Γράφει ο Θάνος Μαντζάνας
Ας ξεκινήσουμε με μια ίσως απλή αλλά πολύ σημαντική διαπίστωση. Ο Διαγωνισμός Τραγουδιού της Eurovision που – με πρότυπο του το ήδη υπάρχον, κραταιό και πολύ δημοφιλές ιταλικό Φεστιβάλ Του Σαν Ρέμο – ξεκίνησε το 1956 και έκτοτε πραγματοποιείται ανελλιπώς (με εξαίρεση το 2020 λόγω πανδημίας) τον Μάιο κάθε έτους ανέκαθεν ήταν κατά κύριο λόγο τηλεοπτικός και όχι μουσικός θεσμός. Στην πάροδο του χρόνου αυτό έγινε ακόμα πιο έντονο και μετά περίπου το 2000 περισσότερο από ποτέ, καθόλου παράξενο καθώς διοργανωτής του εξαρχής ήταν και παραμένει η E. B. U. (European Broadcasting Union) που δεν είναι τίποτα άλλο από την ένωση των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων των ευρωπαϊκών χωρών. Εχοντας αυτό υπόψη ας δούμε τις καθόλου λίγες και μικρές αλλαγές του θεσμού στα σχεδόν εβδομήντα χρόνια της πραγματοποίησης του.
Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και στην δική μας περισσότερο ίσως από άλλες υπάρχει ένα άτυπο club, αν όχι…cult, φανατικών του Διαγωνισμού Τραγουδιού (της) Εurovision που στέκονται σε διάφορα trivia και στα περισσότερο ή λιγότερο διασκεδαστική η και ευτράπελα κάθε διοργάνωσης. Αν φύγουμε όμως από αυτή την πρόσληψη του θεσμού θα διαπιστώσουμε ότι πολλές διαδεδομένες απόψεις για αυτόν είναι ανακριβείς ή και λανθασμένες.
Ποιος/α κερδίζει κάθε φορά;
Η εύλογη απάντηση είναι βέβαια όποιος/α κατακτήσει την πρώτη θέση αλλά στην ουσία και στην πράξη δεν είναι καθόλου έτσι. Οι πραγματικοί/ές νικητές/ιες του Δ. Τ. Ε. είναι αυτοί/ές που διαμέσου του κατάφεραν να καθιερωθούν και να χτίσουν μια καριέρα καταρχάς στην χώρα τους και στη συνέχεια ίσως και σε άλλες.
Οι Abba για παράδειγμα ήταν ήδη αρκετά γνωστοί στη Σουηδία όταν συμμετείχαν το 1974 με το «Waterloo» αλλά ήταν σίγουρα η νίκη τους που έγινε το εφαλτήριο για την εκτόξευση τους σε διεθνές φαινόμενο και την ανάδειξη τους σε ένα από τα διαχρονικά καλύτερα αλλά και σημαντικότερα ονόματα της ποπ.
Σε μικρότερο ίσως βαθμό αλλά σίγουρα πολύ βοήθησε και την Αγγλίδα Sandie Shaw η νίκη της το 1967 με το «Puppet On A String» και το ίδιο ισχύει και για την ημέτερη Βίκυ Λέανδρος (εκπροσωπώντας όμως το Λουξεμβούργο) όταν το 1972 κέρδισε με το «Après Toi»,
Αντίστοιχα όμως η σύντομη καριέρα της Lulu δεν διασώθηκε όταν το 1969 με το «Boom Bang-a-Bang» και εκπροσωπώντας την Βρετανία ήταν μία από τις τρεις και τον έναν που μοιράστηκαν λόγω ισοψηφίας (!) την πρώτη θέση. Για τους επίσης Αγγλους Brotherhood Of Man η πρώτη θέση το 1976 με το «Save Your Kisses For Me» δεν τους έκανε τίποτα άλλο από one hit wonders.
Πιο χαρακτηριστική ίσως από όλες όμως είναι η περίπτωση του Ιρλανδού Johnny Logan που μέχρι και εφέτος ήταν ο μόνος άνθρωπος που κέρδισε δύο φορές τον Δ. Τ. Ε, το 1980 με το «What's Another Year» και το ’87 με το «Hold Me Now». Παρά αυτή την αξιοσημείωτη «πρωτιά» όμως δεν κατόρθωσε καν να ακουστεί στην χώρα του, πόσο μάλλον εκτός αυτής. Ας αναφέρουμε και την πολυσυζητημένη Ισραηλινή τρανς Dana International με το «Diva» το ’98 που αποδείχθηκε ένας πρώτου μεγέθους…διάττων αστήρ!
Από την άλλη η Celine Dion – εκπροσωπώντας την Ελβετία αν και Καναδή – κερδίζοντας το 1988 με το «Ne Partez Pas Sans Moi» περισσότερο δάνεισε από την δική της λάμψη και επιτυχία που είχε ήδη αρχίσει στον θεσμό παρά το αντίθετο. Μέχρι τώρα οι τελευταίοι που η – επεισοδιακή και…προκλητική – νίκη τους το ’21 με το οι «Zitti E Buoni» τους έδωσε μεγάλη ώθηση (και βέβαια έκανε τον τραγουδιστή τους Damiano David πανευρωπαϊκό είδωλο) ήταν οι Ιταλοί Maneskin αλλά πρέπει να περιμένουμε για να δούμε τι θα συμβεί με αυτούς στη συνέχεια.
Ας αναφέρουμε όμως ως παράδειγμα της «φυσιολογικής» συνέπειας του θεσμού την Γαλλίδα Françoise Hardy που μπορεί μεν να μην διακρίθηκε το 1968 με το υπέροχο «Comment Te Dire Adieu» αλλά η συμμετοχή της βοήθησε πολύ την σχετικά σύντομη αλλά εντυπωσιακή καριέρα της. Αξίζει ακόμα να σημειώσουμε ότι η πιο γνωστή και διαχρονικά αγαπημένη ελληνική συμμετοχή είναι το «Μάθημα Σολφέζ» του 1977 με το οποίο η χώρα μας κατέκτησε την καλύτερη μέχρι τότε θέση της, την πέμπτη.
Υπάρχει «συνταγή Eurovision»;
Συνταγή όχι αλλά μια μεθοδολογία η οποία τροποποιείται με βάση τις εκάστοτε συνθήκες που επικρατούν ή και κυριαρχούν στον Δ. Τ. Ε. Τα πρώτα είκοσι πέντε περίπου χρόνια του θεσμού οι συμμετοχές αντιπροσώπευαν και ακολουθούσαν περισσότερο ή λιγότερο την ποπ κάθε εποχής με την μοναδική ίσως εξαίρεση των Abba που είχαν ήδη αρχίσει να διαμορφώνουν την γλώσσα και το λεξιλόγιο αυτής της ποπ πριν ακόμα διακριθούν στον θεσμό. Η διασύνδεση αυτή κατά καιρούς προκάλεσε δυσάρεστες αλλά και ευχάριστες εκπλήξεις.
Παράδειγμα στην πρώτη περίπτωση το «Dschinghis Khan» από το γερμανικό φωνητικό συγκρότημα που είχε το ίδιο όνομα το 1979, μια απίστευτα κιτς απομίμηση του ήδη όχι ακριβώς καλόγουστου στιλ των Boney M και στη δεύτερη το «A-Ba-Ni-Bi», ένα διαμαντάκι με disco ρυθμό και φωνητικά αλά Abba με το οποίο οι Ισραηλινοί Izhar Cohen & The Alphabeta κέρδισαν το ’78.
Συμπτωματικά ή μη η πρώτη νίκη του Johnny Logam το 1980 σηματοδότησε και την αρχή μιας διαφορετικής περιόδου του θεσμού. Ολόκληρη η δεκαετία του ’80 και περίπου το μισό αυτής του ’80 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «η εποχή της μπαλάντας» για τον Δ. Τ. Ε. Μπαλάντες περισσότερο ή λιγότερο «μελοδραματικά» ενορχηστρωμένες κυριαρχούσαν και σχεδόν μονοπωλούσαν την πρώτη θέση. Ακόμα και η νίκη των Secret Harden, του new age/ποπ διδύμου μιας Ιρλανδής σολίστ του βιολιού και ερμηνεύτριας και ενός Νορβηγού πιανίστα και συνθέτη (εκπροσωπώντας την χώρα του δεύτερου) με το «Nocturne» το ’95, μπορεί να ενταχθεί σε αυτή την τάση.
