Όλοι γνωρίζουν την πορεία που έχει ακολουθήσει όλα αυτά τα χρόνια που ασχολείται με τη μουσική. Πριν από λίγο διάστημα έβαλε την προσωπική του σφραγίδα στη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, κυκλοφορώντας το διπλό cd «Συνάντηση», στο οποίο, μαζί με την πολλά υποσχόμενη τραγουδίστρια Σοφία Μανουσάκη παρουσιάζουν ορισμένα από τα τραγούδια του μεγάλου συνθέτη, πάντα με το φόντο και την οπτική του πιάνου. Ο Στέφανος Κορκολής βρέθηκε στα γραφεία του Ogdoo Music Group και μίλησε για αυτήν του την κίνηση, όπως και για άλλα πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα. Ραντεβού στις 17 Ιουνίου στο «Τριανόν» για την παρουσίαση του δίσκου.
Επειδή έχουμε βρεθεί αρκετές φορές «επαγγελματικά», λέω να μπούμε χωρίς προλόγους στην αιτία για την οποία συναντηθήκαμε σήμερα εδώ στα γραφεία του Όγδοου. Μίλησέ μου για τη «Συνάντηση».
Η «Συνάντηση» ως συνάντηση έχει ξεκινήσει εδώ και σχεδόν τρία χρόνια. Η συνάντησή μου με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη έχει ξεκινήσει εκ γενετής. Αυτό, όμως, που πραγματικά θεωρώ ότι ανακάλυψα είναι το σκέλος της συμφωνικής μουσικής, όπου δε σου κρύβω ότι αισθάνθηκα από τη μία τρομερά υπερήφανος που ένας δικός μας Έλληνας γράφει μουσική τέτοιου επιπέδου στον συμφωνικό τομέα. Από την άλλη, αισθάνθηκα βλάκας που δεν την είχα ανακαλύψει νωρίτερα. Δηλαδή, για ποιο λόγο να παίζω Shostakovich σε συναυλίες και δίσκους κλασικής μουσικής και να μην παίζω τα έργα του Μίκη για πιάνο και ορχήστρα;
Ίσως γιατί εσύ είχες μια παιδεία συγκεκριμένου είδους που την αποτελούσαν ξένοι δημιουργοί.
Ναι, αλλά ανακάλυψα ότι ο Μίκης ήταν εφάμιλλος των κλασικών συνθετών του 20ου αιώνα, που κυρίως έπαιζα. Κάποια στιγμή σαν πιανίστας αρχίζεις και αντιλαμβάνεσαι το ρεπερτόριο το οποίο θέλεις πιο πολύ να υπηρετήσεις. Στην περίπτωσή μου, ήταν η ρώσικη σχολή του 20ου αιώνα. Η συμφωνική μουσική του Μίκη είναι μέσα στα πρότυπα τα οποία παίζω. Δεν είναι τυχαίο όπως έμαθα πριν από λίγο καιρό, ότι ο ίδιος ο Shostakovich τον είχε επιλέξει τον Μίκη Θεοδωράκη ως την ιδιοφυΐα του 20ου αιώνα. Καταλαβαίνεις, λοιπόν, πως, όταν αρχίσαμε να έχουμε μια διαπροσωπική σχέση με τον Μίκη, ένιωθα πως έχω δίπλα μου έναν τεράστιο συνθέτη από αυτούς που έπαιζα μια ζωή, αλλά δεν είχα την ευκαιρία να τους γνωρίσω από κοντά. Όλα αυτά με έδεσαν ακόμα πιο πολύ με τον Μίκη. Η πρώτη επιστολή που μου έστειλε ήταν για μένα τέτοιο στοργικό χάδι που δεν μου το έχει δώσει ούτε ο πατέρας μου ούτε η μητέρα μου.
Από όσο ξέρω ο ίδιος ο Μίκης σε ονομάζει πρεσβευτή της μουσικής του.
Ακριβώς, κυρίως εννοώντας της συμφωνικής του μουσικής σε Ελλάδα και εξωτερικό. Καταλαβαίνεις ότι αυτό είναι διπλή ευθύνη, γιατί και το θέλω, αλλά και γιατί «πρέπει» να ασχοληθώ με τη μουσική του. Κάπως έτσι, βρεθήκαμε με τη Σοφία Μανουσάκη στην Κύπρο, στην οποία συμμετείχε και ο Σαλέας, ο οποίος έχει παίξει πάρα πολύ Μίκη Θεοδωράκη και με μοναδικό τρόπο. Τελειώνοντας, λοιπόν, αυτή η συναυλία που είχε πάρα πολύ μεγάλη επιτυχία, είχαμε ένα περίεργο χρονικό κενό και λέω «δεν πάμε να γράψουμε τα τραγούδια του Μίκη;». Τα δε τραγούδια αυτά, δεν τα συνόδευα απλά με το πιάνο, αλλά τα έφερα στη μορφή του Lied, δηλαδή στην κλασική τους φόρμα. Π.χ. το «Τα ‘δατε τα μάθατε» που είναι σε ποίηση Ελύτη, το είδα ως Schumann. Οι μελωδίες του Μίκη είναι μεγαλοφυείς και στα τραγούδια του ο κάθε ακροατής το νιώθει στην ψυχή του. Αλλά, την μεγαλοφυΐα του την προσδιορίζω στο γεγονός ότι, δεν υπάρχει τραγούδι του στο οποίο η δεύτερη φωνή να μην πηγαίνει παράλληλα με τη μελωδία. Η μελωδική ανάπτυξη του Μίκη στα τραγούδια του είναι τέτοια, η οποία δε σταματάει να σε πηγαίνει παραπέρα.
