Την στενή σχέση του με την μουσική έχει καταγράψει σε αρκετά ντοκιμαντέρ που γύρισε στην πολύχρονη καριέρα του. Ο Ροβήρος Μανθούλης ευτύχησε να γυρίσει το πρώτο φιλμ για την περιπέτεια των μαύρων και της μουσικής τους «Μπλουζ Με Σφιγμένα Δόντια» που εγκαινίασε το 1973 το Τρίτο Κανάλι της Γαλλικής Τηλεόρασης.
Έφερε το γέλιο στο στόμα των σχεδόν ξεχασμένων μαύρων, όταν πήγε να τους καταγράψει με κάμερες. Βρέθηκε κοντά στους μεγάλους μπλουζίστες, όπως τον B.B. King, που πήγε μαζί του στο Σαν Φραντσίσκο, στην Σάντα Μπάρμπαρα και στο Όκλαντ. Υπήρξε πάντα πρωτοπόρος στη ζωή του. O Ροβήρος Μανθούλης ζούσε από το 1967 στη Γαλλία, όπου έχει τιμηθεί με το Μετάλλιο της Πόλης των Παρισίων.
Η πρώτη του επαφή με την τέχνη έγινε μέσα από την ποίηση, όταν σε ηλικία 19 ετών εξέδωσε ποιητική συλλογή, αποδεκτή από τους παλιότερους ποιητές, που τον δέχθηκαν στον κύκλο τους.
Στην Κατοχή ήταν στην ΕΠΟΝ. Οι σπουδές του στην Αμερική, τέλη της δεκαετίας του ’40 ήταν όνειρο απατηλό τότε στην Ελλάδα, και του έδωσαν ώθηση στη ζωή του. Δουλευταράς και τελειομανής, με περίσσια ποιότητα στη ζωή του.
Ασχολήθηκε όσο λίγοι σκηνοθέτες με το ντοκιμαντέρ – έκανε το πρώτο στην Ελλάδα το 1958 με θέμα την Λευκάδα κι ένα άλλο με τίτλο «Ανεβαίνοντας το Μισισιπή» με θέμα τα blues.
Σύνδεσε το όνομά του με το Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο και η βραβευμένη ταινία του «Πρόσωπο με Πρόσωπο», του 1966, που αποτελεί μέχρι σήμερα αντιπροσωπευτικό δείγμα του είδους. Επίσης έχει σκηνοθετήσει τις επίσης βραβευμένες ταινίες: «Lily’ s Story» (μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης), «Ψηλά τα Χέρια Χίλτερ» (με το Θανάση Βέγγο) και την εξαιρετική τηλεοπτική σειρά «Ακυβέρνητες Πολιτείες».
Επίσης διετέλεσε γενικός διευθυντής της Ελληνικής Τηλεόρασης, επί Γεωργίου Ράλλη, και ανέλαβε την μετατροπή της ΕΙΡΤ σε ΕΡΤ (1975) και της ΥΕΝΕΔ σε ΕΡΤ2 (1982), με εντυπωσιακά αποτελέσματα ακροαματικότητας.
Οι τόσο έντονες ιστορίες που έζησε, αλλά και οι σημαντικές συναντήσεις που είχε με μεγάλους bluesmen κυκλοφόρησαν στο βιβλίο του «Μπλουζ Με Σφιγμένα Δόντια» (εκδόσεις Εξάντας). Την ίδια περίοδο κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Το Ημερολόγιο του Εμφύλιου Σπαραγμού (από τις εκδόσεις Καστανιώτη), μια πρωτότυπη εργασία ιστορικού ενδιαφέροντος, που καλύπτει την περίοδο 1900-1974. Μια ημερολογιακή ιστορία, χρόνο με το χρόνο, μήνα με το μήνα, μέρα με τη μέρα, και ώρα με την ώρα.
Τον είχα συναντήσει ένα απογευματάκι, αρχές Ιουλίου του 2006, στο καφέ του Vox στα Εξάρχεια για μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του. Η συνομιλία μας μακρά και ουσιαστική. Αφορμή ήταν η έκδοση των δύο βιβλίων του καθώς και το επερχόμενο τότε 15νθήμερο αφιέρωμα στο έργο του τον καιρό εκείνο στο Σινέ «Φιλίπ» (Οκτώβριο 2006) στο οποίο προβλήθηκε αντιπροσωπευτικό μέρος της δουλειάς του – συνολικά 28 ταινίες, ανάμεσά τους, τα δύο ντοκιμαντέρ για τα blues, ένα για την Μάριον Γουίλλιαμς που τραγουδάει εκπληκτικά spirituals, ένα για τον John Mayall και ένα για τους Rolling Stones, γυρισμένο το 1969 με άξονα μια συνέντευξη του Keith Richards.