Ορόσημο αποδείχθηκε πως ήταν η κατάργηση της ζωντανής ορχήστρας, η τελευταία φορά που υπήρχε στον Δ. Τ. Ε. ήταν το 1996 όταν – σημαδιακά ίσως - κέρδισε η Ιρλανδία με το «The Voice» της Eimear Quinn. Η μουσική σε playback από την επόμενη χρονιά άλλαξε δραστικά τα δεδομένα του θεσμού δίνοντας έμφαση στον/στην ερμηνευτή/ια αλλά και στο οπτικό στοιχείο και καθιστώντας τον έτσι ακόμα περισσότερο τηλεοπτικό παρά μουσικό γεγονός από όσο ήδη ήταν. Ακόμα και το βρετανικό rock/ποπ συγκρότημα Katrina And The Waves που νίκησε το ’97 με το «Love Shine A Light» εμφανίστηκε με playback μουσική ενώ τον επόμενο χρόνο ήρθε βέβαια από το Ισραήλ ο «τυφώνας» Dana International.
Η νέα, τρίτη κατά σειρά περίοδος του θεσμού ξεκίνησε το 2001 κα σηματοδοτήθηκε από την νίκη της Εσθονίας με το «Everybody» των Tanel Padar, Dave Benton and 2XL. Στην περίοδο αυτή η ερμηνεία παύει πια να θεωρείται το πρώτο και κυριότερο στοιχείο κάθε εμφάνισης και το κέντρο βάρους μετατοπίζεται σε ένα όσο το δυνατόν περισσότερο εντυπωσιακό και θεαματικό σόου τριών – τεσσάρων λεπτών δίνοντας έτσι ακόμα μεγαλύτερη έμφαση στο οπτικό/τηλεοπτικό σκέλος του Δ. Τ. Ε.
Πολύ σημαντικό επίσης χαρακτηριστικό επίσης αυτής της περιόδου ήταν ότι ξαφνικά βγήκαν στο προσκήνιο οι πρώην χώρες του «ανατολικού» μπλοκ, είτε βρίσκονται στην Ευρώπη είτε στην Ασία καθώς κα κάποιες ακόμα ασιατικές χώρες (πλην βέβαια του Ισραήλ που είχε ήδη ισχυρή παρουσία στον θεσμό) οι οποίες είναι μέλη της E. B. U. και άρχισαν σχεδόν να μονοπωλούν την πρώτη θέση. Πολύ συχνά οι χώρες αυτές χρησιμοποιούσαν στις συμμετοχές τους περισσότερα ή λιγότερα στοιχεία της παραδοσιακής μουσική τους σε ένα έντονα ηλεκτρονικό και συνήθως χορευτικό ρυθμικό υπόβαθρο, λίγο – πολύ δηλαδή η φόρμουλα της διεθνούς ποπ την πρώτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα. Μέρος αυτής της μετατροπής ήταν και το ότι όλο και περισσότερες χώρες άρχισαν να χρησιμοποιούν τα αγγλικά στους στίχους των συμμετοχών τους, αμιγώς ή και σε συνδυασμό με τις εθνικές γλώσσες τους.
Greece goes to Eurovision
Η χώρα μας συμμετείχε για πρώτη φορά στον Δ. Τ. Ε. το 1974 και, αν και τον σχετικό διαγωνισμό του τότε ΕΙΡΤ είχε κερδίσει το ροκ συγκρότημα Νοστράδαμος, τελικά την εκπροσώπησε η Μαρινέλλα με το «έξω καρδιά» «Κρασί, Θάλασσα Και Τ' Αγόρι Μου» (μουσική Γιώργος Κατσαρός και στίχοι Πυθαγόρας). Πριν από αυτό βέβαια, παράδοξα ή μη, ο Τζίμης Μακούλης είχε εκπροσωπήσει την Αυστρία το 1961, η Νάνα Μούσχουρη το Λουξεμβούργο το ’63, η Γιοβάννα την Ελβετία το ’65 και τέλος η Βίκυ Λέανδρος δύο φορές, το ’67 κα τοι ’72, ξανά το Λουξεμβούργο.
Ημασταν πρωτοπόροι/ες στην χρήση στοιχείων της παραδοσιακής μουσικής μας ήδη από την δεύτερη συμμετοχή μας, το «Παναγιά Μου Παναγιά Μου» με την Μαρίζα Κωχ που είχε γράψει η ίδια σε στίχους του Μιχάλη Φωτάκη, το 1975.
Το ’77 ήταν βέβαια η χρονιά της πρώτης επιτυχίας μας στον Δ. Τ. Ε. με το «Μάθημα Σολφέζ». Μια όμορφη μελωδία του Γιώργου Χατζηνάσιου σε στίχους Σέβης Τηλιακού που όμως τα κυριότερα ατού της ήταν το ευφυέστατο ρεφρέν το οποίο αποτελούσαν τα κοινά σε όλες τις γλώσσες ονόματα των νοτών του (υπερβαίνοντας έτι και το εμπόδιο της κατανοητής μόνο σε Ελλάδα και Κύπρο γλώσσας μας) και το ότι οι ερμηνείες των Πασχάλη, Μαριάννας Τόλη, Ρόμπερτ Ουίλιαμς και Μπέσσυς Αργυράκη αξιοποιούσαν την δοκιμασμένη – και εξαιρετικά πετυχημένη – φόρμουλα δύο γυναικείες/δύο αντρικές φωνές των Abba.
Ακολούθησαν δύο πολύ διαφορετικές μεταξύ τους αλλά εξίσου ευπρεπέστατες συμμετοχές, το «Τσάρλι Τσάπλιν» (Σάκης Τσιλίκης/Γιάννης Ξανθούλης) με την Τάνια Τσανακλίδου το ’79 και «Σωκράτη» (Δώρος Γεωργιάδης/Σώτια Τσώτου) με την Ελπίδα το ’79.
Κάποιοι μάλλον διαισθάνθηκαν την αλλαγή που ήδη συνέβαινε και έτσι το ’80 είχαμε την πρώτη σχεδόν αμιγώς ποπ συμμετοχή μας, το «Ωτοστόπ» (Τσικ Νακασιάν/Ρόνι Σοφού) με την (Κύπρια) Αννα Βίσση με τη συνοδεία των Οι Επίκουροι.
Οι επόμενες συμμετοχές μπορεί να είχαν καλούς/ές ερμηνευτές/ιες αλλά πέρασαν μάλλον απαρατήρητες μέχρι το δίδυμο των Bang (Βασίλης Δερτιλής και Θάνος Καλλίρης που είχαν γράψει αντίστοιχα την μουσική και τους στίχους) και το «Stop!», μια έξυπνη «απομίμηση» της αγγλοσαξονικής ποπ της εποχής, το ‘87. Οι επόμενες αξιοσημείωτες συμμετοχές μας ήταν το «Η Ανοιξη» (μουσική και στίχοι Ανδρέας Μικρούτσικος) με την Σοφία Βόσσου το ’91, ένα πιασάρικο ποπ/ροκ τραγούδι και το «Ελλάδα, Χώρα του Φωτός» (μουσική και στίχοι Δημοσθένης Στριγκλής) με την Καίτη Γαρμπή δύο χρόνια αργότερα.
Με το «Το Τρεχαντήρι (Ντίρι-Ντίρι)», ένα νησιώτικο «νταχτιρντί» σε μουσική και στίχους Κώστα Μπίγαλη που ερμήνευσε ο ίδιος μαζί με τους The Sea Lovers (!) το ’94 άρχισε μια σειρά εντελώς αδιάφορων συμμετοχών μας. Διακόπηκε όμως απότομα και θεαματικά με το «(I Would) Die For You» (Νίκος Τερζής/Αντώνης Παππάς) το 2001. Ένα συντονισμένο με το τότε στιλ του Δ. Τ. Ε. ποπ αλλά με «διακριτικά» ελληνικά στοιχεία και με αγγλικό στίχο τραγούδι που ερμήνευσαν επαρκέστατα οι Antique, το φωνητικό δίδυμο της Ελενας Παπαρίζου και του Νίκου Παναγιωτίδη, παιδιά ελληνικών οικογενειών που μετανάστευσαν στην Σουηδία, με το οποίο η Ελλάδα κατέκτησε για πρώτη φορά την τρίτη θέση.
Την επόμενη χρονιά όμως πήγαμε με το «S.A.G.A.P.O.» του Μιχάλη Ρακιντζή σε στίχους και μουσική φυσικά του ιδίου, ένα από τα χειρότερα, πιο κιτς και χαμηλότερου επιπέδου τραγούδια που συμμετείχαν ποτέ στον Δ. Τ. Ε. και δικαίως καταποντίστηκε στην βαθμολογία.
