Αλεξίου δια χειρός Χατζιδάκι σε «Απρόβλεπτα Τραγούδια»

Η παραγωγή έγινε από τον Αχιλλέα Θεοφίλου και η ηχογράφηση από τον ηχολήπτη Γιάννη Σμυρναίο στο στούντιο Polysound. Η ενορχήστρωση έγινε από το Μάνο Χατζιδάκι, όπως και η διεύθυνση της ορχήστρας που αποτελούσαν μουσικοί, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν θητεύσει επί σειρά ετών στο πλευρό του: Τάσος Καρακατσάνης (πιάνο), Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο), Ανδρέας Ροδουσάκης (κλασικό μπάσο), Στέλλα Κυπραίου (κιθάρα), Στέλιος Ταχιάτης (τσέλο), Δημήτρης Βράσκος, Βασίλης Καψάλης (βιολί), Γιώργος Κινδύνης (βιόλα), Νίκος Αντύπας (ντραμς), Παναγιώτης Δράκος (πνευστά), Ηλίας Μπάρμπας (φλάουτο), Θανάσης Μπίκος (κιθάρα), Μανώλης Τρανουδάκης (ακορντεόν), Θόδωρος Παπαδόπουλος (μπουζούκι). Στο τραγούδι «Η Τζένη των πειρατών» έπαιξε πιάνο ο Μάρκος Αλεξίου, στο «Όποια και να’ σαι» πιάνο ο Τάσος Καρακατσάνης, ο οποίος ενορχήστρωσε και τα τραγούδια «Οι γερανοί», «Wa habibi» και «Canto per me».

Στο οπισθόφυλλο του δίσκου ο Μάνος Χατζιδάκις σημείωνε:

«Η Χάρις Αλεξίου μου φανερώθηκε στην απρόβλεπτη συνεργασία μας που έγινε στον Σείριο στην Πλάκα. Εκεί την άκουσα καλά και μπόρεσα να διαπιστώσω πως είναι φτιαγμένη από το υλικό που γίνονται οι μεγάλες τραγουδίστριες και που πολλές φορές το τραγούδι είναι μια αφορμή για να μας μεταφέρει προγονικά βιώματα, χωμένα μέσα της βαθειά από παλιούς καιρούς. Με αιχμαλώτισε και την απήλαυσα όσο γινόταν πιο πολύ, σχεδόν “ιδιωτικά”, είκοσι μέρες τραγουδώντας μες στον χώρο μου, τον φωτεινό Σείριο.

Μα και το υλικό της υπήρξε απρόβλεπτο. Από τον “Κοκαϊνοπότη” ως την “Τζένη των πειρατών” κι από τον Νίνο Ρότα ως τους ευρηματικούς “Ακροβάτες” του Μικρούτσικου, η Χάρις Αλεξίου ξεδίπλωσε ένα αστείρευτο ταλέντο.

Γι’ αυτό και θέλησα να την “διευθύνω” σ’ αυτό τον δίσκο. Είναι μια προσφορά φιλίας προς αυτήν, έστω κι αν κάποτε μας χώρισαν… σωματειακές δηλώσεις αντιθέτων παρατάξεων. Η Τέχνη της είναι πάνω από σωματεία και δηλώσεις. Κι εγώ δηλώνω πλέον φίλος της».

Δεν ήταν η πρώτη φορά που η Χάρις Αλεξίου τραγούδησε στη δισκογραφία Μάνο Χατζιδάκι. Πολύ νωρίς, το 1972, ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με το υλικό του με δυο επανεκτελέσεις τραγουδιών, που είχε πρωτοπεί η Δήμητρα Γαλάνη στο δίσκο «Της γης το χρυσάφι» σε στίχους του Νίκου Γκάτσου. Τα «Χασάπικο 40» και «Αγάπη μέσα στην καρδιά» ενορχηστρώθηκαν από τον Θόδωρο Δερβενιώτη και κυκλοφόρησαν σε δίσκο 45 στροφών, αλλά και σε διάφορους «τουριστικούς» δίσκους με επιτυχίες της εποχής. (Το «Αγάπη μέσα στην καρδιά» εντάχθηκε στο Lp «Άσπρα, κόκκινα, κίτρινα, μπλε»).

