Η διαδικτυακή συναυλία «Waiting for the barbarians»

Η διαχρονική ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη μέσα από το βλέμμα ξεχωριστών μουσικών
logo radio
Ogdoo web radio
Live
 
Μια συναυλία με έργα πολύ σημαντικών Αμερικανών/ίδων (και δύο Ελληνες) μουσικών που, περισσότερο από το να μελοποιήσουν, εμπνεύστηκαν από την ποίηση του Αλεξανδρινού για να ανα-δημιουργήσουν για το σήμερα με βάση αυτήν.

Το Ιδρυμα Ωνάση έχει ασχοληθεί επί μακρόν, διαμέσου του πολιτιστικού σκέλους του που τμήμα του είναι και η Στέγη Ωνάση, με τον Κ. Π. Καβάφη καταλήγοντας στο να αποκτήσει ολόκληρο το αρχείο του μέγιστου ποιητή. Το 2023 ήταν για το Ιδρυμα Ωνάση Ετος Καβάφη καθώς συμπληρώθηκαν εκατόν εξήντα χρόνια από τη γέννηση και ενενήντα από τον θάνατο του Κ. Π. Καβάφη (στις 29 Απριλίου καθώς πέθανε την ημέρα των γενεθλίων του) και στο πλαίσιο αυτού εγκαινιάστηκε τον Νοέμβριο ο χώρος στην Αθήνα όπου στεγάζεται το Αρχείο Καβάφη.

Νωρίτερα όμως, τον Απρίλιο, το Ιδρυμα Ωνάση είχε συνδιοργανώσει με τον αμερικανικό οργανισμό Death of Classical το φεστιβάλ «Archive of Desire» στη Νέα Υόρκη, την πόλη όπου βρίσκεται το αμερικανικό παράρτημα του Ιδρύματος Ωνάση. Στο φεστιβάλ αυτό σημαντικοί εκπρόσωποι πολλών δημιουργικών χώρων προσκλήθηκαν να αναστοχαστούν και να δημιουργήσουν πάνω στην καβαφική ποίηση.

Onassis050223WaitingfortheBarbariansBeowulf_Sheenan_11.JPG

Μέρος του «Archive of Desire» ήταν η συναυλία «Waiting for the barbarians» που πραγματοποιήθηκε στον γοτθικό ναό του Αγίου Θωμά στο Μανχάταν με έργα πέντε δημιουργών από την Αμερική και δύο από την Ελλάδα με θέμα την ποίηση του Κ. Π. Καβάφη. Τις ερμηνείες συνόδευσε το ενδεκαμελές σύνολο The Knights (βιολί, βιόλα, βιολοντσέλο, φλάουτο, όμποε, κλαρινέτο, φαγκότο, άρπα, κιθάρα/μπουζούκι, μπάσο και ντραμς) υπό την διεύθυνση του – επίσης καλλιτεχνικού διευθυντή του - Eric Jacobsen και η πολυμελής μεικτή χορωδία Brooklyn Youth Chorus υπό τη διεύθυνση της Dianne Berkun Menaker.

Αν και η ποίηση του Καβάφη είναι «δύσκολη» και, καθότι μη ομοιοκατάληκτη, δεν προσφέρεται για μελοποίηση είναι – κάτι που ίσως δεν είναι γνωστό – ο περισσότερο μελοποιημένος Ελληνας ποιητής από τους ομοεθνείς του συνθέτες. Τα έργα του «Waiting for the barbarians» εξηγούν ίσως γιατί η καβαφική ποίηση λειτουργεί τόσο πολύ σαν ερέθισμα αλλά και πρόσκληση για τους απανταχού συνθέτες/ριες.

Εναρκτήριο είναι το «Chandelier (I went)» του Rufus Wainwright σε ενορχήστρωση της Missy Mazzoli το οποία φυσικά ερμήνευσε ο ίδιος. Ο Καναδοαμερικανός δημιουργός αγαπά ιδιαίτερα την Ελλάδα και τον πολιτισμό της, ας θυμηθούμε και την παράσταση του με θέμα την Μαρία Κάλλας πριν λίγα χρόνια στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού. Το έργο του είναι χαρακτηριστικό της τραγουδοποιίας του όπως διαμορφώθηκε στο πέρασμα του χρόνου με βάση και αντλώντας στοιχεία από την κλασική μουσική παιδεία του και ενσωματώνοντας τα στην ευρύτερη παράδοση της καλής και πηγαία μελωδικής ποπ. Η όλο και μεγαλύτερη ωριμότητα και σοβαρότητα της ερμηνείας του συνάδει πολύ και αναδεικνύει όχι μόνο το πνεύμα αλλά και την ουσία της ποίησης του Καβάφη.

