Του Θάνου Μαντζάνα
Ένα περίπου μήνα μετά την πρώτη φορά η πρωτοποριακή συνθέτρια και πιανίστρια επανήλθε στον ίδιο χώρο για μια performance που κατέλυσε τα όρια σύνθεσης και εκτέλεσης.
Το συνθετικό έργο της Σοφίας Καμαγιάννη (που ένα σημαντικό ποσοστό του αποδίδεται από την ίδια με την ιδιότητα της ως βιρτουόζου αλλά κάθε άλλο παρά συμβατικής πιανίστριας) χαρακτηρίζεται από την τόλμη, την πρωτοτυπία και την συνεχή ανατροπή των δεδομένων αλλά και των αναμενομένων από το ακροατήριο. Εύκολα το αντιλαμβάνεσαι αυτό ακόμα και όταν χρησιμοποιεί περισσότερο ή λιγότερο «παραδοσιακές» φόρμες. Με τις δύο πρόσφατες συναυλίες της όμως στην Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη του Μεγάρου Μουσικής προχώρησε όχι ένα αλλά αρκετά βήματα πιο μπροστά.
Πρόκειται για δύο συναυλίες με τον αινιγματικό τίτλο «Μπλε και ασημί», η πρώτη πραγματοποιήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου και τυπικά επαναλήφθηκε στον ίδιο χώρο στις 10 Μαρτίου.
Λέω τυπικά γιατί εκ φύσεως αυτή η performance ήταν αδύνατο να επαναληφθεί με τον ίδιο τρόπο αλλά και για έναν ακόμα λόγο, έναν «άγνωστο χ» που ανέκυψε ξαφνικά και απροσδόκητα και δεν μπορούσε παρά να καταστήσει την δεύτερα φορά της συγκεκριμένης μουσικής πράξης πολύ διαφορετική από την πρώτη.
Η παράμετρος αυτή δεν ήταν άλλη από το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη που είχε μεσολαβήσει και φόρτισε πολλαπλά το μουσικό αποτέλεσμα, όχι μόνο συναισθηματικά αλλά ακόμα και από δομικής/εκτελεστικής πλευράς.
Αμφότερες οι συναυλίες είχαν δύο μέρη που καθένα τους αποτελούσε μια πολύ διαφορετική από οποιαδήποτε άλλη, ακόμα και τις πλέον πρωτοποριακές, προσέγγιση του μουσικού οργάνου το οποίο ονομάζεται πιάνο. Η πρώτη από αυτές ήταν η Σοφία Καμαγιάννη να φορέσει μια μάσκα ματιών που δεν της επέτρεπε να δει προκαλώντας έτσι στον εαυτό της μια «τεχνητή τύφλωση» και παίζοντας υπό αυτή την συνθήκη.
Ο αυτοσχεδιασμός ούτως ή άλλως παίζει σημαντικό ρόλο συνολικά στο έργο της δημιουργού και ακόμα περισσότερο φυσικά σε αυτή την περίσταση που εκ των πραγμάτων ήταν αδύνατο να υπάρχει καταγεγραμμένη σύνθεση. Χωρίς να επιχειρήσω να βρεθώ μέσα στο μυαλό της πιστεύω ότι ήταν ένας αυτοσχεδιασμός ελάχιστα μουσικός, με την έννοια της διαδοχής μιας σειράς από νότε και συγχορδίες και αντίθετα…ηχοχρωματικός στο έπακρο.
Μην έχοντας την δυνατότητα να βλέπει όχι μόνο μια παρτιτούρα αλλά ακόμα και τα πλήκτρα του πιάνου η Σοφία Καμγιάννη το προσέγγισε με βάση το ηχόχρωμα του και το τονικό ύψος κάθε πλήκτρου, έτσι όπως έχουν καταγραφεί στο μυαλό και ακόμα περισσότερο στην ψυχή της από τότε που άρχισε να το παίζει και να το σπουδάζει μέχρι σήμερα που το κατέχει σε τέτοιο βαθμό ώστε να μπορεί πλέον και να το διδάξει σε άλλους/ες. Πριν και πάνω από όλα όμως είναι το κύριο εκφραστικό μέσο της.
