Ο Αλμπέρτος Ναρ αφιέρωσε τη ζωή του στην έρευνα και καταγραφή της ψυχοσύνθεση του θεσσαλονικιού Εβραίου, αναζητώντας παράλληλα την προσωπική του ταυτότητα, ανακαλώντας μνήμες.
Απόγονος επιζώντων του Ολοκαυτώματος, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1947. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ, διηύθυνε το Κέντρο Ιστορικών Μελετών Εβραϊσμού Θεσσαλονίκης και ήταν μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του Κέντρου Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1985.
Υλικό από το αρχείο του Α. Ναρ με ηχογραφήσεις σεφαραδίτικης μουσικής βρίσκεται στο ΕΛΙΑ Θεσσαλονίκης. Κείμενά του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γερμανικά, ισπανικά, γαλλικά και εβραϊκά. Έφυγε από κοντά μας στις 2 Μαρτίου 2005.
Τα πολύτιμα αμανάτια του όμως θα μας συντροφεύουν παντοτινά μιας ο Αλμπέρτος Ναρ είναι λογοτέχνης του βιώματος και της ατομικής, κοινοτικής και συλλογικής μνήμης.
Το βιβλίο του «Τα τραγούδια μας - Ανθολογία Σεφαραδίτικων τραγουδιών της Θεσσαλονίκης» σε ισπανοεβραϊκή και ελληνική απόδοση είναι μια έκδοση του 1985. Περιλαμβάνει τραγούδια βγαλμένα μέσα από την καθημερινή ζωή των Σεφαραδιτών Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που ήρθαν στην πόλη από την Ισπανία μετά το διωγμό τους το 1492. Το 1880, στην απογραφή του αντρικού πληθυσμού στο σαντζάκι της Μακεδονίας, στην πόλη της Θεσσαλονίκης απογράφονται 19.926 μουσουλμάνοι, 21.671 Έλληνες, 1.233 Βούλγαροι και 25.000 Εβραίοι…
Σημειώνει ο Αλμπέρτος Ναρ στο έργο του:
«Αυτός ο λαός τραγουδούσε! Και το τραγούδι του ήταν οι ρίζες, η ανάμνηση της μακρινής αλλά όχι λησμονημένης Ισπανίας, ο πόνος της προσφυγιάς, η νοσταλγία για κάποιες χαμένες πατρίδες στην Καστίλη, στη Μαγιόρκα, στην Αραγόνα! Ήταν ακόμα το σκίρτημα της ψυχής, η επίκληση στη θεία παντοδυναμία, ο ύμνος στον αιώνιο κι ακατάλυτο έρωτα, ο σύντροφος της αναγαλλίασης και της καταφοράς, στον γάμο, στον ερχομό του παιδιού, στη δουλειά, στο γλέντι, στον θάνατο. Τούτα τα τραγούδια τα ’λεγαν ως προχτές στη Σαλονίκη οι κοπέλες, καθώς συγύριζαν την κάμαρά τους, οι εργάτες στα καπνομάγαζα, οι βαρκάρηδες στο λιμάνι. Και με το πέσιμο της νύχτας, η μελωδία ξεχυνόταν από τα μισόκλειστα παράθυρα, απλωνόταν στα κακοτράχαλα καλντερίμια, αγκάλιαζε τη γειτονιά ολάκερη. Μανάδες που νανούριζαν τα μικρά τους, παλικάρια που παίνευαν της αγαπημένης τους τα κάλλη, λεβέντες που έπνιγαν τον καημό τους στο κρασί, κάποια κορίτσια που σιγοψιθύριζαν τους μύχιους πόθους της καρδιάς τους, κάποια γερόντια στο πλατύσκαλο που αναμετρούσαν το βάρος της μέρας που ξεψυχούσε. Τα τραγούδια αυτά ήταν οι romances, οι λαϊκές μπαλάντες που συγκαταλέγονται ανάμεσα στα αρχαιότερα μνημεία της ισπανικής μουσικής και διατηρήθηκαν, με την προφορική μετάδοση, από γενιά σε γενιά».
Στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης ο λογοτέχνης Γιώργος Ιωάννου (1927-1985), μεταξύ άλλων αναφέρει:
«Περιέχει μια εξαιρετικά καλή και εντελώς πρωτόφαντη συλλογή εβραϊκών δημοτικών και λαϊκών τραγουδιών. Από τη μια πλευρά δημοσιεύεται το κείμενο των τραγουδιών στην ισπανοεβραϊκή κι από την άλλη η ελληνική μετάφραση, η ελληνική απόδοση μάλλον. Γιατί το μέγα κατόρθωμα εδώ δεν είναι μόνον η συλλογή και η διάδοση των τραγουδιών αυτών, ούτε μόνον η μετάφρασή τους, αλλά είναι η αντίστοιχη απόδοσή τους μέσα στα δεκαπεντασύλλαβα σχήματα και στις άλλες εκφράσεις των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, αλλά και στα σχήματα των ελληνικών λαϊκών τραγουδιών. Μεγάλη συγκίνηση χαρίζουν τα παλιά ιδίως τραγούδια, αυτά που μιλούν για τις παλιές πατρίδες, την Αραγώνια, την Καστίλλια, την Ιταλία, τη Φραγκιά, απ’ όπου οι Εβραίοι είχαν βίαια ξεριζωθεί. Και τι αριστούργημα είναι αυτό, που αρχίζει με τους στίχους: Άνοιξη στη Σαλονίκη, στου Ματζούζ τον καφενέ / μαυρομάτα μια με το ούτι, τραγουδάει τον αμανέ».
Στην επανέκδοση του έργου (2021), ο Σταύρος Ξαρχάκος, στον πρόλογό του καταλήγει:
«Θεωρώ, λοιπόν, την ανθολογία σεφαραδίτικων τραγουδιών του Αλμπέρτου Ναρ σημαντική συμβολή στη διάσωση αυτού του μουσικού πλούτου της Εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης – και πρέπει να είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτό».
Και μας δίνει την ιδανική «πάσα» για να περάσουμε το βιβλίο-cd «I REMEMBER… ΘΥΜΑΜΑΙ…»
Μια τρίγλωσση έκδοση (ελληνικά, αγγλικά, ισπανοεβραϊκά) που βασίζεται στο μουσικό αρχείο του Αλμπέρτου Ναρ, με επιμέλεια του Λέων Α.Ναρ.
Επιζώντες του Ολοκαυτώματος τραγουδούν σεφαραδίτικα τραγούδια, σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα που ακούστηκαν για τελευταία φορά σε μέρες σκοτεινές, σε κλειστά σπίτια, σημαδεύοντας τη στερνή στιγμή του αποχωρισμού από την αγαπημένη τους Θεσσαλονίκη, τη στιγμή της εξορίας και του θανάτου. Τα τραγούδια αυτά άλλοτε είναι πρωτότυπα, άλλοτε με επιδράσεις τόσο από τη Θεσσαλονίκη όσο και από κάθε άλλη πόλη που υποδέχτηκε εκδιωγμένους από την Ισπανία Εβραίους, και άλλοτε με δάνειες μελωδίες που ενσωματώθηκαν, με τις αναγκαίες πάντα τροποποιήσεις, στη σεφαραδίτικη μουσική παράδοση. Είναι έκφραση μιας ευρύτερης μεσογειακής μουσικής παράδοσης με στοιχεία ισπανόφωνων μελωδιών, τραγούδια της Μικράς Ασίας και της Πόλης, μουσικές του Αιγαίου και της Κρήτης, βαλκανικούς ρυθμούς και χορούς, τσιγγάνικα μοτίβα αλλά και ιταλικές καντάδες. Η σεφαραδίτικη μουσική έχει τις ρίζες της στη μεσαιωνική Ανδαλουσία, στον χώρο και στον χρόνο της συνύπαρξης και συνδημιουργίας Χριστιανών, Εβραίων και Μουσουλμάνων.
Ο Αλμπέρτος Ναρ, ως απόγονος επιζώντων του Ολοκαυτώματος, σκιαγράφησε τον οδυνηρότατο απόηχο που η ναζιστική θηριωδία άφησε στις ψυχές και στα σώματα των δικών του ανθρώπων. Πέρα από τις πολύτιμες δημοσιευμένες μελέτες του για τα σεφαραδίτικα τραγούδια, ηχογράφησε τη δεκαετία του ’90 ηλικιωμένους τότε επιβιώσαντες και επιβιώσασες του Ολοκαυτώματος. Διέσωσε σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα που σε διαφορετική περίπτωση θα είχαν χαθεί παντοτινά. Φίλοι των γονιών του οι περισσότεροι, ερασιτέχνες ερμηνευτές των τραγουδιών, διασώζουν μια γλώσσα, τη σεφαραδίτικη, με ελληνικές, τουρκικές, ισπανικές και ιταλικές λέξεις, διάλεκτο που έχει ως βάση της τη γλώσσα που μιλιόταν στην Καστίλη πριν από πέντε αιώνες.