Onassis050223WaitingfortheBarbariansBeowulf_Sheenan_8.JPG

Η πρώτη μεγάλη στιγμή όμως έρχεται με το «Cavafy Ghost», μια σύμπραξη της Helga Davis με τον σπουδαίο jazz κοντραμπασίστα και συνθέτη Πέτρο Κλαμπάνη ο οποίος έχει για έδρα του την Αμερική εξίσου, αν όχι και περισσότερο, με την Ελλάδα. Όπως φαίνεται και από τον τίτλο η Helga Davis αντιμετώπισε τον Καβάφη περισσότερο «θεατρικά» χρησιμοποιώντας ένα συμπίλημα στίχων παρά ένα συγκεκριμένο ποίημα. Σε κάποια σημεία η ερμηνεία της είναι περισσότερο και από συναρπαστική με την αρκετά σύγχρονου ύφους μουσική να έχει και ουκ ολίγα jazz στοιχεία τα οποία τονίζονται από το απολύτως διακριτό παίξιμο του Πέτρου Κλαμπάνη στο κοντραμπάσο καθώς συμμετέχει και εκτελεστικά.

Λόγω της καταγωγής της οικογένειας του από την Αλεξάνδρεια αλλά και ιδιοσυγκρασίας ο Δημήτρης Παπαδημητρίου έχει ασχοληθεί πολλές φορές με την ποίηση του Καβάφη, αφιερώνοντας της μάλιστα στο παρελθόν μιαν ογκώδη δισκογραφική εργασία. Για αυτή την περίσταση επέλεξε το «Επέστρεφε» (σε αγγλική μετάφραση προφανώς «The Return») και είναι το έργο στο οποίο είναι πιο διακριτή από όλα τα υπόλοιπα η χρήση και το ηχόχρωμα του μπουζουκιού καθώς, τουλάχιστον όταν γράφει τραγούδια, η επίδραση που έχει δεχθεί ο Δημήτρης Παπαδημητρίου από το ελληνικό λαϊκό τραγούδι στο σύνολο του είναι ακόμα πιο ισχυρή και έντονη από την κλασική παιδεία του. Η Αμερικαμοελληνίδα σοπράνο Ελένη Καλένος το ερμήνευσε εξαίρετα θέτοντας την «οπερετική» τοποθέτηση της φωνής της στην απόλυτη υπηρεσία της σύνθεσης.

Όπως φαίνεται και από τον τίτλο του το «Far Away Songs» που συνέθεσε ο Nico Muhly και ενορχήστρωσε ο Nathan Thatcher επίσης αντιμετώπισε την ποίηση του Καβάφη ως ενιαίο σύνολο με αλληλοσυμπληρούμενα μέρη. Η Ελένη Καλένος και πάλι ερμήνευσε θαυμάσια τα αποσπάσματα ή και σπαράγματα των ποιημάτων αξιοποιώντας αυτή τη φορά πολύ περισσότερο την λυρική τεχνική της εντός μιας όμορφης σύνθεσης σε νεοκλασικό μάλλον ύφος.

Η Paola Prestini (η οποία επίσης ήταν curator ολόκληρου του «Archive of Desire») επέλεξε στο «Voices» να μελοποιήσει ένα ακόμα περισσότερο από τα άλλα «εσωτερικό» ποίημα του Καβάφη, το «Φωνές». Ευφυέστατα έδωσε τον πρώτο ρόλο, προτάσσοντας την σε σχέση με το ενόργανο σύνολο, στην Brooklyn Youth Chorus με μια ωραιότατη χορωδιακή γραφή η οποία – διόλου συμπτωματικά καθώς υπογράμμιζε την ελληνική μεν φύση αλλά και το πολυπολιτισμικό εντέλει ύφος της καβαφικής ποίησης – είχε και πάρα πολλά gospel στοιχεία.

