Η Ρόζα γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με το Εβραϊκό ληξιαρχείο της Πόλης, προκύπτει ότι η Ρόζα ήρθε στον κόσμο μεταξύ 1894 - '95.
Ο πατέρας ήταν εβραϊκής καταγωγής. Από μικρή εγκαταστάθηκε μαζί με την οικογένεια της στην Θεσσαλονίκη. Στον επάνω όροφο του σπιτιού τους κατοικούσαν χορεύτριες που εμφανιζόντουσαν στο θέατρο Γκραντ Οτέλ. Σε ηλικία 12 ετών, κρυφά απ’ τους γονείς της, ανέβηκε κι εκείνη στο παλκοσένικο του θεάτρου κλέβοντας την παράσταση. Οι δικοί της σταμάτησαν απότομα την καριέρα της, αλλά όταν ήρθαν στην Αθήνα, η Ρόζα, παρά τις αντιρρήσεις τους, τραγουδούσε και χόρευε στα θέατρα και στα νυχτερινά κέντρα με τα σαλβάρια και τις ζίλιες, προκαλώντας μεγάλη «αναστάτωση».
Σ’ ένα απ’ αυτά γνώρισε τον Παναγιώτη Τούντα που της άνοιξε τις πόρτες της δισκογραφίας. Παλιοί συνάδελφοί της βεβαιώνουν ότι το μεροκάματό της - μαζί με τα τυχερά - στα χρόνια του ‘30, έφτανε τις 80 χρυσές λίρες. Όπως λέει η ίδια στη βιογραφία της, Αυτά Που Θυμάμαι, που επιμελήθηκε ο Κώστας Χατζηδουλής: «Στην Πόλη μόνο όταν πήγα πήρα 5.000 δολάρια... Και στην Αμερική που πήγα τότες δυο φορές, πήρα δέκα φορές πιο πολλά. Και στη Σερβία το ίδιο και στην Αλβανία... Μετά πήγα στην Αίγυπτο και τραγούδησα σε πολλά μαγαζιά... Αυτά όλα γενήκανε πριν την Κατοχή...».
Συνεργάστηκε με όλους σχεδόν τους εκπρόσωπους της σμυρνέικης σχολής (Τούντα, Σέμση, Σκαρβέλη, Παπάζογλου, Μοντανάρη, Περιστέρη κ.ά.) αλλά και με λαϊκούς (Βαμβακάρη, Παπαϊωάννου, Κερομύτη, Χιώτη κ.ά.) Η ίδια είχε πει το 1972 στο Λευτέρη Παπαδόπουλο: «Με μπουζούκια σκέτα δεν έχω δουλέψει. Πάντοτες είχα δικιά μου κομπανία... παίρναμε κι ένα μπουζούκι για τον κόσμο... Έλεγα τούρκικα, αυτοί οι δικοί μου, τα ξέρανε όλα. Οι μπουζουξήδες δεν ξέρανε τούρκικα. Ύστερα έλεγα δημοτικά, οι μπουζουξήδες δεν λέγανε...».
Πίσω της άφησε έντονα χνάρια και περισσότερα από 600 ηχογραφημένα τραγούδια. Κάποια από αυτά είναι δικές της συνθέσεις.
Από τα τέλη της δεκαετίας του '40 το άστρο της Ρόζας όπως και των υπολοίπων εκπροσώπων του σμυρνέικου αρχίζει σταδιακά να χάνει την λάμψη του, τόσο στις ζωντανές εμφανίσεις όσο και στην δισκογραφία. Το 1954 θα βρεθεί ξανά στην Πόλη και στη συνέχεια θα ταξιδέψει στην Αμερική. Η ίδια θυμάται στην αυτοβιογραφία της:
«Πήγαμε στην Πόλη και δουλέψαμε σε πολλά μαγαζιά, πολύς κόσμος ερχότανε. Τότες ήτανε στην Πόλη και ο Τσιτσάνης με τη συγχωρεμένη τη Μαρίκα, αλλά αλλού δουλεύανε αυτοί και αλλού εμείς.
Σαράντα δίσκους έκανα τότες στην Πόλη και τραγούδησα Ελληνικά, Τούρκικα και ακόμα κλέφτικα.
Ο Τομπούλης έπαιζε, ο Σουκρή Μπέης, το καλύτερο κλαρίνο της Πόλης, ξακουσμένος κι αυτός τότες. Βιολί ο Αμέρ Μπέης και άλλοι. Πέντε χιλιάδες δολλάρια πήρα μόνο από τους δίσκους τότε, εκτός από τα μεροκάματά μου, που δούλευα.