Εδώ ένα μέρος της συζήτησής μας με επίκεντρο το…Μπλουζ Με Σφιγμένα Δόντια
-Ποιος είναι ο κυριότερος λόγος της παρατεταμένης αυτοεξορίας σας στη Γαλλία;
Έμεινα έξω γιατί εάν ερχόμουν επί χούντας στην Ελλάδα, θα με πιάνανε και θα με φυλακίζανε. Έμεινα στο εξωτερικό, βασικά, για τα παιδιά μου. Το ένα 4 χρονών και το άλλο 7 όταν φύγαμε από την Ελλάδα. Ο ένας ήταν στο νηπιαγωγείο, η άλλη στο δημοτικό. Ήταν κανονικός ξεριζωμός. Μετά από επτά χρόνια, τα παιδιά ζούσαν στη γαλλική κοινωνία και θα ξαναξερίζωνα για να τα ξαναριζώσω αλλού; Θα είχαν μεγάλα ψυχολογικά προβλήματα. Ο γιος μου έχει σπουδάσει και είναι μουσικός - μάλλον έχοντας ζήσει δίπλα στις μουσικές ταινίες που έχω κάνει, ενδιαφέρεται για την μουσική: συνθέτει latin-jazz και salsa και είναι πάρα πολύ καλός και ως πιανίστας, και επίσης είναι πάρα πολύ καλός δάσκαλος.
-Μπλουζ Με Σφιγμένα Δόντια…Πως ξεκίνησε το γύρισμα της ταινίας που μετά έγινε και βιβλίο ;
Όταν πήγα στην Αμερική αυτή έκανα πρώτα. Είναι μια απλή ιστορία που εξελίσσεται στο Χάρλεμ που έχει μονταριστεί με μερικά κομμάτια που είναι καθαρά ντοκουμέντα, τα οποία γύρισα μετά για ένα άλλο ντοκιμαντέρ για τα blues με τίτλο Ανεβαίνοντας Τον Μισισιπή. Από μία το καθένα, καθαρά ντοκιμενταριστική ταινία για το Τρίτο Κανάλι της γαλλικής τηλεόρασης που δεν είχε ανοίξει ακόμη και μάζευε διάφορες ταινίες. Παράλληλα έκανα την ταινία για το σινεμά και είδα ότι είχε νόημα να κάνω ένα μείγμα fiction με ντοκιμαντέρ μαζί. Σαν ένα πείραμα. Το πείραμα πέτυχε κι όταν παίχθηκαν αυτές οι ταινίες, η μία στην τηλεόραση και η άλλη στο σινεμά είχαν την ίδια επιτυχία και ίσως είναι η πρώτη φορά που έγινε ταινία – μείγμα ντοκιμαντέρ με fiction. Με την ταινία Ανεβαίνοντας Στο Μισισιπή ξεκίνησε ένα κανάλι, το Τρίτο Κανάλι στις 3 Ιανουαρίου 1973 που την έπαιξε στο βραδινό του πρόγραμμα, μετά τις ειδήσεις. Ύστερα από λίγους μήνες παίχθηκε στο σινεμά το Μπλουζ Με Σφιγμένα Δόντια και εδώ κι ένα χρόνο βγήκε dvd στη Γαλλία. Όταν παίχθηκε στην Ελλάδα, μετά από 30 χρόνια, το Γαλλικό Ινστιτούτο, στο 7ο Φεστιβάλ Γαλλικού Κινηματογράφου, έβαλε ελληνικούς υποτίτλους. Τον Οκτώβριο ή Νοέμβριο θα βγει σε dvd το δίωρο ντοκιμαντέρ από την Universal σε παγκόσμια έκδοση.