Δεν είναι παράξενο λοιπόν ότι μετά από μια ακόμα αδιάφορη συμμετοχή της Μαντούς αλλά και την τρίτη θέση για δεύτερη φορά το ’04 με το ρυθμικότατο «Shake It» (μουσική Νίκος Τερζής και στίχοι Νεκτάριος Τυράκης) που ερμήνευσε ο Σάκης Ρουβάςm το ’05 κλήθηκε η Ελενα Παπαρίζου των Antique αλλά μόνη της πια, η πρώτη που είχε τόσο υψηλή επίδοση για την χώρα μας
Ηταν μια πολύ καλή ιδέα γιατί ο τίτλος του «My Number One» (μουσική Μάνος Ψαλτάκης κσι στίχοι Χρήστος Δάντης/Ναταλία Γερμανού) λειτούργησε ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία καθώς το τραγούδι που ισορροπούσε μεταξύ Δύσης και Ανατολής, με τον αγγλικό στίχο του και την υποδειγματική ομολογουμένως για το ιδίωμα ερμηνεία της Ελενας Παπαρίζου, έδωσε στην Ελλάδα την πρώτη και μοναδική μέχρι τώρα νίκη της στον Δ. Τ. Ε. και παραμένει μέχρι τώρα ένα από τα πιο αγαπημένα πανευρωπαϊκά τραγούδια του θεσμού.
Ετσι το ’06 ο Δ. Τ. Ε. πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα και στο Ο.Α.ΚΑ. αλλά το «Everything» της Αννας Βίσση (μουσική Νίκος Καρβέλας σε στίχους της ίδιας) με το επιτηδευμένα «rock» ύφος του που όμως παρέπεμπε στην προηγούμενη περίοδο του θεσμού και μια σκηνική παρουσία η οποία θύμιζε θηλυκό…Bruce Springsteen ήταν από τις πιο κιτς συμμετοχές της χώρας μας κα δικαιολογημένα καταψηφίστηκε αγρίως. Μιλώντας για κιτς δεν είναι ίσως συμπτωματικό ότι εκείνη την χρονιά τα «τερατάκια» από την Φινλανδία Lordi ήρθαν από το πουθενά και με το πολύ περισσότερο παρωδία παρά αυθεντικό black metal «Hard Rock Hallelujah» κατέκτησαν την πρώτη θέση.
Το ’08 η – γνωστή και μη εξαιρετέα τότε - Καλομοίρα με την εύπεπτη ποπ του «Secret Combination» (μουσική Κωνσταντίνος Παντζής και στίχοι Ποσειδώνας Γιαννόπουλος). έδωσε την τελευταία μέχρι στιγμής διάκριση στη χώρα μας με μιαν ακόμα τρίτη θέση. Ο Σάκης Ρουβάς την επόμενη χρονιά με την δεύτερη συμμετοχή του έφτασε μόνο στην δεύτερη θέση ξεκινώντας – με την εξαίρεση ίσως του «Alcohol Is Free» των Koza Mostra μ και του αείμνηστου Αγάθωνα Ιακωβίδη το ’13 - - μια σειρά «άχροων, άοσμων και άγευστων» τραγουδιών με αδιάφορους/ες ερμηνευτές/ιες.
Το ’18 η διοργανώτρια ΕΡΤ άλλαξε τους κανόνες του εσωτερικού διαγωνισμού και γενικότερα της προϋποθέσεις της συμμετοχής μας με αποτέλεσμα το «Better Love» με την Κατερίνα Ντούσκα (μουσική της ίδιας, του Leon of Athens και του Ντέιβιντ Σνέντον και στίχοι επίσης της ίδιας και του Σνέντον) ήταν περισσότερο και από ευπρόσωπο, ανεξάρτητα από το ότι δεν κατάφερε να συγκεντρώσει πολλές ψήφους.
Ο Δ. Τ. Ε. στην εποχή της κρίσης
Αν και το μουσικό ύφος δεν άλλαξε ιδιαίτερα αρχικά η διεθνής οικονομική κρίση του ’10, ήδη από την επόμενη χρονιά με την νίκη του Αζερμπαϊτζάν με το «Running Scared» του ανδρικού - γυναικείου διδύμου Ell and Nikki, αργά μα σταθερά άρχισε να επηρεάζει τόσο το περιεχόμενο των τραγουδιών όσο και, ακόμα περισσότερο, την περιιρρέουσα ατμόσφαιρα του Δ. Τ. Ε. Οσο παράδοξο και αν φαίνεται άρχισε να αναδεικνύεται μια κοινωνική, ακόμα και έμμεσα πολιτική, διάσταση του θεσμού με τις μειονότητες, τα δικαιώματα, τις διακρίσεις και την ίδια την ελευθερία να αποκτούν όλο και σημαντικότερο ρόλο.
Με την πρώτη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το ’16 προστέθηκε και αυτό το θέμα στην «υπόρρητη ατζέντα» του Δ. Τ. Ε. και φυσικά πολύ περισσότερο με την έναρξη του – άτυπου ακόμα – πολέμου της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας πέρυσι. Τόσο πολύ ώστε όχι μόνο κανείς και καμία να μην αναρωτηθεί γιατί λίγους μήνες μετά η Ουκρανία κέρδισε με ένα πολύ μέτριο τραγούδι αλλά και να θωρηθεί απολύτως αυτονόητο, θα συνέβαινε δηλαδή ακόμα και αν το ουκρανικό τραγούδι ήταν ένα σύνολο από άναρθρες κραυγές. Λίγες φορές μια βράβευση ήταν τόσο πολύ συμβολική…
Μια Βερβέρα στον Δ. Τ. Ε.
Δεν είναι συμπτωματικό ότι το ’18 η ΕΡΤ άλλαξε το πλαίσιο της ελληνικής συμμετοχής στον Δ. Τ. Ε. Το έκανε για να ανταποκριθεί στην σταδιακή αλλαγή όχι τόσο ίσως της φόρμας όσο της μουσικής δομής και του περιεχομένου των τραγουδιών από μια στιγμή και μετά. Ένα από τα πρώτα δείγματα αυτής της αλλαγής ήταν το «Euphoria» με το οποίο η Loreen κατέκτησε την πρώτη θέση για την Σουηδία το ’12. Ως γνωστόν το επανέλαβε εφέτος με το «Tattoo», γεγονός το οποίο την έκανε τον δεύτερο μόλις άνθρωπο μετά τον Johnny Logan που κέρδισε δύο φορές στον Δ. Τ. Ε.
Η Loreen και το «Tattoo» ήταν το μεγαλύτερο φαβορί πριν ακόμα από τον πρώτο ημιτελικό στον οποίο προκρίθηκε πανηγυρικά. Μετά και από τον δεύτερο ημιτελικό και στο διάστημα μέχρι και τον τελικό αυτό αποδείχθηκε και από τις στοιχηματικές εταιρείες οι οποίες έδιναν πολύ μικρή απόδοση αν έπαιζες εκείνη, ακριβώς εξαιτίας αυτού. Το βράδυ του τελικού φάνηκε εξαρχής από τις ψήφους των επιτροπών των χωρών όταν άρχισε να μαζεύει δωδεκάρια.
Αντίθετα όμως το ευρωπαϊκό κοινό ψήφισε μαζικά το δεύτερο κατά σειρά φαβορί, την συμμετοχή της Φινλανδίας, τον Käärijä με το «Cha Cha Cha», έτσι ώστε να υπάρξει προς το τέλος μια σχετική αγωνία με την Loreen να κερδίζει με διαφορά μόλις 57 πόντων. Πώς εξηγείται αυτή η τόσο μεγάλη απόκλιση στις ψήφους των επιτροπών και του κοινού των χωρών μελών της E.B.U.; Θα έλεγα με τον ίδιο περίπου τρόπο που τα αποτελέσματα των εκλογών της 21ης Μαϊου στη χώρα μας διέφεραν τόσο και διέψευσαν τις δημοσκοπήσεις.
Για να το θέσω πιο απλά, ο κόσμος δεν ψηφίζει πάντα όπως θα ήταν αναμενόμενο. Το «Cha Cha Cha» που μουσικά παραμένει πιστό στα πρότυπα του Δ. Τ. Ε. στην δεκαετία του ‘10 και ο ίδιος ο Käärijä εκπροσωπούν αυτό που είναι για πολλούς/ές ξένους/ες τουρίστες/ιες το περιβόητο «ελληνικό καλοκαίρι», αφελής – αν όχι ανόητη – διασκέδαση με κινητήρια δύναμη μόνον απεριόριστες ποσότητες αλκοόλ όπως λένε και οι στίχοι του τραγουδιού, κάτι που πολλοί νέοι άνθρωποι της Ευρώπης βλέπουν σαν μόνη διέξοδο και αναγκαία «διαφυγή» σε μια τόσο δυσμενή διεθνή πολιτικοκοινωικοοικονομικοπολιτική συγκυρία όσο η τωρινή.
Από την άλλη η Loreen δέχθηκε εκ των υστέρων κριτική γιατί, λέει, ήταν υπερβολικά «ψυχρή» κατά την διάρκεια της αναμονής των αποτελεσμάτων της διπλής ψηφοφορίας. Ας σκεφτούμε όμως μερικά πράγματα για την ερμηνεύτρια. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Σουηδία από γονείς που δεν ήταν απλά μετανάστες από το Μαρόκο αλλά και ανήκαν στη φυλή των Βερβέρων. Οι Βέρβεροι είναι μια νομαδική φυλή που ζει σε όλο το εύρος της βόρειας Αφρικής και πιο συγκεκριμένα στην Σαχάρα, κυριολεκτικά είναι «οι άνθρωποι της ερήμου». Επιστημονική έρευνα παλαιότερα είχε δείξει ότι είναι η ανθρώπινη ομάδα που επιβιώνει κάτω από τις πιο αντίξοες κλιματικές, διατροφικές, σωματικές, ακόμα και ψυχολογικές συνθήκες.
