Σε δύο συναυλίες στη Στέγη Ωνάση, η Λένα Πλάτωνος, έδωσε τη δική της εκδοχή για μια σειρά από παραδοσιακά τραγούδια. Παιγνιώδη, καλαίσθητη και σαγηνευτική όπως πάντα…
Με την αλλαγή ενός μόνον γράμματος μιας λέξης ο τίτλος αυτών των συναυλιών της Λένας Πλάτωνος έδινε εκ των προτέρων με πληρότητα το στίγμα τους, δηλαδή αντί για «Τα παραδοσιακά» «Τα παραδοξιακά».
Στην πράξη αυτό σήμαινε μια σειρά από γνωστά μέχρι πασίγνωστα – και υπήρχε λόγος για αυτή την συνειδητή επιλογή – τραγούδια από την Ήπειρο, την Μακεδονία, την Θράκη, την Κρήτη καθώς και κάποια μανιάτικα μοιρολόγια που η συνθέτρια και ο Stergios T., δηλαδή ο μόνιμος συνεργάτης της εδώ και αρκετά χρόνια, ο κιμπορντίστας, συνθέτης, ενορχηστρωτής, παραγωγός και sound designer Στέργιος Τσιρλιάγκος, δεν «εκσυγχρόνισαν» απλά αλλά μεταμόρφωσαν με έναν σχεδόν μαγικό τρόπο για την εποχή μας και το κοινό της.
Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε με την Λ. Π. και τον Σ. Τ. να ακούν πάρα πολλά παραδοσιακά τραγούδια για να επιλέξουν αυτά που θα αποτελούσαν το περιεχόμενο των συναυλιών. Στη συνέχεια διαμόρφωσαν το ηλεκτρονικό υπόβαθρο, τα προγραμματισμένα μέρη και τα ζωντανά των synthesizers, που θα αποτελούσε την βάση των παρεμβάσεων τους. Το τελευταίο στάδιο ήταν να βρουν και να προσκαλέσουν τους/τις κατάλληλους/ες ερμηνευτές και ερμηνεύτριες για το εγχείρημα τους και τα παραδοσιακά όργανα και τους άξιους εκτελεστές που θα πλαισίωναν τους ηλεκτρονικούς ήχους τους.
Οι ερμηνείες ήταν ένα μείγμα που διέθετε ποικιλία αλλά και γοητεία. Ο κατ’ επάγγελμα καθηγητής βυζαντινής μουσικής Ευάγγελος Γκίκας για τα ηπειρώτικα, ο – αδελφός του Σ. Τ. - Μανώλης Τσιρλιάγκος που έχει δικό του συγκρότημα με το οποίο παίζει πολύ συχνά στον τόπο καταγωγής τους, την Κρήτη, προφανώς για τα κριτικά και η Εύη Σεϊτανίδου (το ήμισυ του διδύμου Καντινέλια στο οποίο επίσης παίζει κιθάρα και ποντιακή λύρα) και η Αννα Λινάρδου, σοπράνο που έχει δοκιμαστεί σε πολλά διαφορετικά ιδιώματα και με πάρα πολύ ανεπτυγμένη αυτοσχεδιαστική δυνατότητα για σχεδόν όλα τα υπόλοιπα.
Τους συνόδευαν ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης στο λαούτο, το ούτι και άλλα νυκτά έγχορδα αλλά και το τραγούδι, ο Μάνος Αχαλινωτόπουλος στο κλαρινέτο και άλλα, παραδοσιακά και μη πνευστά, ο Γιώργος Κοντογιάννης στην κρητική – και όχι μόνο – λύρα και ο Βαγγέλης Καρίπης σε ένα μεγάλο εύρος κρουστών, από παραδοσιακά όπως τουμπελέκι μέχρι σετ ντραμς, όλοι τους αληθινοί δεξιοτέχνες και με πάρα πολύ μεγάλη πείρα σε πολλά σημαντικά και διαφορετικά μεταξύ τους projects. Τέλος φυσικά η Λένα Πλάτωνος και ο Στέργιος Τσιρλιάγκος στα synthesizers και άλλα keyboards με τον δεύτερο να έχει επίσης προγραμματίσει τα ηλεκτρονικά, να έχει κάνει το sound design και να συμβάλλει φωνητικά.
