Την Τρίτη 28 Φεβρουαρίου και ώρα 21:00 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, η Βασιλική Καρακώστα, παρουσιάζει το Vconcert «Ελληνικής Κλασικής Δημοτικής Μουσικής». Μαζί της μια γεμάτη από μουσικές συχνότητες δεκαμελή ορχήστρα εγχόρδων (violin, viola, cello & contrabass) και ο πηγάιος δεξιοτέχνης του κλαρίνου Πετρολούκας Χαλκιάς.
Χρόνια ακούω τα καλύτερα για την περίπτωσή της από φίλους καλλιτέχνες και ερευνητές. Η γνωριμία μαζί της επιβεβαίωσε με τον καλύτερο τρόπο τις όμορφες «φήμες». Αυτό είναι το πρώτο μέρος της συζήτησής μας.
Κατά κάποιον τρόπο κινείσαι σε μια μουσική στράτα, που ναι μεν έχει απέραντο πλούτο, αλλά λίγοι νεότεροι, την ακολουθούν συνειδητά, με επιμονή αλλά και δημιουργική «τρέλα».
Ο δρόμος είναι μοναχικός. Όταν παίρνεις αποφάσεις δεν μπορεί να γίνει αλλιώς.
Η μουσική όπως κι ερμηνεία όμως δεν είναι μοναχική υπόθεση.
Δεν μιλώ για το υλικό, αλλά για το βήμα σου, πως το αντιμετωπίζεις και πως θες να το προσφέρεις. Άλλωστε αυτό διαπραγματευόμαστε τώρα. Τη μουσική δημιουργία του τόπου μας, την αφήγηση του εμείς. Αυτή τη στιγμή κάνω πρόβες με καταπληκτικούς σολίστες από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και την Καμεράτα Junior με προεξάρχοντα τον Γιώργο Μάνδυλα. Όλοι γινόμαστε ένα για αυτήν την παράσταση. Είναι η αφήγηση του εμείς. Όμως όταν έρθει η ώρα της τελικής απόφαση, για τις συντεταγμένες και τα χαρακτηριστικά του κονσέρτου…
Ο λόγος ανήκει σε σένα.
Χρειάζεται κάποιος γενναίος…
Τι είναι λοιπόν αυτή η παράσταση σε ένα τόσο ξεχωριστό χώρο;
Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά είναι σαν τον δημοτικό λόγο, έχει μια αρχοντιά. Αλλά και αθωότητα, παιδικότητα και ειλικρίνεια. Τραγουδούσα πρόσφατα μια ενότητα για τα ρεμπέτικα και είδα πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Δεν υπάρχουν παρενθέσεις σε αυτά τα τραγούδια. Όσα έχουν να σου πουν στα λένε ξεκάθαρα. Δεν χρειάζονται επεξήγηση.
Λεβεντιά και ρωμαλεότητα συνάμα
Ναι, με την έννοια του αναλαμβάνω την ευθύνη για ότι λέω. Γι’ αυτό έχω και αδυναμία και στο Ποντιακό τραγούδι. Πατάω στη γη κι ότι κι αν μου συμβεί θα το αντιμετωπίσω χωρίς να κλαίγομαι. Δεν είμαι μουσικολόγος αλλά αυτός είναι ο τρόπος που αντιλαμβάνομαι τα πράγματα.
Στον αρχοντικό χώρο λοιπόν τα αρχοντικά τραγούδια.
Υπάρχουν κι άλλοι πρεσβευτές, που σίγουρα ξέρουν περισσότερα, οι οποίοι υπήρξαν και δάσκαλοί μου. Μέσα από την προσωπική μου διαδρομή μιλώ για τη δική μου ματιά στη δημοτική μουσική και υπογραμμίζω την καθαρότητά της. Το μότο μου είναι «Έχεις πιει νερό από καθαρή πηγή;». Έτσι αντιλαμβάνομαι τον πλούτο της ελληνικής μουσικής, τη σταθερή της αξία.