Αυτή τη φορά επαναπροσδιόρισε την σχέση της με αυτό το μέσο κάνοντας την πολύ λιγότερο εγκεφαλική και αντίστοιχα πολύ περισσότερο βιωματική, διαμέσου της αίσθησης της ακοής και εντέλει σχεδόν «σωματική». Για αυτό ακριβώς και ήταν αδύνατο να μην επηρεαστεί από τη. επίδραση που είχε επάνω της, όπως και σε όλους και όλες μας, το δυστύχημα των Τεμπών που «χρωμάτισε» καθοριστικά αυτή τη σύνθεση της η οποία διαμορφωνόταν σε πραγματικό χρόνο. Ετσι το παίξιμο της χαρακτηριζόταν από μια ελεγειακή διάθεση που όμως διακοπτόταν συχνά από πολύ έντονα clusters, η οδύνη και ταυτόχρονα η οργή τις οποίες προκαλεί το γεγονός του ότι τόσες ζωές χάθηκαν εντελώς άδικα σε ένα δυστύχημα που όχι απλά θα έπρεπε αλλά και ήταν απολύτως δυνατό να αποφευχθεί.
Αφού μεσολάβησε ένα όχι διάλειμμα αλλά διακοπή για να γίνουν κάποιες τεχνικές ρυθμίσεις άρχισε το δεύτερο μέρος. Οι ρυθμίσεις αυτές ήταν απαραίτητες ακριβώς γιατί το μέρος αυτό ήταν η πρώτη παρουσίαση του συστήματος Piano +που επινόησε ο Βρετανός Tim Ward και το εξέλιξε και το τελειοποίησε σε στενή συνεργασία με την Σοφία Καμαγιάννη.
Συνοπτικά το Piano + αποτελείται από έναν αριθμό μικροφώνων τα οποία παίρνουν τον ήχο τον πιάνου και τον μεταφέρουν σε έναν υπολογιστή όπου επεξεργάζεται ταχύτατα από ένα ειδικό πρόγραμμα. Το αποτέλεσμα είναι ο επεξεργασμένος ήχος από τον υπολογιστή να ακούγεται ταυτόχρονα με τον φυσικό ήχο του πιάνου δημιουργώντας ένα σύνολο που δεν είναι μόνο πολύ διαφορετικό από τα στοιχεία τα οποία το αποτελούν αλλά και απρόβλεπτο, τόσο για τον/την εκτελεστή/ια όσο και για το κοινό.
Δεν είναι καθόλου συμπτωματικό ότι ο Tim Ward αποφάσισε να συνεργαστεί με την Σοφία Καμαγιάννη για το Piano +. Χρειαζόταν έναν/μία μουσικό που όχι μόνο να είναι απόλυτα εξοικειωμένος/η με τον αυτοσχεδιασμό αλλά και να είναι δομικό στοιχείο όχι μόνο της εκφραστικού ύφους του/της αλλά ακόμα και της γραφής του/της και η Σοφία Καμαγιάννη είναι ακριβώς αυτό.
Το γεγονός αυτό της επέτρεψε να κατανοήσει πλήρως τον τρόπο που λειτουργεί το Piano + και να ενταχθεί σε αυτό. Μπόρεσε δηλαδή να «συντονιστεί» με τις νέες αρμονικές που δημιουργεί ο υπολογιστής και προοδευτικά να τις χρησιμοποιήσει ως βάση για να χτίσει τη συνέχεια της εκτέλεσης της που σε αυτή την περίπτωση είναι βέβαια ταυτόχρονα και σύνθεση.
Εκτιμώ πως το ότι η Σοφία Καμαγιάννη εκτός από μουσική έχει σπουδάσει και μαθηματικά την βοήθησε να εμβαθύνει ακόμα περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το Piano + που με τον ένα τρόπο ή τον άλλο τελικά δεν είναι παρά η θεωρία των πιθανοτήτων. Ετσι, παρά το φαινομενικά τυχαίο της παραγωγής του ήχου από τον υπολογιστή, από ένα σημείο και μετά μπόρεσε να τον ελέγξει με συνέπεια φυσικά να είναι σε θέση να τον αξιοποιήσει όπως και τα υπόλοιπα εκφραστικά στοιχεία της performance της.