Το (ο)ξύ της παράδοσης
Κάθε ερμηνευτής και ερμηνεύτρια είχε το απόλυτα διακριτό ύφος του/της που ταίριαζε και αναδείκνυε τα τραγούδια τα οποία ερμήνευσε. Σοβαρός και στιβαρός, ακόμα και όσο «βαρύς» χρειαζόταν ο Ευάγγελος Γκίκας, πηγαίος και βιωματικός και μακριά από την «φολκλόρ» διάθεση που συχνά χαρακτηρίζει την κρητική μουσική στους καιρούς μας ο Μανώλης Τσιρλιάγκος, με μιαν ευπρόσδεκτη σχεδόν…rock προσέγγιση στην παράδοση η Εύη Σεϊτανίδου και με προεκτάσεις σε ανεξερεύνητες – τουλάχιστον για την παράδοση – αυτοσχεδιαστικές, avant garde, ακόμα και πειραματικές κάποιες στιγμές περιοχές η Αννα Λινάρδου.
Ανάλογο ήταν και το παίξιμο των τεσσάρων μουσικών με ειδικά τον Αλέξανδρο Καψοκαβάδη να λειτουργεί σε ένα ευρύτερο world music παρά στενά παραδοσιακό πλαίσιο και τους αυτοσχεδιασμούς και όχι μόνον του Μάνου Αχαλινωτόπουλου να είναι πολύ περισσότερο jazz παρά ό,τι έχουμε συνηθίσει από τα πανηγύρια και γενικότερα την δημοτική μουσική. Η άριστη ηχοληψία του Βασίλη Μιχαηλίδη και οι λιτοί αλλά και άκρως αποτελεσματικοί φωτισμοί του Βαγγέλη Μούντριχα συμπλήρωναν και ολοκλήρωναν το θαυμάσιο σύνολο.
Όλα αυτά όμως όχι μόνο δεν θα ήταν δυνατά αλλά αντίθετα είχαν την βάση τους και ταυτόχρονα το εφαλτήριο τους στις διασκευές και τις ενορχηστρώσεις της Λένας Πλάτωνος και του Στέργιου Τσιρλιάγκου οι οποίες χαρακτηρίζονταν από μελωδίες και κυρίως αρμονίες διαφορετικές ή κα αντιστικτικές ως προς αυτές των τραγουδιών. Ο Σ. Τσιρλιάγκος είχε παρέμβει αποφασιστικά ιδιαίτερα στο ρυθμικό σκέλος, επιταχύνοντας ή επιβραδύνοντας τα τέμπι και προγραμματίζοντας παλλόμενες basslines και μια πληθώρα κρουστών ποικίλων προελεύσεων και καταβολών, αρκετές φορές και σε σύνθετα πολυρυθμικά σχήματα.
Η Λ. Π. και ο Σ. Τ. εστίασαν σε ένα δισυπόστατο στοιχείο των παραδοσιακών τραγουδιών, την λιτότητα τους και ιδίως την αίσθηση του χώρου. Πάνω σε αυτήν στήριξαν και ανέπτυξαν την προσέγγιση τους δίνοντας έμφαση στην έντονα γήινη αίσθηση τους και ταυτόχρονα αναδεικνύοντας την υπερβατική διάθεση, κάποιες φορές ακόμα και ύφος τους για να τα «απογειώσουν» ακόμα περισσότερο. Με τον τρόπο αυτό τα χιλιοπαιγμένα και πολυακουσμένα αυτά τραγούδια ανοίγονταν σε πολύ ευρύτερους και μακρινούς από τους ελλαδικούς ορίζοντες και παράλληλα διαχέονταν και συνάμα εμβάθυναν στο σύνολο των παραδοσιακών μουσικών όλου του κόσμου, τόσο διαφορετικών μεταξύ τους αλλά παράδοξα συναρθρώνοντας επίσης την συλλογική μουσική κληρονομιά του πλανήτη.