Έχεις δείξει μια πρωτόφαντη συνέπεια σε αυτό το δρόμο που σε έχει δικαιώσει.
Από παιδί το δικό μου heavy metal ήταν τα δημοτικά. Μου έβγαζαν αυτή την ένταση. Τα νταούλια, τα παράξενα διαστήματα στις λύρες τις ποντιακές και τις κρητικές, το πέταγμα στον αέρα, το κάρφωμα στην γη… με συνέπαιρνε.
Αυτά ήταν τα ακούσματα των δικών σου;
Όχι. Περισσότερο λαϊκά άκουγαν. Τσιτσάνη! Ο πατέρας μου σαν ναυτικός έπαιζε μπουζούκι. Ο παππούς μου ήταν ιερέας και με μπόλιασε στα βυζαντινά ακούσματα.
Πήρες πράγματα από εκεί;
Πάρα πολλά. Πήγαινα συχνά στους εσπερινούς. Ήμουν ερωτευμένη μαζί του. Ήταν ένας καταπληκτικός άνθρωπος, λιγομίλητος, γενναιόδωρος. Σε ενέπνεε. Είχε μια αρχοντική θωριά. Προσέγγιζε τη νεολαία ακούγοντάς της.
Όλα αυτά πού;
Στη Σούρπη Μαγνησίας, σύνορα με Φθιώτιδα. Κοντά στον Αλμυρό.
Το σμίξιμό σας κράτησε χρόνια.
Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου μέχρι τα 15 μου.
Εκεί μεγάλωσες;
Όχι αλλά πηγαινοερχόμουν ή έμενα εκεί για πολύ καιρό. Κατάγομαι από δυο χωριά και μια πόλη. Τη Γλύφα Φθιώτιδας που είναι τα πρώτα μου 10 χρόνια, το μέρος του πατέρα μου όπου άκουσα τα ρεμπέτικα απ’ τους ψαράδες. Μετά διέσχισα τη Θεσσαλία και έφτασα στην Ευξεινούπολη Αλμυρού, ένα ισάδι στον κάμπο, όπου έπαθα ένα μικρό σοκ μακριά από την θάλασσα και τα βουνά που σκαρφάλωνα… Μετά όμως ανακάλυψα την ομορφιά της, τον ήχο του κλαρίνου, μια άλλη μουσική γεωγραφία. Κι ύστερα έφτασα στον Βόλο όπου πέρασα την εφηβεία μου με υποτροφία στο Ωδείο Νέας Ιωνίας.
Τραγουδούσες τότε;
Πάντα, σαν φυσική κατάληξη, από μικρή.
Από πού τα μάθαινες τα τραγούδια;
Από οργανοπαίκτες. Στο δρόμο, το πεζοδρόμιο, την ταβέρνα.
Τι τους έλεγες δηλαδή;
Πως πάει, πως πάει;
Και σου δείχνανε;
Αφού έβλεπαν τη λαχτάρα στα μάτια μου; Γίνεται να βλέπεις τη φλόγα στα μάτια ενός παιδιού και να του αρνηθείς; Κι ο πιο τσιγκούνης αν δει ότι θες κάτι πάρα πολύ θα στο δώσει.
Άλλα ακούσματα;
Κατά ένα παράδοξο τρόπο είχαμε στο σπίτι στη Γλύφα δίσκους του Μότσαρτ και του Μπετόβεν, που τους άκουγα στο πικάπ. Χατζής και Μαρινέλλα στο Ρεσιτάλ, Νταλάρας και Αλεξίου στα ραδιόφωνα. Καταλάβαινα τη λάμψη της ερμηνείας αλλά εμένα μου ταίριαζαν πιο αρχετυπικοί ήχοι. Μια κραυγή ας πούμε…
Τι ακολουθεί;
ραγούδια στα πανηγύρια στο Πήλιο και σε μαγαζί στο Βόλο, προστατευμένη πάντα από τους μουσικούς. Δημοτικά και λαϊκά. Τότε έρχεται το δώρο της Εστουδιαντίνας και η μελέτη δίπλα στον Ανδρέα Κατσιγιάννη και τον Ανδρέα Τσεκούρα και η συνεργασία με κορυφαίους καλλιτέχνες. Νιώθω μεγάλη ευγνωμοσύνη. Χάζευα τα κανονάκια, τα τσέλα, τις τρομπέτες. Μελετούσα τις σμυρνέικες φωνές και όχι μόνο με πάθος.
