Υπήρξε ένας από τους επιδραστικότερους ζωγράφους της αφηρημένης τέχνης, που άφησε εποχή τόσο για το έργο του, όσο και για την θεωρητική του προσέγγιση. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα και ήταν ένας από τους πρωτοπόρους της αποκαλούμενης
Ο μεγάλος Ρώσος Βασίλι Καντίνσκι (Wassily Kandinsky), αν και ακολούθησε την πορεία των νομικών σπουδών και της ακαδημαϊκής καριέρας, είχε από μικρός έρθει σε επαφή με το σχέδιο και τη μουσική, η οποία χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό το έργο του.
Ο Καντίνσκι γεννήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 1866 στη Μόσχα. Ήταν το μοναχοπαίδι μίας εύπορης οικογένειας, ο πατέρας του ήταν έμπορος τσαγιού και μετακόμισαν στην Οδησσό, όταν ο πατέρας του ανέλαβε θέση διευθυντή σε εργοστάσιο τσαγιού. Σύντομα, μετά τη μετακίνηση αυτή, οι γονείς του Καντίνσκι χώρισαν και την ανατροφή του ανέλαβε η θεία του Ελισάβετ, αδελφή της μητέρας του.
Ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές του και παρακολούθησε ιδιαίτερα μαθήματα μουσικής, ζωγραφικής και σχεδίου. Το 1886 επέστρεψε στη Μόσχα και ξεκίνησε σπουδές νομικής και οικονομικών στο Πανεπιστήμιο, ασχολούμενος παράλληλα στον ελεύθερο χρόνο του με τη ζωγραφική. Παράλληλα ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1892, έγινε μέλος της Ένωσης Νομικών και του προσφέρθηκε μία θέση λέκτορα στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας.
«Κύκλοι στον κύκλο» (1923)
Παρά την ακαδημαϊκή του πορεία, το ενδιαφέρον του για την τέχνη παρέμενε ζωντανό και τονώθηκε ακόμα περισσότερο εξαιτίας δύο γεγονότων. Το πρώτο αφορούσε στην έκθεση των Γάλλων ιμπρεσιονιστών στη Μόσχα και το δεύτερο στην παρουσίαση του έργου Λόενγκριν του Ρίχαρντ Βάγκνερ στο Βασιλικό Θέατρο της Μόσχας, που εντυπωσίασε τον Καντίνσκι.
Σε ηλικία 30 ετών, εγκατέλειψε τη Μόσχα και εγκαταστάθηκε στο Μόναχο, με σκοπό να ακολουθήσει τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες. Εκείνη την εποχή η βαυαρική πόλη ήταν ένα καλλιτεχνικό κέντρο, συγκεντρώνοντας καλλιτέχνες που ακολουθούσαν διαφορετικές νοοτροπόες, ως μέρος της λεγόμενης Απόσχισης του Μονάχου. Αρχικά, ο Καντίνσκι φοίτησε στη σχολή ζωγραφικής του Αντόν Αζμπέ και αργότερα προσέγγισε τον Φραντς φον Στουκ, ο οποίος αποτελούσε έναν από τους σημαντικότερους δασκάλους σχεδίου και ζωγράφους. Εκείνος του πρότεινε να παρακολουθήσει μαθήματα στην Ακαδημία του Μονάχου, ωστόσο ο Καντίνσκι απέτυχε στις εξετάσεις και όταν πλησίασε εκ νέου τον Στουκ, τον δέχθηκε στην τάξη του, όπου υπήρξε συμφοιτητής με τον Πάουλ Κλέε.
Iδρύοντας την ένωση "Phalanx" πραγματοποίησε εκθέσεις με έργα συμβολιστών, μεταϊμπρεσιονιστών και καλλιτεχνών της Art Nouveau. Ωστόσο, η νέα τάση που ήθελε να παρουσιάσει, δεν είχε θερμή ανταπόκριση, ενώ θεωρήθηκε ακόμη και τολμηρή. Αργότερα, στο Παρίσι, ο ίδιος ήρθε σε επαφή με δύο πολύ σημαντικά κινήματα, τον φωβισμό και τον κυβισμό.
Ο «Γαλάζιος Καβαλάρης»
«Γαλάζιος Καβαλάρης» (1903)
Στις 18 Δεκεμβρίου 1911 οργανώθηκε η πρώτη έκθεση της ομάδας του Γαλάζιου Καβαλάρη με συμμετοχή του Καντίνσκι, του Μαρκ, του Αουγκούστ Μάκε, του Ρομπέρ Ντελωναί και άλλων. Ο κατάλογος της έκθεσης προανήγγειλε επίσης την κυκλοφορία του ομώνυμου αλμανάκ, το οποίο προετοίμαζε ο Καντίνσκι σε συνεργασία με τον Μαρκ.