Είναι αυτό που ξεκίνησε σχεδόν τέσσερις δεκαετίες πριν ο μέγιστος πρωτοπόρος Bill Laswell με τους Material (του) και συνέχισαν άξιοι «μαθητές» του όπως ο (όχι συμπτωματικά μπασίστας όπως και εκείνος) Jah Wobble. Μια μουσική στην οποία οι παραδόσεις, παραδοσιακά και μη ακουστικά αλλά και ηλεκτρικά όργανα και η τεχνολογία κάθε εποχής συνυπάρχουν αβίαστα με ισότιμο, φυσικό, στις πιο εμπνευσμένες περιπτώσεις ακόμα και κυριολεκτικά οργανικό τρόπο συναποτελώντας ένα αμάλγαμα αρχέγονο και την ίδια στιγμή σύγχρονο στο έπακρο.
Ακόμα και για όσους και όσες δεν έχουμε βιωματικό, άρα και συναισθηματικό, δεσμό με αυτά τα παραδοσιακά τραγούδια δεν παύουν να είναι εγεγγραμμένα στο συλλογικό υποσυνείδητο μας. Η Λένα Πλάτωνος σεβάστηκε απόλυτα το περιεχόμενο και το ύφος τους επιτυγχάνοντας έτσι, χωρίς να το επιδιώκει ούτε στο ελάχιστο, να συγκινήσει ένα μεγάλο τμήμα του κοινού των δύο συναυλιών. Δεν δίστασε καθόλου όμως, διακριτικά αλλά και με αυτοπεποίθηση και αλάθητη ακρίβεια και με την πολύτιμη συμβολή του Στέργιου Τσιρλιάγκου, να τα φέρει στον σημερινό, διεθνοποιημένο και Διαδικτυακό χωρόχρονο.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο το εγχείρημα της αυτό είχε και μια καθαρά πολιτική διάσταση. Η Λένα Πλάτωνος ανέδειξε τα ουσιωδέστερα στοιχεία της μουσικής παράδοσης μας, εκείνα που την κάνουν να «μιλάει» στις καρδιές και τις ψυχές μας ενώ ταυτόχρονα επέτρεψε στα πιο απελευθερωτικά, αυτά που γεννούνται στα ψηλά και βραχώδη βουνά και την άλλοτε ήρεμη και άλλοτε οργισμένη γαλάζια απεραντοσύνη της θάλασσας η οποία βρέχει από σχεδόν κάθε κατεύθυνση την χώρα μας, να «βγουν μπροστά» παρασύροντας την και μαζί και εμάς με μια ακατανίκητη, ζωογόνα δύναμη στο παρόν που συνδιαμορφώνουμε όλοι και όλες μαζί και σε ένα άδηλο και για αυτό ακριβώς πολύ ενδιαφέρον μέλλον το οποίο είναι στη συλλογική θέληση και το χέρι μας να το κάνουμε καλύτερο ή να το αφήσουμε να γίνει κατά πολύ χειρότερο.
Αυτό ακριβώς δηλαδή που έχει κάνει τόσες φορές στο παρελθόν και εύχομαι να κάνει και άλλες στη συνέχεια η κορυφαία δημιουργός η οποία - καθώς θρυμματίζει με απόλαυση τα στερεότυπα - δεν ξεχνά ποτέ το παιδί μέσα της και «παίζει» με την μουσική με γλυκύτατη αθωότητα και ταυτόχρονα με την πληρέστατη πια ωριμότητα και τον έλλογο, ακόμα και σοφό τρόπο μια ενήλικης. Μιας «πεφωτισμένης» ενήλικης με την έννοια ότι, ακόμα και μέσα από το πιο βαθύ σκοτάδι, βρίσκει πάντα την δύναμη να στρέφεται προς το φως, το εσώτερο και το εξώτερο.
Περιμένω την επόμενη εργασία της που θα έρθει μετά από λίγους μήνες, την πρώτη μετά από αρκετά χρόνια δισκογραφικής απουσίας, με τόσο ενδιαφέρον αλλά και ανυπομονησία ώστε είναι πολύ δύσκολο πια να συγκρατηθεί.
