«Φαρμακωμένος ο καιρός παραμονεύει…»
Στις 12 Μαρτίου του 1938 γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου ο ποιητής Μάνος Ελευθερίου. Την ίδια μέρα, το 2005, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, «αναχωρούσε» από την Καλαμαριά για το πιο μακρύ ταξίδι του, σε ηλικία 73 ετών…
Ο Σταύρος Κουγιουμτζής και ο Μάνος Ελευθερίου εμφανίσθηκαν στην ελληνική δισκογραφία, σχεδόν, την ίδια εποχή. Ο πρώτος το 1961 και ο δεύτερος το 1963.
Η μεταξύ τους συνεργασία, που άφησε δεκαεννέα ξεχωριστά τραγούδια, ξεκίνησε το 1974 με πέντε τραγούδια που συμπεριλήφθηκαν στον δίσκο «Μικρές πολιτείες», που κυκλοφόρησε από τη Minos εκείνη τη χρονιά με βασικό ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα και τη συμμετοχή της Άννας Βίσση.
Το πρώτο από αυτά, σύμφωνα με τη σειρά των τραγουδιών στον δίσκο, ήταν το εμβληματικό ζεϊμπέκικο «Του κάτω κόσμου τα πουλιά», που ηχογραφήθηκε με την καταλυτική συμβολή του Χρήστου Νικολόπουλου και του Θανάση Πολυκανδριώτη στα μπουζούκια.
Το κομμάτι δισκογραφήθηκε άλλες δυο φορές με τον Γιώργο Νταλάρα. Η πρώτη ήταν το 1983 στον διπλό δίσκο «Τα τραγούδια μου», με τη ζωντανή ηχογράφηση των συναυλιών του ερμηνευτή στο θέατρο «Ορφέας» (εκεί ακούστηκε μόνο η πρώτη στροφή) και η δεύτερη στο διπλό cd και dvd με τη ζωντανή ηχογράφηση του αφιερώματος στον Σταύρο Κουγιουμτζή στο Ηρώδειο τον Σεπτέμβρη του 2008.
Μνήμες Μάνου Ελευθερίου
Στις 13 Ιουλίου 2011 ο Μάνος Ελευθερίου μου παραχώρησε μια συνέντευξη, που δημοσιεύθηκε αρχικά στο περιοδικό του Δήμου Καλαμαριάς «Πολίτης Κ» και στη συνέχεια στο Ogdoo.gr. Μαζί μας ήταν κι ο καλός φίλος και ραδιοφωνικός παραγωγός Σιδερής Πρίντεζης. Μετά από σχετική ερώτησή μου ο Μάνος Ελευθερίου αναφέρθηκε στο συγκεκριμένο τραγούδι:
-Να ρωτήσω κάτι άλλο; Επειδή από τότε που θυμάμαι τη ζωή μου, ακούω το τραγούδι «Του κάτω κόσμου τα πουλιά», δεν σας κρύβω ότι ακόμα ψάχνω να βρω τι θέλει να πει, σε κάποια σημεία…
-Αυτό το τραγούδι δεν το έχω τελειώσει ακόμα.
-Αυτό το είχε πει ο Νταλάρας σε κάποια συνέντευξη. Ότι έχετε μια εκκρεμότητα κι ότι πρέπει να το τελειώσετε κλπ.
-Δεν το έχω τελειώσει ακόμα.
-Μάλιστα. Δηλαδή είναι ένα μέρος αυτό που έχει δισκογραφηθεί;
-Το διορθώνω συνέχεια αυτό το τραγούδι. Πότε βγήκε;
-To ’74.
-To ‘86 έχω κάνει διορθώσεις κι άλλες και το ’94…
-Προσθήκες ή διορθώσεις πάνω σε αυτά που…
-Διορθώσεις, διορθώσεις.
-Και θα βγει κάποια στιγμή;
-Όχι. Μου λέει ο Νταλάρας «τέτοια φωνή, όπως είχα τότε, δεν έχω», για να το ξαναπεί.
-Το νόημα ποιο είναι όμως; Τι θέλει να πει ο ποιητής; Είναι για την Ελλάδα; Είναι για την Κύπρο; Κάπου είπε (ο Νταλάρας) ότι έχει σχέση με την Κύπρο.
-Μια φορά ήταν ο Γιάννης Τσαρούχης στο σπίτι του Νταλάρα και απομακρυνθήκαμε οι τρεις μας, ο Τσαρούχης, ο Γιώργος κι εγώ και πήγαμε σε μια γωνιά του παλιού του σπιτιού, στη Φιλοθέη. Η μικρή (η Γεωργιάννα, η κόρη του Γιώργου Νταλάρα), ήτανε μωρό σχεδόν, κοριτσάκι… Και ο Γιώργος του τραγούδησε στην κιθάρα «Του κάτω κόσμου τα πουλιά».