«Τούτα τα τραγούδια ακούστηκαν για τελευταία φορά σε μέρες σκοτεινές, σε κλειστά σπίτια, σημαδεύοντας τη στερνή στιγμή του αποχωρισμού από την αγαπημένη πόλη, τη στιγμή της εξορίας και του θανάτου […] Πώς έσβησε άραγε τούτος ο κόσμος; Πού πνίγηκαν τόσα μεράκια; Τι απόμεινε στους ελάχιστους που γύρισαν πίσω; Είναι στιγμές που τούτη η πολιτεία φαντάζει σκληρή κι άσπλαχνη για κείνους που επιμένουν να θυμούνται» επισημαίνει ο Αλμπέρτος Ναρ που, σίγουρα, επέμενε να θυμάται…
Ένα μέρος από το πολύτιμο μουσικό αρχείο (22 τραγούδια), που η οικογένειά του δώρισε στο Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο Θεσσαλονίκης το 2011, δημοσιοποιείται δεκαπέντε χρόνια από τον πρόωρο θάνατό του σε μια τρίγλωσση (ελληνικά, ισπανοεβραϊκά, αγγλικά) έκδοση με πρόλογο του μουσικολόγου Νίκου Ορδουλίδη.
Στο διαφωτιστικό και εμπεριστατωμένο σημείωμά του, για το πολιτισμικό «χωνευτήρι» της Θεσσαλονίκης πριν και μετά το δέσιμο της με το Ελληνικό κράτος, ο τελευταίος επισημαίνει:
«Αναμφίβολα η έκδοση αυτή θα αποτελέσει εφαλτήριο για την περαιτέρω έρευνα, γύρω από τη μουσική της Θεσσαλονίκης. Η πόλη, η οποία οδηγήθηκε (μάλλον, της επιβλήθηκε) να κρύψει καλά το παρελθόν της, συχνά παρουσιάζεται ως μήτρα μουσικών. Κρίνοντας λοιπόν από την ανυπαρξία έρευνας και εκδόσεων, τίθεται το εξής ερώτημα: Η πόλη γεννάει μουσικούς και μουσικές, αλλά δεν θέλει να μιλάει γι’ αυτούς και γι’ αυτές;»
Προσωπικά, βίωσα μοναδικά συναισθήματα τόσο κατά την ανάγνωση όσο και κατά την ακρόαση…
Τα δύο έργα θα παρουσιαστούν το Σάββατο 11 Δεκεμβρίου στις 12:00 στον IANO (Σταδίου 24).
Απόγονος επιζώντων του Ολοκαυτώματος, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1947. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ, διηύθυνε το Κέντρο Ιστορικών Μελετών Εβραϊσμού Θεσσαλονίκης και ήταν μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του Κέντρου Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1985.
Υλικό από το αρχείο του Α. Ναρ με ηχογραφήσεις σεφαραδίτικης μουσικής βρίσκεται στο ΕΛΙΑ Θεσσαλονίκης. Κείμενά του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γερμανικά, ισπανικά, γαλλικά και εβραϊκά. Έφυγε από κοντά μας στις 2 Μαρτίου 2005.
Τα πολύτιμα αμανάτια του όμως θα μας συντροφεύουν παντοτινά μιας ο Αλμπέρτος Ναρ είναι λογοτέχνης του βιώματος και της ατομικής, κοινοτικής και συλλογικής μνήμης.