Με την αλλαγή ενός μόνον γράμματος μιας λέξης ο τίτλος αυτών των συναυλιών της Λένας Πλάτωνος έδινε εκ των προτέρων με πληρότητα το στίγμα τους, δηλαδή αντί για «Τα παραδοσιακά» «Τα παραδοξιακά».
Στην πράξη αυτό σήμαινε μια σειρά από γνωστά μέχρι πασίγνωστα – και υπήρχε λόγος για αυτή την συνειδητή επιλογή – τραγούδια από την Ήπειρο, την Μακεδονία, την Θράκη, την Κρήτη καθώς και κάποια μανιάτικα μοιρολόγια που η συνθέτρια και ο Stergios T., δηλαδή ο μόνιμος συνεργάτης της εδώ και αρκετά χρόνια, ο κιμπορντίστας, συνθέτης, ενορχηστρωτής, παραγωγός και sound designer Στέργιος Τσιρλιάγκος, δεν «εκσυγχρόνισαν» απλά αλλά μεταμόρφωσαν με έναν σχεδόν μαγικό τρόπο για την εποχή μας και το κοινό της.
Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε με την Λ. Π. και τον Σ. Τ. να ακούν πάρα πολλά παραδοσιακά τραγούδια για να επιλέξουν αυτά που θα αποτελούσαν το περιεχόμενο των συναυλιών. Στη συνέχεια διαμόρφωσαν το ηλεκτρονικό υπόβαθρο, τα προγραμματισμένα μέρη και τα ζωντανά των synthesizers, που θα αποτελούσε την βάση των παρεμβάσεων τους. Το τελευταίο στάδιο ήταν να βρουν και να προσκαλέσουν τους/τις κατάλληλους/ες ερμηνευτές και ερμηνεύτριες για το εγχείρημα τους και τα παραδοσιακά όργανα και τους άξιους εκτελεστές που θα πλαισίωναν τους ηλεκτρονικούς ήχους τους.
Οι ερμηνείες ήταν ένα μείγμα που διέθετε ποικιλία αλλά και γοητεία. Ο κατ’ επάγγελμα καθηγητής βυζαντινής μουσικής Ευάγγελος Γκίκας για τα ηπειρώτικα, ο – αδελφός του Σ. Τ. - Μανώλης Τσιρλιάγκος που έχει δικό του συγκρότημα με το οποίο παίζει πολύ συχνά στον τόπο καταγωγής τους, την Κρήτη, προφανώς για τα κριτικά και η Εύη Σεϊτανίδου (το ήμισυ του διδύμου Καντινέλια στο οποίο επίσης παίζει κιθάρα και ποντιακή λύρα) και η Αννα Λινάρδου, σοπράνο που έχει δοκιμαστεί σε πολλά διαφορετικά ιδιώματα και με πάρα πολύ ανεπτυγμένη αυτοσχεδιαστική δυνατότητα για σχεδόν όλα τα υπόλοιπα.
Τους συνόδευαν ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης στο λαούτο, το ούτι και άλλα νυκτά έγχορδα αλλά και το τραγούδι, ο Μάνος Αχαλινωτόπουλος στο κλαρινέτο και άλλα, παραδοσιακά και μη πνευστά, ο Γιώργος Κοντογιάννης στην κρητική – και όχι μόνο – λύρα και ο Βαγγέλης Καρίπης σε ένα μεγάλο εύρος κρουστών, από παραδοσιακά όπως τουμπελέκι μέχρι σετ ντραμς, όλοι τους αληθινοί δεξιοτέχνες και με πάρα πολύ μεγάλη πείρα σε πολλά σημαντικά και διαφορετικά μεταξύ τους projects. Τέλος φυσικά η Λένα Πλάτωνος και ο Στέργιος Τσιρλιάγκος στα synthesizers και άλλα keyboards με τον δεύτερο να έχει επίσης προγραμματίσει τα ηλεκτρονικά, να έχει κάνει το sound design και να συμβάλλει φωνητικά.