Από ’κει και μετά ξεκινήσαμε για την Αμερική μαζί με τον Τομπούλ και τον Σουκρή. Πήγαμε στο Σικάγο, στη Νέα Υόρκη, στο Ντητρόιτ, δουλέψαμε πολύ καλά και βγάλαμε πολλά λεφτά. Κι εκεί έβγαλα πολλούς δίσκους με τον Τομπούλ και τον Σουκρή, απ’ όλα τραγούδησα και εκεί πέρα. Στην Αμερική αντάμωσα τότες και τον Παπαϊωάννου και μετά την Πόλυ Πάνου, αλλά αλλού δούλευαν αυτοί και αλλού εμείς. Δυο χρόνια έκατσα στην Αμερική κι όταν ήρθα στην Ελλάδα αγόρασα το μεγάλο όμορφο σπίτι που έχω. Δυο φορές έχω πάει στην Αμερική με τον Τομπούλ, με ζητήσανε κι άλλη φορά, αλλά δεν πήγα».
Ένα μοναδικό αντάμωμα της Ρόζας με μια απ’ τις κορυφαίες ερμηνεύτριες των καιρών μας που «μπολιάστηκε» έως ένα βαθμό απ’ τον ερμηνευτικό ύφος της αποτυπώθηκε στην περίφημη εκπομπή του Γιώργου Παπαστεφάνου λίγο μετά τα μισά της δεκαετίας του '70 στην κρατική τηλεόραση.
Εκεί η Ρόζα «η ναζιάρα με τα σγουρά μαλλιά», ανταμώνει με την Χάρις Αλεξίου, όταν η τελευταία επανεκτέλεσε την ξακουστή Δημητρούλα, που είχε σφραγίσει η πρώτη με την ερμηνεία της.
Η Ρόζα θα δώσει παράλληλα το παρόν και στις μπουάτ της Πλάκας στα αφιερώματα για το ρεμπέτικο που επιμελήθηκαν ο Χατζηδουλής με τον Τάσο Σχορέλη.
Έσβησε στις 2 Δεκεμβρίου του 1980. Ο μύθος ακόμη και σήμερα παραμένει ισχυρός όπως και ο απαράμιλλος τρόπος ερμηνείας της.
Ο πατέρας ήταν εβραϊκής καταγωγής. Από μικρή εγκαταστάθηκε μαζί με την οικογένεια της στην Θεσσαλονίκη. Στον επάνω όροφο του σπιτιού τους κατοικούσαν χορεύτριες που εμφανιζόντουσαν στο θέατρο Γκραντ Οτέλ. Σε ηλικία 12 ετών, κρυφά απ’ τους γονείς της, ανέβηκε κι εκείνη στο παλκοσένικο του θεάτρου κλέβοντας την παράσταση. Οι δικοί της σταμάτησαν απότομα την καριέρα της, αλλά όταν ήρθαν στην Αθήνα, η Ρόζα, παρά τις αντιρρήσεις τους, τραγουδούσε και χόρευε στα θέατρα και στα νυχτερινά κέντρα με τα σαλβάρια και τις ζίλιες, προκαλώντας μεγάλη «αναστάτωση».
Ρόζα Εσκενάζυ - Δισκογραφία
Σ’ ένα απ’ αυτά γνώρισε τον Παναγιώτη Τούντα που της άνοιξε τις πόρτες της δισκογραφίας. Παλιοί συνάδελφοί της βεβαιώνουν ότι το μεροκάματό της - μαζί με τα τυχερά - στα χρόνια του ‘30, έφτανε τις 80 χρυσές λίρες. Όπως λέει η ίδια στη βιογραφία της, Αυτά Που Θυμάμαι, που επιμελήθηκε ο Κώστας Χατζηδουλής: «Στην Πόλη μόνο όταν πήγα πήρα 5.000 δολάρια... Και στην Αμερική που πήγα τότες δυο φορές, πήρα δέκα φορές πιο πολλά. Και στη Σερβία το ίδιο και στην Αλβανία... Μετά πήγα στην Αίγυπτο και τραγούδησα σε πολλά μαγαζιά... Αυτά όλα γενήκανε πριν την Κατοχή...».