Κι έτσι μπήκες στο στούντιο.
Μπαίνω στο στούντιο και ηχογραφώ πέντε – έξι τραγούδια, κάνοντας σε ορισμένα κάποιες διασκευές, δηλαδή στον «Ζορμπά», στο «Την πόρτα ανοίγω το βράδυ» και στους «Χαρταετούς». Τα στέλνω στον Μίκη και του ζητάω την γνώμη του. Και, μαζί με τη Σοφία παίρνουμε ένα γράμμα μοναδικό που λέει «ευχαριστώ για το δώρο που μου κάνετε». Άσε που λέει τα καλύτερα για τη Σοφία κι εγώ νιώθω περήφανος, γιατί η Σοφία είναι δική μου ανακάλυψη. Στο γράμμα, λοιπόν, μας λέει «προχωρήστε». Παίρνω την άδεια από τον δημιουργό σε κάτι για το οποίο δεν είχα σκοπό να ολοκληρώσω με τη μορφή ενός cd. Όπως επίσης θέλω να τονίσω ότι η «Συνάντηση» δεν έχει να κάνει με τα 90 χρόνια του Μίκη που γιορτάζουμε φέτος, δεν ήξερα καν ότι συμβαίνει αυτό. Ενημερώθηκα κατόπιν όταν έπρεπε να πάρω την άδεια από την εταιρία που διαχειρίζεται τα συμφωνικά έργα του Μίκη.
Θες να πεις ότι η άδεια του ίδιου του συνθέτη δεν ήταν αρκετή για την κυκλοφορία του cd;
Μπορεί να έχω την άδεια ενός συνθέτη, αλλά εγώ θέλω να πάω τυπικά και να είμαι πολύ εντάξει. «Έμπλεξα» με την εταιρία publishing των έργων του Μίκη, την γερμανική Schott, την οποίοι έχουν οι δισέγγονοι του Μπετόβεν. Κοινώς, μας βγήκε το λάδι όχι γιατί δε θέλανε, αλλά γιατί είναι αργοί, έχουν τους δικούς τους ρυθμούς. Μέχρι και ο δικηγόρος του Μίκη απόρησε.
Εκτός από τους αργούς ρυθμούς, έχουν κάτι άλλο σε αυτή την εταιρία που σε εκπλήσσει;
Αυτή η εταιρία δεν επιτρέπει να μπαίνουν σε ψηφιακή μορφή οι διασκευές στα έργα του. Δηλαδή, έργα του που είναι για ορχήστρα, όπως ο «Ζορμπάς». Πήρα ειδική άδεια για αυτά τα έργα, χωρίς ωστόσο, να μπορούν να μπουν στο YouTube. Κάποιος μπορεί να τα ανεβάσει ανεπίσημα, αλλά εγώ ή η εταιρία μου, η Panic Platinum δεν έχει το δικαίωμα.
Άρα ουσιαστικά αυτά τα τραγούδια μπορεί να τα ακούσει κάποιος μόνο στο cd και στο συλλεκτικό βινύλιο που θα βγει σύντομα.
Ακριβώς, αλλά όχι σε ηλεκτρονική μορφή. Κι αυτό το λέω για να μην αναρωτηθεί κάποιος γιατί δεν υπάρχουν αυτά τα έργα στο YouTube και να μη νομίζει ότι είναι ένα ευτελές τρικ για να τον σπρώξω να πάει να αγοράσει το cd.
Ναι, αλλά με τις ψηφιακές πωλήσεις τι γίνεται;
Ούτε εκεί. Υπάρχει όλος ο δίσκος πλην των συγκεκριμένων τραγουδιών που είναι διασκευές. Είναι μια ιδιοτροπία της εταιρίας, αλλά επειδή ουσιαστικά προστατεύει τα δικαιώματα του Μίκη δεν μπορώ να την κοντράρω κι ας συμφωνεί κι ο ίδιος ο Μίκης. Αυτά τα λέω, γιατί όταν αναφερόμαστε στο έργο ενός συνθέτη του μεγέθους του Θεοδωράκη, οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί κι αυτό το λέω γενικότερα.
