*Γράφει ο Θάνος Μαντζάνας
Ολοι οι συντελεστές αυτής της συναυλίας που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής (με πολύ μεγάλη προσέλευση κοινού) εργάστηκαν αφιλοκερδώς και αντίστοιχα όλα τα έσοδα δόθηκαν στην ΜΚΟ Μαζί για το παιδί με σκοπό την δημιουργία ενός ξενώνα στο κέντρο της Αθήνας για τα παιδιά πρόσφυγες από την Ουκρανία και τις μητέρες τους. Κύριο ατού της φυσικά η παρουσία στο πόντιουμ του κορυφαίου Γερμανού μαέστρου και πιανίστα Κρίστοφ Έσενμπαχ στην δεύτερη διεύθυνση του της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών μετά την θριαμβευτική στις αρχές του 2020.
Μότσαρτ ναι, Αμαντέους όχι απαραίτητα
Το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αριθμός 20 σε ρε ελάσσονα του Βόλφανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, αν και γραμμένο βιαστικά λόγω πίεσης χρόνου, είναι από τα καλύτερα αλλά και δημοφιλέστερα κοντσέρτα για πιάνο του μεγάλου συνθέτη του ύστερου μπαρόκ. Με ένα εξαιρετικά απαιτητικό πιανιστικό μέρος το οποίο φυσικά στην πρώτη παρουσίαση του έπαιξε ο ίδιος ως, πριν από οτιδήποτε άλλο, χαρισματικός βιρτουόζος του οργάνου ήταν ένα από τα ελάχιστα έργα του που συνέχισαν να παίζονται καθ’ όλη την διάρκεια της ρομαντικής περιόδου του δεκάτου ενάτου αιώνα, εποχής δηλαδή που η μουσική του θεωρήθηκε παρωχημένη, αν όχι και ξεπερασμένη. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο μέγιστος Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν το εκτιμούσε τόσο ώστε ήταν ένα από τα ελάχιστα έργα άλλων στην παρουσίαση των οποίων έπαιξε πιάνο ο ίδιος, αποτίοντας έτσι μεταθανάτιο φόρο τιμής στον Μότσρτ που εκτιμούσε απεριόριστα και, όσο και αν δεν φαίνεται σε πρώτο επίπεδο, τον είχε επηρεάσει αρκετά, ειδικά στα πρώιμα έργα του.
Υπό κανονιές συνθήκες λοιπόν ήταν αναμενόμενη μια άκρως εντυπωσιακή εκτέλεση του υπό την μπαγκέτα του – ακμαιότατου μουσικά, διανοητικά, ακόμα και σωματικά παρότι τον Φεβρουάριο συμπλήρωσε αισίως τα ογδόντα δύο χρόνια του - Κρίστοφ Έσενμπαχ. Χωρίς όμως φυσικά το αποτέλεσμα να είναι κακό ή με λάθη μια έκπληξη και όχι απαραίτητα ευχάριστη περίμενε ένα μέρος του κοινού, ανάμεσα του και εμένα.
Αιτία της η απόδοση του πιανιστικού μέρους που στο συγκεκριμένο κοντσέρτο του Μότσαρτ, περισσότερο ίσως από οποιοδήποτε άλλο, επί της ουσίας «καθοδηγεί» την ορχήστρα. Η Νεφέλη Μούσουρα είναι από τους/τιις καλύτερους/ες νεότερους/ες σολίστ του πιάνου στη χώρα μας, καταξιωμένη, εγνωσμένης αξίας και με ήδη καθόλου ευκαταφρόνητη εμπειρία όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της δυναμικής του έργου ήταν σαν να της διέφευγε ή να μην ήθελε να το αποδώσει. Είναι απορίας άξιο προσωπικά για εμένα το ότι ένας πιανίστας του υψηλοτάτου επιπέδου του Έσενμπαχ δεν έκανε καμία παρέμβαση στο παίξιμο της κατά τη διάρκεια των προβών αλλά αντίθετα την άφησε να διαμορφώσει ένα πλαίσιο και μια διάθεση τα οποία στη συνέχει ήταν σχεδόν υποχρεωμένος να ακολουθήσει και ο ίδιος. Το αποτέλεσμα ήταν μια όχι κακή μεν αλλά αρκετά, σε ορισμένα σημεία και πολύ, υποτονική απόδοση ενός λαμπερού έργου που παρά την μελαγχολική βαθύτερη διάθεση του ταυτόχρονα πάλλεται κυριολεκτικά από την έσωθεν δύναμη του.