Όσον αφορά τα «Απρόβλεπτα τραγούδια» η συνεργασία αυτή ήρθε τρία χρόνια περίπου, μετά τη μεγάλη διαμάχη που ξέσπασε μεταξύ δημιουργών και τραγουδιστών, όταν μια μεγάλη ομάδα συνθετών και στιχουργών με πρωτεργάτες τους Μάνο Χατζιδάκι και Μίκη Θεοδωράκη απαγόρευσαν στους Γιώργο Νταλάρα, Χάρις Αλεξίου και Δήμητρα Γαλάνη, να ερμηνεύουν τα τραγούδια τους. Στη συνέχεια βεβαίως, πρυτάνευσε η λογική και έπαψαν οι απαγορεύσεις και οι δηλώσεις εκατέρωθεν…

Το Γενάρη και τον Φλεβάρη του 1987 λοιπόν, η Αλεξίου συνεργάζεται με το Μάνο Χατζιδάκι, πραγματοποιώντας 20 εμφανίσεις στο «Σείριο», την παλιά μπουάτ «ΖΟΟΜ» δηλαδή, που μετονομάστηκε έτσι από το Μάνο Χατζιδάκι. Αυτό ήταν και το όνομα της δισκογραφικής εταιρείας που διηύθυνε τότε ο συνθέτης. Στο πρόγραμμα ακούγονταν όλα τα «απρόβλεπτα» τραγούδια που αργότερα μπήκαν και στο δίσκο. Ερωτώμενος τότε ο Χατζιδάκις από δημοσιογράφο, για τις παλαιότερες διενέξεις τους είπε:

«Όταν η κυρία Αλεξίου είναι αυτής της κλάσεως, μπορεί να είπε οτιδήποτε και δεν το θυμάμαι. Αν ήταν μικροτέρας κλάσεως καλλιτέχνις, δεν θα της μιλούσα ποτέ, σε όλη μου τη ζωή». Ενώ σε άλλη δήλωσή του θα πει: «Η Αλεξίου είναι πολύ μεγάλη καλλιτέχνις και οπωσδήποτε είχε τη θέση της σ’ αυτό το χώρο. Μου θυμίζει την Μπάρμπαρα Στρέιζαντ, δεν είναι ντόπια υπόθεση». (1)

Διαβάζοντας αυτές τις δηλώσεις του Χατζιδάκι, συλλογίζομαι πόσο αδικήθηκε το ελληνικό τραγούδι από τις βραχύχρονες συνεργασίες που είχε ο Μέγας δημιουργός με τραγουδιστές όπως η Αλεξίου και ο Γιώργος Νταλάρας, ενώ δεν συνεργάστηκε καθόλου με τον Γιάννη Πάριο, που νομίζω πως εκείνη την εποχή, θα μπορούσε να υπερασπιστεί με ζηλευτό τρόπο το υλικό του Χατζιδάκι. Θεωρώ, πως ακόμα και με το Δημήτρη Μητροπάνο ή τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου, θα μπορούσε να συνεργαστεί, οι οποίοι απέδειξαν με διάφορες ανατρεπτικές επιλογές τους, τραγουδώντας ροκ ο πρώτος ή λαϊκά ο δεύτερος, πως μπορούσαν να υποστηρίξουν οποιοδήποτε είδος και ύφος. Η εξήγηση ίσως να δίνεται, εν μέρει και στις πολύτιμες αφηγήσεις της Αλεξίου στον Γιώργο Τσάμπρα, σταθερή πηγή για όσους ενδιαφέρονται να μάθουν και τις μικρές λεπτομέρειες κάποιων από τις μεγάλες στιγμές του ελληνικού τραγουδιού.