Οι πιο κοντινές σου;
Η Παπαγκίκα, η Γεωργακοπούλου, η Πόλυ Πάνου…
Οι δωρικές…
Και οι τοξωτές… Φωνές που διαμορφώθηκαν κοντά σε δημιουργούς. Πάντα θέλεις τον παρατηρητή σου.
Το νερό μπήκε στ’ αυλάκι νωρίς.
Στο Βόλο μέστωσα, μουσικά. Παρ’ ότι ήθελα να γίνω βρεφοκόμος, με άρπαξε τα μαλλιά αυτή η κατάσταση. Όπως και μια φορά που είχα έρθει στην Αθήνα για επίσκεψη στους νονούς και πήγαμε σε μια ταβέρνα στον Κορυδαλλό. Ο νομός μου ζήτησε ένα τραγουδήσω για χάρη του. Το έκανα… και πέρα από τα καλά λόγια και το χειροκρότημα είδα ένα ζευγάρι να δακρύζει και τη γυναίκα να μου λέει: «Το έχω ακούσει πολλές φορές αυτό το τραγούδι, ποτέ έτσι…» Ίσως από τότε να κατάλαβα ότι η ζωή μου θα είναι το τραγούδι. Άλλωστε ήθελα να πάω και να τραγουδήσω στον παππού ένα ολόκληρο τραγούδι σωστά. Αυτό ήταν το όνειρό μου, τότε.
Το πραγματοποίησες.
Ναι.
Πώς αντέδρασε;
Με χρωμάτιζε. Είναι η ίδια συμβουλή που έχω ακούσει κι απ’ τον Πετρολούκα: Χρωμάτιζε τις φράσεις.
Χρόνια ακούω τα καλύτερα για την περίπτωσή της από φίλους καλλιτέχνες και ερευνητές. Η γνωριμία μαζί της επιβεβαίωσε με τον καλύτερο τρόπο τις όμορφες «φήμες». Αυτό είναι το πρώτο μέρος της συζήτησής μας.
Κατά κάποιον τρόπο κινείσαι σε μια μουσική στράτα, που ναι μεν έχει απέραντο πλούτο, αλλά λίγοι νεότεροι, την ακολουθούν συνειδητά, με επιμονή αλλά και δημιουργική «τρέλα».
Ο δρόμος είναι μοναχικός. Όταν παίρνεις αποφάσεις δεν μπορεί να γίνει αλλιώς.
Η μουσική όπως κι ερμηνεία όμως δεν είναι μοναχική υπόθεση.
Δεν μιλώ για το υλικό, αλλά για το βήμα σου, πως το αντιμετωπίζεις και πως θες να το προσφέρεις. Άλλωστε αυτό διαπραγματευόμαστε τώρα. Τη μουσική δημιουργία του τόπου μας, την αφήγηση του εμείς. Αυτή τη στιγμή κάνω πρόβες με καταπληκτικούς σολίστες από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και την Καμεράτα Junior με προεξάρχοντα τον Γιώργο Μάνδυλα. Όλοι γινόμαστε ένα για αυτήν την παράσταση. Είναι η αφήγηση του εμείς. Όμως όταν έρθει η ώρα της τελικής απόφαση, για τις συντεταγμένες και τα χαρακτηριστικά του κονσέρτου…
Ο λόγος ανήκει σε σένα.