Το βιβλίο του «Τα τραγούδια μας - Ανθολογία Σεφαραδίτικων τραγουδιών της Θεσσαλονίκης» σε ισπανοεβραϊκή και ελληνική απόδοση είναι μια έκδοση του 1985. Περιλαμβάνει τραγούδια βγαλμένα μέσα από την καθημερινή ζωή των Σεφαραδιτών Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που ήρθαν στην πόλη από την Ισπανία μετά το διωγμό τους το 1492. Το 1880, στην απογραφή του αντρικού πληθυσμού στο σαντζάκι της Μακεδονίας, στην πόλη της Θεσσαλονίκης απογράφονται 19.926 μουσουλμάνοι, 21.671 Έλληνες, 1.233 Βούλγαροι και 25.000 Εβραίοι…
Σημειώνει ο Αλμπέρτος Ναρ στο έργο του:
«Αυτός ο λαός τραγουδούσε! Και το τραγούδι του ήταν οι ρίζες, η ανάμνηση της μακρινής αλλά όχι λησμονημένης Ισπανίας, ο πόνος της προσφυγιάς, η νοσταλγία για κάποιες χαμένες πατρίδες στην Καστίλη, στη Μαγιόρκα, στην Αραγόνα! Ήταν ακόμα το σκίρτημα της ψυχής, η επίκληση στη θεία παντοδυναμία, ο ύμνος στον αιώνιο κι ακατάλυτο έρωτα, ο σύντροφος της αναγαλλίασης και της καταφοράς, στον γάμο, στον ερχομό του παιδιού, στη δουλειά, στο γλέντι, στον θάνατο. Τούτα τα τραγούδια τα ’λεγαν ως προχτές στη Σαλονίκη οι κοπέλες, καθώς συγύριζαν την κάμαρά τους, οι εργάτες στα καπνομάγαζα, οι βαρκάρηδες στο λιμάνι. Και με το πέσιμο της νύχτας, η μελωδία ξεχυνόταν από τα μισόκλειστα παράθυρα, απλωνόταν στα κακοτράχαλα καλντερίμια, αγκάλιαζε τη γειτονιά ολάκερη. Μανάδες που νανούριζαν τα μικρά τους, παλικάρια που παίνευαν της αγαπημένης τους τα κάλλη, λεβέντες που έπνιγαν τον καημό τους στο κρασί, κάποια κορίτσια που σιγοψιθύριζαν τους μύχιους πόθους της καρδιάς τους, κάποια γερόντια στο πλατύσκαλο που αναμετρούσαν το βάρος της μέρας που ξεψυχούσε. Τα τραγούδια αυτά ήταν οι romances, οι λαϊκές μπαλάντες που συγκαταλέγονται ανάμεσα στα αρχαιότερα μνημεία της ισπανικής μουσικής και διατηρήθηκαν, με την προφορική μετάδοση, από γενιά σε γενιά».
Στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης ο λογοτέχνης Γιώργος Ιωάννου (1927-1985), μεταξύ άλλων αναφέρει:
«Περιέχει μια εξαιρετικά καλή και εντελώς πρωτόφαντη συλλογή εβραϊκών δημοτικών και λαϊκών τραγουδιών. Από τη μια πλευρά δημοσιεύεται το κείμενο των τραγουδιών στην ισπανοεβραϊκή κι από την άλλη η ελληνική μετάφραση, η ελληνική απόδοση μάλλον. Γιατί το μέγα κατόρθωμα εδώ δεν είναι μόνον η συλλογή και η διάδοση των τραγουδιών αυτών, ούτε μόνον η μετάφρασή τους, αλλά είναι η αντίστοιχη απόδοσή τους μέσα στα δεκαπεντασύλλαβα σχήματα και στις άλλες εκφράσεις των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, αλλά και στα σχήματα των ελληνικών λαϊκών τραγουδιών. Μεγάλη συγκίνηση χαρίζουν τα παλιά ιδίως τραγούδια, αυτά που μιλούν για τις παλιές πατρίδες, την Αραγώνια, την Καστίλλια, την Ιταλία, τη Φραγκιά, απ’ όπου οι Εβραίοι είχαν βίαια ξεριζωθεί. Και τι αριστούργημα είναι αυτό, που αρχίζει με τους στίχους: Άνοιξη στη Σαλονίκη, στου Ματζούζ τον καφενέ / μαυρομάτα μια με το ούτι, τραγουδάει τον αμανέ».
Στην επανέκδοση του έργου (2021), ο Σταύρος Ξαρχάκος, στον πρόλογό του καταλήγει:
«Θεωρώ, λοιπόν, την ανθολογία σεφαραδίτικων τραγουδιών του Αλμπέρτου Ναρ σημαντική συμβολή στη διάσωση αυτού του μουσικού πλούτου της Εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης – και πρέπει να είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτό».
Και μας δίνει την ιδανική «πάσα» για να περάσουμε το βιβλίο-cd «I REMEMBER… ΘΥΜΑΜΑΙ…»
Μια τρίγλωσση έκδοση (ελληνικά, αγγλικά, ισπανοεβραϊκά) που βασίζεται στο μουσικό αρχείο του Αλμπέρτου Ναρ, με επιμέλεια του Λέων Α.Ναρ.