Η Loreen λοιπόν πήγε μεν στον Δ. Τ. Ε. εκπροσωπώντας στην Σουηδία αλλά έχοντας – και θα μπορούσαμε να πούμε ακόμα και υπερήφανη για αυτό – το καθαρά βερβερικό DNA της. Αυτό έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία για την ψυχοσύνθεση, την συμπεριφορά αλλά ακόμα και την performance της. Κάτι από την Αφρική και από την Σαχάρα ανέβηκε – για δεύτερη φορά και για αυτό με πολύ περισσότερη αυτοπεποίθηση από το ’12 – στη σκηνή του Λίβερπουλ, κάτι άγνωστο σε πολύ μεγάλο βαθμό στην πραγματικότητα του θεσμού, ίσως και λίγο «άγριο» αλλά για αυτό και πολύ σαγηνευτικό και αυτό είχε να κάνει τόσο με την ερμηνεία όσο και με την σκηνική παρουσία της.
Σε ένα άλλο επίπεδο, αυτό που είχε γίνει ήδη φανερό με το «Euphoria» έντεκα χρόνια μετά ήταν πια ξεκάθαρο στο «Tattoo», ακόμα περισσότερο από την προηγούμενη φορά δηλαδή ένα τραγούδι που συνιστούσε πρόταση. Εστω και παίρνοντας/κλέβοντας στοιχεία από αρκετά τραγούδια διαφορετικών, ως και αντιφατικών μεταξύ τους, ιδιωμάτων και κυρίως συνδυάζοντας τα με πολύ έξυπνο τρόπο οι δημιουργοί κατέληξαν σε ένα πολύ καλοφτιαγμένο αλλά και καλαίσθητο αποτέλεσμα το οποία αψηφά, αν δεν αδιαφορεί, τα μουσικά trends του θεσμού και επιστρέφει στις ρίζες του, στην πρώτη περίοδο του, όταν η ποιότητα των τραγουδιών είχε τον κυριότερο, αν όχι τον πρώτο ρόλο. Παρέμεινε βέβαια το στοιχείο του εντυπωσιακού σόου που χαρακτηρίζει την τελευταία εικοσαετία του θεσμού αν και
στην περίπτωση της Loreen ακόμα και αυτό είχε μια ασυνήθιστη λιτότητα.
Ανάλογη και αξιοσημείωτη περίπτωση ήταν και η γαλλική συμμετοχή με την (Καναδή) La Zarra και το «Évidemment» το οποίο ήταν μια συνειδητή επιστροφή στο πολύ μελωδικό ύφος του γαλλικού τραγουδιού των αρχών της δεκαετίας του ’70. Επίσης καλοφτιαγμένο και όμορφο τραγούδι αλλά κάτι δεν «έδεσε» τόσι στην performance της La Zarra και ειδικά στην σκηνή και ακόμα περισσότερο την βραδιά του τελικού. Θα ρισκάρω λοιπόν την πρόβλεψη ότι το «Tattoo» έθεσε τους νέους κανόνες του (μουσικού) παιχνιδιού τοι οποίοι θα καθορίσουν τον Δ. Τ. Ε για περίπου την επόμενη δεκαετία. Απομένει να δούμε αν θα επιβεβαιωθώ ή όχι…
Μονίμως με διαφορά φάσης….
Αν η «νέα εποχή» της συμμετοχής της Ελλάδας στον Δ. Τ. Ε. ξεκίνησε καλά με την Κατερίνα Ντούσκα και το «Better Love» η συνέχεα δεν ήταν ανάλογη. Μετά λοιπόν από την περυσινή εξαιρετικά ωχρή απομίμηση της Adele με το «Die Together» και την Ελληνιδονορβηγίδα Αμάντα Γεωργιάδη Τένφιορντ εφέτος η συμμετοχή του μόλις δεκαεξάχρονου Βίκτωρα Βερνίκου Γιούργκενσεν με το «What They Say» ήταν εξαρχής «πολυδιαφημισμένη» σχεδόν από όλους/ες που εμπλέκονται με την συμμετοχή της χώρας μας.
Οι πολύ υψηλές προσδοκίες όμως που είχαν καλλιεργηθεί δυστυχώς διαψεύστηκαν καθώς εφέτος ήταν η τρίτη φορά (μετά το ’16 με τους ομολογουμένως ανεκδιήγητους Argo και το ’18 με την Γιάννα Τερζή) που η συμμετοχή μας αποκλείστηκε στον ημιτελικό και προφανώς ήταν απούσα από τον τελικό. Οι αιτίες; Το τραγούδι το οποίο είχε γράψει, στίχους και μουσική, ο ίδιος ο Βίκτωρ Βερνίκος ήταν ελαφρώς «παλαιομοδίτικο» για την περίσταση αφού παρέπεμπε σαφώς στην περίοδο του θεσμού κατά την οποία κυριαρχούσαν οι «μελό» μπαλάντες ενώ η ιδέα να «εκσυγχρονιστεί» με έναν ημι-χορευτικό ρυθμό μόνον επιτυχημένη δεν ήταν.
Σαν ερμηνευτής ο Βίκτωρ Βερνίκος τουλάχιστον δεν έχει σοβαρές ελλείψεις αλλά η παρουσία του υπονομεύθηκε από ένα σόου που σε όλα τα στοιχεία του, από το ενδυματολογικό και τα σκηνικά μέχρι την χορογραφία, κατά τη γνώμη μου ήταν απλά εκτός τόπου και χρόνου για το τραγούδι, τον ερμηνευτή αλλά ακόμα και την περίσταση.
Τέλος κάτι για το πως ψήφισε η ελληνική επιτροπή, θέμα που προκάλεσε πολλές συζητήσεις και πριν από όλα επειδή δεν δόθηκε το «πατροπαράδοτο» δωδεκάρι μας στην Κύπρο (που υπό κανονικές συνθήκες, όταν δηλαδή συμμετέχει και η Ελλάδα στον τελικό, φυσικά ανταποδίδεται). Για εμένα όμως αυτό είναι μάλλον το λιγότερο, πολύ περισσότερη σημασία έχει ο πολύ παράδοξος τρόπος με τον οποίο ψήφισε η επιτροπή.
Τα μέλη της επιτροπής είναι άνθρωποι που με τις διάφορες ιδιότητες τους γνωρίζουν επαρκώς την μουσική και πιο συγκεκριμένα την ποπ των τελευταίων αρκετών δεκαετιών. Το πρόβλημα για εμένα είναι ότι δεν συνεδρίασαν και βαθμολόγησαν ως επιτροπή αλλά καθένας και καθεμία μόνος/η του.
Συνέβη λοιπόν ό,τι συμβαίνει συνήθως σε τέτοια περίπτωση. Κάποιοι/ες προφανώς ψήφισαν ως πρώτα τα φαβορί όπως οι συμμετοχές της Σουδίας και της Φινλανδίας άλλοι/ες όμως πολύ χαμηλότερα, το γούστα είναι πάντα προσωπική υπόθεση. Αντίθετα σχεδόν όλοι/ες ψήφισαν σε συγκεκριμένες, τις μεσαίες, θέσεις κάποιες «χρυσές μετριότητες» οι οποίες αναπόφευκτα, έχοντας μεγαλύτερη συνολική βαθμολογία, βρέθηκαν στις πρώτες θέσεις της συλλογικής βαθμολογίας της επιτροπής.
Ετσι βρεθήκαμε να δίνουμε το δωδεκάρι στη συμμετοχή του Βελγίου, το «Because Of You» με τον Gustaph. Ενα τραγούδι δηλαδή που, αν και κατέκτησε την έβδομη θέση στον τελικό, ήταν ένα από τα τυπικά…«χαζοχαρούμενα» του Δ. Τ. Ε. και κάτι με κάνει να πιστεύω ότι δεν ψηφίστηκε πρώτο ούτε από ένα μέλος της επιτροπής.
Τα επόμενα χρόνια θα φανεί αν η χώρα μας, οι συμμετοχές και ο τρόπος που ψηφίζουν οι επιτροπές της, μπορεί να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα και συνθήκες του Δ. Τ. Ε. Γιατί το κοινό και οι αντιδράσεις του, όπως παντού και πάντα, δεν υπακούει σε καμία αρχή και κανόνα και για αυτό άλλωστε είναι τόσο απρόβλεπτο όσο και ανεξέλεγκτο, με όλες τις έννοιες της λέξης.
