Μια μεγάλη γιορτή, μουσική αλλά και «ανθρώπινη», στο Ηρώδειο, την Πέμπτη 7 Σεπτεμβρίου.
Η πηγαία Ελληνίδα ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη και ο περίφημος Τούρκος συνθέτης Ζουλφί Λιβανελί (Zulfu Livaneli) συναντιούνται ξανά αλλά για πρώτη φορά στο ξακουστό αρχαίο ωδείο της ρωμαϊκής περιόδου, για μια μοναδική συναυλία με τραγούδια από το κοινό τους ρεπερτόριο, καθώς και έργα του Μίκη Θεοδωράκη.
Συμμετέχει η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ. Μαζί τους η σοπράνο Görkem Ezgi Yildirim.
Οι δύο μεγάλοι -με την ακριβή έννοια της λέξης- και αναγνωρισμένοι διεθνώς καλλιτέχνες και εμβληματικές προσωπικότητες, ενώνουν τις φωνές, τις ψυχές και τα «θέλω» τους στους πρόποδες της Ακρόπολης.
Φαραντούρη και Λιβανελί τραγουδούν για την αλληλεγγύη και την ειρηνική συνύπαρξη των λαών αλλά και για ένα καλύτερο, ατομικό και συλλογικό, αύριο. Όπως έκαναν πάντα…Στο κάδρο τους αντάμα με τα σπουδαία και μεγάλα, τα ταπεινά και καθημερινά, οι μικρές χαρές και απογοητεύσεις ακόμη και ο έρωτας.
Πως νιώθετε που ξανασμίγετε με τον Λιβανελί;
Νοιώθω μεγάλη χαρά και συγκίνηση που θα συναντηθώ και πάλι επί σκηνής με τον Ζουλφί, αλλά για πρώτη φορά στο Ηρώδειο, στις 7 Σεπτεμβρίου. Είναι αλήθεια πως δεν διακόπηκε ποτέ η συνεργασία μας, εδώ και 40 χρόνια. Πολλοί καλλιτέχνες, πολλοί σπουδαίοι δημιουργοί ταυτίζονται με το μουσικό ταξίδι της ζωής μου, έτσι και ο σπουδαίος δημιουργός, συνθέτης και συγγραφέας, Λιβανελί.
Θα ήθελα να θυμηθείτε την πρώτη σας συνάντηση. Πως, πότε, γιατί;
Τον γνώρισα στη Σουηδία, αυτοεξόριστο, κυνηγημένο από το στρατιωτικό καθεστώς. στα τέλη της δεκαετίας του ’70. Είχα ακούσει τη μουσική του -και μου άρεσε πολύ- στις ταινίες του Γιλμάζ Γκιουνέι «Ο Δρόμος» και «Το Κοπάδι». Τον κάλεσα στην Ελλάδα, δουλέψαμε μαζί επάνω στα υπέροχα τραγούδια του και έκτοτε δεθήκαμε. Τους ποιητικούς στίχους έγραψε ο μοναδικός Λευτέρης Παπαδόπουλος και πολλά από αυτά τα τραγούδια (Σαν τον μετανάστη, Μοιρολόι κ.α.) αγαπήθηκαν πολλοί από το ελληνικό κοινό.
Πως περνάτε μαζί του στη σκηνή; Τι πρέπει να ενώνει-συνδέει τους καλλιτέχνες ώστε το αποτέλεσμα της σύμπραξής τους να είναι ξεχωριστό και για εκείνους και για το κοινό;
Ο Ζουλφί κι εγώ πιστεύουμε ότι η μουσική και τα τραγούδια υπερβαίνουν τα σύνορα και τις όποιες διαφορές γιατί έχουν τη δύναμη να συμφιλιώνουν τους ανθρώπους, να εμπνέουν και να φέρνουν πιο κοντά τους λαούς. Μέσα στα χρόνια δώσαμε συνολικά σ’ όλον τον κόσμο, από την Αθήνα έως την Κωνσταντινούπολη και από το Βερολίνο έως τη Νέα Υόρκη, πάντα σε κατάμεστα θέατρα, δεκάδες συναυλίες. Το 2000, τραγούδησα το Μαουτχάουζεν και δύο τραγούδια του Λιβανελί στο εορταστικό Millennium της UNESCO, στο Παρίσι, υπό τη διεύθυνση του μεγάλου μαέστρου Ζούμπιν Μέτα. Αυτό δεν μπορώ να το ξεχάσω ποτέ, όπως και τη συναυλία μας στη Νέα Υόρκη με τον Al de Meola και παρόντα τον Ελία Καζάν. Μας ενώνει πάνω απ’ όλα η τέχνη μας, η ποίηση, η χημεία μας και η κοινή στόχευση για την ειρηνική συνύπαρξη των λαών μας.
