«Φτάσανε αργά τη νύχτα τα παιδιά της ερημιάς…»
Την Πρωτομαγιά του 1944, 200 Έλληνες πολιτικοί κρατούμενοι εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής από τις δυνάμεις Κατοχής, ως αντίποινα για τη δολοφονία, από αντάρτες του ΕΛΑΣ, ενός Γερμανού Στρατηγού και τριών συνοδών του στους Μολάους της Λακωνίας στις 27 Απριλίου 1944.
Όπως αναφέρει η Wikipedia:
Οι 200 της Καισαριανής ήταν Έλληνες πολιτικοί κρατούμενοι που εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά του 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής από τις δυνάμεις Κατοχής, ως αντίποινα για τη δράση της αντιστασιακής οργάνωσης του ΕΛΑΣ. Οι περισσότεροι από τους εκτελεσθέντες παραδόθηκαν στις δυνάμεις Κατοχής από το προηγούμενο καθεστώς, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία των 200 ήταν μέλη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ.
Από το Φεβρουάριο του 1937 άρχισε η συγκέντρωση των κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών κατά της δικτατορίας του Μεταξά στο φρούριο της Ακροναυπλίας, στις φυλακές της Κέρκυρας και σε μικρά νησιά του Αιγαίου. Μετά από την συνθηκολόγηση της Ελλάδας τον Απρίλιο του 1941, έγινε και η τυπική παράδοση των 600 κρατουμένων της Ακροναυπλίας στους κατακτητές. Από αυτούς, οι 200 στάλθηκαν στα στρατόπεδα Κατούνας, Βόνιτσας, Λαζαρέτο και Κέρκυρας. Άλλους 300 έστειλαν στο στρατόπεδο Λάρισας - Τρικάλων. Από το στρατόπεδο της Λάρισας, 54 εκτελέστηκαν για αντίποινα στο Κούρνοβο στις 6 Ιουνίου του 1943. Με την συνθηκολόγηση των Ιταλών στις 8 Σεπτέμβρη 1943, οι Γερμανοί μετέφεραν τους Ακροναυπλιώτες της Λάρισας στο Στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου.
Η εφημερίδα Καθημερινή στις 30 Απριλίου 1944, μετά την επίθεση ανταρτών του ΕΛΑΣ, δημοσίευσε την εξής ανακοίνωση:
Την 27ην Απριλίου 1944 κομμουνιστικαί συμμορίαι παρά τους Μολάους κατόπιν μιας εξ ενέδρας επιθέσεως εδολοφόνησαν ανάνδρως έναν Γερμανόν Στρατηγόν και τρεις συνοδούς του. Πολλοί Γερμανοί στρατιώται ετραυματίστησαν. Ως αντίποινα διατάχτηκε:
Ο τυφεκισμός 200 Κομμουνιστών την 1.5.1944. Ο τυφεκισμός όλων των ανδρών τους οποίους θα συναντήσουν τα γερμανικά στρατεύματα επί της οδού Μολάοι προς Σπάρτην έξωθεν των χωρίων. Υπό την εντύπωσιν κακουργήματος τούτου Έλληνες εθελονταί εφόνευσαν αυτοβούλως 100 άλλους κομμουνιστάς.
Ο Στρατιωτικός Διοικητής Ελλάδος.
Η ίδια ανακοίνωση μοιράστηκε και στην μορφή φυλλαδίου από τις γερμανικές Αρχές Κατοχής.
Οι οργανώσεις του ΕΑΜ και της Κομματικής Οργάνωσης Αθηνών του ΚΚΕ προσπάθησαν σε συνδικαλιστικό και φοιτητικό επίπεδο να τους διασώσουν, ενώ έγινε προσπάθεια και για ένοπλη επέμβαση από τον ΕΛΑΣ, η οποία δεν πραγματοποιήθηκε. Έγιναν ψηφίσματα σωματείων υπέρ της σωτηρίας των μελλοθάνατων, έγινε συγκέντρωση συγγενών στην Μητρόπολη, ενώ ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός στο διαμέρισμά του προσευχόταν υπέρ της σωτηρίας τους. Όταν αργά τη νύχτα εμφανίστηκε μπροστά στις απελπισμένες γυναίκες είπε: «Δεν μπορώ να κάνω τίποτα και το μόνο που μου απομένει είναι να παρακαλώ το Θεό».
Η εκτέλεση των 200 κρατουμένων έγινε το πρωί της 1ης Μαΐου 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, όπου εκτελέσθηκαν με οπλοπολυβόλα, οι σοροί μεταφέρθηκαν στο Γ΄ Νεκροταφείο και τάφηκαν σε ατομικούς τάφους. Μεταξύ των εκτελεσμένων, ήταν ο Ναπολέων Σουκατζίδης (εκτελούσε και χρέη διερμηνέα) και ο Αντώνης Βαρθολομαίος, στελέχη του ΚΚΕ με χρέη στρατοπεδάρχη, που ξεχώρισαν για την αυτοθυσία τους, αφού αρνήθηκαν να εκτελεστεί άλλος στη θέση τους όπως τους προτάθηκε από τον Γερμανό διοικητή του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου, Καρλ Φίσερ (Karl Fischer). Εκτελέστηκε επίσης και ο πρώην βουλευτής του ΚΚΕ Στέλιος Σκλάβαινας.
