Μεγάλη συζήτηση διεξάγεται στα μουσικά πράγματα της χώρας κάθε φορά που ένας «παλιός» και καταξιωμένος της δισκογραφίας κυκλοφορεί έναν καινούργιο δίσκο. Συμβαίνει τώρα με το Βασίλη Παπακωνσταντίνου και τη νέα του δουλειά σε μουσική Θέμη Καραμουρατίδη και στίχους Οδυσσέα Ιωάννου, αλλά συμβαίνει και κάθε φορά που βγάζει στις μέρες μας ένα δίσκο ο Νταλάρας, η Αλεξίου, η Αρβανιτάκη, η Γαλάνη και όλοι αυτοί οι αγαπημένοι μας ερμηνευτές.
Ερώτημα - ρεφραίν στα χείλη απάντων των μουσικόφιλων: «μα, έχει ανάγκη ο Νταλάρας ή ο Παπακωνσταντίνου να κυκλοφορήσουν καινούργια τραγούδια; Τόσα έχουν τραγουδήσει. Κάνουν συναυλίες και αφήνουν εκτός προγράμματος τραγούδια λατρεμένα προκειμένου να μας πούνε τα «καινούργια» τους, που -εκτός των άλλων- δεν είναι και ωραία» (λένε οι πολλοί).
Μισό λεπτό. Η παραπάνω πρόταση έχει πολλά προβλήματα, τόσο πρακτικής, όσο και ιδεολογικής μορφής. Αν το δούμε εντελώς πρακτικά, κανένας δεν μπορεί να απαγορεύσει σε κανέναν (από τη στιγμή που δεν τον επιβαρύνει ουσιαστικά) να κυκλοφορήσει καινούργια τραγούδια. Η ακρόασή τους δεν είναι υποχρεωτική (αφήστε που οι παλαιοί ακροατές σπανίως ακούνε τους νέους δίσκους και αρκούνται απλώς στη «γκρίνια» που περιγράφηκε παραπάνω). Παράλληλα, κανένα «φρέσκο» άσμα δεν μπορεί να συγκριθεί με τραγούδια πετυχημένα που έχουν κυκλοφορήσει πριν από τριάντα και σαράντα χρόνια και έχουν διανύσει πολλά χιλιόμετρα στα αυτιά και στις συνειδήσεις του ακροατηρίου. Μια τέτοια σύγκριση είναι -εξ ορισμού- άδικη για το καινούργιο τραγούδι. Και είναι μια σύγκριση ανόμοιων πραγμάτων. Επιπλέον, κανένας δεν μπορεί να προεξοφλήσει ότι τα συγκρινόμενα τραγούδια θα συνεχίσουν να ακούγονται ες αεί. Στο κάτω - κάτω της γραφής, τι πάει να πει «ες αεί» και ποιος μπορεί (και αυτό) να το προεξοφλήσει;
Σε ιδεολογικό επίπεδο, κανένας δεν μπορεί να παίζει με το δικαίωμα έκφρασης του οποιουδήποτε. Είναι φιλολογική η συζήτηση, αλλά είναι και λιγουλάκι επικίνδυνη αν αρχίσει να προσεγγίζει απαγορεύσεις, αλλά και απαξίωση. Γιατί να μην βγάλει, δηλαδή, καινούργιο δίσκο ο Παπακωνσταντίνου; Ποια ιδεολογική αφετηρία (πλην μιας φασιστικής) θα του απαγόρευε μια τέτοια καλλιτεχνική πράξη; Κι αν αυτή του η δραστηριότητα (που, επαναλαμβάνω, κανέναν δεν ενοχλεί επί της ουσίας) τον κρατάει ακμαίο και δραστήριο, ποιος είναι εκείνος που θα του απαγορεύσει να την εξασκεί; Κουραφέξαλα. Δεν βοηθάει και η υποκειμενικότητα του παραγομένου έργου εν προκειμένω. Ένα καινούργιο τραγούδι του Βασίλη μπορεί να αρέσει σε κάποιον πολύ περισσότερο από τη «Βικτώρια» (μουσική: Βασίλης Παπακωνσταντίνου - στίχοι: Άλκης Αλκαίος). Και θα έχει τους λόγους και τα δίκια του αυτός ο κάποιος.
Για μένα η συζήτηση όλη δεν έχει και τόσο μεγάλο ενδιαφέρον. Ή έχει, αλλά ένα διαφορετικό ενδιαφέρον από το προφανές. Κάθε καλλιτέχνης οφείλει να παράγει το έργο εκείνο που τον εκφράζει κάθε στιγμή και να το δημοσιεύει με αλήθεια και παρρησία δίχως «κρατήματα». Από εκεί και πέρα «αναλαμβάνει» το ακροατήριο (πρωτίστως) και οι κριτικοί τέχνης (δευτερευόντως). Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι δεκτικός σε κάθε έκφανση καλοπροαίρετης κριτικής και να υποστηρίζει τη δουλειά του με θεμιτούς τρόπους χωρίς αφορισμούς και ελιτισμό (γιατί υπάρχει και η απέναντι αφοριστική όχθη που συχνά - πυκνά «δικαιολογείται» για τις αποτυχίες της με το κλισέ: «το κοινό δεν κατανόησε τι ήθελα να πω με το τελευταίο μου έργο»).
Σε μια χώρα που αντιμετωπίζει τη διαφωνία σαν απαράδεκτη συνθήκη και που κάθε κουβέντα πρέπει να καταλήγει σε ένα πόρισμα, είναι δύσκολα όλα ετούτα - το ξέρω. Ωστόσο, δεν χρειάζεται σώνει και ντε να συμφωνήσουμε. Αρκεί να διαφωνήσουμε πολιτισμένα, αποδεχόμενοι (και μέσα στην αυθεντία που όλοι εσφαλμένα αποδίδουμε στους εαυτούς μας επί παντός επιστητού) ότι ενδεχομένως και «κάπου (να) την έχουμε πατήσει κι οι δυο», κατά το Λούκυ ευαγγέλιον.