Τι ξεχωριστό έχει ο Λιβανελί σαν καλλιτέχνης αλλά και σαν άνθρωπος;
Όντως είναι ένας ξεχωριστός καλλιτέχνης και φίλος ο Ζουλφί. Πρώτα απ’ όλα είναι ένας εξαίρετος συνθέτης, γνωρίζει τη μουσική παράδοση της Ανατολής, τραγουδάει και ο ίδιος τα τραγούδια του, είναι πολύ γνωστός στην Τουρκία αλλά και στο εξωτερικό. Επίσης μελοποιεί ποιητές της χώρας του, όπως κι εμείς στην Ελλάδα. Είναι συγγραφέας, έχει γράψει μυθιστορήματα που έχουν εκδοθεί και στα ελληνικά από τον Εκδοτικό Οίκο Πατάκη. Υπήρξε δημοκρατικός βουλευτής του τουρκικού κοινοβουλίου, φίλος της ειρήνης και της Ενωμένης Ευρώπης. Στήριξε εμπράκτως την ιδέα του Μίκη για τη δημιουργία Επιτροπής Ελληνοτουρκικής Φίλιας και δώσαμε όλοι μαζί συναυλία στην Έφεσο για να γιορτάσουμε αυτό το μεγάλο βήμα στις σχέσεις των δύο λαών. Έχει συνεργαστεί με ευρωπαίους καλλιτέχνες κι έχει εκδώσει πολλούς δίσκους με τα έργα του.
Ο χώρος του Ηρωδείου είναι γνώριμός σας. Πόσο πιστεύετε ότι «επηρεάζει» τους καλλιτέχνες αλλά και τους ακροατές;
Το Ηρώδειο είναι ένας ιστορικός χώρος κάτω από την Ακρόπολη που υποβάλει βαθύτατα τους καλλιτέχνες και τους θεατές- ακροατές. Για τους ξένους καλλιτέχνες αποτελεί μια ιδιαίτερη στιγμή η παρουσία τους στο Ηρώδειο και τη σημειώνουν στην πορεία τους ως τέτοια. Θυμάμαι τις συναυλίες με τη Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν, με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ υπό τη διεύθυνση του Ζούμπιν Μέτα – πόση συγκίνηση αισθανόταν και πόσο την εκδήλωνε. Το ίδιο συνέβη με τον θρύλο της τζαζ, σαξοφωνίστα Τσαρλς Λόιντ, όταν παρουσιάσαμε τη συνεργασία μας «Ελληνική Σουίτα» στο Ηρώδειο. Ακόμα θυμάμαι τις δηλώσεις του στον παγκόσμιο Τύπο για την αίσθηση ιερότητας που αισθάνθηκε σ’ αυτόν τον μαγικό χώρο. Πιστεύω ότι και ο Λιβανελί παρόμοια αισθήματα θα έχει. Άλλωστε ήδη μου λέει πόσο χαίρεται που θα τραγουδήσει στο Ηρώδειο.