Ας ξεκινήσουμε με μια ίσως απλή αλλά πολύ σημαντική διαπίστωση. Ο Διαγωνισμός Τραγουδιού της Eurovision που – με πρότυπο του το ήδη υπάρχον, κραταιό και πολύ δημοφιλές ιταλικό Φεστιβάλ Του Σαν Ρέμο – ξεκίνησε το 1956 και έκτοτε πραγματοποιείται ανελλιπώς (με εξαίρεση το 2020 λόγω πανδημίας) τον Μάιο κάθε έτους ανέκαθεν ήταν κατά κύριο λόγο τηλεοπτικός και όχι μουσικός θεσμός. Στην πάροδο του χρόνου αυτό έγινε ακόμα πιο έντονο και μετά περίπου το 2000 περισσότερο από ποτέ, καθόλου παράξενο καθώς διοργανωτής του εξαρχής ήταν και παραμένει η E. B. U. (European Broadcasting Union) που δεν είναι τίποτα άλλο από την ένωση των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων των ευρωπαϊκών χωρών. Εχοντας αυτό υπόψη ας δούμε τις καθόλου λίγες και μικρές αλλαγές του θεσμού στα σχεδόν εβδομήντα χρόνια της πραγματοποίησης του.
Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και στην δική μας περισσότερο ίσως από άλλες υπάρχει ένα άτυπο club, αν όχι…cult, φανατικών του Διαγωνισμού Τραγουδιού (της) Εurovision που στέκονται σε διάφορα trivia και στα περισσότερο ή λιγότερο διασκεδαστική η και ευτράπελα κάθε διοργάνωσης. Αν φύγουμε όμως από αυτή την πρόσληψη του θεσμού θα διαπιστώσουμε ότι πολλές διαδεδομένες απόψεις για αυτόν είναι ανακριβείς ή και λανθασμένες.
Ποιος/α κερδίζει κάθε φορά;
Η εύλογη απάντηση είναι βέβαια όποιος/α κατακτήσει την πρώτη θέση αλλά στην ουσία και στην πράξη δεν είναι καθόλου έτσι. Οι πραγματικοί/ές νικητές/ιες του Δ. Τ. Ε. είναι αυτοί/ές που διαμέσου του κατάφεραν να καθιερωθούν και να χτίσουν μια καριέρα καταρχάς στην χώρα τους και στη συνέχεια ίσως και σε άλλες.
Οι Abba για παράδειγμα ήταν ήδη αρκετά γνωστοί στη Σουηδία όταν συμμετείχαν το 1974 με το «Waterloo» αλλά ήταν σίγουρα η νίκη τους που έγινε το εφαλτήριο για την εκτόξευση τους σε διεθνές φαινόμενο και την ανάδειξη τους σε ένα από τα διαχρονικά καλύτερα αλλά και σημαντικότερα ονόματα της ποπ.
Σε μικρότερο ίσως βαθμό αλλά σίγουρα πολύ βοήθησε και την Αγγλίδα Sandie Shaw η νίκη της το 1967 με το «Puppet On A String» και το ίδιο ισχύει και για την ημέτερη Βίκυ Λέανδρος (εκπροσωπώντας όμως το Λουξεμβούργο) όταν το 1972 κέρδισε με το «Après Toi»,
Αντίστοιχα όμως η σύντομη καριέρα της Lulu δεν διασώθηκε όταν το 1969 με το «Boom Bang-a-Bang» και εκπροσωπώντας την Βρετανία ήταν μία από τις τρεις και τον έναν που μοιράστηκαν λόγω ισοψηφίας (!) την πρώτη θέση. Για τους επίσης Αγγλους Brotherhood Of Man η πρώτη θέση το 1976 με το «Save Your Kisses For Me» δεν τους έκανε τίποτα άλλο από one hit wonders.
Πιο χαρακτηριστική ίσως από όλες όμως είναι η περίπτωση του Ιρλανδού Johnny Logan που μέχρι και εφέτος ήταν ο μόνος άνθρωπος που κέρδισε δύο φορές τον Δ. Τ. Ε, το 1980 με το «What's Another Year» και το ’87 με το «Hold Me Now». Παρά αυτή την αξιοσημείωτη «πρωτιά» όμως δεν κατόρθωσε καν να ακουστεί στην χώρα του, πόσο μάλλον εκτός αυτής. Ας αναφέρουμε και την πολυσυζητημένη Ισραηλινή τρανς Dana International με το «Diva» το ’98 που αποδείχθηκε ένας πρώτου μεγέθους…διάττων αστήρ!
Από την άλλη η Celine Dion – εκπροσωπώντας την Ελβετία αν και Καναδή – κερδίζοντας το 1988 με το «Ne Partez Pas Sans Moi» περισσότερο δάνεισε από την δική της λάμψη και επιτυχία που είχε ήδη αρχίσει στον θεσμό παρά το αντίθετο. Μέχρι τώρα οι τελευταίοι που η – επεισοδιακή και…προκλητική – νίκη τους το ’21 με το οι «Zitti E Buoni» τους έδωσε μεγάλη ώθηση (και βέβαια έκανε τον τραγουδιστή τους Damiano David πανευρωπαϊκό είδωλο) ήταν οι Ιταλοί Maneskin αλλά πρέπει να περιμένουμε για να δούμε τι θα συμβεί με αυτούς στη συνέχεια.
Ας αναφέρουμε όμως ως παράδειγμα της «φυσιολογικής» συνέπειας του θεσμού την Γαλλίδα Françoise Hardy που μπορεί μεν να μην διακρίθηκε το 1968 με το υπέροχο «Comment Te Dire Adieu» αλλά η συμμετοχή της βοήθησε πολύ την σχετικά σύντομη αλλά εντυπωσιακή καριέρα της. Αξίζει ακόμα να σημειώσουμε ότι η πιο γνωστή και διαχρονικά αγαπημένη ελληνική συμμετοχή είναι το «Μάθημα Σολφέζ» του 1977 με το οποίο η χώρα μας κατέκτησε την καλύτερη μέχρι τότε θέση της, την πέμπτη.
Υπάρχει «συνταγή Eurovision»;
Συνταγή όχι αλλά μια μεθοδολογία η οποία τροποποιείται με βάση τις εκάστοτε συνθήκες που επικρατούν ή και κυριαρχούν στον Δ. Τ. Ε. Τα πρώτα είκοσι πέντε περίπου χρόνια του θεσμού οι συμμετοχές αντιπροσώπευαν και ακολουθούσαν περισσότερο ή λιγότερο την ποπ κάθε εποχής με την μοναδική ίσως εξαίρεση των Abba που είχαν ήδη αρχίσει να διαμορφώνουν την γλώσσα και το λεξιλόγιο αυτής της ποπ πριν ακόμα διακριθούν στον θεσμό. Η διασύνδεση αυτή κατά καιρούς προκάλεσε δυσάρεστες αλλά και ευχάριστες εκπλήξεις.
Παράδειγμα στην πρώτη περίπτωση το «Dschinghis Khan» από το γερμανικό φωνητικό συγκρότημα που είχε το ίδιο όνομα το 1979, μια απίστευτα κιτς απομίμηση του ήδη όχι ακριβώς καλόγουστου στιλ των Boney M και στη δεύτερη το «A-Ba-Ni-Bi», ένα διαμαντάκι με disco ρυθμό και φωνητικά αλά Abba με το οποίο οι Ισραηλινοί Izhar Cohen & The Alphabeta κέρδισαν το ’78.
Συμπτωματικά ή μη η πρώτη νίκη του Johnny Logam το 1980 σηματοδότησε και την αρχή μιας διαφορετικής περιόδου του θεσμού. Ολόκληρη η δεκαετία του ’80 και περίπου το μισό αυτής του ’80 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «η εποχή της μπαλάντας» για τον Δ. Τ. Ε. Μπαλάντες περισσότερο ή λιγότερο «μελοδραματικά» ενορχηστρωμένες κυριαρχούσαν και σχεδόν μονοπωλούσαν την πρώτη θέση. Ακόμα και η νίκη των Secret Harden, του new age/ποπ διδύμου μιας Ιρλανδής σολίστ του βιολιού και ερμηνεύτριας και ενός Νορβηγού πιανίστα και συνθέτη (εκπροσωπώντας την χώρα του δεύτερου) με το «Nocturne» το ’95, μπορεί να ενταχθεί σε αυτή την τάση.