-H λευκή μπλουζ-γούμαν Κάρεν Ντάλτον ήταν ασφαλώς μια σπάνια συνάντηση στη διάρκεια των γυρισμάτων σας…
Έχει μια σπασμένη φωνή που θυμίζει την Μπίλι Χολιντέι. Την αναφέρει και ο Μπομπ Ντύλαν στην αυτοβιογραφία του γιατί την περίοδο 1946-9 όταν πήγαινε η ελίτ των μουσικών στο Γκαζλάιτ, ένα κλαμπ στο Γκρίνουιτζ Βίλατζ, τη Μέκκα όλων των καλών τραγουδιστών που έπαιζαν εκεί στην αρχή πριν γίνουν γνωστοί. Από εκεί πέρασε και ο Ντύλαν. Εκεί λοιπόν πήρα την άδεια κι έστησα την κάμερα. Τους έγραφα όλους ώσπου κάποια στιγμή βγαίνει η Κάρεν Ντάλτον. Τρελάθηκα ! Ήταν κατεστραμμένη από τα ναρκωτικά. Γυρίζω στην Γαλλία και πριν την βγάλω στην εκπομπή Στην Αφίσα Του Κόσμου έκανα ένα άλλο γύρισμα στο Λας Βέγκας σε ένα καινούργιο καζίνο που είχε ανοίξει τότε και ήθελαν διαφήμιση κι έτσι με άφησαν να γυρίσω. Το κόλπό του λοιπόν ήταν ότι όταν όλοι έπαιζαν χαρτιά, ρουλέτες…πάνω από τα κεφάλια τους ήταν ένα τσίρκο με τα καταπληκτικότερα νούμερα που δεν τα παρακολουθούσε κανείς ! Κάνω ένα φιλμάκι πάνω σ’ αυτό και βάζω σαν μουσική υπόκρουση τη φωνή της Κάρεν. Και αρχίζουν τα τηλέφωνα απ’ όλη την Ευρώπη : ποια είναι αυτή ; Όταν παίχθηκε η ταινία στην εκπομπή όλοι αναζητούσαν τη διεύθυνσή της να την κάνουν σταρ, ωστόσο εκείνη ήταν τελειωμένη και χάθηκε. Ζούσε σε μια κοινότητα χίπηδων σ’ ένα βουνό και φαντάζομαι ότι θα έχει πεθάνει…Αυτή είναι η Κάρεν Ντάλτον.
-Ποια ήταν η εμπειρία της γνωριμία σας με τον B.B. King ; Έχει ιδιομορφία το παίξιμο ενός προικισμένου μουσικού που αφήνει το άροτρο και πιάνει την κιθάρα, εξελίσσεται, γίνεται πλούσιος και διάσημος και παίζει μέχρι σήμερα τα blues ;
Πήγα μαζί του στο Σαν Φραντσίσκο, την Σάντα Μπάρμπαρα και το Όλκλαντ. Έγραψα συναυλίες του και μπροστά μαύρο αλλά και σε λευκό ακροατήριο. Ήταν η εποχή της ποπ και του Βιετνάμ. Μέσα στον αμερικανικό φοιτητικό κόσμο υπήρχε ένα κίνημα κατά του πολέμου και ο B. B. King έπαιζε στους φοιτητές οπότε η εμφάνισή του είχε ένα πολιτικό χαρακτήρα και γι’ αυτό τραγουδούσε διαφορετικά, πιο επαναστατικά. Επειδή τον έζησε σε διαφορετικές συναυλίες πιστεύω ότι παίζει διαφορετικά σε γκέτο μαύρων από ότι μπροστά σε λευκό ακροατήριο. Επίσης υπήρχε μία μικρή κοινωνία μαύρων , αλλά ευκατάστατων, που τον παρακολουθούσε συνοδευόμενοι από καλοντυμένες και όμορφες γυναίκες. Το παίξιμό του εξαρτάται από το κοινό. Όταν το ακροατήριο νοιώθει την κάθε νότα του και συμμετέχει τότε κι αυτός είναι πιο γνήσιος.
-Πώς αντιμετώπισαν τις κάμερες οι bluesmen όταν τους χτυπήσατε την πόρτα ;
Τους έψαξα σε μια εποχή που ήταν χαμένοι και κανείς δεν μιλούσε γι’ αυτούς. Δεν έπαιζαν πουθενά, μόνο σπίτι τους. Ζούσαν στις πιο απίθανες γωνιές της Αμερικής και ξαφνικά χτυπά την πόρτα τους ένα κινηματογραφικό συνεργείο. Τρελαθήκανε από τη χαρά τους...