Η πρώτη σας ολοκληρωμένη δισκογραφική συνύπαρξη (με τον Λιβανελί) γνώρισε και επιτυχία και έβγαλε και τραγούδια που ακούστηκαν και μείνανε. Βρισκόμασταν στα 1982, μια περίοδο που η δισκογραφία ανθούσε. Γιατί άργησε τόσο πολύ… η επόμενη και ποια η διαφορά του «τρόπου» του Λευτέρη Παπαδόπουλου από αυτόν της Αγαθής Δημητρούκα;
Κάθε νέα δουλειά θέλει τον χρόνο της. Η πρώτη συνεργασία, που έγινε παγκόσμια γνωστή, έγινε τη δεκαετία του ’80. Ο δίσκος σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου ακτινογραφεί την εποχή του αλλά ακουμπά και στο σήμερα: μιλά για την προσφυγιά, τη μετανάστευση, τη φυγή, την εσωτερική εξορία, την υπαρξιακή αγωνία, πώς νοιώθει κάποιος χωρίς εστία, χωρίς πατρίδα – αυτά δεν στοιχειώνουν και τη σημερινή εποχή; Οι στίχοι του έχουν τη δύναμη να ταξιδεύουν στον χρόνο αλλά και στην καρδιά μας. Συναισθανόμενος ο Λευτέρης Παπαδόπουλος την ιστορία πίσω από την μουσική του Λιβανελί έγραψε στίχους που μιλούν για τη συλλογική μνήμη των δύο λαών. Η δεύτερη συνεργασία, με τίτλο «Η Μνήμη του Νερού», έγινε το 2005 σε στιχουργία της Αγαθής Δημητρούκα. Η Αγαθή Δημητρούκα με τη δική της ευαίσθητη ματιά προσεγγίζει τον αγώνα των γυναικών, μετατρέποντας τα βάσανα και την καταπίεση της γυναίκας σε παρηγορητικό μύθο, μιλά για την ειρήνη και για τα παιδιά που είναι η ελπίδα της ζωής. Και οι δύο συνεργασίες μιλούν για όσα μας ενώνουν και όχι για όσα μας χωρίζουν.
Κάποτε οι συναυλίες σας με τον Λιβανελί είχαν σαν στόχο, πέρα από την αισθητική απόλαυση των θεατών, την φιλία, προσέγγιση και αλληλοκατανόηση Ελλήνων και Τούρκων. Νομίζω πια πως οι λαοί έχουν καταλάβει πως δεν έχουν τίποτα να… χωρίσουν. Το μεγάλο πρόβλημα πλέον είναι, όπως το βλέπω εγώ τουλάχιστον, το «εντός», δηλαδή η σκληρή καθημερινότητα μες τον ίδιο τους τον τόπο. Το τραγούδι, οι δημιουργοί και ερμηνευτές, τι ρόλο πρέπει να έχουν και αν μπορούν να συμβάλλουν σε αυτά τα «ζητούμενα»;
Η τέχνη και μάλιστα η μουσική και το τραγούδι μπορεί και πρέπει να επικοινωνεί με τους λαούς και να τους φέρνει πιο κοντά. Άλλο αυτό κι άλλο οι πολιτικές κι άλλες επιδιώξεις. Άλλωστε, τα τραγούδια δε λύνουν προβλήματα. μιλούν, όμως στο συναίσθημα των ανθρώπων και τους κάνουν καλύτερους, τους θυμίζουν την ανθρωπιά τους που τείνουν να ξεχάσουν. Θυμηθείτε στις δοκιμασίες που πέρασαν και οι δύο λαοί πρόσφατα (σεισμός στην Τουρκία, τραγωδία των Τεμπών) ότι η αλληλεγγύη φάνηκε όχι μόνο με πράξεις (βοήθεια στους σεισμόπληκτους) αλλά και μέσω του τραγουδιού (αφιέρωμα των τουρκικών ΜΜΕ στη μνήμη των θυμάτων με το Μοιρολόι του Λιβανελί).
Πως είναι η ζωή σας χωρίς την παρουσία του Μίκη Θεοδωράκη;
Ο Μίκης για μένα είναι παρών μέσα από το έργο του, όπως συμβαίνει με όλους τους μεγάλους δημιουργούς. Είναι ένα έργο διαχρονικό που αγγίζει και συνοδεύει τους ανθρώπους στις όμορφες και στις δύσκολες στιγμές της ζωής τους. Μη ξεχνάμε ότι μεγάλωσαν γενιές με τα τραγούδια του και θα συνεχίζουν να επηρεάζουν και στο μέλλον.