Ορόσημο αποδείχθηκε πως ήταν η κατάργηση της ζωντανής ορχήστρας, η τελευταία φορά που υπήρχε στον Δ. Τ. Ε. ήταν το 1996 όταν – σημαδιακά ίσως - κέρδισε η Ιρλανδία με το «The Voice» της Eimear Quinn. Η μουσική σε playback από την επόμενη χρονιά άλλαξε δραστικά τα δεδομένα του θεσμού δίνοντας έμφαση στον/στην ερμηνευτή/ια αλλά και στο οπτικό στοιχείο και καθιστώντας τον έτσι ακόμα περισσότερο τηλεοπτικό παρά μουσικό γεγονός από όσο ήδη ήταν. Ακόμα και το βρετανικό rock/ποπ συγκρότημα Katrina And The Waves που νίκησε το ’97 με το «Love Shine A Light» εμφανίστηκε με playback μουσική ενώ τον επόμενο χρόνο ήρθε βέβαια από το Ισραήλ ο «τυφώνας» Dana International.
Η νέα, τρίτη κατά σειρά περίοδος του θεσμού ξεκίνησε το 2001 κα σηματοδοτήθηκε από την νίκη της Εσθονίας με το «Everybody» των Tanel Padar, Dave Benton and 2XL. Στην περίοδο αυτή η ερμηνεία παύει πια να θεωρείται το πρώτο και κυριότερο στοιχείο κάθε εμφάνισης και το κέντρο βάρους μετατοπίζεται σε ένα όσο το δυνατόν περισσότερο εντυπωσιακό και θεαματικό σόου τριών – τεσσάρων λεπτών δίνοντας έτσι ακόμα μεγαλύτερη έμφαση στο οπτικό/τηλεοπτικό σκέλος του Δ. Τ. Ε.
Πολύ σημαντικό επίσης χαρακτηριστικό επίσης αυτής της περιόδου ήταν ότι ξαφνικά βγήκαν στο προσκήνιο οι πρώην χώρες του «ανατολικού» μπλοκ, είτε βρίσκονται στην Ευρώπη είτε στην Ασία καθώς κα κάποιες ακόμα ασιατικές χώρες (πλην βέβαια του Ισραήλ που είχε ήδη ισχυρή παρουσία στον θεσμό) οι οποίες είναι μέλη της E. B. U. και άρχισαν σχεδόν να μονοπωλούν την πρώτη θέση. Πολύ συχνά οι χώρες αυτές χρησιμοποιούσαν στις συμμετοχές τους περισσότερα ή λιγότερα στοιχεία της παραδοσιακής μουσική τους σε ένα έντονα ηλεκτρονικό και συνήθως χορευτικό ρυθμικό υπόβαθρο, λίγο – πολύ δηλαδή η φόρμουλα της διεθνούς ποπ την πρώτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα. Μέρος αυτής της μετατροπής ήταν και το ότι όλο και περισσότερες χώρες άρχισαν να χρησιμοποιούν τα αγγλικά στους στίχους των συμμετοχών τους, αμιγώς ή και σε συνδυασμό με τις εθνικές γλώσσες τους.
Greece goes to Eurovision
Η χώρα μας συμμετείχε για πρώτη φορά στον Δ. Τ. Ε. το 1974 και, αν και τον σχετικό διαγωνισμό του τότε ΕΙΡΤ είχε κερδίσει το ροκ συγκρότημα Νοστράδαμος, τελικά την εκπροσώπησε η Μαρινέλλα με το «έξω καρδιά» «Κρασί, Θάλασσα Και Τ' Αγόρι Μου» (μουσική Γιώργος Κατσαρός και στίχοι Πυθαγόρας). Πριν από αυτό βέβαια, παράδοξα ή μη, ο Τζίμης Μακούλης είχε εκπροσωπήσει την Αυστρία το 1961, η Νάνα Μούσχουρη το Λουξεμβούργο το ’63, η Γιοβάννα την Ελβετία το ’65 και τέλος η Βίκυ Λέανδρος δύο φορές, το ’67 κα τοι ’72, ξανά το Λουξεμβούργο.
Ημασταν πρωτοπόροι/ες στην χρήση στοιχείων της παραδοσιακής μουσικής μας ήδη από την δεύτερη συμμετοχή μας, το «Παναγιά Μου Παναγιά Μου» με την Μαρίζα Κωχ που είχε γράψει η ίδια σε στίχους του Μιχάλη Φωτάκη, το 1975.
Το ’77 ήταν βέβαια η χρονιά της πρώτης επιτυχίας μας στον Δ. Τ. Ε. με το «Μάθημα Σολφέζ». Μια όμορφη μελωδία του Γιώργου Χατζηνάσιου σε στίχους Σέβης Τηλιακού που όμως τα κυριότερα ατού της ήταν το ευφυέστατο ρεφρέν το οποίο αποτελούσαν τα κοινά σε όλες τις γλώσσες ονόματα των νοτών του (υπερβαίνοντας έτι και το εμπόδιο της κατανοητής μόνο σε Ελλάδα και Κύπρο γλώσσας μας) και το ότι οι ερμηνείες των Πασχάλη, Μαριάννας Τόλη, Ρόμπερτ Ουίλιαμς και Μπέσσυς Αργυράκη αξιοποιούσαν την δοκιμασμένη – και εξαιρετικά πετυχημένη – φόρμουλα δύο γυναικείες/δύο αντρικές φωνές των Abba.
Ακολούθησαν δύο πολύ διαφορετικές μεταξύ τους αλλά εξίσου ευπρεπέστατες συμμετοχές, το «Τσάρλι Τσάπλιν» (Σάκης Τσιλίκης/Γιάννης Ξανθούλης) με την Τάνια Τσανακλίδου το ’79 και «Σωκράτη» (Δώρος Γεωργιάδης/Σώτια Τσώτου) με την Ελπίδα το ’79.
Κάποιοι μάλλον διαισθάνθηκαν την αλλαγή που ήδη συνέβαινε και έτσι το ’80 είχαμε την πρώτη σχεδόν αμιγώς ποπ συμμετοχή μας, το «Ωτοστόπ» (Τσικ Νακασιάν/Ρόνι Σοφού) με την (Κύπρια) Αννα Βίσση με τη συνοδεία των Οι Επίκουροι.
Οι επόμενες συμμετοχές μπορεί να είχαν καλούς/ές ερμηνευτές/ιες αλλά πέρασαν μάλλον απαρατήρητες μέχρι το δίδυμο των Bang (Βασίλης Δερτιλής και Θάνος Καλλίρης που είχαν γράψει αντίστοιχα την μουσική και τους στίχους) και το «Stop!», μια έξυπνη «απομίμηση» της αγγλοσαξονικής ποπ της εποχής, το ‘87. Οι επόμενες αξιοσημείωτες συμμετοχές μας ήταν το «Η Ανοιξη» (μουσική και στίχοι Ανδρέας Μικρούτσικος) με την Σοφία Βόσσου το ’91, ένα πιασάρικο ποπ/ροκ τραγούδι και το «Ελλάδα, Χώρα του Φωτός» (μουσική και στίχοι Δημοσθένης Στριγκλής) με την Καίτη Γαρμπή δύο χρόνια αργότερα.
Με το «Το Τρεχαντήρι (Ντίρι-Ντίρι)», ένα νησιώτικο «νταχτιρντί» σε μουσική και στίχους Κώστα Μπίγαλη που ερμήνευσε ο ίδιος μαζί με τους The Sea Lovers (!) το ’94 άρχισε μια σειρά εντελώς αδιάφορων συμμετοχών μας. Διακόπηκε όμως απότομα και θεαματικά με το «(I Would) Die For You» (Νίκος Τερζής/Αντώνης Παππάς) το 2001. Ένα συντονισμένο με το τότε στιλ του Δ. Τ. Ε. ποπ αλλά με «διακριτικά» ελληνικά στοιχεία και με αγγλικό στίχο τραγούδι που ερμήνευσαν επαρκέστατα οι Antique, το φωνητικό δίδυμο της Ελενας Παπαρίζου και του Νίκου Παναγιωτίδη, παιδιά ελληνικών οικογενειών που μετανάστευσαν στην Σουηδία, με το οποίο η Ελλάδα κατέκτησε για πρώτη φορά την τρίτη θέση.
Την επόμενη χρονιά όμως πήγαμε με το «S.A.G.A.P.O.» του Μιχάλη Ρακιντζή σε στίχους και μουσική φυσικά του ιδίου, ένα από τα χειρότερα, πιο κιτς και χαμηλότερου επιπέδου τραγούδια που συμμετείχαν ποτέ στον Δ. Τ. Ε. και δικαίως καταποντίστηκε στην βαθμολογία.