Την ίδια περίπου περίοδο δημοσιεύτηκε η πραγματεία του Καντίνσκι «Για το Πνευματικό στην Τέχνη», η οποία «υποστήριξε» την έκθεση εκθέτοντας συγχρόνως τις θεωρητικές ιδέες του. Για τον Καντίνσκι, όλες οι μορφές τέχνης είχαν αρχίσει να προσεγγίζουν το αφηρημένο, το οποίο αποτελούσε και τον αντικειμενικό τους σκοπό. Οι αντιλήψεις του για το χρώμα και τη δομή θα οδηγούσαν σε μία «καθαρή ζωγραφική», «[...] μία ανάμειξη χρώματος και φόρμας όπου το καθένα υπάρχει ξεχωριστά αλλά και μαζί, σε μία κοινή ζωή που ονομάζεται εικόνα και προκύπτει ως εσωτερική αναγκαιότητα.».
«Μικρόκοσμοι 1» (1922)
Το κίνημα του Γαλάζιου Καβαλάρη ήταν για τους Καντίνσκι και Μαρκ κάτι ευρύτερο από ένα κίνημα στη ζωγραφική, φιλοδοξώντας να αποτελέσει έκκληση για μία πνευματική αναγέννηση σε όλες τις μορφές τέχνης. Η πρώτη ομαδική έκθεση της ομάδας περιόδευσε στην Κολωνία, το Βερολίνο, τη Βρέμη και τη Φραγκφούρτη. Τον Οκτώβριο του 1912 ο Καντίνσκι πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση στη γκαλερί Der Sturm του Χέρβαλτ Βάλντεν. Η δραστηριότητα της ομάδας έφθασε σύντομα στο απόγειό της, ωστόσο υπήρξε τελικά βραχύβια, διοργανώνοντας συνολικά δύο ομαδικές εκθέσεις.
Η μουσική στην Τέχνη του Καντίνσκι
Η μουσική -και η ιδέα της μουσικής- εμφανίζεται παντού στο έργο του Καντίνσκι, καθώς τη συνέδεε άρρηκτα με τη ζωγραφική. Ο ίδιος ζωγράφιζε με μουσική, ενώ έπαιζε πιάνο και βιολοντσέλο.
Είχε μάλιστα μία μια σπάνια εγκεφαλική ιδιαιτερότητα που λέγεται συναισθησία, κατά την οποία δύο αισθήσεις «μιξάρονται», δημιουργώντας ένα ερέθισμα που κανονικά θα προέκυπτε από διέγερση άλλων αισθήσεων. ένας συναισθητικός μπορεί να «ακούει» οσμές και να «μυρίζει» ήχους. Για παράδειγμα, η Δευτέρα είναι μπλε, ενώ ο αριθμός «1» είναι κόκκινο.
Ο Καντίνσκι κάθε φορά που άκουγε ήχους, έβλεπε χρώματα και κάθε φορά που έβλεπε χρώματα, άκουγε μουσική. Άκουγε κάθε χρώμα. Το κίτρινο ήταν ο ήχος της τρομπέτας, το κόκκινο του τυμπάνου και το μπλε του τσέλου ή του κοντραμπάσου. Το πράσινο είναι το πιο ήρεμο χρώμα που υπάρχει. Στη μουσική, είναι οι γαλήνιες μεσαίες νότες ενός βιολιού, ενώ λευκό έχει την αρμονία της ησυχίας, σαν τις παύσεις ανάμεσα στις νότες που σπάνε τη μελωδία. Το μαύρο έχει την εσωτερική αρμονία μιας νεκρικής σιγήςΈτσι μιλούσε για όλα τα χρώματα και την εντύπωση που αφήνουν.
«Φούγκα» (1914)
Αυτή η σύνδεση ήταν καταφανής και από τους τίτλους των έργων του, όπως «Συνθέσεις», «Φούγκα», «Αυτοσχεδιασμοί». Οι περισσότερες από δέκα Συνθέσεις του φιλοτεχνήθηκαν μέσα σε ένα χρονικό διάστημα τριών δεκαετιών από την «Σύνθεση Ι» το 1907 έως τη «Σύνθεση 10» το 1939. Οι πρώτες τρεις, ωστόσο, καταστράφηκαν κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά σώθηκαν σκίτσα και φωτογραφίες, που έδιναν μία ιδέα για το τι επρόκειτο και πώς ένας ζωγραφικός πίνακας μπορεί να μεταφαστεί με μουσικούς όρους, σαν μία συμφωνία.