-Στο βιβλίο σας διερευνάτε και την σχέση των blues μουσικών με τη φυλακή, που είναι ιδιαίτερα στενή…
Οι φυλακές στην Αμερική είναι γεμάτες μαύρους. Έχω μπει σε φυλακές και το 90% των φυλακισμένων είναι μαύροι για διάφορα πράγματα, όπως φόνοι και ναρκωτικά, αλλά και ψύλλου πήδημα. Την εποχή που πήγα στο Χάρλεμ, δεν πάταγε το πόδι του κανείς λευκός, γιατί μπορούσαν να σε σκοτώσουν. Τα ναρκωτικά έβγαιναν μέσα από το Χάρλεμ. Υπήρχε ο γνωστός δρόμος 125 και δεν μπορούσες να πατήσεις γιατί θα σε μαχαιρώνανε. Στη δεκαετία του ’30 δεν υπήρχαν ναρκωτικά και πήγαιναν στο Cotton Club και λευκοί. Δεν μπορούσα να φανταστών ότι οι Αμερικανοί δεν είχαν κάνει ταινίες για τα blues, γιατί οι μαύροι μισούσαν τα blues λόγω του ότι τους θύμιζαν τη δουλεία, οι μαύροι σκηνοθέτες ασχολούνταν με το «μαύρο πρόβλημα», και τους λευκούς που αγαπούσαν τα blues δεν τους δέχονταν οι μαύροι ως λευκούς να μπουν μέσα και να ασχοληθούν με τα blues. Εάν δεν ήμουν ξένος που ήρθα από την Ευρώπη, δεν θα μπορούσα να κάνω αυτή την ταινία. Οι μαύροι αγαπούσαν τους Γάλλους γιατί, όταν έμαθαν είχαν έρθει μαύροι στρατιώτες το 1917 και μετά τον πόλεμο, στη Γαλλία δεν υπήρχε ρατσισμός και τους αγκαλιάσανε, ενώ στην Αμερική τους έδιωχναν από παντού. Όταν πήγα λοιπόν με γαλλικό συνεργείο, μου άνοιξαν τις πόρτες.
-Στο βιβλίο σας ψάχνετε επίσης τις σχέσεις ρεμπέτικων – blues – tango, με τα πορνεία. Πώς γεννήθηκαν αυτές οι μουσικές εκεί μέσα, όπως αναφέρετε ;
Κάποιος χαμένος στα χωριά, για να ακουστεί, πρέπει να πάει στην πόλη, και εκεί βρίσκεται στα καυτά καρτιέ, όπως λέμε, όπου εκεί ήταν τα κλαμπ, οι πόρνες, όλα σ’ ένα μέρος, όπως στο Σόχο του Λονδίνου – παλιότερα, στην Μονμάρτη της Γαλλίας, στο Στόριβιλ στη Νέα Ορλεάνη, που το κλείσανε κάπου στη δεκαετία του ’20. Οι μαύροι, τότε, που έπαιζαν εκεί, πήγαν προς το Βορρά, κι έτσι η τζαζ που είχε δημιουργηθεί εκεί διαδόθηκε σε όλη την Αμερική.
-Ποια είναι για σας η ιδανική κοινωνία ;
Βιώνουμε μια κατάσταση στην οποία δεν βλέπει κανείς φως. Κατά κάποιο τρόπο έχει αλλοτριωθεί η προσωπικότητα του ανθρώπου. Γίνεται άλλος άνθρωπος από αυτόν που γεννιέται και πλάθεται από την οικογένεια, το σχολείο, τις εφημερίδες...Η αλήθεια είναι ότι έχει μπει πάρα πολύ στη ζωή των ανθρώπων ο ατομικισμός από την μια μεριά, και το χρήμα από την άλλη. Ζούμε σε μια εποχή κατανάλωσης και η τηλεόραση έχει κάνει πάρα πολύ μεγάλη ζημιά. Έχει φύγει από την μέση το όνειρο. Όλα τα όνειρα που υπήρχαν, έχουν διαλυθεί. Πολλοί την έχουν βρει με την με την οικολογία που είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση, γιατί οδηγούμεθα κι εκεί σε μια καταστροφή. Ιδανική κοινωνία για μένα μπορεί να υπάρξει μόνο όταν τα μέλη της είναι το ίδιο εκπαιδευμένα και το ίδιο υποψιασμένα για τα πάντα, με το ίδιο ήθος. Να έχουν διαβάσει όλοι τα ίδια καλά βιβλία, να έχουν ακούσει την ίδια καλή μουσική και να έχουν δει όλοι τις ίδιες καλές ταινίες, και κυρίως να μην υπάρχει η τηλεόραση αυτή.