Το (ο)ξύ της παράδοσης
Κάθε ερμηνευτής και ερμηνεύτρια είχε το απόλυτα διακριτό ύφος του/της που ταίριαζε και αναδείκνυε τα τραγούδια τα οποία ερμήνευσε. Σοβαρός και στιβαρός, ακόμα και όσο «βαρύς» χρειαζόταν ο Ευάγγελος Γκίκας, πηγαίος και βιωματικός και μακριά από την «φολκλόρ» διάθεση που συχνά χαρακτηρίζει την κρητική μουσική στους καιρούς μας ο Μανώλης Τσιρλιάγκος, με μιαν ευπρόσδεκτη σχεδόν…rock προσέγγιση στην παράδοση η Εύη Σεϊτανίδου και με προεκτάσεις σε ανεξερεύνητες – τουλάχιστον για την παράδοση – αυτοσχεδιαστικές, avant garde, ακόμα και πειραματικές κάποιες στιγμές περιοχές η Αννα Λινάρδου.
Ανάλογο ήταν και το παίξιμο των τεσσάρων μουσικών με ειδικά τον Αλέξανδρο Καψοκαβάδη να λειτουργεί σε ένα ευρύτερο world music παρά στενά παραδοσιακό πλαίσιο και τους αυτοσχεδιασμούς και όχι μόνον του Μάνου Αχαλινωτόπουλου να είναι πολύ περισσότερο jazz παρά ό,τι έχουμε συνηθίσει από τα πανηγύρια και γενικότερα την δημοτική μουσική. Η άριστη ηχοληψία του Βασίλη Μιχαηλίδη και οι λιτοί αλλά και άκρως αποτελεσματικοί φωτισμοί του Βαγγέλη Μούντριχα συμπλήρωναν και ολοκλήρωναν το θαυμάσιο σύνολο.
Όλα αυτά όμως όχι μόνο δεν θα ήταν δυνατά αλλά αντίθετα είχαν την βάση τους και ταυτόχρονα το εφαλτήριο τους στις διασκευές και τις ενορχηστρώσεις της Λένας Πλάτωνος και του Στέργιου Τσιρλιάγκου οι οποίες χαρακτηρίζονταν από μελωδίες και κυρίως αρμονίες διαφορετικές ή κα αντιστικτικές ως προς αυτές των τραγουδιών. Ο Σ. Τσιρλιάγκος είχε παρέμβει αποφασιστικά ιδιαίτερα στο ρυθμικό σκέλος, επιταχύνοντας ή επιβραδύνοντας τα τέμπι και προγραμματίζοντας παλλόμενες basslines και μια πληθώρα κρουστών ποικίλων προελεύσεων και καταβολών, αρκετές φορές και σε σύνθετα πολυρυθμικά σχήματα.
Η Λ. Π. και ο Σ. Τ. εστίασαν σε ένα δισυπόστατο στοιχείο των παραδοσιακών τραγουδιών, την λιτότητα τους και ιδίως την αίσθηση του χώρου. Πάνω σε αυτήν στήριξαν και ανέπτυξαν την προσέγγιση τους δίνοντας έμφαση στην έντονα γήινη αίσθηση τους και ταυτόχρονα αναδεικνύοντας την υπερβατική διάθεση, κάποιες φορές ακόμα και ύφος τους για να τα «απογειώσουν» ακόμα περισσότερο. Με τον τρόπο αυτό τα χιλιοπαιγμένα και πολυακουσμένα αυτά τραγούδια ανοίγονταν σε πολύ ευρύτερους και μακρινούς από τους ελλαδικούς ορίζοντες και παράλληλα διαχέονταν και συνάμα εμβάθυναν στο σύνολο των παραδοσιακών μουσικών όλου του κόσμου, τόσο διαφορετικών μεταξύ τους αλλά παράδοξα συναρθρώνοντας επίσης την συλλογική μουσική κληρονομιά του πλανήτη.