Εκτός από τη σύνδεση της εικόνας με τη μουσική, ο Καντίνσκι ήθελε να προσεγγίσει την αφαιρετική τέχνη. Αυτό που πρέσβευε, ήταν, ότι όσο πιο αφηρημένη η μορφή, τόσο πιο άμεσα προσεγγίζει τον αναγνώστη. Έβλεπε τη μουσική ως την τέχνη που καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη εκφράζει την ψυχή του καλλιτέχνη.
«Σύνθεση 10» (1939)
Όμως, η αφηρημένη ζωγραφική του Καντίνσκι δεν έγινε θερμά δεκτή στη λεγόμενη Σχολή των Παρισίων και αρκέστηκε στην επανασύνδεσή του με παλιούς φίλους καλλιτέχνες, όπως ο Ντελωναί.
Ο Καντίνσκι εκτιμούσε το έργο του Χουάν Μιρό, του Ζαν Αρπ και του Αλμπέρτο Μανιέλι. Την περίοδο αυτή, έζησε και εργάστηκε απομονωμένος, προχωρώντας σε νέες διαφοροποιήσεις της εικαστικής του έκφρασης αλλά και μία σύνθεση τωω παλαιότερων ιδεών του. Χρησιμοποίησε πρωτότυπους συνδυασμούς χρωμάτων, σπάνια βασισμένους σε βασικά χρώματα, ενώ διαφαίνεται επίσης η αλληλεπίδρασή του με τους Μιρό και Αρπ. Στα έργα του κυριαρχούν τα λεγόμενα «βιομορφικά» σχήματα, έχοντας ως πηγή έμπνευσης εγκυκλοπαίδειες και εργασίες βιολογίας, όπως τα έργα του Ερνστ Χέκελ (Kunstformen der Natur) ή του Καρλ Μπλόσφελντ (Unformen der Natur).
Το 1939, το μουσείο Jeu De Paume, αγόρασε το έργο του «Σύνθεση ΙΧ», ενώ από την άλλη μεριά των συνόρων, πολλά έργα του καταστράφηκαν από το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας. Στις 13 Δεκεμβρίου 1944, πέθανε από αρτηριοσκλήρωση σε ηλικία 78 ετών και η ταφή του τελέστηκε στο Νεϊγί-συρ-Σεν.
«Αμοιβαίες συμφωνίες» (1942)
Ο μεγάλος Ρώσος Βασίλι Καντίνσκι (Wassily Kandinsky), αν και ακολούθησε την πορεία των νομικών σπουδών και της ακαδημαϊκής καριέρας, είχε από μικρός έρθει σε επαφή με το σχέδιο και τη μουσική, η οποία χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό το έργο του.
Ο Καντίνσκι γεννήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 1866 στη Μόσχα. Ήταν το μοναχοπαίδι μίας εύπορης οικογένειας, ο πατέρας του ήταν έμπορος τσαγιού και μετακόμισαν στην Οδησσό, όταν ο πατέρας του ανέλαβε θέση διευθυντή σε εργοστάσιο τσαγιού. Σύντομα, μετά τη μετακίνηση αυτή, οι γονείς του Καντίνσκι χώρισαν και την ανατροφή του ανέλαβε η θεία του Ελισάβετ, αδελφή της μητέρας του.
Ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές του και παρακολούθησε ιδιαίτερα μαθήματα μουσικής, ζωγραφικής και σχεδίου. Το 1886 επέστρεψε στη Μόσχα και ξεκίνησε σπουδές νομικής και οικονομικών στο Πανεπιστήμιο, ασχολούμενος παράλληλα στον ελεύθερο χρόνο του με τη ζωγραφική. Παράλληλα ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1892, έγινε μέλος της Ένωσης Νομικών και του προσφέρθηκε μία θέση λέκτορα στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας.
«Κύκλοι στον κύκλο» (1923)
Παρά την ακαδημαϊκή του πορεία, το ενδιαφέρον του για την τέχνη παρέμενε ζωντανό και τονώθηκε ακόμα περισσότερο εξαιτίας δύο γεγονότων. Το πρώτο αφορούσε στην έκθεση των Γάλλων ιμπρεσιονιστών στη Μόσχα και το δεύτερο στην παρουσίαση του έργου Λόενγκριν του Ρίχαρντ Βάγκνερ στο Βασιλικό Θέατρο της Μόσχας, που εντυπωσίασε τον Καντίνσκι.