*Οι φωτογραφίες από την συνάντηση με τον Ροβήρο Μανθούλη είναι του αείμνηστου φίλου και συνεργάτη φωτογράφου Γιάννη Κανελλόπουλου.
Έφερε το γέλιο στο στόμα των σχεδόν ξεχασμένων μαύρων, όταν πήγε να τους καταγράψει με κάμερες. Βρέθηκε κοντά στους μεγάλους μπλουζίστες, όπως τον B.B. King, που πήγε μαζί του στο Σαν Φραντσίσκο, στην Σάντα Μπάρμπαρα και στο Όκλαντ. Υπήρξε πάντα πρωτοπόρος στη ζωή του. O Ροβήρος Μανθούλης ζούσε από το 1967 στη Γαλλία, όπου έχει τιμηθεί με το Μετάλλιο της Πόλης των Παρισίων.
Η πρώτη του επαφή με την τέχνη έγινε μέσα από την ποίηση, όταν σε ηλικία 19 ετών εξέδωσε ποιητική συλλογή, αποδεκτή από τους παλιότερους ποιητές, που τον δέχθηκαν στον κύκλο τους.
Στην Κατοχή ήταν στην ΕΠΟΝ. Οι σπουδές του στην Αμερική, τέλη της δεκαετίας του ’40 ήταν όνειρο απατηλό τότε στην Ελλάδα, και του έδωσαν ώθηση στη ζωή του. Δουλευταράς και τελειομανής, με περίσσια ποιότητα στη ζωή του.
Ασχολήθηκε όσο λίγοι σκηνοθέτες με το ντοκιμαντέρ – έκανε το πρώτο στην Ελλάδα το 1958 με θέμα την Λευκάδα κι ένα άλλο με τίτλο «Ανεβαίνοντας το Μισισιπή» με θέμα τα blues.
Σύνδεσε το όνομά του με το Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο και η βραβευμένη ταινία του «Πρόσωπο με Πρόσωπο», του 1966, που αποτελεί μέχρι σήμερα αντιπροσωπευτικό δείγμα του είδους. Επίσης έχει σκηνοθετήσει τις επίσης βραβευμένες ταινίες: «Lily’ s Story» (μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης), «Ψηλά τα Χέρια Χίλτερ» (με το Θανάση Βέγγο) και την εξαιρετική τηλεοπτική σειρά «Ακυβέρνητες Πολιτείες».
Επίσης διετέλεσε γενικός διευθυντής της Ελληνικής Τηλεόρασης, επί Γεωργίου Ράλλη, και ανέλαβε την μετατροπή της ΕΙΡΤ σε ΕΡΤ (1975) και της ΥΕΝΕΔ σε ΕΡΤ2 (1982), με εντυπωσιακά αποτελέσματα ακροαματικότητας.
Οι τόσο έντονες ιστορίες που έζησε, αλλά και οι σημαντικές συναντήσεις που είχε με μεγάλους bluesmen κυκλοφόρησαν στο βιβλίο του «Μπλουζ Με Σφιγμένα Δόντια» (εκδόσεις Εξάντας). Την ίδια περίοδο κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Το Ημερολόγιο του Εμφύλιου Σπαραγμού (από τις εκδόσεις Καστανιώτη), μια πρωτότυπη εργασία ιστορικού ενδιαφέροντος, που καλύπτει την περίοδο 1900-1974. Μια ημερολογιακή ιστορία, χρόνο με το χρόνο, μήνα με το μήνα, μέρα με τη μέρα, και ώρα με την ώρα.
Τον είχα συναντήσει ένα απογευματάκι, αρχές Ιουλίου του 2006, στο καφέ του Vox στα Εξάρχεια για μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του. Η συνομιλία μας μακρά και ουσιαστική. Αφορμή ήταν η έκδοση των δύο βιβλίων του καθώς και το επερχόμενο τότε 15νθήμερο αφιέρωμα στο έργο του τον καιρό εκείνο στο Σινέ «Φιλίπ» (Οκτώβριο 2006) στο οποίο προβλήθηκε αντιπροσωπευτικό μέρος της δουλειάς του – συνολικά 28 ταινίες, ανάμεσά τους, τα δύο ντοκιμαντέρ για τα blues, ένα για την Μάριον Γουίλλιαμς που τραγουδάει εκπληκτικά spirituals, ένα για τον John Mayall και ένα για τους Rolling Stones, γυρισμένο το 1969 με άξονα μια συνέντευξη του Keith Richards.