Η σχέση του Μίκη με τον Ζουλφί;
Ο Μίκης γνώρισε τον Λιβανελί σε μία από τις συναυλίες μου μαζί του στην Αθήνα, το 1983. Ενθουσιάστηκε με τη μουσική του, την προσωπικότητά τουν και την ακτιβιστική του διάθεση και συνέλαβε την ιδέα να δημιουργήσουν τον Σύνδεσμο Ελληνοτουρκικής Φιλίας. Έτσι, ο Μίκης, ο Λιβανελί και το τραγούδι μας υπήρξαν πρωτεργάτες σ’ αυτήν την προσπάθεια προσέγγισης των λαών μας. Αυτό σφραγίστηκε στο αρχαίο θέατρο της Εφέσου με μια μεγαλειώδη συναυλία με τον Μίκη, τον Ζυλφί, τον Πέτρο Πανδή, εμένα και χιλιάδες κόσμου και μαγνητοσκοπήθηκε από τον σκηνοθέτη Γιώργο Λογοθέτη. Στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε ο Μίκης στη Σμύρνη, στις 22.09.1989, είπε μεταξύ άλλων τα εξής: «Ο δρόμος της ειρήνης και της φιλίας είναι μονόδρομος. Πρέπει να εξασφαλίσουμε προσβάσεις φιλίας μέσα στους λαούς μας. Έλληνες και Τούρκοι δημοκράτες πρέπει να απομονώσουμε τους πολεμοκάπηλους». Αυτός παραμένει και σήμερα ο δικός μας στόχος με τον Λιβανελί και ελπίζουμε να σταθεροποιηθεί ένα καλό κλίμα ανάμεσα στους λαούς μας μόνιμα.
Σας αρέσει η Görkem Ezgi Yildirim;
Είναι μια σπουδαία τραγουδίστρια της όπερας από την Τουρκία, η οποία συνεργάζεται τα τελευταία χρόνια με τον Λιβανελί και στη συναυλία μας, στο Ηρώδειο, θα τραγουδήσει και δύο τραγούδια του Μίκη στα ελληνικά με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο.
Παρότι έχουν δει πολλά τα μάτια σας, σας φοβίζει κάτι στις μέρες μας;
Ναι, με φοβίζει η βία που είναι καθημερινή κι έχει αποκρουστικό πρόσωπο, οι γυναικοκτονίες που πλήθυναν, η βία μεταξύ των νέων, η βία ενός πολέμου που δε λέει να τελειώσει κι έχει ορατές οικονομικές συνέπειες σε όλους. Με ανησυχεί η άνοδος της ακροδεξιάς παντού, οι όλο και περισσότεροι συνάνθρωποί μας που λόγω οικονομικών προβλημάτων βγαίνουν στο περιθώριο της κοινωνίας και η έλλειψη οράματος. Την απαισιοδοξία μου απαλύνει κάπως η ελπίδα ότι οι νέες γενιές ίσως δώσουν κάποιες απαντήσεις, χτίζοντας ένα καλύτερο αύριο.
Βλέπετε νέους δημιουργούς και φωνές στο τραγούδι μας που να συνεχίζουν τη δική σας… ρότα;
Υπάρχουν νέες φωνές πολύ ωραίες, αλλά το πρόβλημα είναι ότι έχουν αλλάξει τα πράγματα κι είναι δύσκολο να διακριθούν και οι νέοι τραγουδιστές και οι νέοι συνθέτες μέσα στην πληθώρα του Internet. Ωστόσο υπάρχουν. Πρόσφατα, ηχογράφησα μερικά τραγούδια του νέου συνθέτη Μανώλη Καρπάθιου που με συγκίνησε πολύ με το αυθεντικό συναίσθημα της μουσικής του και την ποιητική στιχουργία τη δική σου βέβαια.
Εξακολουθείτε να μας διαβάζετε στο ogdoo.gr;
Το Όγδοο ευτυχώς που υπάρχει! Καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα μουσικής και τραγουδιού. Πέρα από την πληροφόρηση προβάλλει το νέο χωρίς να αμελεί την παράδοση αλλά κι όλα τα είδη του τραγουδιού. Είναι ένας διαδικτυακός τόπος απαραίτητος για τους μουσικόφιλους και το ευρύ κοινό που επισκέπτομαι πολύ συχνά.