Πριν όμως αποχωρήσει από τη σκηνή η Νεφέλη Μούσουρα και γίνει το διάλειμμα έπαιξε, ως προσωπικό της encore, ένα κομμάτι από αυτά που δεν παίζονται συχνά. Είναι και αυτό του Μότσαρτ, το «Das Butterbrot» (Το Βουτυρόψωμο) που το σημαντικότερο πιθανότατα παιδί – θαύμα του πιάνου όλων των εποχών συνέθεσε όταν ήταν…πέντε ετών! Παρά όμως τον χαριτωμένο, ακόμα και παιγνιώδη χαρακτήρα του, είναι εξίσου απαιτητικό με τα μεταγενέστερα, ενήλικα έργα του. Το «Das Butterbrot» λοιπόν αποδόθηκε απλά άψογα από την Νεφέλη Μούσουρα. Αυτό με κάνει, ενστικτωδώς οφείλω να ομολογήσω, να πιστεύω ότι ο Μοτσαρτ μπορεί να ταιριάζει πάρα πολύ καλά στον πιανίστα ο οποίος έχει παίξει επανειλημμένα πάρα πολλά έργα του άριστα αλλά όχι και στον μαέστρο Έσενμπαχ.
Αυτός ο Μπραμς ήταν αδύνατο να μην μας αρέσει…
Το Πρώτο Κουιντέτο (ή Κουαρτέτο με πιάνο) σε σολ ελάσσονα του Γιοχάνες Μπραμς είναι μάλλον το καλύτερο από τα κουιντέτα του σπουδαίου Γερμανού συνθέτη. Περίτεχνο, γραμμένο σε ένα βαθμό με τις «οδηγίες» της Κλάρα Σούμαν στην οποία και είναι υπόρρητα αφιερωμένο ένα συγκεκριμένο μέρος του, αγαπήθηκε πολύ τόσο στην εποχή του όσο και αργότερα και επηρέασε αρκετούς μεταγενέστερους ομοτέχνους του. Ενας από αυτούς ήταν και ο ιδρυτής του σειραϊσμού Αρνολντ Σένμπεργκ ο οποίος την δεκαετία του ’30 το μετέγραψε για συμφωνική ορχήστρα. Ο μέγας εικονοκλάστης του δωδεκαφθογγισμού όμως δεν έκανε μια τυπική αλλά αντίθετα άκρως πρωτότυπη, ίσως ακόμα και «ριζοσπαστική», ενορχήστρωση χρησιμοποιώντας όργανα που σε κάποιες περιπτώσεις ο Μπραμς μπορεί να μη γνώριζε καν όπως το κλαρινέτο σε μια ύφεση, το αγγλικό κόρνο, το γκλόκενσπαϊλ αλλά και το…ξυλόφωνο! Ο Σένμπεργκ όμως είχε τόση (δικαιολογημένη!) αυτοπεποίθηση ώστε σε όσους του έκαναν κριτική για αυτό το τόλμημα, αν όχι «ιεροσυλία» του, απαντούσε με χιούμορ «και ο Μπραμς αν ζούσε σήμερα έτσι θα το έκανε».
Ο Κρίστοφ Έσενμπαχ δεν είναι συνηθισμένη περίπτωση ανθρώπου και για αυτό και μουσικού. Δεν είναι πολλοί οι άνθρωποι που μένουν ορφανοί και από τους δύο γονείς τους σε βρεφική ακόμα ηλικία, τους μεγαλώνει η γιαγιά τους πριν πεθάνει και αυτή και τους υιοθετήσει μια εξαδέλφη της μητέρας τους και ενώ στο μεταξύ έχουν βρεθεί πολύ κοντά στο θάνατο δύο φορές (την μία από τους Ναζί και την άλλη από επιδημία τύφοι) και, εξαιτίας όλων αυτών, για έναν ολόκληρο χρόνο της παιδικής ηλικίας τους υπέφεραν από πλήρη αφωνία. Ο Κρίστοφ Έσενμπαχ κουβαλάει για πάντα μέσα του το τόσο πληγωμένο, τραυματισμένο παιδί που υπήρξε κάποτε αλλά ταυτόχρονα διαθέτει και την τεράστια ψυχική δύναμη η οποία επέτρεψε σε εκείνο το παιδί όχι μόνο να επιβιώσει αλλά και να γίνει ένας από τους κορυφαίους μουσικούς της εποχής μας. Το βλέπεις, πιο πολύ μάλλον το αισθάνεσαι αυτό τόσο στο παίξιμο του στο πιάνο όσο και ακόμα περισσότερο στον τρόπο που διευθύνει, στο πως στέκεται στο πόντιουμ αλλά και στο πως κυριολεκτικά φεύγει θετική ενέργεια από τις κινήσεις του η οποία πηγαίνει στην εκάστοτε ορχήστρα που έχει μπροστά του και αληθινά την εμψυχώνει παρά απλά την διευθύνει. Από πολλές πλευρές θυμίζει τον κατά δύο περίπου χρόνια νεότερο του Ισραηλινό Ντάνιελ Μπάρεμνποϊμ.