Είναι αυτό που ξεκίνησε σχεδόν τέσσερις δεκαετίες πριν ο μέγιστος πρωτοπόρος Bill Laswell με τους Material (του) και συνέχισαν άξιοι «μαθητές» του όπως ο (όχι συμπτωματικά μπασίστας όπως και εκείνος) Jah Wobble. Μια μουσική στην οποία οι παραδόσεις, παραδοσιακά και μη ακουστικά αλλά και ηλεκτρικά όργανα και η τεχνολογία κάθε εποχής συνυπάρχουν αβίαστα με ισότιμο, φυσικό, στις πιο εμπνευσμένες περιπτώσεις ακόμα και κυριολεκτικά οργανικό τρόπο συναποτελώντας ένα αμάλγαμα αρχέγονο και την ίδια στιγμή σύγχρονο στο έπακρο.
Ακόμα και για όσους και όσες δεν έχουμε βιωματικό, άρα και συναισθηματικό, δεσμό με αυτά τα παραδοσιακά τραγούδια δεν παύουν να είναι εγεγγραμμένα στο συλλογικό υποσυνείδητο μας. Η Λένα Πλάτωνος σεβάστηκε απόλυτα το περιεχόμενο και το ύφος τους επιτυγχάνοντας έτσι, χωρίς να το επιδιώκει ούτε στο ελάχιστο, να συγκινήσει ένα μεγάλο τμήμα του κοινού των δύο συναυλιών. Δεν δίστασε καθόλου όμως, διακριτικά αλλά και με αυτοπεποίθηση και αλάθητη ακρίβεια και με την πολύτιμη συμβολή του Στέργιου Τσιρλιάγκου, να τα φέρει στον σημερινό, διεθνοποιημένο και Διαδικτυακό χωρόχρονο.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο το εγχείρημα της αυτό είχε και μια καθαρά πολιτική διάσταση. Η Λένα Πλάτωνος ανέδειξε τα ουσιωδέστερα στοιχεία της μουσικής παράδοσης μας, εκείνα που την κάνουν να «μιλάει» στις καρδιές και τις ψυχές μας ενώ ταυτόχρονα επέτρεψε στα πιο απελευθερωτικά, αυτά που γεννούνται στα ψηλά και βραχώδη βουνά και την άλλοτε ήρεμη και άλλοτε οργισμένη γαλάζια απεραντοσύνη της θάλασσας η οποία βρέχει από σχεδόν κάθε κατεύθυνση την χώρα μας, να «βγουν μπροστά» παρασύροντας την και μαζί και εμάς με μια ακατανίκητη, ζωογόνα δύναμη στο παρόν που συνδιαμορφώνουμε όλοι και όλες μαζί και σε ένα άδηλο και για αυτό ακριβώς πολύ ενδιαφέρον μέλλον το οποίο είναι στη συλλογική θέληση και το χέρι μας να το κάνουμε καλύτερο ή να το αφήσουμε να γίνει κατά πολύ χειρότερο.
Αυτό ακριβώς δηλαδή που έχει κάνει τόσες φορές στο παρελθόν και εύχομαι να κάνει και άλλες στη συνέχεια η κορυφαία δημιουργός η οποία - καθώς θρυμματίζει με απόλαυση τα στερεότυπα - δεν ξεχνά ποτέ το παιδί μέσα της και «παίζει» με την μουσική με γλυκύτατη αθωότητα και ταυτόχρονα με την πληρέστατη πια ωριμότητα και τον έλλογο, ακόμα και σοφό τρόπο μια ενήλικης. Μιας «πεφωτισμένης» ενήλικης με την έννοια ότι, ακόμα και μέσα από το πιο βαθύ σκοτάδι, βρίσκει πάντα την δύναμη να στρέφεται προς το φως, το εσώτερο και το εξώτερο.
Περιμένω την επόμενη εργασία της που θα έρθει μετά από λίγους μήνες, την πρώτη μετά από αρκετά χρόνια δισκογραφικής απουσίας, με τόσο ενδιαφέρον αλλά και ανυπομονησία ώστε είναι πολύ δύσκολο πια να συγκρατηθεί.