«Θυμάμαι μια κουβέντα που είχε γίνει όταν αποφάσισα να πάω να παίξω στο “Σείριο”… Είχε τότε κυκλοφορήσει την άνοιξη το “Η αγάπη είναι ζάλη”, είχε γίνει τεράστια επιτυχία, είχα κάνει πάρα πολλές συναυλίες το καλοκαίρι και, όταν πια ήρθε ο χειμώνας, εγώ “έπρεπε” να πάω σ’ ένα χώρο και να εκμεταλλευτώ αυτή την επιτυχία. Αντί να κάνω αυτό εγώ, σταματάω και διαλέγω να πάω για 20 μέρες στο “Σείριο” του Μάνου Χατζιδάκι… Ήταν μια απόφαση κόντρα στη λογική της “δουλειάς” και της “επιτυχίας”… Και, βεβαίως, υπήρξε μεγάλη αντίδραση από τη μεριά της εταιρείας… Αν θέλεις, αυτό ήταν το πρώτο “ράγισμα” που μετά μ’ έκανε να θέλω ν’ αλλάξω περιβάλλον… Το ότι η άλλη πλευρά δεν μπορούσε να καταλάβει τη δική μου ανάγκη, το όραμά μου ως καλλιτέχνις… Για μένα ήταν μια πολύ σπουδαία στιγμή το να πάω δίπλα στο Χατζιδάκι… Απλώς έκλεισα τα αφτιά μου, δεν άκουσα κανέναν και ακολούθησα την εσωτερική φωνή που μου έλεγε “αυτό που θέλεις, αυτό πρέπει να κάνεις”… Και να σου πω και κάτι; Δεν είμαι ο άνθρωπος που ρωτούσα κάθε λίγο και λιγάκι “τι πούλησα;”. Κάποια στιγμή, γύρω στο ’89-’90, ρώτησα τι είχε πουλήσει ο δίσκος με τα “απρόβλεπτα”… Ενώ η αρχική απάντηση ήταν “γύρω στις 15.000”, όταν ρωτήθηκε το λογιστήριο, μας είπε ότι είχε ήδη φτάσει 35.000 και δεν το ‘ξερε κανείς…

…Η αλήθεια είναι ότι δεν πίστευα ποτέ ότι θα είναι έτσι ο Χατζιδάκις… Νόμιζα ότι θα είναι ένας άνθρωπος που θα έχει έμμονες ιδέες και θα σου λέει “αυτό είναι και τίποτ’ άλλο”… Τον περίμενα πιο καταπιεστικό. Δεν πίστευα ότι είναι ένας άνθρωπος που θα ζητούσε από τους άλλους να είναι τόσο ελεύθεροι, να είναι μόνο ο εαυτός τους… Ήταν καταπιεστικός μόνο σε ό,τι αφορά μια αισθητική που έπρεπε να υπηρετηθεί μέσα από αυτή τη δουλειά και είχε να κάνει όχι με το ρεπερτόριο αλλά και με τον τρόπο που εκφέρονται και που ακούγονται… “Τι έχεις σκεφτεί να τραγουδήσεις; Αυτά; Καταπληκτικά. Θα τα παίξουμε, λοιπόν, με τρία όργανα ή μόνο με πιάνο ή…” Κι έπειτα, του άρεσε να σκηνοθετεί. Και πάνω στη σκηνή αλλά και μέσα στο στούντιο. Όταν τραγούδησα τη “Τζένη των πειρατών”, ήθελε να το πω πιο αυστηρά τραγουδιστικά. Καθόλου “ερμηνευτικά”. Εμένα, αυτός ο τρόπος, ήταν “αντίθετος” από τη λογική μου. Αν διάλεγα να πω ένα τέτοιο τραγούδι, δεν θα το διάλεγα για να τραγουδήσω τις νότες… Ε, θα το είπα και 20 φορές στο στούντιο… Τελικά πέρασε το δικό του κι όχι το δικό μου. Εμένα, δεν μ’ αρέσει όπως είναι στο δίσκο… Και αργότερα στο Ηρώδειο, αλλά και τότε στο “Σείριο” το’λεγα διαφορετικά… Ακόμα και μ’ αυτές τις επιλογές του, βέβαια, ήταν ένας άνθρωπος που σου ελευθέρωνε το μυαλό… Και από τη στιγμή που τον γνώρισα καλύτερα, δεν ήθελα να ξεκολλήσω από κοντά του…» (1)