Υπό μιαν έννοια το Piano + βρίσκεται στον αντίποδα του πρώτου μέρους της παράστασης, όσο βιωματικό και αυθόρμητο ήταν εκείνο τόσο εγκεφαλικό και απολύτως συγκροτημένο είναι το σύστημα που επινόησε ο Tim Ward. Η Σοφία Καμαγιάννη όμως όχι μόνο το έχει μελετήσει αλλά και ολοφάνερα είχε εξασκηθεί αρκετά σε αυτό ώστε να μπορεί πλέον να το χρησιμοποιεί σχεδόν ενστικτωδώς, ισορροπώντας ιδανικά ανάμεσα στο συναίσθημα και την λογική.
Αυτό που προέκυψε ήταν συνειδητά και σκληροπυρηνικά σύγχρονη μουσική, με την πιο πλήρη έννοια του όρου. Αναπόφευκτα και σε αυτή την περίπτωση ο αντίχτυπος του δυστυχήματος δεν μπορούσε παρά να επηρεάσει το ακρόαμα, λιγότερα ίσως και πιο «υποδόρεια» από το πρώτο μέρος αλλά και πάλι καθοριστικά.
Αμφότερα τα μέρη του «Μπλε και ασημί» διέρρηξαν μέχρι κατάλυσης τα όρια μεταξύ της σύνθεσης και της εκτέλεσης. Αυτό δεν έχει μόνο θεωρητική σημασία αλλά αντίθετα ανοίγει νέους δρόμους τόσο στην μουσική γραφή όσο και στην ενορχήστρωση, την εκτέλεση, ακόμα και την εκφραστικότητα της. Προσωπικά δεν έχω καμία αμφιβολία ότι η διαρκώς και τόσο πολύ ανήσυχη δημιουργός Σοφία Καμαγιάννη ακολουθώντας τους θα οδηγηθεί μελλοντικά σε ακόμα πιο ενδιαφέροντα και ανανεωτικά μουσικά αποτελέσματα.
Ένα περίπου μήνα μετά την πρώτη φορά η πρωτοποριακή συνθέτρια και πιανίστρια επανήλθε στον ίδιο χώρο για μια performance που κατέλυσε τα όρια σύνθεσης και εκτέλεσης.
Το συνθετικό έργο της Σοφίας Καμαγιάννη (που ένα σημαντικό ποσοστό του αποδίδεται από την ίδια με την ιδιότητα της ως βιρτουόζου αλλά κάθε άλλο παρά συμβατικής πιανίστριας) χαρακτηρίζεται από την τόλμη, την πρωτοτυπία και την συνεχή ανατροπή των δεδομένων αλλά και των αναμενομένων από το ακροατήριο. Εύκολα το αντιλαμβάνεσαι αυτό ακόμα και όταν χρησιμοποιεί περισσότερο ή λιγότερο «παραδοσιακές» φόρμες. Με τις δύο πρόσφατες συναυλίες της όμως στην Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη του Μεγάρου Μουσικής προχώρησε όχι ένα αλλά αρκετά βήματα πιο μπροστά.
Πρόκειται για δύο συναυλίες με τον αινιγματικό τίτλο «Μπλε και ασημί», η πρώτη πραγματοποιήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου και τυπικά επαναλήφθηκε στον ίδιο χώρο στις 10 Μαρτίου.
Λέω τυπικά γιατί εκ φύσεως αυτή η performance ήταν αδύνατο να επαναληφθεί με τον ίδιο τρόπο αλλά και για έναν ακόμα λόγο, έναν «άγνωστο χ» που ανέκυψε ξαφνικά και απροσδόκητα και δεν μπορούσε παρά να καταστήσει την δεύτερα φορά της συγκεκριμένης μουσικής πράξης πολύ διαφορετική από την πρώτη.
Η παράμετρος αυτή δεν ήταν άλλη από το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη που είχε μεσολαβήσει και φόρτισε πολλαπλά το μουσικό αποτέλεσμα, όχι μόνο συναισθηματικά αλλά ακόμα και από δομικής/εκτελεστικής πλευράς.