Αμφότεροι βιρτουόζοι πιανίστες που επίσης σπούδασαν και ασχολήθηκαν με την διεύθυνση από νεαρή ηλικία και, για διαφορετικούς λόγους και με διαφορετικό τρόπο, αποπνέοντας την ίδια δύναμη όταν διευθύνουν. Η διαφορά είναι ότι, λόγω εμπειριών, ο Έσενμπαχ είναι πολύ πιο ανθρώπινος, κάτι το οποίο φαίνεται και από την μεγάλη υποστήριξη και βοήθεια του σε νέους/ες μουσικούς που ξεχωρίζει.
Περισσότερο λοιπόν και από το θαυμάσιο πρωτότυπο έργο του Μπραμς πιστεύω ότι είναι η τόλμη και η δύναμη, η ρώμη της καινοτόμου ενορχήστρωσης του Αρνολντ Σένμπεργκ με την οποία ταυτίζεται τόσο. Το αποτέλεσμα; Ένα δεύτερο μέρος κατά πολύ ανώτερο του πρώτου με την ΚΟΑ (παρά τις κάποιες αστάθειες, όπως για παράδειγμα τα υπερβολικά δυνατά χάλκινα πνευστά σε μερικά σημεία) να είναι μια σχεδόν…άλλη ορχήστρα υπό την «οραματική» καθοδήγηση του Κρίστοφ Έσενμπαχ που, παρά την ηλικία του, στην κυριολεξία «πετούσε» στο πόντιουμ περισσότερο «ζωγραφίζοντας» παρά διευθύνοντας με τις κινήσεις των χεριών του.
Μια κατάληξη που ενθουσίασε το κοινό το οποίο την αντάμειψε με γενναιόδωρο και παρατεταμένο χειροκρότημα και απόλυτα αντάξια του σκοπού της συναυλίας που δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο ανθρωπιστικός και σωστός.
Ολοι οι συντελεστές αυτής της συναυλίας που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής (με πολύ μεγάλη προσέλευση κοινού) εργάστηκαν αφιλοκερδώς και αντίστοιχα όλα τα έσοδα δόθηκαν στην ΜΚΟ Μαζί για το παιδί με σκοπό την δημιουργία ενός ξενώνα στο κέντρο της Αθήνας για τα παιδιά πρόσφυγες από την Ουκρανία και τις μητέρες τους. Κύριο ατού της φυσικά η παρουσία στο πόντιουμ του κορυφαίου Γερμανού μαέστρου και πιανίστα Κρίστοφ Έσενμπαχ στην δεύτερη διεύθυνση του της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών μετά την θριαμβευτική στις αρχές του 2020.
Μότσαρτ ναι, Αμαντέους όχι απαραίτητα
Το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αριθμός 20 σε ρε ελάσσονα του Βόλφανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, αν και γραμμένο βιαστικά λόγω πίεσης χρόνου, είναι από τα καλύτερα αλλά και δημοφιλέστερα κοντσέρτα για πιάνο του μεγάλου συνθέτη του ύστερου μπαρόκ. Με ένα εξαιρετικά απαιτητικό πιανιστικό μέρος το οποίο φυσικά στην πρώτη παρουσίαση του έπαιξε ο ίδιος ως, πριν από οτιδήποτε άλλο, χαρισματικός βιρτουόζος του οργάνου ήταν ένα από τα ελάχιστα έργα του που συνέχισαν να παίζονται καθ’ όλη την διάρκεια της ρομαντικής περιόδου του δεκάτου ενάτου αιώνα, εποχής δηλαδή που η μουσική του θεωρήθηκε παρωχημένη, αν όχι και ξεπερασμένη. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο μέγιστος Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν το εκτιμούσε τόσο ώστε ήταν ένα από τα ελάχιστα έργα άλλων στην παρουσίαση των οποίων έπαιξε πιάνο ο ίδιος, αποτίοντας έτσι μεταθανάτιο φόρο τιμής στον Μότσρτ που εκτιμούσε απεριόριστα και, όσο και αν δεν φαίνεται σε πρώτο επίπεδο, τον είχε επηρεάσει αρκετά, ειδικά στα πρώιμα έργα του.