Onassis050223WaitingfortheBarbariansBeowulf_Sheenan_6.JPG

Η κορύφωση όμως της συναυλίας ήταν το φινάλε με το έργο που – επίσης διόλου συμπτωματικά – έδωσε τον γενικό τίτλο της. Η περυσινή εμφάνιση της Laurie Anderson στο Ηρώδειο με είχε ενθουσιάσει και σε πολλά σημεία την είχα βρει συγκλονιστική. Σε αυτή την περίσταση ήταν πολύ περισσότερο και από συγκλονιστική, ήταν κυριολεκτικά καθηλωτική! Με απόλυτο πάντα σεβασμό στο πνεύμα και την ουσία της καβαφικής ποίησης δεν δίστασε να επανοηματοδοτήσει το «Περιμένοντας τους βαρβάρους» με έναν εντελώς δικό της τρόπο. Μετά από τις αλλαγές – δυστυχώς όχι προς το καλύτερο – που επιτάχυναν σε όλες τις κοινωνίες του κόσμου η οικονομική κρίση και στη συνέχεια η πανδημία η Laurie Anderson το μετέτρεψε σε προτροπή, αν όχι σε κραυγή αγωνίας αλλά όχι με πανικό μα με υπερηφάνεια, για αντίσταση. Αντίσταση στην προσωπική, συλλογική, συναισθηματική, ηθική, πολιτισμική και πολιτική βαρβαρότητα που μας κυκλώνει από παντού και όλο και περισσότερο. Τα ηλεκτρονικά beats που για πρώτη και τελευταία φορά στην διάρκεια της συναυλίας συνυπήρχαν με το παίξιμο των The Knights και το συμπλήρωναν ολοκλήρωσαν όχι απλά το ύφος αλλά την ανεξίτηλα προσωπικά και απόλυτα συγκροτημένη τεχνοτροπία της.

Δεν μένει όμως μόνο σε αυτό. Όταν τελειώνει την ερμηνεία του «Περιμένοντας τους βαρβάρους» - μετά από ένα πολύ σύντομο μουσικό ιντερμέτζο - προχωρεί σε αυτήν του εμβληματικότερου ποιήματος του Καβάφη, του πασίγνωστου «Ιθάκη». Ο άκρως δραματοποιημένος τρόπος όμως που τονίζει συγκεκριμένες φράσεις και λέξεις διατηρεί μεν το αυθεντικό νόημα του αλλά του προσδίδει και μιαν εντελώς διαφορετική διάσταση. Το μεταλλάσσει σε μιαν ωδή, αν όχι νικητήριο ύμνο, στη δύναμη και την αξία της προσωπικότητας. Στο να είναι κάθε άνθρωπος απόλυτα ο εαυτός του δίχως να υποκρίνεται ότι είναι κάτι διαφορετικό όπως λόγω των τότε κοινωνικών συνθηκών ήταν αναγκασμένος να κάνει ο ίδιος ο Καβάφης, να τον αποδέχεται πλήρως και να ζητά από τους υπολοίπους να τον αποδέχονται επίσης όπως φυσικά κάνει και ο ίδιος για αυτούς. Γιατί αυτό ακριβώς, η αποδοχή συνολικά της ύπαρξης, είναι η ουσία της ελευθερίας, αυτής που – καθόλου λανθασμένα κατά τη γνώμη μου – η Laurie Anderson πιστεύει ότι βρίσκεται στο επίκεντρο της ποίησης αλλά και της φιλοσοφίας του Καβάφη.

Onassis050223WaitingfortheBarbariansBeowulf_Sheenan_8_1.JPG

Το ακρόαμα (μαζί και το θέαμα) απογειώνεται όταν, λίγο πριν το τέλος, παίρνει το βιολί της, αυτή τη φορά όμως με το κανονικό και όχι με το «πειραγμένο»/ηλεκτρονικό ηχόχρωμα του, και παίζει μαζί με τους The Knights. Οι λίγοι καταληκτικοί στίχοι και μετά η coda με ατμοσφαιρικά αλλά και καθοριστικά σύγχρονα βιολιά, αιθέρια ηλεκτρονικά και κοφτά beats, αυτό που όταν ξεκινούσε ήταν σκληρή πρωτοπορία αλλά σήμερα πλέον δεν είναι παρά η επιτομή της αληθινά σύγχρονης μουσικής.

Δεν μπορείς παρά όχι μόνο να θαυμάσεις αλλά και να υποκλιθείς στη Laurie Anderson που στα εβδομήντα έξι της δεν είναι απλά ακμαία και δημιουργική αλλά και πολύ πιο σημαίνουσα από πολλούς/ές κατά πολύ νεότερους/ες της. Το «Waiting for the barbarians» είναι το ιδανικό φινάλε για την ομότιτλη συναυλία που στο σύνολο της αναδεικνύει το όχι μόνο διαχρονικό αλλά και διεθνιστικό στο έπακρο, τελικά απλά και κυριολεκτικά παναθρώπινο έργο του Κ. Π. Καβάφη – αλλά και τους λόγους για τους οποίους είναι τέτοιο – με τον καλύτερο αλλά και πλέον ενδιαφέροντα τρόπο

Info:

Από τον Νοέμβριο και μέχρι τις 20 Νοεμβρίου 2024 το «Waiting for the barbarians» είναι διαθέσιμο δωρεάν στο Onassis Channel στο YouTube και μπορείτε να το παρακολουθήσετε όσες φορές θέλετε.


ΤΟ OGDOO.GR ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ

Το τραγούδι αλλιώς, στο email σας!

Ενημερωθείτε πρώτοι για τα τελευταία νέα στο χώρο της καλής μουσικής!