Και λέει ο Τσαρούχης: «Εκπληκτικό τραγούδι. Εκπληκτικό τραγούδι. Μάνο δικοί σου είναι οι στίχοι;»
Του λέω «Ναι».
«Εκεί που λες δεκατρείς αιώνες εννοείς…»
«Ναι, τη Βυζαντινή αυτοκρατορία.
«Το κατάλαβα».
Και λέει ο Γιώργος «Α, αυτό εννοείς;»
Του λέω «Ναι». Αυτό είχε πλάκα, μια φορά η αδελφή μου είχε πάει κι είχε ακούσει τον Νταλάρα που τραγουδούσε κάπου στην Πλάκα. Και το ακούει το τραγούδι και βεβαίως «ξεραίνεται». Της άρεσε πάρα πολύ. Και λέει «Αυτοί οι στίχοι πρέπει να είναι του αδερφού μου. Θα σκάσω, αν δεν είναι του αδερφού μου θα σκοτωθώ!» Πήγε από δω, πήγε από κει, ρώτησε, της είπαν… «Δεν σας το’ πα εγώ, του Μάνου μας είναι!»
-Γιατί σε κάποιες συναυλίες ο Νταλάρας δεν λέει το δεύτερο refrain; Δηλαδή όταν είναι να πει «Του κάτω κόσμου τα πουλιά και τα παγώνια» κλπ, ξαναλέει «Σε καρτερούν μαστιγωτές και συμπληγάδες»… Δεν ξέρετε;
-Όχι.
Το 2013 στο βιβλίο του Μάνου Ελευθερίου «Τα λόγια και τα χρόνια 1963-2013 / Τα τραγούδια» (εκδόσεις «Μεταίχμιο») δημοσιεύθηκε ένα χειρόγραφο του ποιητή με τους ανέκδοτους στίχους του τραγουδιού.
Στο video μπορείτε να ακούσετε το τραγούδι μαζί με το ηχητικό απόσπασμα της συνέντευξης του Μάνου Ελευθερίου, με μουσικό «χαλί» το «playback» από την ηχογράφηση της ορχήστρας.
Στις 12 Μαρτίου του 1938 γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου ο ποιητής Μάνος Ελευθερίου. Την ίδια μέρα, το 2005, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, «αναχωρούσε» από την Καλαμαριά για το πιο μακρύ ταξίδι του, σε ηλικία 73 ετών…
Ο Σταύρος Κουγιουμτζής και ο Μάνος Ελευθερίου εμφανίσθηκαν στην ελληνική δισκογραφία, σχεδόν, την ίδια εποχή. Ο πρώτος το 1961 και ο δεύτερος το 1963.
Η μεταξύ τους συνεργασία, που άφησε δεκαεννέα ξεχωριστά τραγούδια, ξεκίνησε το 1974 με πέντε τραγούδια που συμπεριλήφθηκαν στον δίσκο «Μικρές πολιτείες», που κυκλοφόρησε από τη Minos εκείνη τη χρονιά με βασικό ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα και τη συμμετοχή της Άννας Βίσση.
Το πρώτο από αυτά, σύμφωνα με τη σειρά των τραγουδιών στον δίσκο, ήταν το εμβληματικό ζεϊμπέκικο «Του κάτω κόσμου τα πουλιά», που ηχογραφήθηκε με την καταλυτική συμβολή του Χρήστου Νικολόπουλου και του Θανάση Πολυκανδριώτη στα μπουζούκια.
Το κομμάτι δισκογραφήθηκε άλλες δυο φορές με τον Γιώργο Νταλάρα. Η πρώτη ήταν το 1983 στον διπλό δίσκο «Τα τραγούδια μου», με τη ζωντανή ηχογράφηση των συναυλιών του ερμηνευτή στο θέατρο «Ορφέας» (εκεί ακούστηκε μόνο η πρώτη στροφή) και η δεύτερη στο διπλό cd και dvd με τη ζωντανή ηχογράφηση του αφιερώματος στον Σταύρο Κουγιουμτζή στο Ηρώδειο τον Σεπτέμβρη του 2008.