Σε ηλικία 30 ετών, εγκατέλειψε τη Μόσχα και εγκαταστάθηκε στο Μόναχο, με σκοπό να ακολουθήσει τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες. Εκείνη την εποχή η βαυαρική πόλη ήταν ένα καλλιτεχνικό κέντρο, συγκεντρώνοντας καλλιτέχνες που ακολουθούσαν διαφορετικές νοοτροπόες, ως μέρος της λεγόμενης Απόσχισης του Μονάχου. Αρχικά, ο Καντίνσκι φοίτησε στη σχολή ζωγραφικής του Αντόν Αζμπέ και αργότερα προσέγγισε τον Φραντς φον Στουκ, ο οποίος αποτελούσε έναν από τους σημαντικότερους δασκάλους σχεδίου και ζωγράφους. Εκείνος του πρότεινε να παρακολουθήσει μαθήματα στην Ακαδημία του Μονάχου, ωστόσο ο Καντίνσκι απέτυχε στις εξετάσεις και όταν πλησίασε εκ νέου τον Στουκ, τον δέχθηκε στην τάξη του, όπου υπήρξε συμφοιτητής με τον Πάουλ Κλέε.
Iδρύοντας την ένωση "Phalanx" πραγματοποίησε εκθέσεις με έργα συμβολιστών, μεταϊμπρεσιονιστών και καλλιτεχνών της Art Nouveau. Ωστόσο, η νέα τάση που ήθελε να παρουσιάσει, δεν είχε θερμή ανταπόκριση, ενώ θεωρήθηκε ακόμη και τολμηρή. Αργότερα, στο Παρίσι, ο ίδιος ήρθε σε επαφή με δύο πολύ σημαντικά κινήματα, τον φωβισμό και τον κυβισμό.
Ο «Γαλάζιος Καβαλάρης»
«Γαλάζιος Καβαλάρης» (1903)
Στις 18 Δεκεμβρίου 1911 οργανώθηκε η πρώτη έκθεση της ομάδας του Γαλάζιου Καβαλάρη με συμμετοχή του Καντίνσκι, του Μαρκ, του Αουγκούστ Μάκε, του Ρομπέρ Ντελωναί και άλλων. Ο κατάλογος της έκθεσης προανήγγειλε επίσης την κυκλοφορία του ομώνυμου αλμανάκ, το οποίο προετοίμαζε ο Καντίνσκι σε συνεργασία με τον Μαρκ.
Την ίδια περίπου περίοδο δημοσιεύτηκε η πραγματεία του Καντίνσκι «Για το Πνευματικό στην Τέχνη», η οποία «υποστήριξε» την έκθεση εκθέτοντας συγχρόνως τις θεωρητικές ιδέες του. Για τον Καντίνσκι, όλες οι μορφές τέχνης είχαν αρχίσει να προσεγγίζουν το αφηρημένο, το οποίο αποτελούσε και τον αντικειμενικό τους σκοπό. Οι αντιλήψεις του για το χρώμα και τη δομή θα οδηγούσαν σε μία «καθαρή ζωγραφική», «[...] μία ανάμειξη χρώματος και φόρμας όπου το καθένα υπάρχει ξεχωριστά αλλά και μαζί, σε μία κοινή ζωή που ονομάζεται εικόνα και προκύπτει ως εσωτερική αναγκαιότητα.».
«Μικρόκοσμοι 1» (1922)
Το κίνημα του Γαλάζιου Καβαλάρη ήταν για τους Καντίνσκι και Μαρκ κάτι ευρύτερο από ένα κίνημα στη ζωγραφική, φιλοδοξώντας να αποτελέσει έκκληση για μία πνευματική αναγέννηση σε όλες τις μορφές τέχνης. Η πρώτη ομαδική έκθεση της ομάδας περιόδευσε στην Κολωνία, το Βερολίνο, τη Βρέμη και τη Φραγκφούρτη. Τον Οκτώβριο του 1912 ο Καντίνσκι πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση στη γκαλερί Der Sturm του Χέρβαλτ Βάλντεν. Η δραστηριότητα της ομάδας έφθασε σύντομα στο απόγειό της, ωστόσο υπήρξε τελικά βραχύβια, διοργανώνοντας συνολικά δύο ομαδικές εκθέσεις.
Η μουσική στην Τέχνη του Καντίνσκι
Η μουσική -και η ιδέα της μουσικής- εμφανίζεται παντού στο έργο του Καντίνσκι, καθώς τη συνέδεε άρρηκτα με τη ζωγραφική. Ο ίδιος ζωγράφιζε με μουσική, ενώ έπαιζε πιάνο και βιολοντσέλο.