Αμφότερες οι συναυλίες είχαν δύο μέρη που καθένα τους αποτελούσε μια πολύ διαφορετική από οποιαδήποτε άλλη, ακόμα και τις πλέον πρωτοποριακές, προσέγγιση του μουσικού οργάνου το οποίο ονομάζεται πιάνο. Η πρώτη από αυτές ήταν η Σοφία Καμαγιάννη να φορέσει μια μάσκα ματιών που δεν της επέτρεπε να δει προκαλώντας έτσι στον εαυτό της μια «τεχνητή τύφλωση» και παίζοντας υπό αυτή την συνθήκη.
Ο αυτοσχεδιασμός ούτως ή άλλως παίζει σημαντικό ρόλο συνολικά στο έργο της δημιουργού και ακόμα περισσότερο φυσικά σε αυτή την περίσταση που εκ των πραγμάτων ήταν αδύνατο να υπάρχει καταγεγραμμένη σύνθεση. Χωρίς να επιχειρήσω να βρεθώ μέσα στο μυαλό της πιστεύω ότι ήταν ένας αυτοσχεδιασμός ελάχιστα μουσικός, με την έννοια της διαδοχής μιας σειράς από νότε και συγχορδίες και αντίθετα…ηχοχρωματικός στο έπακρο.
Μην έχοντας την δυνατότητα να βλέπει όχι μόνο μια παρτιτούρα αλλά ακόμα και τα πλήκτρα του πιάνου η Σοφία Καμγιάννη το προσέγγισε με βάση το ηχόχρωμα του και το τονικό ύψος κάθε πλήκτρου, έτσι όπως έχουν καταγραφεί στο μυαλό και ακόμα περισσότερο στην ψυχή της από τότε που άρχισε να το παίζει και να το σπουδάζει μέχρι σήμερα που το κατέχει σε τέτοιο βαθμό ώστε να μπορεί πλέον και να το διδάξει σε άλλους/ες. Πριν και πάνω από όλα όμως είναι το κύριο εκφραστικό μέσο της.
Αυτή τη φορά επαναπροσδιόρισε την σχέση της με αυτό το μέσο κάνοντας την πολύ λιγότερο εγκεφαλική και αντίστοιχα πολύ περισσότερο βιωματική, διαμέσου της αίσθησης της ακοής και εντέλει σχεδόν «σωματική». Για αυτό ακριβώς και ήταν αδύνατο να μην επηρεαστεί από τη. επίδραση που είχε επάνω της, όπως και σε όλους και όλες μας, το δυστύχημα των Τεμπών που «χρωμάτισε» καθοριστικά αυτή τη σύνθεση της η οποία διαμορφωνόταν σε πραγματικό χρόνο. Ετσι το παίξιμο της χαρακτηριζόταν από μια ελεγειακή διάθεση που όμως διακοπτόταν συχνά από πολύ έντονα clusters, η οδύνη και ταυτόχρονα η οργή τις οποίες προκαλεί το γεγονός του ότι τόσες ζωές χάθηκαν εντελώς άδικα σε ένα δυστύχημα που όχι απλά θα έπρεπε αλλά και ήταν απολύτως δυνατό να αποφευχθεί.
Αφού μεσολάβησε ένα όχι διάλειμμα αλλά διακοπή για να γίνουν κάποιες τεχνικές ρυθμίσεις άρχισε το δεύτερο μέρος. Οι ρυθμίσεις αυτές ήταν απαραίτητες ακριβώς γιατί το μέρος αυτό ήταν η πρώτη παρουσίαση του συστήματος Piano +που επινόησε ο Βρετανός Tim Ward και το εξέλιξε και το τελειοποίησε σε στενή συνεργασία με την Σοφία Καμαγιάννη.
Συνοπτικά το Piano + αποτελείται από έναν αριθμό μικροφώνων τα οποία παίρνουν τον ήχο τον πιάνου και τον μεταφέρουν σε έναν υπολογιστή όπου επεξεργάζεται ταχύτατα από ένα ειδικό πρόγραμμα. Το αποτέλεσμα είναι ο επεξεργασμένος ήχος από τον υπολογιστή να ακούγεται ταυτόχρονα με τον φυσικό ήχο του πιάνου δημιουργώντας ένα σύνολο που δεν είναι μόνο πολύ διαφορετικό από τα στοιχεία τα οποία το αποτελούν αλλά και απρόβλεπτο, τόσο για τον/την εκτελεστή/ια όσο και για το κοινό.