Χρειάζεται κάποιος γενναίος…
Τι είναι λοιπόν αυτή η παράσταση σε ένα τόσο ξεχωριστό χώρο;
Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά είναι σαν τον δημοτικό λόγο, έχει μια αρχοντιά. Αλλά και αθωότητα, παιδικότητα και ειλικρίνεια. Τραγουδούσα πρόσφατα μια ενότητα για τα ρεμπέτικα και είδα πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Δεν υπάρχουν παρενθέσεις σε αυτά τα τραγούδια. Όσα έχουν να σου πουν στα λένε ξεκάθαρα. Δεν χρειάζονται επεξήγηση.
Λεβεντιά και ρωμαλεότητα συνάμα
Ναι, με την έννοια του αναλαμβάνω την ευθύνη για ότι λέω. Γι’ αυτό έχω και αδυναμία και στο Ποντιακό τραγούδι. Πατάω στη γη κι ότι κι αν μου συμβεί θα το αντιμετωπίσω χωρίς να κλαίγομαι. Δεν είμαι μουσικολόγος αλλά αυτός είναι ο τρόπος που αντιλαμβάνομαι τα πράγματα.
Στον αρχοντικό χώρο λοιπόν τα αρχοντικά τραγούδια.
Υπάρχουν κι άλλοι πρεσβευτές, που σίγουρα ξέρουν περισσότερα, οι οποίοι υπήρξαν και δάσκαλοί μου. Μέσα από την προσωπική μου διαδρομή μιλώ για τη δική μου ματιά στη δημοτική μουσική και υπογραμμίζω την καθαρότητά της. Το μότο μου είναι «Έχεις πιει νερό από καθαρή πηγή;». Έτσι αντιλαμβάνομαι τον πλούτο της ελληνικής μουσικής, τη σταθερή της αξία.
Έχεις δείξει μια πρωτόφαντη συνέπεια σε αυτό το δρόμο που σε έχει δικαιώσει.
Από παιδί το δικό μου heavy metal ήταν τα δημοτικά. Μου έβγαζαν αυτή την ένταση. Τα νταούλια, τα παράξενα διαστήματα στις λύρες τις ποντιακές και τις κρητικές, το πέταγμα στον αέρα, το κάρφωμα στην γη… με συνέπαιρνε.
Αυτά ήταν τα ακούσματα των δικών σου;
Όχι. Περισσότερο λαϊκά άκουγαν. Τσιτσάνη! Ο πατέρας μου σαν ναυτικός έπαιζε μπουζούκι. Ο παππούς μου ήταν ιερέας και με μπόλιασε στα βυζαντινά ακούσματα.
Πήρες πράγματα από εκεί;
Πάρα πολλά. Πήγαινα συχνά στους εσπερινούς. Ήμουν ερωτευμένη μαζί του. Ήταν ένας καταπληκτικός άνθρωπος, λιγομίλητος, γενναιόδωρος. Σε ενέπνεε. Είχε μια αρχοντική θωριά. Προσέγγιζε τη νεολαία ακούγοντάς της.
Όλα αυτά πού;
Στη Σούρπη Μαγνησίας, σύνορα με Φθιώτιδα. Κοντά στον Αλμυρό.
Το σμίξιμό σας κράτησε χρόνια.
Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου μέχρι τα 15 μου.
Εκεί μεγάλωσες;
Όχι αλλά πηγαινοερχόμουν ή έμενα εκεί για πολύ καιρό. Κατάγομαι από δυο χωριά και μια πόλη. Τη Γλύφα Φθιώτιδας που είναι τα πρώτα μου 10 χρόνια, το μέρος του πατέρα μου όπου άκουσα τα ρεμπέτικα απ’ τους ψαράδες. Μετά διέσχισα τη Θεσσαλία και έφτασα στην Ευξεινούπολη Αλμυρού, ένα ισάδι στον κάμπο, όπου έπαθα ένα μικρό σοκ μακριά από την θάλασσα και τα βουνά που σκαρφάλωνα… Μετά όμως ανακάλυψα την ομορφιά της, τον ήχο του κλαρίνου, μια άλλη μουσική γεωγραφία. Κι ύστερα έφτασα στον Βόλο όπου πέρασα την εφηβεία μου με υποτροφία στο Ωδείο Νέας Ιωνίας.