Εδώ ένα μέρος της συζήτησής μας με επίκεντρο το…Μπλουζ Με Σφιγμένα Δόντια
-Ποιος είναι ο κυριότερος λόγος της παρατεταμένης αυτοεξορίας σας στη Γαλλία;
Έμεινα έξω γιατί εάν ερχόμουν επί χούντας στην Ελλάδα, θα με πιάνανε και θα με φυλακίζανε. Έμεινα στο εξωτερικό, βασικά, για τα παιδιά μου. Το ένα 4 χρονών και το άλλο 7 όταν φύγαμε από την Ελλάδα. Ο ένας ήταν στο νηπιαγωγείο, η άλλη στο δημοτικό. Ήταν κανονικός ξεριζωμός. Μετά από επτά χρόνια, τα παιδιά ζούσαν στη γαλλική κοινωνία και θα ξαναξερίζωνα για να τα ξαναριζώσω αλλού; Θα είχαν μεγάλα ψυχολογικά προβλήματα. Ο γιος μου έχει σπουδάσει και είναι μουσικός - μάλλον έχοντας ζήσει δίπλα στις μουσικές ταινίες που έχω κάνει, ενδιαφέρεται για την μουσική: συνθέτει latin-jazz και salsa και είναι πάρα πολύ καλός και ως πιανίστας, και επίσης είναι πάρα πολύ καλός δάσκαλος.
-Μπλουζ Με Σφιγμένα Δόντια…Πως ξεκίνησε το γύρισμα της ταινίας που μετά έγινε και βιβλίο ;
Όταν πήγα στην Αμερική αυτή έκανα πρώτα. Είναι μια απλή ιστορία που εξελίσσεται στο Χάρλεμ που έχει μονταριστεί με μερικά κομμάτια που είναι καθαρά ντοκουμέντα, τα οποία γύρισα μετά για ένα άλλο ντοκιμαντέρ για τα blues με τίτλο Ανεβαίνοντας Τον Μισισιπή. Από μία το καθένα, καθαρά ντοκιμενταριστική ταινία για το Τρίτο Κανάλι της γαλλικής τηλεόρασης που δεν είχε ανοίξει ακόμη και μάζευε διάφορες ταινίες. Παράλληλα έκανα την ταινία για το σινεμά και είδα ότι είχε νόημα να κάνω ένα μείγμα fiction με ντοκιμαντέρ μαζί. Σαν ένα πείραμα. Το πείραμα πέτυχε κι όταν παίχθηκαν αυτές οι ταινίες, η μία στην τηλεόραση και η άλλη στο σινεμά είχαν την ίδια επιτυχία και ίσως είναι η πρώτη φορά που έγινε ταινία – μείγμα ντοκιμαντέρ με fiction. Με την ταινία Ανεβαίνοντας Στο Μισισιπή ξεκίνησε ένα κανάλι, το Τρίτο Κανάλι στις 3 Ιανουαρίου 1973 που την έπαιξε στο βραδινό του πρόγραμμα, μετά τις ειδήσεις. Ύστερα από λίγους μήνες παίχθηκε στο σινεμά το Μπλουζ Με Σφιγμένα Δόντια και εδώ κι ένα χρόνο βγήκε dvd στη Γαλλία. Όταν παίχθηκε στην Ελλάδα, μετά από 30 χρόνια, το Γαλλικό Ινστιτούτο, στο 7ο Φεστιβάλ Γαλλικού Κινηματογράφου, έβαλε ελληνικούς υποτίτλους. Τον Οκτώβριο ή Νοέμβριο θα βγει σε dvd το δίωρο ντοκιμαντέρ από την Universal σε παγκόσμια έκδοση.