Ερώτημα - ρεφραίν στα χείλη απάντων των μουσικόφιλων: «μα, έχει ανάγκη ο Νταλάρας ή ο Παπακωνσταντίνου να κυκλοφορήσουν καινούργια τραγούδια; Τόσα έχουν τραγουδήσει. Κάνουν συναυλίες και αφήνουν εκτός προγράμματος τραγούδια λατρεμένα προκειμένου να μας πούνε τα «καινούργια» τους, που -εκτός των άλλων- δεν είναι και ωραία» (λένε οι πολλοί).
Μισό λεπτό. Η παραπάνω πρόταση έχει πολλά προβλήματα, τόσο πρακτικής, όσο και ιδεολογικής μορφής. Αν το δούμε εντελώς πρακτικά, κανένας δεν μπορεί να απαγορεύσει σε κανέναν (από τη στιγμή που δεν τον επιβαρύνει ουσιαστικά) να κυκλοφορήσει καινούργια τραγούδια. Η ακρόασή τους δεν είναι υποχρεωτική (αφήστε που οι παλαιοί ακροατές σπανίως ακούνε τους νέους δίσκους και αρκούνται απλώς στη «γκρίνια» που περιγράφηκε παραπάνω). Παράλληλα, κανένα «φρέσκο» άσμα δεν μπορεί να συγκριθεί με τραγούδια πετυχημένα που έχουν κυκλοφορήσει πριν από τριάντα και σαράντα χρόνια και έχουν διανύσει πολλά χιλιόμετρα στα αυτιά και στις συνειδήσεις του ακροατηρίου. Μια τέτοια σύγκριση είναι -εξ ορισμού- άδικη για το καινούργιο τραγούδι. Και είναι μια σύγκριση ανόμοιων πραγμάτων. Επιπλέον, κανένας δεν μπορεί να προεξοφλήσει ότι τα συγκρινόμενα τραγούδια θα συνεχίσουν να ακούγονται ες αεί. Στο κάτω - κάτω της γραφής, τι πάει να πει «ες αεί» και ποιος μπορεί (και αυτό) να το προεξοφλήσει;
Σε ιδεολογικό επίπεδο, κανένας δεν μπορεί να παίζει με το δικαίωμα έκφρασης του οποιουδήποτε. Είναι φιλολογική η συζήτηση, αλλά είναι και λιγουλάκι επικίνδυνη αν αρχίσει να προσεγγίζει απαγορεύσεις, αλλά και απαξίωση. Γιατί να μην βγάλει, δηλαδή, καινούργιο δίσκο ο Παπακωνσταντίνου; Ποια ιδεολογική αφετηρία (πλην μιας φασιστικής) θα του απαγόρευε μια τέτοια καλλιτεχνική πράξη; Κι αν αυτή του η δραστηριότητα (που, επαναλαμβάνω, κανέναν δεν ενοχλεί επί της ουσίας) τον κρατάει ακμαίο και δραστήριο, ποιος είναι εκείνος που θα του απαγορεύσει να την εξασκεί; Κουραφέξαλα. Δεν βοηθάει και η υποκειμενικότητα του παραγομένου έργου εν προκειμένω. Ένα καινούργιο τραγούδι του Βασίλη μπορεί να αρέσει σε κάποιον πολύ περισσότερο από τη «Βικτώρια» (μουσική: Βασίλης Παπακωνσταντίνου - στίχοι: Άλκης Αλκαίος). Και θα έχει τους λόγους και τα δίκια του αυτός ο κάποιος.
Για μένα η συζήτηση όλη δεν έχει και τόσο μεγάλο ενδιαφέρον. Ή έχει, αλλά ένα διαφορετικό ενδιαφέρον από το προφανές. Κάθε καλλιτέχνης οφείλει να παράγει το έργο εκείνο που τον εκφράζει κάθε στιγμή και να το δημοσιεύει με αλήθεια και παρρησία δίχως «κρατήματα». Από εκεί και πέρα «αναλαμβάνει» το ακροατήριο (πρωτίστως) και οι κριτικοί τέχνης (δευτερευόντως). Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι δεκτικός σε κάθε έκφανση καλοπροαίρετης κριτικής και να υποστηρίζει τη δουλειά του με θεμιτούς τρόπους χωρίς αφορισμούς και ελιτισμό (γιατί υπάρχει και η απέναντι αφοριστική όχθη που συχνά - πυκνά «δικαιολογείται» για τις αποτυχίες της με το κλισέ: «το κοινό δεν κατανόησε τι ήθελα να πω με το τελευταίο μου έργο»).
Σε μια χώρα που αντιμετωπίζει τη διαφωνία σαν απαράδεκτη συνθήκη και που κάθε κουβέντα πρέπει να καταλήγει σε ένα πόρισμα, είναι δύσκολα όλα ετούτα - το ξέρω. Ωστόσο, δεν χρειάζεται σώνει και ντε να συμφωνήσουμε. Αρκεί να διαφωνήσουμε πολιτισμένα, αποδεχόμενοι (και μέσα στην αυθεντία που όλοι εσφαλμένα αποδίδουμε στους εαυτούς μας επί παντός επιστητού) ότι ενδεχομένως και «κάπου (να) την έχουμε πατήσει κι οι δυο», κατά το Λούκυ ευαγγέλιον.