Μνήμες Μάνου Ελευθερίου
Στις 13 Ιουλίου 2011 ο Μάνος Ελευθερίου μου παραχώρησε μια συνέντευξη, που δημοσιεύθηκε αρχικά στο περιοδικό του Δήμου Καλαμαριάς «Πολίτης Κ» και στη συνέχεια στο Ogdoo.gr. Μαζί μας ήταν κι ο καλός φίλος και ραδιοφωνικός παραγωγός Σιδερής Πρίντεζης. Μετά από σχετική ερώτησή μου ο Μάνος Ελευθερίου αναφέρθηκε στο συγκεκριμένο τραγούδι:
-Να ρωτήσω κάτι άλλο; Επειδή από τότε που θυμάμαι τη ζωή μου, ακούω το τραγούδι «Του κάτω κόσμου τα πουλιά», δεν σας κρύβω ότι ακόμα ψάχνω να βρω τι θέλει να πει, σε κάποια σημεία…
-Αυτό το τραγούδι δεν το έχω τελειώσει ακόμα.
-Αυτό το είχε πει ο Νταλάρας σε κάποια συνέντευξη. Ότι έχετε μια εκκρεμότητα κι ότι πρέπει να το τελειώσετε κλπ.
-Δεν το έχω τελειώσει ακόμα.
-Μάλιστα. Δηλαδή είναι ένα μέρος αυτό που έχει δισκογραφηθεί;
-Το διορθώνω συνέχεια αυτό το τραγούδι. Πότε βγήκε;
-To ’74.
-To ‘86 έχω κάνει διορθώσεις κι άλλες και το ’94…
-Προσθήκες ή διορθώσεις πάνω σε αυτά που…
-Διορθώσεις, διορθώσεις.
-Και θα βγει κάποια στιγμή;
-Όχι. Μου λέει ο Νταλάρας «τέτοια φωνή, όπως είχα τότε, δεν έχω», για να το ξαναπεί.
-Το νόημα ποιο είναι όμως; Τι θέλει να πει ο ποιητής; Είναι για την Ελλάδα; Είναι για την Κύπρο; Κάπου είπε (ο Νταλάρας) ότι έχει σχέση με την Κύπρο.
-Μια φορά ήταν ο Γιάννης Τσαρούχης στο σπίτι του Νταλάρα και απομακρυνθήκαμε οι τρεις μας, ο Τσαρούχης, ο Γιώργος κι εγώ και πήγαμε σε μια γωνιά του παλιού του σπιτιού, στη Φιλοθέη. Η μικρή (η Γεωργιάννα, η κόρη του Γιώργου Νταλάρα), ήτανε μωρό σχεδόν, κοριτσάκι… Και ο Γιώργος του τραγούδησε στην κιθάρα «Του κάτω κόσμου τα πουλιά».
Και λέει ο Τσαρούχης: «Εκπληκτικό τραγούδι. Εκπληκτικό τραγούδι. Μάνο δικοί σου είναι οι στίχοι;»
Του λέω «Ναι».
«Εκεί που λες δεκατρείς αιώνες εννοείς…»
«Ναι, τη Βυζαντινή αυτοκρατορία.
«Το κατάλαβα».
Και λέει ο Γιώργος «Α, αυτό εννοείς;»
Του λέω «Ναι». Αυτό είχε πλάκα, μια φορά η αδελφή μου είχε πάει κι είχε ακούσει τον Νταλάρα που τραγουδούσε κάπου στην Πλάκα. Και το ακούει το τραγούδι και βεβαίως «ξεραίνεται». Της άρεσε πάρα πολύ. Και λέει «Αυτοί οι στίχοι πρέπει να είναι του αδερφού μου. Θα σκάσω, αν δεν είναι του αδερφού μου θα σκοτωθώ!» Πήγε από δω, πήγε από κει, ρώτησε, της είπαν… «Δεν σας το’ πα εγώ, του Μάνου μας είναι!»
-Γιατί σε κάποιες συναυλίες ο Νταλάρας δεν λέει το δεύτερο refrain; Δηλαδή όταν είναι να πει «Του κάτω κόσμου τα πουλιά και τα παγώνια» κλπ, ξαναλέει «Σε καρτερούν μαστιγωτές και συμπληγάδες»… Δεν ξέρετε;
-Όχι.
Το 2013 στο βιβλίο του Μάνου Ελευθερίου «Τα λόγια και τα χρόνια 1963-2013 / Τα τραγούδια» (εκδόσεις «Μεταίχμιο») δημοσιεύθηκε ένα χειρόγραφο του ποιητή με τους ανέκδοτους στίχους του τραγουδιού.
Στο video μπορείτε να ακούσετε το τραγούδι μαζί με το ηχητικό απόσπασμα της συνέντευξης του Μάνου Ελευθερίου, με μουσικό «χαλί» το «playback» από την ηχογράφηση της ορχήστρας.