Οι επιλογές αλλά και ο τρόπος που ενορχηστρώνονται και εκτελούνται τα τραγούδια, προκαλούν, πραγματικά, μεγάλη έκπληξη… Ο Χατζιδάκις με τη συνεργασία του Τάσου Καρακατσάνη, καταφέρνουν να παντρέψουν τραγούδια και εποχές από το «Μ’ έμπλεξε ένας μόρτης» του Τούντα, ως την «Τζένη των πειρατών» του Μπρεχτ με τέτοιο τρόπο, που νομίζεις πως τα τραγούδια γράφτηκαν την ίδια εποχή, ενώ ακούγοντας το δίσκο, προσωπικά, μου δημιουργείται η αίσθηση, πως όλα τα κομμάτια είναι του Χατζιδάκι… Υπάρχουν βεβαίως και στιγμές που η Αλεξίου είχε ξαναδισκογραφήσει όπως το «Μ’ έμπλεξε ένας μόρτης», στα «Τσίλικα» του 1983, το «Θέατρο σκιών» στον αμέσως προηγούμενο δίσκο της με το Θάνο Μικρούτσικο το 1986, «Ο αμανές της καληνυχτιάς» στο «Χάρις Αλεξίου Νο 2» το 1976 και ο χριστιανικός ύμνος του Λιβάνου «Wa habibi» που μπήκε στο Lp «Η ζωή μου κύκλους κάνει» το 1982 με δικούς της στίχους και τίτλο «Καληνύχτα». Kι αν η τραγουδίστρια ανέφερε παραπάνω πως το 1990 η δουλειά είχε πουλήσει γύρω στις 35.000 κομμάτια, σύμφωνα με τα στοιχεία που υπάρχουν στον «Οδηγό Ελληνικής Δισκογραφίας» του Πέτρου Δραγουμάνου, οι πωλήσεις, μέχρι σήμερα, έχουν ξεπεράσει τα 75.000 αντίτυπα. Μου αρέσουν ιδιαιτέρως αυτά τα «μαθήματα προς δισκογραφικές εταιρείες», όταν το ένστικτο και η επιθυμία του καλλιτέχνη δηλαδή, επιβραβεύονται και διαψεύδουν τις εκτιμήσεις και προτιμήσεις των εκάστοτε αρχόντων των εταιρειών… Και δεν είναι μόνο οι πωλήσεις. Είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο πως κάποιες από τις ερμηνείες της Χαρούλας σε κλασικά τραγούδια όπως το περίφημο «Canto per me» (ή αλλιώς «Canzone arrabbiata») του Νίνο Ρότα ή το «Όποια και να ’σαι» («Ότι αγαπώ εγώ πεθαίνει» ο δισκογραφικός τίτλος της πρώτης «μαγικής» εκτέλεσης του Καζαντζίδη) καταφέρνουν να σταθούν επάξια δίπλα στις πρώτες εκτελέσεις και να γίνουν σημεία αναφοράς.

Y.Γ: Στο video που συνοδεύει το κείμενο, έχετε την ευκαιρία να παρακολουθήσετε δυο από τα «απρόβλεπτα» τραγούδια από τη συναυλία της Χαρούλας Αλεξίου στο Αρχαίο Ωδείο της Πάτρας. Το «Μανούλα μου» του Μάνου Χατζιδάκι στο οποίο την τραγουδίστρια συνοδεύει ο Μανώλης Λιδάκης και το «Όποια και να ’σαι» των Απόστολου Καλδάρα - Γιώργου Σαμολαδά. Είναι χαρακτηριστικά τα πλάνα στις κερκίδες των θεατών με τον Γιώργο Νταλάρα, τη σύζυγό του Άννα και το Λάκη Λαζόπουλο.

- Ευχαριστώ τη φίλη Ελένη Κωστελέτου για τη βοήθειά της.

Πηγές: 1) Γιώργος Τσάμπρας «Αλεξίου» (Κ. Αδάμ - Εκδοτική 2009)