Η πηγαία Ελληνίδα ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη και ο περίφημος Τούρκος συνθέτης Ζουλφί Λιβανελί (Zulfu Livaneli) συναντιούνται ξανά αλλά για πρώτη φορά στο ξακουστό αρχαίο ωδείο της ρωμαϊκής περιόδου, για μια μοναδική συναυλία με τραγούδια από το κοινό τους ρεπερτόριο, καθώς και έργα του Μίκη Θεοδωράκη.
Συμμετέχει η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ. Μαζί τους η σοπράνο Görkem Ezgi Yildirim.
Οι δύο μεγάλοι -με την ακριβή έννοια της λέξης- και αναγνωρισμένοι διεθνώς καλλιτέχνες και εμβληματικές προσωπικότητες, ενώνουν τις φωνές, τις ψυχές και τα «θέλω» τους στους πρόποδες της Ακρόπολης.
Φαραντούρη και Λιβανελί τραγουδούν για την αλληλεγγύη και την ειρηνική συνύπαρξη των λαών αλλά και για ένα καλύτερο, ατομικό και συλλογικό, αύριο. Όπως έκαναν πάντα…Στο κάδρο τους αντάμα με τα σπουδαία και μεγάλα, τα ταπεινά και καθημερινά, οι μικρές χαρές και απογοητεύσεις ακόμη και ο έρωτας.
Πως νιώθετε που ξανασμίγετε με τον Λιβανελί;
Νοιώθω μεγάλη χαρά και συγκίνηση που θα συναντηθώ και πάλι επί σκηνής με τον Ζουλφί, αλλά για πρώτη φορά στο Ηρώδειο, στις 7 Σεπτεμβρίου. Είναι αλήθεια πως δεν διακόπηκε ποτέ η συνεργασία μας, εδώ και 40 χρόνια. Πολλοί καλλιτέχνες, πολλοί σπουδαίοι δημιουργοί ταυτίζονται με το μουσικό ταξίδι της ζωής μου, έτσι και ο σπουδαίος δημιουργός, συνθέτης και συγγραφέας, Λιβανελί.
Θα ήθελα να θυμηθείτε την πρώτη σας συνάντηση. Πως, πότε, γιατί;
Τον γνώρισα στη Σουηδία, αυτοεξόριστο, κυνηγημένο από το στρατιωτικό καθεστώς. στα τέλη της δεκαετίας του ’70. Είχα ακούσει τη μουσική του -και μου άρεσε πολύ- στις ταινίες του Γιλμάζ Γκιουνέι «Ο Δρόμος» και «Το Κοπάδι». Τον κάλεσα στην Ελλάδα, δουλέψαμε μαζί επάνω στα υπέροχα τραγούδια του και έκτοτε δεθήκαμε. Τους ποιητικούς στίχους έγραψε ο μοναδικός Λευτέρης Παπαδόπουλος και πολλά από αυτά τα τραγούδια (Σαν τον μετανάστη, Μοιρολόι κ.α.) αγαπήθηκαν πολλοί από το ελληνικό κοινό.
Πως περνάτε μαζί του στη σκηνή; Τι πρέπει να ενώνει-συνδέει τους καλλιτέχνες ώστε το αποτέλεσμα της σύμπραξής τους να είναι ξεχωριστό και για εκείνους και για το κοινό;
Ο Ζουλφί κι εγώ πιστεύουμε ότι η μουσική και τα τραγούδια υπερβαίνουν τα σύνορα και τις όποιες διαφορές γιατί έχουν τη δύναμη να συμφιλιώνουν τους ανθρώπους, να εμπνέουν και να φέρνουν πιο κοντά τους λαούς. Μέσα στα χρόνια δώσαμε συνολικά σ’ όλον τον κόσμο, από την Αθήνα έως την Κωνσταντινούπολη και από το Βερολίνο έως τη Νέα Υόρκη, πάντα σε κατάμεστα θέατρα, δεκάδες συναυλίες. Το 2000, τραγούδησα το Μαουτχάουζεν και δύο τραγούδια του Λιβανελί στο εορταστικό Millennium της UNESCO, στο Παρίσι, υπό τη διεύθυνση του μεγάλου μαέστρου Ζούμπιν Μέτα. Αυτό δεν μπορώ να το ξεχάσω ποτέ, όπως και τη συναυλία μας στη Νέα Υόρκη με τον Al de Meola και παρόντα τον Ελία Καζάν. Μας ενώνει πάνω απ’ όλα η τέχνη μας, η ποίηση, η χημεία μας και η κοινή στόχευση για την ειρηνική συνύπαρξη των λαών μας.