Είχε μάλιστα μία μια σπάνια εγκεφαλική ιδιαιτερότητα που λέγεται συναισθησία, κατά την οποία δύο αισθήσεις «μιξάρονται», δημιουργώντας ένα ερέθισμα που κανονικά θα προέκυπτε από διέγερση άλλων αισθήσεων. ένας συναισθητικός μπορεί να «ακούει» οσμές και να «μυρίζει» ήχους. Για παράδειγμα, η Δευτέρα είναι μπλε, ενώ ο αριθμός «1» είναι κόκκινο.
Ο Καντίνσκι κάθε φορά που άκουγε ήχους, έβλεπε χρώματα και κάθε φορά που έβλεπε χρώματα, άκουγε μουσική. Άκουγε κάθε χρώμα. Το κίτρινο ήταν ο ήχος της τρομπέτας, το κόκκινο του τυμπάνου και το μπλε του τσέλου ή του κοντραμπάσου. Το πράσινο είναι το πιο ήρεμο χρώμα που υπάρχει. Στη μουσική, είναι οι γαλήνιες μεσαίες νότες ενός βιολιού, ενώ λευκό έχει την αρμονία της ησυχίας, σαν τις παύσεις ανάμεσα στις νότες που σπάνε τη μελωδία. Το μαύρο έχει την εσωτερική αρμονία μιας νεκρικής σιγήςΈτσι μιλούσε για όλα τα χρώματα και την εντύπωση που αφήνουν.
«Φούγκα» (1914)
Αυτή η σύνδεση ήταν καταφανής και από τους τίτλους των έργων του, όπως «Συνθέσεις», «Φούγκα», «Αυτοσχεδιασμοί». Οι περισσότερες από δέκα Συνθέσεις του φιλοτεχνήθηκαν μέσα σε ένα χρονικό διάστημα τριών δεκαετιών από την «Σύνθεση Ι» το 1907 έως τη «Σύνθεση 10» το 1939. Οι πρώτες τρεις, ωστόσο, καταστράφηκαν κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά σώθηκαν σκίτσα και φωτογραφίες, που έδιναν μία ιδέα για το τι επρόκειτο και πώς ένας ζωγραφικός πίνακας μπορεί να μεταφαστεί με μουσικούς όρους, σαν μία συμφωνία.
Εκτός από τη σύνδεση της εικόνας με τη μουσική, ο Καντίνσκι ήθελε να προσεγγίσει την αφαιρετική τέχνη. Αυτό που πρέσβευε, ήταν, ότι όσο πιο αφηρημένη η μορφή, τόσο πιο άμεσα προσεγγίζει τον αναγνώστη. Έβλεπε τη μουσική ως την τέχνη που καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη εκφράζει την ψυχή του καλλιτέχνη.
«Σύνθεση 10» (1939)
Όμως, η αφηρημένη ζωγραφική του Καντίνσκι δεν έγινε θερμά δεκτή στη λεγόμενη Σχολή των Παρισίων και αρκέστηκε στην επανασύνδεσή του με παλιούς φίλους καλλιτέχνες, όπως ο Ντελωναί.
Ο Καντίνσκι εκτιμούσε το έργο του Χουάν Μιρό, του Ζαν Αρπ και του Αλμπέρτο Μανιέλι. Την περίοδο αυτή, έζησε και εργάστηκε απομονωμένος, προχωρώντας σε νέες διαφοροποιήσεις της εικαστικής του έκφρασης αλλά και μία σύνθεση τωω παλαιότερων ιδεών του. Χρησιμοποίησε πρωτότυπους συνδυασμούς χρωμάτων, σπάνια βασισμένους σε βασικά χρώματα, ενώ διαφαίνεται επίσης η αλληλεπίδρασή του με τους Μιρό και Αρπ. Στα έργα του κυριαρχούν τα λεγόμενα «βιομορφικά» σχήματα, έχοντας ως πηγή έμπνευσης εγκυκλοπαίδειες και εργασίες βιολογίας, όπως τα έργα του Ερνστ Χέκελ (Kunstformen der Natur) ή του Καρλ Μπλόσφελντ (Unformen der Natur).
Το 1939, το μουσείο Jeu De Paume, αγόρασε το έργο του «Σύνθεση ΙΧ», ενώ από την άλλη μεριά των συνόρων, πολλά έργα του καταστράφηκαν από το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας. Στις 13 Δεκεμβρίου 1944, πέθανε από αρτηριοσκλήρωση σε ηλικία 78 ετών και η ταφή του τελέστηκε στο Νεϊγί-συρ-Σεν.
«Αμοιβαίες συμφωνίες» (1942)
