αναστεναγμό ολοκλήρωνε ο Ηλίας Βενέζης μια συγκλονιστική αφήγησή του με τίτλο «Συνομιλία με πρώην εχθρό», ένα από τα κείμενά του που περιλαμβάνεται στο αναμνηστικό τεύχος του περιοδικού των υπαλλήλων της Τραπέζης της Ελλάδος «Ο κύκλος» που εκδόθηκε μόλις, με αφορμή την εκδήλωση στο κτήριο της οδού Πανεπιστημίου παρουσία του Κάρολου Παπούλια, προς τιμήν του συγγραφέα του «Νο 31328», της «Γαλήνης» και της «Αιολικής Γης», που γεννήθηκε στο Αϊβαλί, στις 4 Μαρτίου 1904.
Ο Ηλίας Μέλλιος, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, υπάλληλος της Τράπεζας από το 1930 έως το 1957 που παραιτήθηκε για να υπηρετήσει την Ακαδημία, την περίοδο που έγραφε ακόμα το «Χρονικό» της πρώτης εικοσιπενταετίας του ιδρύματος εκλήθη να ενημερώσει σχετικά τον Τούρκο διευθυντή γαλλόφωνου περιοδικού της Ιστανμπούλ, εν όψει δημοσιογραφικού αφιερώματος στη χώρα μας.
«Πρώην εχθροί»
Έχοντας συναίσθηση πως ο συνομιλητής του, άγουρο παλικαράκι ακόμη, είχε βιώσει την εμπειρία της αιχμαλωσίας το '22 κι είχε υπηρετήσει επί μήνες στα τάγματα εξόντωσης του μικρασιατικού αντρικού πληθυσμού, ο Τούρκος δημοσιογράφος είχε σπεύσει να δηλώσει στον Βενέζη την ανεξιθρησκία του και να του εξιστορήσει τις περιπέτειες του μακρινού χριστιανού προγόνου του που είχε εξισλαμιστεί και ο οποίος, μετά την πτώση της Πόλης, είχε βρεθεί από την πλευρά των νικητών...
Λίγα χρόνια πριν από την παραπάνω συνάντηση των «πρώην εχθρών» και είκοσι χρόνια ακριβώς μετά την επιστροφή του από τα διαβόητα τάγματα εργασίας, ο Ηλίας Βενέζης είχε βρεθεί και πάλι αντιμέτωπος με τον χάρο, όμηρος στο κελί των μελλοθανάτων των Φυλακών Αβέρωφ. Αυτό ήταν, όπως θύμισε η κόρη του Αννα Βενέζη-Κοσμετάτου, το τίμημα της συμμετοχής του στον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου όπου, κεκλεισμένων των θυρών, το προσωπικό της Τράπεζας τιμούσε τη μνήμη των συναδέλφων τους που είχαν χαθεί στο αλβανικό μέτωπο, ανύποπτοι ότι κάποιοι θα τους καρφώσουν στα SS. Χάρη στην κινητοποίηση πλήθους προσωπικοτήτων -ανάμεσά τους ο Σικελιανός, ο Μυριβήλης, ο Θεοτοκάς, ο Ι. Κακριδής και ο Μ. Τριανταφυλλίδης, όπως φαίνεται από ντοκουμέντο που επίσης δημοσιεύεται στο τιμητικό τεύχος του «Κύκλου»- η ομηρία του Βενέζη υπήρξε σύντομη. Απ' ό,τι φάνηκε, όμως, στάθηκε καθοριστική για το μετέπειτα έργο του. Αν μέχρι και την Κατοχή καταπιανόταν με τους ανθρώπους της Μικράς Ασίας, από το τέλος του πολέμου κι έπειτα το υλικό των βιβλίων του (βλ. το «Χρονικό της Τραπέζης της Ελλάδος» ή τις ιστορικές βιογραφίες «Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός», «Εμμανουήλ Τσουδερός») θ' αντλούνταν από τα δεινά της ελλαδικής πατρίδας του.
