και να αποκαταστήσει το πρόβλημα υγείας του πηγαίνοντας στα ιαματικά λουτρά της Ικαρίας. Το 1954 επισκέφθηκε τη Σύρο όπου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό και παρέμεινε για έναν χρόνο.
Αυτά μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950, όταν μετά από πρωτοβουλία του Τσιτσάνη, η δισκογραφική εταιρία Columbia αποφασίζει να κυκλοφορήσει παλιά και καινούρια τραγούδια του Βαμβακάρη, τραγουδισμένα από τον ίδιο και από καλλιτέχνες όπως ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Καίτη Γκρέυ, η Άντζελα Γκρέκα, κ.ά. Το 1960 αρχίζει η «δεύτερη καριέρα» του, όπως χαρακτηρίζεται από τον ίδιο.
Λίγα χρόνια πριν πεθάνει, η νεαρή τότε Ελένη Καραϊνδρου, φοιτήτρια εθνομουσικολογίας στο Παρίσι, τον επισκέπτεται στο σπίτι του και τον ηχογραφεί ενώ παίζει και συνομιλεί μαζί του κάνοντας μια πολύ ιδιαίτερη συνέντευξη, που ευτυχώς διασώθηκε. Σε αυτή την κουβέντα ο Μάρκος Βαμβακάρης, με μια ευγένεια στην ομιλία που δεν περιμένεις από έναν ρεμπέτη, εξηγεί πώς έγραψε την «Φραγκοσυριανή». Άνθρωπος χωρίς ακαδημαϊκή μόρφωση, μιλάει τόσο ουσιαστικά που σε κάνει να καταλάβεις για μια ακόμα φορά πως οι ακαδημαϊκοί τίτλοι δεν είναι αυτοί που σε κάνουν Άνθρωπο. Ο τίτλος «Πατριάρχης του ελληνικού τραγουδιού», ευτυχώς, θα συνοδεύει τον Μάρκο Βαμβακάρη στην αιωνιότητα.
Ο Βαμβακάρης παίζει και μιλάει για την Φραγκοσυριανή στην Έλενα Καραΐνδρου το 1969 (ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ)