Επτά τραγούδια για τους ήρωες
Πολλά χρόνια αργότερα, τα γεγονότα της Καισαριανής έγιναν σημείο αναφοράς σε μια σειρά από ξεχωριστά λαϊκά τραγούδια, που γράφτηκαν από το 1965, μέχρι το πολύ πρόσφατο 2016 και μπορείτε να ακούσετε στα video που ακολουθούν.
Σαββατόβραδο στην Καισαριανή
Τραγούδι σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου και στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, που ηχογραφήθηκε το 1965 με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, χωρίς τη δεύτερη στροφή, που κόπηκε από τη λογοκρισία της εποχής. Όπως θυμάται ο Λευτέρης Παπαδόπουλος στο βιβλίο του «Τα τραγούδια γράφουν την ιστορία τους»:
«Ήμουν στο νοσοκομείο για να κάνω εγχείρηση σκωληκοειδίτιδας. Φοβόμουν ότι θα… πεθάνω! Σκέφτηκα τους νέους που εκτελούσαν οι Γερμανοί στην Καισαριανή. Μπήκα στη θέση ενός από τους εκτελεσθέντες. Ο Ξαρχάκος στη μουσική του, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, από χασάπικο το γυρνάει (ρεφρέν) στο ζεϊμπέκικο. Από το δίσκο, εξαιτίας της λογοκρισίας, λείπει η δεύτερη στροφή…
…Αυτή η στροφή, βέβαια, έβγαζε μάτι για τους λογοκριτές. Και την έκοψαν. Γιατί, πέρα απ’όλα τ’άλλα, οι Γερμανοί πλέον ήταν σύμμαχοί μας, φίλοι μας κλπ. Έτσι το τραγούδι κυκλοφόρησε ακρωτηριασμένο…» *
Το τραγούδι ακούστηκε με τις τρεις στροφές και ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά από τον Γιώργο Νταλάρα, στη συναυλία του Σταύρου Ξαρχάκου στο «Παλλάς» στις 4 Μαΐου 1988, που κυκλοφόρησε εκείνη τη χρονιά σε διπλό δίσκο από τη Minos. Στη συναυλία, εκτός του Νταλάρα, συμμετείχαν η Δήμητρα Γαλάνη και η Ελένη Τσαλιγοπούλου που έκανε δεύτερες φωνές.
Οι διακόσιοι της Καισαριανής
Τραγούδι σε μουσική Γιώργου Μητσάκη και στίχους Γιώργου Καλαμαριώτη με την Ρένα Κουμιώτη, από το δίσκο «Μονά Ζυγά» που κυκλοφόρησε το 1973 από τη Lyra. Το «Καλαμαριώτης» είναι ψευδώνυμο που χρησιμοποίησε λόγω καταγωγής ο δημοσιογράφος Γιώργος Μπέρτσος.
Η κομμαντατούρα
Στίχοι του Ξενοφώντα Φιλέρη σε μουσική και ερμηνεία του Γιώργου Ζαμπέτα με αναφορές στα νεκρά παλικάρια της Καισαριανής. Κυκλοφόρησε το 1975 από την Polygram στο δίσκο του Ζαμπέτα «Ντοκουμέντα».
Μάνα ήρθανε ληστές
Από τον ίδιο κύκλο τραγουδιών και το «Μάνα ήρθανε ληστές» σε μουσική του Ζαμπέτα και στίχους του Φιλέρη, με τις σχετικές αναφορές στα γεγονότα της Καισαριανής.
Το μπλόκο της Καισαριανής
Ένα τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους Νότη Περγιάλη, από το θεατρικό έργο του Νότη Περγιάλη «Αυτό το δέντρο δεν το λέγανε υπομονή», που ανέβηκε στο θέατρο «Καβα» το 1974 από το θίασο Νίκου Χατζίσκου και Τιτίκας Νικηφοράκη. Τα τραγούδια του έργου ηχογραφήθηκαν από την Χάρις Αλεξίου, τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου και τον Κώστα Σμοκοβίτη, για να εκδοθούν σε δίσκο, που τελικά δεν κυκλοφόρησε ποτέ. Το μοναδικό τραγούδι που ξαναηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε το 1977 από τη Minos στο δίσκο της Χαρούλας Αλεξίου «24 τραγούδια», ήταν «Το μπλόκο της Καισαριανής».
Ο Γιάγκος από την Καισαριανή
Τραγούδι σε μουσική και στίχους του Κώστα Βίρβου με ερμηνευτή τον Χαράλαμπο Γαργανουράκη από τον κύκλο τραγουδιών «Οι ξεριζωμένοι» που κυκλοφόρησε το 1977 από την Columbia.
Τα παιδιά της ερημιάς
Ένα καμηλιέρικο σε μουσική και στίχους του Βαγγέλη Κορακάκη, με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα, που αναφέρεται στους 200 της Καισαριανής και εντάχθηκε στο δίσκο της συνεργασίας τους «Θαλασσινά παλάτια», που κυκλοφόρησε το 2016 από το Ogdoo Music Group.
* Πηγή: Λευτέρης Παπαδόπουλος «Τα τραγούδια γράφουν την ιστορία τους» (Εκδόσεις «Ιανός», 2006)