Τι ξεχωριστό έχει ο Λιβανελί σαν καλλιτέχνης αλλά και σαν άνθρωπος;
Όντως είναι ένας ξεχωριστός καλλιτέχνης και φίλος ο Ζουλφί. Πρώτα απ’ όλα είναι ένας εξαίρετος συνθέτης, γνωρίζει τη μουσική παράδοση της Ανατολής, τραγουδάει και ο ίδιος τα τραγούδια του, είναι πολύ γνωστός στην Τουρκία αλλά και στο εξωτερικό. Επίσης μελοποιεί ποιητές της χώρας του, όπως κι εμείς στην Ελλάδα. Είναι συγγραφέας, έχει γράψει μυθιστορήματα που έχουν εκδοθεί και στα ελληνικά από τον Εκδοτικό Οίκο Πατάκη. Υπήρξε δημοκρατικός βουλευτής του τουρκικού κοινοβουλίου, φίλος της ειρήνης και της Ενωμένης Ευρώπης. Στήριξε εμπράκτως την ιδέα του Μίκη για τη δημιουργία Επιτροπής Ελληνοτουρκικής Φίλιας και δώσαμε όλοι μαζί συναυλία στην Έφεσο για να γιορτάσουμε αυτό το μεγάλο βήμα στις σχέσεις των δύο λαών. Έχει συνεργαστεί με ευρωπαίους καλλιτέχνες κι έχει εκδώσει πολλούς δίσκους με τα έργα του.
Ο χώρος του Ηρωδείου είναι γνώριμός σας. Πόσο πιστεύετε ότι «επηρεάζει» τους καλλιτέχνες αλλά και τους ακροατές;
Το Ηρώδειο είναι ένας ιστορικός χώρος κάτω από την Ακρόπολη που υποβάλει βαθύτατα τους καλλιτέχνες και τους θεατές- ακροατές. Για τους ξένους καλλιτέχνες αποτελεί μια ιδιαίτερη στιγμή η παρουσία τους στο Ηρώδειο και τη σημειώνουν στην πορεία τους ως τέτοια. Θυμάμαι τις συναυλίες με τη Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν, με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ υπό τη διεύθυνση του Ζούμπιν Μέτα – πόση συγκίνηση αισθανόταν και πόσο την εκδήλωνε. Το ίδιο συνέβη με τον θρύλο της τζαζ, σαξοφωνίστα Τσαρλς Λόιντ, όταν παρουσιάσαμε τη συνεργασία μας «Ελληνική Σουίτα» στο Ηρώδειο. Ακόμα θυμάμαι τις δηλώσεις του στον παγκόσμιο Τύπο για την αίσθηση ιερότητας που αισθάνθηκε σ’ αυτόν τον μαγικό χώρο. Πιστεύω ότι και ο Λιβανελί παρόμοια αισθήματα θα έχει. Άλλωστε ήδη μου λέει πόσο χαίρεται που θα τραγουδήσει στο Ηρώδειο.