-H λευκή μπλουζ-γούμαν Κάρεν Ντάλτον ήταν ασφαλώς μια σπάνια συνάντηση στη διάρκεια των γυρισμάτων σας…
Έχει μια σπασμένη φωνή που θυμίζει την Μπίλι Χολιντέι. Την αναφέρει και ο Μπομπ Ντύλαν στην αυτοβιογραφία του γιατί την περίοδο 1946-9 όταν πήγαινε η ελίτ των μουσικών στο Γκαζλάιτ, ένα κλαμπ στο Γκρίνουιτζ Βίλατζ, τη Μέκκα όλων των καλών τραγουδιστών που έπαιζαν εκεί στην αρχή πριν γίνουν γνωστοί. Από εκεί πέρασε και ο Ντύλαν. Εκεί λοιπόν πήρα την άδεια κι έστησα την κάμερα. Τους έγραφα όλους ώσπου κάποια στιγμή βγαίνει η Κάρεν Ντάλτον. Τρελάθηκα ! Ήταν κατεστραμμένη από τα ναρκωτικά. Γυρίζω στην Γαλλία και πριν την βγάλω στην εκπομπή Στην Αφίσα Του Κόσμου έκανα ένα άλλο γύρισμα στο Λας Βέγκας σε ένα καινούργιο καζίνο που είχε ανοίξει τότε και ήθελαν διαφήμιση κι έτσι με άφησαν να γυρίσω. Το κόλπό του λοιπόν ήταν ότι όταν όλοι έπαιζαν χαρτιά, ρουλέτες…πάνω από τα κεφάλια τους ήταν ένα τσίρκο με τα καταπληκτικότερα νούμερα που δεν τα παρακολουθούσε κανείς ! Κάνω ένα φιλμάκι πάνω σ’ αυτό και βάζω σαν μουσική υπόκρουση τη φωνή της Κάρεν. Και αρχίζουν τα τηλέφωνα απ’ όλη την Ευρώπη : ποια είναι αυτή ; Όταν παίχθηκε η ταινία στην εκπομπή όλοι αναζητούσαν τη διεύθυνσή της να την κάνουν σταρ, ωστόσο εκείνη ήταν τελειωμένη και χάθηκε. Ζούσε σε μια κοινότητα χίπηδων σ’ ένα βουνό και φαντάζομαι ότι θα έχει πεθάνει…Αυτή είναι η Κάρεν Ντάλτον.
-Ποια ήταν η εμπειρία της γνωριμία σας με τον B.B. King ; Έχει ιδιομορφία το παίξιμο ενός προικισμένου μουσικού που αφήνει το άροτρο και πιάνει την κιθάρα, εξελίσσεται, γίνεται πλούσιος και διάσημος και παίζει μέχρι σήμερα τα blues ;
Πήγα μαζί του στο Σαν Φραντσίσκο, την Σάντα Μπάρμπαρα και το Όλκλαντ. Έγραψα συναυλίες του και μπροστά μαύρο αλλά και σε λευκό ακροατήριο. Ήταν η εποχή της ποπ και του Βιετνάμ. Μέσα στον αμερικανικό φοιτητικό κόσμο υπήρχε ένα κίνημα κατά του πολέμου και ο B. B. King έπαιζε στους φοιτητές οπότε η εμφάνισή του είχε ένα πολιτικό χαρακτήρα και γι’ αυτό τραγουδούσε διαφορετικά, πιο επαναστατικά. Επειδή τον έζησε σε διαφορετικές συναυλίες πιστεύω ότι παίζει διαφορετικά σε γκέτο μαύρων από ότι μπροστά σε λευκό ακροατήριο. Επίσης υπήρχε μία μικρή κοινωνία μαύρων , αλλά ευκατάστατων, που τον παρακολουθούσε συνοδευόμενοι από καλοντυμένες και όμορφες γυναίκες. Το παίξιμό του εξαρτάται από το κοινό. Όταν το ακροατήριο νοιώθει την κάθε νότα του και συμμετέχει τότε κι αυτός είναι πιο γνήσιος.
-Πώς αντιμετώπισαν τις κάμερες οι bluesmen όταν τους χτυπήσατε την πόρτα ;
Τους έψαξα σε μια εποχή που ήταν χαμένοι και κανείς δεν μιλούσε γι’ αυτούς. Δεν έπαιζαν πουθενά, μόνο σπίτι τους. Ζούσαν στις πιο απίθανες γωνιές της Αμερικής και ξαφνικά χτυπά την πόρτα τους ένα κινηματογραφικό συνεργείο. Τρελαθήκανε από τη χαρά τους...