Δεν είναι παράξενο λοιπόν ότι μετά από μια ακόμα αδιάφορη συμμετοχή της Μαντούς αλλά και την τρίτη θέση για δεύτερη φορά το ’04 με το ρυθμικότατο «Shake It» (μουσική Νίκος Τερζής και στίχοι Νεκτάριος Τυράκης) που ερμήνευσε ο Σάκης Ρουβάςm το ’05 κλήθηκε η Ελενα Παπαρίζου των Antique αλλά μόνη της πια, η πρώτη που είχε τόσο υψηλή επίδοση για την χώρα μας
Ηταν μια πολύ καλή ιδέα γιατί ο τίτλος του «My Number One» (μουσική Μάνος Ψαλτάκης κσι στίχοι Χρήστος Δάντης/Ναταλία Γερμανού) λειτούργησε ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία καθώς το τραγούδι που ισορροπούσε μεταξύ Δύσης και Ανατολής, με τον αγγλικό στίχο του και την υποδειγματική ομολογουμένως για το ιδίωμα ερμηνεία της Ελενας Παπαρίζου, έδωσε στην Ελλάδα την πρώτη και μοναδική μέχρι τώρα νίκη της στον Δ. Τ. Ε. και παραμένει μέχρι τώρα ένα από τα πιο αγαπημένα πανευρωπαϊκά τραγούδια του θεσμού.
Ετσι το ’06 ο Δ. Τ. Ε. πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα και στο Ο.Α.ΚΑ. αλλά το «Everything» της Αννας Βίσση (μουσική Νίκος Καρβέλας σε στίχους της ίδιας) με το επιτηδευμένα «rock» ύφος του που όμως παρέπεμπε στην προηγούμενη περίοδο του θεσμού και μια σκηνική παρουσία η οποία θύμιζε θηλυκό…Bruce Springsteen ήταν από τις πιο κιτς συμμετοχές της χώρας μας κα δικαιολογημένα καταψηφίστηκε αγρίως. Μιλώντας για κιτς δεν είναι ίσως συμπτωματικό ότι εκείνη την χρονιά τα «τερατάκια» από την Φινλανδία Lordi ήρθαν από το πουθενά και με το πολύ περισσότερο παρωδία παρά αυθεντικό black metal «Hard Rock Hallelujah» κατέκτησαν την πρώτη θέση.
Το ’08 η – γνωστή και μη εξαιρετέα τότε - Καλομοίρα με την εύπεπτη ποπ του «Secret Combination» (μουσική Κωνσταντίνος Παντζής και στίχοι Ποσειδώνας Γιαννόπουλος). έδωσε την τελευταία μέχρι στιγμής διάκριση στη χώρα μας με μιαν ακόμα τρίτη θέση. Ο Σάκης Ρουβάς την επόμενη χρονιά με την δεύτερη συμμετοχή του έφτασε μόνο στην δεύτερη θέση ξεκινώντας – με την εξαίρεση ίσως του «Alcohol Is Free» των Koza Mostra μ και του αείμνηστου Αγάθωνα Ιακωβίδη το ’13 - - μια σειρά «άχροων, άοσμων και άγευστων» τραγουδιών με αδιάφορους/ες ερμηνευτές/ιες.
Το ’18 η διοργανώτρια ΕΡΤ άλλαξε τους κανόνες του εσωτερικού διαγωνισμού και γενικότερα της προϋποθέσεις της συμμετοχής μας με αποτέλεσμα το «Better Love» με την Κατερίνα Ντούσκα (μουσική της ίδιας, του Leon of Athens και του Ντέιβιντ Σνέντον και στίχοι επίσης της ίδιας και του Σνέντον) ήταν περισσότερο και από ευπρόσωπο, ανεξάρτητα από το ότι δεν κατάφερε να συγκεντρώσει πολλές ψήφους.
Ο Δ. Τ. Ε. στην εποχή της κρίσης
Αν και το μουσικό ύφος δεν άλλαξε ιδιαίτερα αρχικά η διεθνής οικονομική κρίση του ’10, ήδη από την επόμενη χρονιά με την νίκη του Αζερμπαϊτζάν με το «Running Scared» του ανδρικού - γυναικείου διδύμου Ell and Nikki, αργά μα σταθερά άρχισε να επηρεάζει τόσο το περιεχόμενο των τραγουδιών όσο και, ακόμα περισσότερο, την περιιρρέουσα ατμόσφαιρα του Δ. Τ. Ε. Οσο παράδοξο και αν φαίνεται άρχισε να αναδεικνύεται μια κοινωνική, ακόμα και έμμεσα πολιτική, διάσταση του θεσμού με τις μειονότητες, τα δικαιώματα, τις διακρίσεις και την ίδια την ελευθερία να αποκτούν όλο και σημαντικότερο ρόλο.
Με την πρώτη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το ’16 προστέθηκε και αυτό το θέμα στην «υπόρρητη ατζέντα» του Δ. Τ. Ε. και φυσικά πολύ περισσότερο με την έναρξη του – άτυπου ακόμα – πολέμου της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας πέρυσι. Τόσο πολύ ώστε όχι μόνο κανείς και καμία να μην αναρωτηθεί γιατί λίγους μήνες μετά η Ουκρανία κέρδισε με ένα πολύ μέτριο τραγούδι αλλά και να θωρηθεί απολύτως αυτονόητο, θα συνέβαινε δηλαδή ακόμα και αν το ουκρανικό τραγούδι ήταν ένα σύνολο από άναρθρες κραυγές. Λίγες φορές μια βράβευση ήταν τόσο πολύ συμβολική…
Μια Βερβέρα στον Δ. Τ. Ε.
Δεν είναι συμπτωματικό ότι το ’18 η ΕΡΤ άλλαξε το πλαίσιο της ελληνικής συμμετοχής στον Δ. Τ. Ε. Το έκανε για να ανταποκριθεί στην σταδιακή αλλαγή όχι τόσο ίσως της φόρμας όσο της μουσικής δομής και του περιεχομένου των τραγουδιών από μια στιγμή και μετά. Ένα από τα πρώτα δείγματα αυτής της αλλαγής ήταν το «Euphoria» με το οποίο η Loreen κατέκτησε την πρώτη θέση για την Σουηδία το ’12. Ως γνωστόν το επανέλαβε εφέτος με το «Tattoo», γεγονός το οποίο την έκανε τον δεύτερο μόλις άνθρωπο μετά τον Johnny Logan που κέρδισε δύο φορές στον Δ. Τ. Ε.
Η Loreen και το «Tattoo» ήταν το μεγαλύτερο φαβορί πριν ακόμα από τον πρώτο ημιτελικό στον οποίο προκρίθηκε πανηγυρικά. Μετά και από τον δεύτερο ημιτελικό και στο διάστημα μέχρι και τον τελικό αυτό αποδείχθηκε και από τις στοιχηματικές εταιρείες οι οποίες έδιναν πολύ μικρή απόδοση αν έπαιζες εκείνη, ακριβώς εξαιτίας αυτού. Το βράδυ του τελικού φάνηκε εξαρχής από τις ψήφους των επιτροπών των χωρών όταν άρχισε να μαζεύει δωδεκάρια.
Αντίθετα όμως το ευρωπαϊκό κοινό ψήφισε μαζικά το δεύτερο κατά σειρά φαβορί, την συμμετοχή της Φινλανδίας, τον Käärijä με το «Cha Cha Cha», έτσι ώστε να υπάρξει προς το τέλος μια σχετική αγωνία με την Loreen να κερδίζει με διαφορά μόλις 57 πόντων. Πώς εξηγείται αυτή η τόσο μεγάλη απόκλιση στις ψήφους των επιτροπών και του κοινού των χωρών μελών της E.B.U.; Θα έλεγα με τον ίδιο περίπου τρόπο που τα αποτελέσματα των εκλογών της 21ης Μαϊου στη χώρα μας διέφεραν τόσο και διέψευσαν τις δημοσκοπήσεις.
Για να το θέσω πιο απλά, ο κόσμος δεν ψηφίζει πάντα όπως θα ήταν αναμενόμενο. Το «Cha Cha Cha» που μουσικά παραμένει πιστό στα πρότυπα του Δ. Τ. Ε. στην δεκαετία του ‘10 και ο ίδιος ο Käärijä εκπροσωπούν αυτό που είναι για πολλούς/ές ξένους/ες τουρίστες/ιες το περιβόητο «ελληνικό καλοκαίρι», αφελής – αν όχι ανόητη – διασκέδαση με κινητήρια δύναμη μόνον απεριόριστες ποσότητες αλκοόλ όπως λένε και οι στίχοι του τραγουδιού, κάτι που πολλοί νέοι άνθρωποι της Ευρώπης βλέπουν σαν μόνη διέξοδο και αναγκαία «διαφυγή» σε μια τόσο δυσμενή διεθνή πολιτικοκοινωικοοικονομικοπολιτική συγκυρία όσο η τωρινή.
Από την άλλη η Loreen δέχθηκε εκ των υστέρων κριτική γιατί, λέει, ήταν υπερβολικά «ψυχρή» κατά την διάρκεια της αναμονής των αποτελεσμάτων της διπλής ψηφοφορίας. Ας σκεφτούμε όμως μερικά πράγματα για την ερμηνεύτρια. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Σουηδία από γονείς που δεν ήταν απλά μετανάστες από το Μαρόκο αλλά και ανήκαν στη φυλή των Βερβέρων. Οι Βέρβεροι είναι μια νομαδική φυλή που ζει σε όλο το εύρος της βόρειας Αφρικής και πιο συγκεκριμένα στην Σαχάρα, κυριολεκτικά είναι «οι άνθρωποι της ερήμου». Επιστημονική έρευνα παλαιότερα είχε δείξει ότι είναι η ανθρώπινη ομάδα που επιβιώνει κάτω από τις πιο αντίξοες κλιματικές, διατροφικές, σωματικές, ακόμα και ψυχολογικές συνθήκες.