«Ο βίος του Ηλία Βενέζη αποτελεί φωτεινό παράδειγμα για τους νεότερους» επισήμανε ο οικοδεσπότης της εκδήλωσης, Γιώργος Προβόπουλος, καθώς «δεν έπαψε να μετατρέπει τις αρνητικές του εμπειρίες σε καλλιτεχνική δημιουργία δείχνοντας ότι το ανθρώπινο πνεύμα πάντοτε επιβιώνει των αντιξοοτήτων του βίου». Κάτι που τονίστηκε δεόντως από τον φίλο και ομότεχνο του τιμώμενου, Τάκη Χατζηαναγνώστου, η ομιλία του οποίου απέσπασε τα πιο θερμά χειροκροτήματα. Ανακαλώντας την γνωριμία τους, όταν ο Βενέζης ήταν διάσημος ανά το πανελλήνιο ενώ ο ίδιος δεν είχε καν ξεμυτίσει από τη Μυτιλήνη, ο τελευταίος στάθηκε πολύ στην εγκαρδιότητα και τη γενναιοδωρία του ανθρώπου: «Ήταν η έκφραση του κατασταλαγμένου πόνου, που είχε την ανάγκη της συντροφικότητας, να δώσει και να πάρει τρυφερότητα, αγάπη, καλοσύνη, ταπεινότητα, ομορφιά. Ήταν ένας απλός άνθρωπος που αναμετρούσε χωρίς παράπονο τους καημούς του και πολεμούσε να τους ελαφρύνει για να γλυκάνει τη μοίρα του».
Όπως αποκάλυψε ο Χατζηαναγνώστου, την εποχή που ο Βενέζης, ως ακαδημαϊκός, ήταν επιφορτισμένος να εισηγηθεί για την εκλογή ενός νέου μέλους στην Τάξη των Γραμμάτων, θέση για την οποία ήταν συνοποψήφιοι ο Στρατής Μυριβήλης και ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, δεν δίστασε να υποστηρίξει τον πρώτο, μολονότι οι σχέσεις τους είχαν προ πολλού δηλητηριαστεί. Ο Μυριβήλης, που θεωρούσε τον Βενέζη «μαθητή» του, δεν του είχε συγχωρήσει το γεγονός ότι, κατά την απονομή των κρατικών βραβείων πεζογραφίας το 1939 οι κριτές τοποθέτησαν τη «Γαλήνη» στο ίδιο ύψος με κάποιο δικό του βιβλίο, κι όχι μόνο αρνήθηκε το εξ ημισείας βραβείο, αλλά του έκοψε έκτοτε και την καλημέρα! Ο Βενέζης, εν τούτοις, «έπειτα από πολλή αγωνία και βάσανο, ετοίμασε την εισήγησή του με βάση ό,τι επέτασσε το χρέος του», αφήνοντας παραπονεμένο τον στενό προσωπικό του φίλο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο, ο οποίος με τη σειρά του έκοψε για ένα διάστημα κάθε επαφή μαζί του...
Η Γενιά του '30
«Όταν εμείς, της γενιάς του Πολυτεχνείου, ανακαλύπταμε τον Βενέζη στην εφηβεία μας, θεωρούσαμε τη γλύκα της γραφής του, γλυκερή» ομολόγησε ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, επίσης ομιλητής στην εκδήλωση. «Περάσαμε τα νιάτα μας απορρίπτοντας ό,τι είχε προηγηθεί» είπε, «αλλά κάποια στιγμή, ώριμοι πια, αντιληφθήκαμε πως, αν θέλουμε να μιλήσουμε για το ελληνικό μυθιστόρημα, δεν μπορούμε να προσπεράσουμε τη Γενιά του '30. Χάρη στη Γενιά του '30 άνοιξαν οι πνευματικοί μας ορίζοντες προς την Ευρώπη και σ' αυτήν χρωστάμε τη μεικτή, ζωντανή, δημοτική που μιλάμε σήμερα. Εάν, αντί για τους πολιτικούς, ακούγαμε ανθρώπους σαν τον Βενέζη, θ' αντιλαμβανόμασταν πως η μοίρα της Ελλάδας είναι συνδεδεμένη με τη Δύση, καθώς πάντα με τη Δύση συνομιλούσαν οι εκπρόσωποι της πνευματικής μας ελίτ. Να όμως που σήμερα η απόστασή μας από την πνευματική Ευρώπη είναι ίσως μεγαλύτερη από ποτέ...».
Της ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