Υπό κανονιές συνθήκες λοιπόν ήταν αναμενόμενη μια άκρως εντυπωσιακή εκτέλεση του υπό την μπαγκέτα του – ακμαιότατου μουσικά, διανοητικά, ακόμα και σωματικά παρότι τον Φεβρουάριο συμπλήρωσε αισίως τα ογδόντα δύο χρόνια του - Κρίστοφ Έσενμπαχ. Χωρίς όμως φυσικά το αποτέλεσμα να είναι κακό ή με λάθη μια έκπληξη και όχι απαραίτητα ευχάριστη περίμενε ένα μέρος του κοινού, ανάμεσα του και εμένα.
Αιτία της η απόδοση του πιανιστικού μέρους που στο συγκεκριμένο κοντσέρτο του Μότσαρτ, περισσότερο ίσως από οποιοδήποτε άλλο, επί της ουσίας «καθοδηγεί» την ορχήστρα. Η Νεφέλη Μούσουρα είναι από τους/τιις καλύτερους/ες νεότερους/ες σολίστ του πιάνου στη χώρα μας, καταξιωμένη, εγνωσμένης αξίας και με ήδη καθόλου ευκαταφρόνητη εμπειρία όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της δυναμικής του έργου ήταν σαν να της διέφευγε ή να μην ήθελε να το αποδώσει. Είναι απορίας άξιο προσωπικά για εμένα το ότι ένας πιανίστας του υψηλοτάτου επιπέδου του Έσενμπαχ δεν έκανε καμία παρέμβαση στο παίξιμο της κατά τη διάρκεια των προβών αλλά αντίθετα την άφησε να διαμορφώσει ένα πλαίσιο και μια διάθεση τα οποία στη συνέχει ήταν σχεδόν υποχρεωμένος να ακολουθήσει και ο ίδιος. Το αποτέλεσμα ήταν μια όχι κακή μεν αλλά αρκετά, σε ορισμένα σημεία και πολύ, υποτονική απόδοση ενός λαμπερού έργου που παρά την μελαγχολική βαθύτερη διάθεση του ταυτόχρονα πάλλεται κυριολεκτικά από την έσωθεν δύναμη του.
Πριν όμως αποχωρήσει από τη σκηνή η Νεφέλη Μούσουρα και γίνει το διάλειμμα έπαιξε, ως προσωπικό της encore, ένα κομμάτι από αυτά που δεν παίζονται συχνά. Είναι και αυτό του Μότσαρτ, το «Das Butterbrot» (Το Βουτυρόψωμο) που το σημαντικότερο πιθανότατα παιδί – θαύμα του πιάνου όλων των εποχών συνέθεσε όταν ήταν…πέντε ετών! Παρά όμως τον χαριτωμένο, ακόμα και παιγνιώδη χαρακτήρα του, είναι εξίσου απαιτητικό με τα μεταγενέστερα, ενήλικα έργα του. Το «Das Butterbrot» λοιπόν αποδόθηκε απλά άψογα από την Νεφέλη Μούσουρα. Αυτό με κάνει, ενστικτωδώς οφείλω να ομολογήσω, να πιστεύω ότι ο Μοτσαρτ μπορεί να ταιριάζει πάρα πολύ καλά στον πιανίστα ο οποίος έχει παίξει επανειλημμένα πάρα πολλά έργα του άριστα αλλά όχι και στον μαέστρο Έσενμπαχ.
Αυτός ο Μπραμς ήταν αδύνατο να μην μας αρέσει…
Το Πρώτο Κουιντέτο (ή Κουαρτέτο με πιάνο) σε σολ ελάσσονα του Γιοχάνες Μπραμς είναι μάλλον το καλύτερο από τα κουιντέτα του σπουδαίου Γερμανού συνθέτη. Περίτεχνο, γραμμένο σε ένα βαθμό με τις «οδηγίες» της Κλάρα Σούμαν στην οποία και είναι υπόρρητα αφιερωμένο ένα συγκεκριμένο μέρος του, αγαπήθηκε πολύ τόσο στην εποχή του όσο και αργότερα και επηρέασε αρκετούς μεταγενέστερους ομοτέχνους του. Ενας από αυτούς ήταν και ο ιδρυτής του σειραϊσμού Αρνολντ Σένμπεργκ ο οποίος την δεκαετία του ’30 το μετέγραψε για συμφωνική ορχήστρα. Ο μέγας εικονοκλάστης του δωδεκαφθογγισμού όμως δεν έκανε μια τυπική αλλά αντίθετα άκρως πρωτότυπη, ίσως ακόμα και «ριζοσπαστική», ενορχήστρωση χρησιμοποιώντας όργανα που σε κάποιες περιπτώσεις ο Μπραμς μπορεί να μη γνώριζε καν όπως το κλαρινέτο σε μια ύφεση, το αγγλικό κόρνο, το γκλόκενσπαϊλ αλλά και το…ξυλόφωνο! Ο Σένμπεργκ όμως είχε τόση (δικαιολογημένη!) αυτοπεποίθηση ώστε σε όσους του έκαναν κριτική για αυτό το τόλμημα, αν όχι «ιεροσυλία» του, απαντούσε με χιούμορ «και ο Μπραμς αν ζούσε σήμερα έτσι θα το έκανε».