Η Loreen λοιπόν πήγε μεν στον Δ. Τ. Ε. εκπροσωπώντας στην Σουηδία αλλά έχοντας – και θα μπορούσαμε να πούμε ακόμα και υπερήφανη για αυτό – το καθαρά βερβερικό DNA της. Αυτό έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία για την ψυχοσύνθεση, την συμπεριφορά αλλά ακόμα και την performance της. Κάτι από την Αφρική και από την Σαχάρα ανέβηκε – για δεύτερη φορά και για αυτό με πολύ περισσότερη αυτοπεποίθηση από το ’12 – στη σκηνή του Λίβερπουλ, κάτι άγνωστο σε πολύ μεγάλο βαθμό στην πραγματικότητα του θεσμού, ίσως και λίγο «άγριο» αλλά για αυτό και πολύ σαγηνευτικό και αυτό είχε να κάνει τόσο με την ερμηνεία όσο και με την σκηνική παρουσία της.
Σε ένα άλλο επίπεδο, αυτό που είχε γίνει ήδη φανερό με το «Euphoria» έντεκα χρόνια μετά ήταν πια ξεκάθαρο στο «Tattoo», ακόμα περισσότερο από την προηγούμενη φορά δηλαδή ένα τραγούδι που συνιστούσε πρόταση. Εστω και παίρνοντας/κλέβοντας στοιχεία από αρκετά τραγούδια διαφορετικών, ως και αντιφατικών μεταξύ τους, ιδιωμάτων και κυρίως συνδυάζοντας τα με πολύ έξυπνο τρόπο οι δημιουργοί κατέληξαν σε ένα πολύ καλοφτιαγμένο αλλά και καλαίσθητο αποτέλεσμα το οποία αψηφά, αν δεν αδιαφορεί, τα μουσικά trends του θεσμού και επιστρέφει στις ρίζες του, στην πρώτη περίοδο του, όταν η ποιότητα των τραγουδιών είχε τον κυριότερο, αν όχι τον πρώτο ρόλο. Παρέμεινε βέβαια το στοιχείο του εντυπωσιακού σόου που χαρακτηρίζει την τελευταία εικοσαετία του θεσμού αν και
στην περίπτωση της Loreen ακόμα και αυτό είχε μια ασυνήθιστη λιτότητα.
Ανάλογη και αξιοσημείωτη περίπτωση ήταν και η γαλλική συμμετοχή με την (Καναδή) La Zarra και το «Évidemment» το οποίο ήταν μια συνειδητή επιστροφή στο πολύ μελωδικό ύφος του γαλλικού τραγουδιού των αρχών της δεκαετίας του ’70. Επίσης καλοφτιαγμένο και όμορφο τραγούδι αλλά κάτι δεν «έδεσε» τόσι στην performance της La Zarra και ειδικά στην σκηνή και ακόμα περισσότερο την βραδιά του τελικού. Θα ρισκάρω λοιπόν την πρόβλεψη ότι το «Tattoo» έθεσε τους νέους κανόνες του (μουσικού) παιχνιδιού τοι οποίοι θα καθορίσουν τον Δ. Τ. Ε για περίπου την επόμενη δεκαετία. Απομένει να δούμε αν θα επιβεβαιωθώ ή όχι…
Μονίμως με διαφορά φάσης….
Αν η «νέα εποχή» της συμμετοχής της Ελλάδας στον Δ. Τ. Ε. ξεκίνησε καλά με την Κατερίνα Ντούσκα και το «Better Love» η συνέχεα δεν ήταν ανάλογη. Μετά λοιπόν από την περυσινή εξαιρετικά ωχρή απομίμηση της Adele με το «Die Together» και την Ελληνιδονορβηγίδα Αμάντα Γεωργιάδη Τένφιορντ εφέτος η συμμετοχή του μόλις δεκαεξάχρονου Βίκτωρα Βερνίκου Γιούργκενσεν με το «What They Say» ήταν εξαρχής «πολυδιαφημισμένη» σχεδόν από όλους/ες που εμπλέκονται με την συμμετοχή της χώρας μας.
Οι πολύ υψηλές προσδοκίες όμως που είχαν καλλιεργηθεί δυστυχώς διαψεύστηκαν καθώς εφέτος ήταν η τρίτη φορά (μετά το ’16 με τους ομολογουμένως ανεκδιήγητους Argo και το ’18 με την Γιάννα Τερζή) που η συμμετοχή μας αποκλείστηκε στον ημιτελικό και προφανώς ήταν απούσα από τον τελικό. Οι αιτίες; Το τραγούδι το οποίο είχε γράψει, στίχους και μουσική, ο ίδιος ο Βίκτωρ Βερνίκος ήταν ελαφρώς «παλαιομοδίτικο» για την περίσταση αφού παρέπεμπε σαφώς στην περίοδο του θεσμού κατά την οποία κυριαρχούσαν οι «μελό» μπαλάντες ενώ η ιδέα να «εκσυγχρονιστεί» με έναν ημι-χορευτικό ρυθμό μόνον επιτυχημένη δεν ήταν.
Σαν ερμηνευτής ο Βίκτωρ Βερνίκος τουλάχιστον δεν έχει σοβαρές ελλείψεις αλλά η παρουσία του υπονομεύθηκε από ένα σόου που σε όλα τα στοιχεία του, από το ενδυματολογικό και τα σκηνικά μέχρι την χορογραφία, κατά τη γνώμη μου ήταν απλά εκτός τόπου και χρόνου για το τραγούδι, τον ερμηνευτή αλλά ακόμα και την περίσταση.
Τέλος κάτι για το πως ψήφισε η ελληνική επιτροπή, θέμα που προκάλεσε πολλές συζητήσεις και πριν από όλα επειδή δεν δόθηκε το «πατροπαράδοτο» δωδεκάρι μας στην Κύπρο (που υπό κανονικές συνθήκες, όταν δηλαδή συμμετέχει και η Ελλάδα στον τελικό, φυσικά ανταποδίδεται). Για εμένα όμως αυτό είναι μάλλον το λιγότερο, πολύ περισσότερη σημασία έχει ο πολύ παράδοξος τρόπος με τον οποίο ψήφισε η επιτροπή.
Τα μέλη της επιτροπής είναι άνθρωποι που με τις διάφορες ιδιότητες τους γνωρίζουν επαρκώς την μουσική και πιο συγκεκριμένα την ποπ των τελευταίων αρκετών δεκαετιών. Το πρόβλημα για εμένα είναι ότι δεν συνεδρίασαν και βαθμολόγησαν ως επιτροπή αλλά καθένας και καθεμία μόνος/η του.
Συνέβη λοιπόν ό,τι συμβαίνει συνήθως σε τέτοια περίπτωση. Κάποιοι/ες προφανώς ψήφισαν ως πρώτα τα φαβορί όπως οι συμμετοχές της Σουδίας και της Φινλανδίας άλλοι/ες όμως πολύ χαμηλότερα, το γούστα είναι πάντα προσωπική υπόθεση. Αντίθετα σχεδόν όλοι/ες ψήφισαν σε συγκεκριμένες, τις μεσαίες, θέσεις κάποιες «χρυσές μετριότητες» οι οποίες αναπόφευκτα, έχοντας μεγαλύτερη συνολική βαθμολογία, βρέθηκαν στις πρώτες θέσεις της συλλογικής βαθμολογίας της επιτροπής.
Ετσι βρεθήκαμε να δίνουμε το δωδεκάρι στη συμμετοχή του Βελγίου, το «Because Of You» με τον Gustaph. Ενα τραγούδι δηλαδή που, αν και κατέκτησε την έβδομη θέση στον τελικό, ήταν ένα από τα τυπικά…«χαζοχαρούμενα» του Δ. Τ. Ε. και κάτι με κάνει να πιστεύω ότι δεν ψηφίστηκε πρώτο ούτε από ένα μέλος της επιτροπής.
Τα επόμενα χρόνια θα φανεί αν η χώρα μας, οι συμμετοχές και ο τρόπος που ψηφίζουν οι επιτροπές της, μπορεί να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα και συνθήκες του Δ. Τ. Ε. Γιατί το κοινό και οι αντιδράσεις του, όπως παντού και πάντα, δεν υπακούει σε καμία αρχή και κανόνα και για αυτό άλλωστε είναι τόσο απρόβλεπτο όσο και ανεξέλεγκτο, με όλες τις έννοιες της λέξης.