Δεν είναι καθόλου συμπτωματικό ότι ο Tim Ward αποφάσισε να συνεργαστεί με την Σοφία Καμαγιάννη για το Piano +. Χρειαζόταν έναν/μία μουσικό που όχι μόνο να είναι απόλυτα εξοικειωμένος/η με τον αυτοσχεδιασμό αλλά και να είναι δομικό στοιχείο όχι μόνο της εκφραστικού ύφους του/της αλλά ακόμα και της γραφής του/της και η Σοφία Καμαγιάννη είναι ακριβώς αυτό.
Το γεγονός αυτό της επέτρεψε να κατανοήσει πλήρως τον τρόπο που λειτουργεί το Piano + και να ενταχθεί σε αυτό. Μπόρεσε δηλαδή να «συντονιστεί» με τις νέες αρμονικές που δημιουργεί ο υπολογιστής και προοδευτικά να τις χρησιμοποιήσει ως βάση για να χτίσει τη συνέχεια της εκτέλεσης της που σε αυτή την περίπτωση είναι βέβαια ταυτόχρονα και σύνθεση.
Εκτιμώ πως το ότι η Σοφία Καμαγιάννη εκτός από μουσική έχει σπουδάσει και μαθηματικά την βοήθησε να εμβαθύνει ακόμα περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το Piano + που με τον ένα τρόπο ή τον άλλο τελικά δεν είναι παρά η θεωρία των πιθανοτήτων. Ετσι, παρά το φαινομενικά τυχαίο της παραγωγής του ήχου από τον υπολογιστή, από ένα σημείο και μετά μπόρεσε να τον ελέγξει με συνέπεια φυσικά να είναι σε θέση να τον αξιοποιήσει όπως και τα υπόλοιπα εκφραστικά στοιχεία της performance της.
Υπό μιαν έννοια το Piano + βρίσκεται στον αντίποδα του πρώτου μέρους της παράστασης, όσο βιωματικό και αυθόρμητο ήταν εκείνο τόσο εγκεφαλικό και απολύτως συγκροτημένο είναι το σύστημα που επινόησε ο Tim Ward. Η Σοφία Καμαγιάννη όμως όχι μόνο το έχει μελετήσει αλλά και ολοφάνερα είχε εξασκηθεί αρκετά σε αυτό ώστε να μπορεί πλέον να το χρησιμοποιεί σχεδόν ενστικτωδώς, ισορροπώντας ιδανικά ανάμεσα στο συναίσθημα και την λογική.
Αυτό που προέκυψε ήταν συνειδητά και σκληροπυρηνικά σύγχρονη μουσική, με την πιο πλήρη έννοια του όρου. Αναπόφευκτα και σε αυτή την περίπτωση ο αντίχτυπος του δυστυχήματος δεν μπορούσε παρά να επηρεάσει το ακρόαμα, λιγότερα ίσως και πιο «υποδόρεια» από το πρώτο μέρος αλλά και πάλι καθοριστικά.
Αμφότερα τα μέρη του «Μπλε και ασημί» διέρρηξαν μέχρι κατάλυσης τα όρια μεταξύ της σύνθεσης και της εκτέλεσης. Αυτό δεν έχει μόνο θεωρητική σημασία αλλά αντίθετα ανοίγει νέους δρόμους τόσο στην μουσική γραφή όσο και στην ενορχήστρωση, την εκτέλεση, ακόμα και την εκφραστικότητα της. Προσωπικά δεν έχω καμία αμφιβολία ότι η διαρκώς και τόσο πολύ ανήσυχη δημιουργός Σοφία Καμαγιάννη ακολουθώντας τους θα οδηγηθεί μελλοντικά σε ακόμα πιο ενδιαφέροντα και ανανεωτικά μουσικά αποτελέσματα.