Συνεργάστηκε με όλους σχεδόν τους εκπρόσωπους της σμυρνέικης σχολής (Τούντα, Σέμση, Σκαρβέλη, Παπάζογλου, Μοντανάρη, Περιστέρη κ.ά.) αλλά και με λαϊκούς (Βαμβακάρη, Παπαϊωάννου, Κερομύτη, Χιώτη κ.ά.) Η ίδια είχε πει το 1972 στο Λευτέρη Παπαδόπουλο: «Με μπουζούκια σκέτα δεν έχω δουλέψει. Πάντοτες είχα δικιά μου κομπανία... παίρναμε κι ένα μπουζούκι για τον κόσμο... Έλεγα τούρκικα, αυτοί οι δικοί μου, τα ξέρανε όλα. Οι μπουζουξήδες δεν ξέρανε τούρκικα. Ύστερα έλεγα δημοτικά, οι μπουζουξήδες δεν λέγανε...».
Πίσω της άφησε έντονα χνάρια και περισσότερα από 600 ηχογραφημένα τραγούδια. Κάποια από αυτά είναι δικές της συνθέσεις.
Μετά τον πόλεμο
Από τα τέλη της δεκαετίας του '40 το άστρο της Ρόζας όπως και των υπολοίπων εκπροσώπων του σμυρνέικου αρχίζει σταδιακά να χάνει την λάμψη του, τόσο στις ζωντανές εμφανίσεις όσο και στην δισκογραφία. Το 1954 θα βρεθεί ξανά στην Πόλη και στη συνέχεια θα ταξιδέψει στην Αμερική. Η ίδια θυμάται στην αυτοβιογραφία της:
«Πήγαμε στην Πόλη και δουλέψαμε σε πολλά μαγαζιά, πολύς κόσμος ερχότανε. Τότες ήτανε στην Πόλη και ο Τσιτσάνης με τη συγχωρεμένη τη Μαρίκα, αλλά αλλού δουλεύανε αυτοί και αλλού εμείς.
Σαράντα δίσκους έκανα τότες στην Πόλη και τραγούδησα Ελληνικά, Τούρκικα και ακόμα κλέφτικα.
Ο Τομπούλης έπαιζε, ο Σουκρή Μπέης, το καλύτερο κλαρίνο της Πόλης, ξακουσμένος κι αυτός τότες. Βιολί ο Αμέρ Μπέης και άλλοι. Πέντε χιλιάδες δολλάρια πήρα μόνο από τους δίσκους τότε, εκτός από τα μεροκάματά μου, που δούλευα.
Από ’κει και μετά ξεκινήσαμε για την Αμερική μαζί με τον Τομπούλ και τον Σουκρή. Πήγαμε στο Σικάγο, στη Νέα Υόρκη, στο Ντητρόιτ, δουλέψαμε πολύ καλά και βγάλαμε πολλά λεφτά. Κι εκεί έβγαλα πολλούς δίσκους με τον Τομπούλ και τον Σουκρή, απ’ όλα τραγούδησα και εκεί πέρα. Στην Αμερική αντάμωσα τότες και τον Παπαϊωάννου και μετά την Πόλυ Πάνου, αλλά αλλού δούλευαν αυτοί και αλλού εμείς. Δυο χρόνια έκατσα στην Αμερική κι όταν ήρθα στην Ελλάδα αγόρασα το μεγάλο όμορφο σπίτι που έχω. Δυο φορές έχω πάει στην Αμερική με τον Τομπούλ, με ζητήσανε κι άλλη φορά, αλλά δεν πήγα».
Η συνάντηση με την Χαρούλα
Ένα μοναδικό αντάμωμα της Ρόζας με μια απ’ τις κορυφαίες ερμηνεύτριες των καιρών μας που «μπολιάστηκε» έως ένα βαθμό απ’ τον ερμηνευτικό ύφος της αποτυπώθηκε στην περίφημη εκπομπή του Γιώργου Παπαστεφάνου λίγο μετά τα μισά της δεκαετίας του '70 στην κρατική τηλεόραση.
Εκεί η Ρόζα «η ναζιάρα με τα σγουρά μαλλιά», ανταμώνει με την Χάρις Αλεξίου, όταν η τελευταία επανεκτέλεσε την ξακουστή Δημητρούλα, που είχε σφραγίσει η πρώτη με την ερμηνεία της.
Η Ρόζα θα δώσει παράλληλα το παρόν και στις μπουάτ της Πλάκας στα αφιερώματα για το ρεμπέτικο που επιμελήθηκαν ο Χατζηδουλής με τον Τάσο Σχορέλη.
Έσβησε στις 2 Δεκεμβρίου του 1980. Ο μύθος ακόμη και σήμερα παραμένει ισχυρός όπως και ο απαράμιλλος τρόπος ερμηνείας της.