Η πρώτη σας ολοκληρωμένη δισκογραφική συνύπαρξη (με τον Λιβανελί) γνώρισε και επιτυχία και έβγαλε και τραγούδια που ακούστηκαν και μείνανε. Βρισκόμασταν στα 1982, μια περίοδο που η δισκογραφία ανθούσε. Γιατί άργησε τόσο πολύ… η επόμενη και ποια η διαφορά του «τρόπου» του Λευτέρη Παπαδόπουλου από αυτόν της Αγαθής Δημητρούκα;
Κάθε νέα δουλειά θέλει τον χρόνο της. Η πρώτη συνεργασία, που έγινε παγκόσμια γνωστή, έγινε τη δεκαετία του ’80. Ο δίσκος σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου ακτινογραφεί την εποχή του αλλά ακουμπά και στο σήμερα: μιλά για την προσφυγιά, τη μετανάστευση, τη φυγή, την εσωτερική εξορία, την υπαρξιακή αγωνία, πώς νοιώθει κάποιος χωρίς εστία, χωρίς πατρίδα – αυτά δεν στοιχειώνουν και τη σημερινή εποχή; Οι στίχοι του έχουν τη δύναμη να ταξιδεύουν στον χρόνο αλλά και στην καρδιά μας. Συναισθανόμενος ο Λευτέρης Παπαδόπουλος την ιστορία πίσω από την μουσική του Λιβανελί έγραψε στίχους που μιλούν για τη συλλογική μνήμη των δύο λαών. Η δεύτερη συνεργασία, με τίτλο «Η Μνήμη του Νερού», έγινε το 2005 σε στιχουργία της Αγαθής Δημητρούκα. Η Αγαθή Δημητρούκα με τη δική της ευαίσθητη ματιά προσεγγίζει τον αγώνα των γυναικών, μετατρέποντας τα βάσανα και την καταπίεση της γυναίκας σε παρηγορητικό μύθο, μιλά για την ειρήνη και για τα παιδιά που είναι η ελπίδα της ζωής. Και οι δύο συνεργασίες μιλούν για όσα μας ενώνουν και όχι για όσα μας χωρίζουν.
Κάποτε οι συναυλίες σας με τον Λιβανελί είχαν σαν στόχο, πέρα από την αισθητική απόλαυση των θεατών, την φιλία, προσέγγιση και αλληλοκατανόηση Ελλήνων και Τούρκων. Νομίζω πια πως οι λαοί έχουν καταλάβει πως δεν έχουν τίποτα να… χωρίσουν. Το μεγάλο πρόβλημα πλέον είναι, όπως το βλέπω εγώ τουλάχιστον, το «εντός», δηλαδή η σκληρή καθημερινότητα μες τον ίδιο τους τον τόπο. Το τραγούδι, οι δημιουργοί και ερμηνευτές, τι ρόλο πρέπει να έχουν και αν μπορούν να συμβάλλουν σε αυτά τα «ζητούμενα»;
Η τέχνη και μάλιστα η μουσική και το τραγούδι μπορεί και πρέπει να επικοινωνεί με τους λαούς και να τους φέρνει πιο κοντά. Άλλο αυτό κι άλλο οι πολιτικές κι άλλες επιδιώξεις. Άλλωστε, τα τραγούδια δε λύνουν προβλήματα. μιλούν, όμως στο συναίσθημα των ανθρώπων και τους κάνουν καλύτερους, τους θυμίζουν την ανθρωπιά τους που τείνουν να ξεχάσουν. Θυμηθείτε στις δοκιμασίες που πέρασαν και οι δύο λαοί πρόσφατα (σεισμός στην Τουρκία, τραγωδία των Τεμπών) ότι η αλληλεγγύη φάνηκε όχι μόνο με πράξεις (βοήθεια στους σεισμόπληκτους) αλλά και μέσω του τραγουδιού (αφιέρωμα των τουρκικών ΜΜΕ στη μνήμη των θυμάτων με το Μοιρολόι του Λιβανελί).
Πως είναι η ζωή σας χωρίς την παρουσία του Μίκη Θεοδωράκη;
Ο Μίκης για μένα είναι παρών μέσα από το έργο του, όπως συμβαίνει με όλους τους μεγάλους δημιουργούς. Είναι ένα έργο διαχρονικό που αγγίζει και συνοδεύει τους ανθρώπους στις όμορφες και στις δύσκολες στιγμές της ζωής τους. Μη ξεχνάμε ότι μεγάλωσαν γενιές με τα τραγούδια του και θα συνεχίζουν να επηρεάζουν και στο μέλλον.