Επιζώντες του Ολοκαυτώματος τραγουδούν σεφαραδίτικα τραγούδια, σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα που ακούστηκαν για τελευταία φορά σε μέρες σκοτεινές, σε κλειστά σπίτια, σημαδεύοντας τη στερνή στιγμή του αποχωρισμού από την αγαπημένη τους Θεσσαλονίκη, τη στιγμή της εξορίας και του θανάτου. Τα τραγούδια αυτά άλλοτε είναι πρωτότυπα, άλλοτε με επιδράσεις τόσο από τη Θεσσαλονίκη όσο και από κάθε άλλη πόλη που υποδέχτηκε εκδιωγμένους από την Ισπανία Εβραίους, και άλλοτε με δάνειες μελωδίες που ενσωματώθηκαν, με τις αναγκαίες πάντα τροποποιήσεις, στη σεφαραδίτικη μουσική παράδοση. Είναι έκφραση μιας ευρύτερης μεσογειακής μουσικής παράδοσης με στοιχεία ισπανόφωνων μελωδιών, τραγούδια της Μικράς Ασίας και της Πόλης, μουσικές του Αιγαίου και της Κρήτης, βαλκανικούς ρυθμούς και χορούς, τσιγγάνικα μοτίβα αλλά και ιταλικές καντάδες. Η σεφαραδίτικη μουσική έχει τις ρίζες της στη μεσαιωνική Ανδαλουσία, στον χώρο και στον χρόνο της συνύπαρξης και συνδημιουργίας Χριστιανών, Εβραίων και Μουσουλμάνων.
Ο Αλμπέρτος Ναρ, ως απόγονος επιζώντων του Ολοκαυτώματος, σκιαγράφησε τον οδυνηρότατο απόηχο που η ναζιστική θηριωδία άφησε στις ψυχές και στα σώματα των δικών του ανθρώπων. Πέρα από τις πολύτιμες δημοσιευμένες μελέτες του για τα σεφαραδίτικα τραγούδια, ηχογράφησε τη δεκαετία του ’90 ηλικιωμένους τότε επιβιώσαντες και επιβιώσασες του Ολοκαυτώματος. Διέσωσε σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα που σε διαφορετική περίπτωση θα είχαν χαθεί παντοτινά. Φίλοι των γονιών του οι περισσότεροι, ερασιτέχνες ερμηνευτές των τραγουδιών, διασώζουν μια γλώσσα, τη σεφαραδίτικη, με ελληνικές, τουρκικές, ισπανικές και ιταλικές λέξεις, διάλεκτο που έχει ως βάση της τη γλώσσα που μιλιόταν στην Καστίλη πριν από πέντε αιώνες.
«Τούτα τα τραγούδια ακούστηκαν για τελευταία φορά σε μέρες σκοτεινές, σε κλειστά σπίτια, σημαδεύοντας τη στερνή στιγμή του αποχωρισμού από την αγαπημένη πόλη, τη στιγμή της εξορίας και του θανάτου […] Πώς έσβησε άραγε τούτος ο κόσμος; Πού πνίγηκαν τόσα μεράκια; Τι απόμεινε στους ελάχιστους που γύρισαν πίσω; Είναι στιγμές που τούτη η πολιτεία φαντάζει σκληρή κι άσπλαχνη για κείνους που επιμένουν να θυμούνται» επισημαίνει ο Αλμπέρτος Ναρ που, σίγουρα, επέμενε να θυμάται…
Ένα μέρος από το πολύτιμο μουσικό αρχείο (22 τραγούδια), που η οικογένειά του δώρισε στο Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο Θεσσαλονίκης το 2011, δημοσιοποιείται δεκαπέντε χρόνια από τον πρόωρο θάνατό του σε μια τρίγλωσση (ελληνικά, ισπανοεβραϊκά, αγγλικά) έκδοση με πρόλογο του μουσικολόγου Νίκου Ορδουλίδη.
Στο διαφωτιστικό και εμπεριστατωμένο σημείωμά του, για το πολιτισμικό «χωνευτήρι» της Θεσσαλονίκης πριν και μετά το δέσιμο της με το Ελληνικό κράτος, ο τελευταίος επισημαίνει:
«Αναμφίβολα η έκδοση αυτή θα αποτελέσει εφαλτήριο για την περαιτέρω έρευνα, γύρω από τη μουσική της Θεσσαλονίκης. Η πόλη, η οποία οδηγήθηκε (μάλλον, της επιβλήθηκε) να κρύψει καλά το παρελθόν της, συχνά παρουσιάζεται ως μήτρα μουσικών. Κρίνοντας λοιπόν από την ανυπαρξία έρευνας και εκδόσεων, τίθεται το εξής ερώτημα: Η πόλη γεννάει μουσικούς και μουσικές, αλλά δεν θέλει να μιλάει γι’ αυτούς και γι’ αυτές;»
Προσωπικά, βίωσα μοναδικά συναισθήματα τόσο κατά την ανάγνωση όσο και κατά την ακρόαση…
Τα δύο έργα θα παρουσιαστούν το Σάββατο 11 Δεκεμβρίου στις 12:00 στον IANO (Σταδίου 24).