Τραγουδούσες τότε;
Πάντα, σαν φυσική κατάληξη, από μικρή.
Από πού τα μάθαινες τα τραγούδια;
Από οργανοπαίκτες. Στο δρόμο, το πεζοδρόμιο, την ταβέρνα.
Τι τους έλεγες δηλαδή;
Πως πάει, πως πάει;
Και σου δείχνανε;
Αφού έβλεπαν τη λαχτάρα στα μάτια μου; Γίνεται να βλέπεις τη φλόγα στα μάτια ενός παιδιού και να του αρνηθείς; Κι ο πιο τσιγκούνης αν δει ότι θες κάτι πάρα πολύ θα στο δώσει.
Άλλα ακούσματα;
Κατά ένα παράδοξο τρόπο είχαμε στο σπίτι στη Γλύφα δίσκους του Μότσαρτ και του Μπετόβεν, που τους άκουγα στο πικάπ. Χατζής και Μαρινέλλα στο Ρεσιτάλ, Νταλάρας και Αλεξίου στα ραδιόφωνα. Καταλάβαινα τη λάμψη της ερμηνείας αλλά εμένα μου ταίριαζαν πιο αρχετυπικοί ήχοι. Μια κραυγή ας πούμε…
Τι ακολουθεί;
ραγούδια στα πανηγύρια στο Πήλιο και σε μαγαζί στο Βόλο, προστατευμένη πάντα από τους μουσικούς. Δημοτικά και λαϊκά. Τότε έρχεται το δώρο της Εστουδιαντίνας και η μελέτη δίπλα στον Ανδρέα Κατσιγιάννη και τον Ανδρέα Τσεκούρα και η συνεργασία με κορυφαίους καλλιτέχνες. Νιώθω μεγάλη ευγνωμοσύνη. Χάζευα τα κανονάκια, τα τσέλα, τις τρομπέτες. Μελετούσα τις σμυρνέικες φωνές και όχι μόνο με πάθος.
Οι πιο κοντινές σου;
Η Παπαγκίκα, η Γεωργακοπούλου, η Πόλυ Πάνου…
Οι δωρικές…
Και οι τοξωτές… Φωνές που διαμορφώθηκαν κοντά σε δημιουργούς. Πάντα θέλεις τον παρατηρητή σου.
Το νερό μπήκε στ’ αυλάκι νωρίς.
Στο Βόλο μέστωσα, μουσικά. Παρ’ ότι ήθελα να γίνω βρεφοκόμος, με άρπαξε τα μαλλιά αυτή η κατάσταση. Όπως και μια φορά που είχα έρθει στην Αθήνα για επίσκεψη στους νονούς και πήγαμε σε μια ταβέρνα στον Κορυδαλλό. Ο νομός μου ζήτησε ένα τραγουδήσω για χάρη του. Το έκανα… και πέρα από τα καλά λόγια και το χειροκρότημα είδα ένα ζευγάρι να δακρύζει και τη γυναίκα να μου λέει: «Το έχω ακούσει πολλές φορές αυτό το τραγούδι, ποτέ έτσι…» Ίσως από τότε να κατάλαβα ότι η ζωή μου θα είναι το τραγούδι. Άλλωστε ήθελα να πάω και να τραγουδήσω στον παππού ένα ολόκληρο τραγούδι σωστά. Αυτό ήταν το όνειρό μου, τότε.
Το πραγματοποίησες.
Ναι.
Πώς αντέδρασε;
Με χρωμάτιζε. Είναι η ίδια συμβουλή που έχω ακούσει κι απ’ τον Πετρολούκα: Χρωμάτιζε τις φράσεις.