Η σχέση του Μίκη με τον Ζουλφί;
Ο Μίκης γνώρισε τον Λιβανελί σε μία από τις συναυλίες μου μαζί του στην Αθήνα, το 1983. Ενθουσιάστηκε με τη μουσική του, την προσωπικότητά τουν και την ακτιβιστική του διάθεση και συνέλαβε την ιδέα να δημιουργήσουν τον Σύνδεσμο Ελληνοτουρκικής Φιλίας. Έτσι, ο Μίκης, ο Λιβανελί και το τραγούδι μας υπήρξαν πρωτεργάτες σ’ αυτήν την προσπάθεια προσέγγισης των λαών μας. Αυτό σφραγίστηκε στο αρχαίο θέατρο της Εφέσου με μια μεγαλειώδη συναυλία με τον Μίκη, τον Ζυλφί, τον Πέτρο Πανδή, εμένα και χιλιάδες κόσμου και μαγνητοσκοπήθηκε από τον σκηνοθέτη Γιώργο Λογοθέτη. Στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε ο Μίκης στη Σμύρνη, στις 22.09.1989, είπε μεταξύ άλλων τα εξής: «Ο δρόμος της ειρήνης και της φιλίας είναι μονόδρομος. Πρέπει να εξασφαλίσουμε προσβάσεις φιλίας μέσα στους λαούς μας. Έλληνες και Τούρκοι δημοκράτες πρέπει να απομονώσουμε τους πολεμοκάπηλους». Αυτός παραμένει και σήμερα ο δικός μας στόχος με τον Λιβανελί και ελπίζουμε να σταθεροποιηθεί ένα καλό κλίμα ανάμεσα στους λαούς μας μόνιμα.
Σας αρέσει η Görkem Ezgi Yildirim;
Είναι μια σπουδαία τραγουδίστρια της όπερας από την Τουρκία, η οποία συνεργάζεται τα τελευταία χρόνια με τον Λιβανελί και στη συναυλία μας, στο Ηρώδειο, θα τραγουδήσει και δύο τραγούδια του Μίκη στα ελληνικά με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο.
Παρότι έχουν δει πολλά τα μάτια σας, σας φοβίζει κάτι στις μέρες μας;
Ναι, με φοβίζει η βία που είναι καθημερινή κι έχει αποκρουστικό πρόσωπο, οι γυναικοκτονίες που πλήθυναν, η βία μεταξύ των νέων, η βία ενός πολέμου που δε λέει να τελειώσει κι έχει ορατές οικονομικές συνέπειες σε όλους. Με ανησυχεί η άνοδος της ακροδεξιάς παντού, οι όλο και περισσότεροι συνάνθρωποί μας που λόγω οικονομικών προβλημάτων βγαίνουν στο περιθώριο της κοινωνίας και η έλλειψη οράματος. Την απαισιοδοξία μου απαλύνει κάπως η ελπίδα ότι οι νέες γενιές ίσως δώσουν κάποιες απαντήσεις, χτίζοντας ένα καλύτερο αύριο.
Βλέπετε νέους δημιουργούς και φωνές στο τραγούδι μας που να συνεχίζουν τη δική σας… ρότα;
Υπάρχουν νέες φωνές πολύ ωραίες, αλλά το πρόβλημα είναι ότι έχουν αλλάξει τα πράγματα κι είναι δύσκολο να διακριθούν και οι νέοι τραγουδιστές και οι νέοι συνθέτες μέσα στην πληθώρα του Internet. Ωστόσο υπάρχουν. Πρόσφατα, ηχογράφησα μερικά τραγούδια του νέου συνθέτη Μανώλη Καρπάθιου που με συγκίνησε πολύ με το αυθεντικό συναίσθημα της μουσικής του και την ποιητική στιχουργία τη δική σου βέβαια.
Εξακολουθείτε να μας διαβάζετε στο ogdoo.gr;
Το Όγδοο ευτυχώς που υπάρχει! Καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα μουσικής και τραγουδιού. Πέρα από την πληροφόρηση προβάλλει το νέο χωρίς να αμελεί την παράδοση αλλά κι όλα τα είδη του τραγουδιού. Είναι ένας διαδικτυακός τόπος απαραίτητος για τους μουσικόφιλους και το ευρύ κοινό που επισκέπτομαι πολύ συχνά.