Ο Κρίστοφ Έσενμπαχ δεν είναι συνηθισμένη περίπτωση ανθρώπου και για αυτό και μουσικού. Δεν είναι πολλοί οι άνθρωποι που μένουν ορφανοί και από τους δύο γονείς τους σε βρεφική ακόμα ηλικία, τους μεγαλώνει η γιαγιά τους πριν πεθάνει και αυτή και τους υιοθετήσει μια εξαδέλφη της μητέρας τους και ενώ στο μεταξύ έχουν βρεθεί πολύ κοντά στο θάνατο δύο φορές (την μία από τους Ναζί και την άλλη από επιδημία τύφοι) και, εξαιτίας όλων αυτών, για έναν ολόκληρο χρόνο της παιδικής ηλικίας τους υπέφεραν από πλήρη αφωνία. Ο Κρίστοφ Έσενμπαχ κουβαλάει για πάντα μέσα του το τόσο πληγωμένο, τραυματισμένο παιδί που υπήρξε κάποτε αλλά ταυτόχρονα διαθέτει και την τεράστια ψυχική δύναμη η οποία επέτρεψε σε εκείνο το παιδί όχι μόνο να επιβιώσει αλλά και να γίνει ένας από τους κορυφαίους μουσικούς της εποχής μας. Το βλέπεις, πιο πολύ μάλλον το αισθάνεσαι αυτό τόσο στο παίξιμο του στο πιάνο όσο και ακόμα περισσότερο στον τρόπο που διευθύνει, στο πως στέκεται στο πόντιουμ αλλά και στο πως κυριολεκτικά φεύγει θετική ενέργεια από τις κινήσεις του η οποία πηγαίνει στην εκάστοτε ορχήστρα που έχει μπροστά του και αληθινά την εμψυχώνει παρά απλά την διευθύνει. Από πολλές πλευρές θυμίζει τον κατά δύο περίπου χρόνια νεότερο του Ισραηλινό Ντάνιελ Μπάρεμνποϊμ.
Αμφότεροι βιρτουόζοι πιανίστες που επίσης σπούδασαν και ασχολήθηκαν με την διεύθυνση από νεαρή ηλικία και, για διαφορετικούς λόγους και με διαφορετικό τρόπο, αποπνέοντας την ίδια δύναμη όταν διευθύνουν. Η διαφορά είναι ότι, λόγω εμπειριών, ο Έσενμπαχ είναι πολύ πιο ανθρώπινος, κάτι το οποίο φαίνεται και από την μεγάλη υποστήριξη και βοήθεια του σε νέους/ες μουσικούς που ξεχωρίζει.
Περισσότερο λοιπόν και από το θαυμάσιο πρωτότυπο έργο του Μπραμς πιστεύω ότι είναι η τόλμη και η δύναμη, η ρώμη της καινοτόμου ενορχήστρωσης του Αρνολντ Σένμπεργκ με την οποία ταυτίζεται τόσο. Το αποτέλεσμα; Ένα δεύτερο μέρος κατά πολύ ανώτερο του πρώτου με την ΚΟΑ (παρά τις κάποιες αστάθειες, όπως για παράδειγμα τα υπερβολικά δυνατά χάλκινα πνευστά σε μερικά σημεία) να είναι μια σχεδόν…άλλη ορχήστρα υπό την «οραματική» καθοδήγηση του Κρίστοφ Έσενμπαχ που, παρά την ηλικία του, στην κυριολεξία «πετούσε» στο πόντιουμ περισσότερο «ζωγραφίζοντας» παρά διευθύνοντας με τις κινήσεις των χεριών του.
Μια κατάληξη που ενθουσίασε το κοινό το οποίο την αντάμειψε με γενναιόδωρο και παρατεταμένο χειροκρότημα και απόλυτα αντάξια του σκοπού της συναυλίας που δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο ανθρωπιστικός και σωστός.