-Στο βιβλίο σας διερευνάτε και την σχέση των blues μουσικών με τη φυλακή, που είναι ιδιαίτερα στενή…
Οι φυλακές στην Αμερική είναι γεμάτες μαύρους. Έχω μπει σε φυλακές και το 90% των φυλακισμένων είναι μαύροι για διάφορα πράγματα, όπως φόνοι και ναρκωτικά, αλλά και ψύλλου πήδημα. Την εποχή που πήγα στο Χάρλεμ, δεν πάταγε το πόδι του κανείς λευκός, γιατί μπορούσαν να σε σκοτώσουν. Τα ναρκωτικά έβγαιναν μέσα από το Χάρλεμ. Υπήρχε ο γνωστός δρόμος 125 και δεν μπορούσες να πατήσεις γιατί θα σε μαχαιρώνανε. Στη δεκαετία του ’30 δεν υπήρχαν ναρκωτικά και πήγαιναν στο Cotton Club και λευκοί. Δεν μπορούσα να φανταστών ότι οι Αμερικανοί δεν είχαν κάνει ταινίες για τα blues, γιατί οι μαύροι μισούσαν τα blues λόγω του ότι τους θύμιζαν τη δουλεία, οι μαύροι σκηνοθέτες ασχολούνταν με το «μαύρο πρόβλημα», και τους λευκούς που αγαπούσαν τα blues δεν τους δέχονταν οι μαύροι ως λευκούς να μπουν μέσα και να ασχοληθούν με τα blues. Εάν δεν ήμουν ξένος που ήρθα από την Ευρώπη, δεν θα μπορούσα να κάνω αυτή την ταινία. Οι μαύροι αγαπούσαν τους Γάλλους γιατί, όταν έμαθαν είχαν έρθει μαύροι στρατιώτες το 1917 και μετά τον πόλεμο, στη Γαλλία δεν υπήρχε ρατσισμός και τους αγκαλιάσανε, ενώ στην Αμερική τους έδιωχναν από παντού. Όταν πήγα λοιπόν με γαλλικό συνεργείο, μου άνοιξαν τις πόρτες.
-Στο βιβλίο σας ψάχνετε επίσης τις σχέσεις ρεμπέτικων – blues – tango, με τα πορνεία. Πώς γεννήθηκαν αυτές οι μουσικές εκεί μέσα, όπως αναφέρετε ;
Κάποιος χαμένος στα χωριά, για να ακουστεί, πρέπει να πάει στην πόλη, και εκεί βρίσκεται στα καυτά καρτιέ, όπως λέμε, όπου εκεί ήταν τα κλαμπ, οι πόρνες, όλα σ’ ένα μέρος, όπως στο Σόχο του Λονδίνου – παλιότερα, στην Μονμάρτη της Γαλλίας, στο Στόριβιλ στη Νέα Ορλεάνη, που το κλείσανε κάπου στη δεκαετία του ’20. Οι μαύροι, τότε, που έπαιζαν εκεί, πήγαν προς το Βορρά, κι έτσι η τζαζ που είχε δημιουργηθεί εκεί διαδόθηκε σε όλη την Αμερική.
-Ποια είναι για σας η ιδανική κοινωνία ;
Βιώνουμε μια κατάσταση στην οποία δεν βλέπει κανείς φως. Κατά κάποιο τρόπο έχει αλλοτριωθεί η προσωπικότητα του ανθρώπου. Γίνεται άλλος άνθρωπος από αυτόν που γεννιέται και πλάθεται από την οικογένεια, το σχολείο, τις εφημερίδες...Η αλήθεια είναι ότι έχει μπει πάρα πολύ στη ζωή των ανθρώπων ο ατομικισμός από την μια μεριά, και το χρήμα από την άλλη. Ζούμε σε μια εποχή κατανάλωσης και η τηλεόραση έχει κάνει πάρα πολύ μεγάλη ζημιά. Έχει φύγει από την μέση το όνειρο. Όλα τα όνειρα που υπήρχαν, έχουν διαλυθεί. Πολλοί την έχουν βρει με την με την οικολογία που είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση, γιατί οδηγούμεθα κι εκεί σε μια καταστροφή. Ιδανική κοινωνία για μένα μπορεί να υπάρξει μόνο όταν τα μέλη της είναι το ίδιο εκπαιδευμένα και το ίδιο υποψιασμένα για τα πάντα, με το ίδιο ήθος. Να έχουν διαβάσει όλοι τα ίδια καλά βιβλία, να έχουν ακούσει την ίδια καλή μουσική και να έχουν δει όλοι τις ίδιες καλές ταινίες, και κυρίως να μην υπάρχει η τηλεόραση αυτή.
*Οι φωτογραφίες από την συνάντηση με τον Ροβήρο Μανθούλη είναι του αείμνηστου φίλου και συνεργάτη φωτογράφου Γιάννη Κανελλόπουλου.