Τώρα μου δίνεις πάσα…
Δε σου δίνω καμία πάσα, την είπα ήδη την πάσα, νομίζω. Για να μη χάσουμε χρόνο, αν με ρωτήσεις θα σου απαντήσω ό,τι ακριβώς απάντησε ο Μίκης. Ό,τι είπε ο Μίκης, το συνυπογράφω.
Μάλιστα… Δεν επιμένω. Μίλησέ μου για την παρουσίαση που θα γίνει στο «Τριανόν» στις 17 Ιουνίου και ώρα 20.30.
Στο «Τριανόν» που είναι ένας πάρα πολύ παλιός κινηματογράφος, που είναι όμως, και θέατρο και έγινε και μουσική σκηνή, θα γίνει η παρουσίαση της «Συνάντησης». Θέλησα να γίνει στο «Τριανόν», γιατί ήταν η πρώτη φορά που έπαιξα μπροστά στον Μίκη δικά του έργα. Ήταν η αρχή μιας μεγάλης αγάπης και θεωρώ ότι δε θα μπορούσε να βρεθεί καταλληλότερος χώρος για να συμβεί κάτι τέτοιο. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να είναι εκεί ο Μίκης, αλλά εγώ έχω κρατήσει την εικόνα του όπου έπαιζα τα έργα του και ήταν από κάτω ο Μίκης, θα είναι σαν να είναι εκεί. Αυτή η εικόνα μου έχει μείνει και δεν πρόκειται να φύγει ποτέ από την ψυχή μου. Επίσης, μου αρέσει πάρα πολύ, γιατί είναι ένας «ντροπαλός» χώρος, αλλά και ένας χώρος που έχει φιλοξενήσει σπουδαίες προσωπικότητες, που έχει παίξει εξαιρετικές ταινίες, ένας χώρος που εκεί πρωτοπαίχτηκε το «Ανακυκλώνοντας τη Μήδεια» του Αστέρη Κούτουλα, που είναι όλο βασισμένο στη μεγαλειώδη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη και ήταν και η στιγμή που είχα προλογίσει μουσικά την ταινία. Θυμάμαι ένα περιστατικό. Καθόμουν σε ένα τύπου καμαρίνι πριν βγω στη σκηνή και εκεί ήρθε και ο Μίκης. Μου έσκασε ένα χαμόγελο και μου λέει «δε μου λες Στέφανε, έχεις αγωνία;». Και του λέω «κ. Θεοδωράκη μάλλον εσείς θα πρέπει να έχετε αγωνία που θα ερμηνεύσω τα έργα σας…». Νιώθω πολύ χαρούμενος και πολύ όμορφα που θα έχω τη δυνατότητα σε αυτή την παρουσίαση, η οποία δε θα είναι μια τυπική παρουσίαση ενός cd, αλλά ένα κονσέρτο με έργα του Μίκη Θεοδωράκη. Η παρουσίαση θα είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι αυτής της βραδιάς. Επίσης, θέλω να πω ότι νιώθω πάρα πολύ ευτυχής, διότι μέσα στους εξαιρετικούς συνομιλητές που θα παραβρεθούν, θα είναι και η Μαρία Φαραντούρη.
Πες μου δυο λόγια για τη Σοφία…
Τη Σοφία την γνώρισα καθαρά τυχαία και μάλιστα, όντας ο ίδιος σε μια κάκιστη διάθεση για να ακούσω μια νέα φωνή. Αυτό που με εντυπωσίασε στη Σοφία, πέρα από το ταλέντο της, είναι πως, όταν της είπα ότι αν δεν έχει τα μυαλά στα κάγκελα και έχει γερό στομάχι είναι έτοιμη να κάνει καριέρα, η Σοφία μου είπε «μα εγώ δεν θέλω να κάνω καριέρα». Και της απήντησα πως, όταν σου δίνει η φύση τόσο απλόχερα αυτό το ταλέντο και τη μοναδικότητα στη φωνή, πρέπει να το μοιραστείς με τον κόσμο. Το δεύτερο που έχω να πω για τη Σοφία, είναι ότι είναι πάρα πολύ σοβαρή. Ενώ δεν είναι καν 20 χρονών, έχει μια σοβαρότητα στο πως θα μελετήσει τον στίχο που θα ερμηνεύσει. Είναι ένας νέος άνθρωπος που πραγματικά βλέπει σφαιρικά το αντικείμενο και αυτό της δίνει πάρα πολύ μέλλον.
Θεώρησες ότι ήταν ρίσκο το να εμπιστευτείς στη Σοφία όλα τα τραγούδια του δίσκου;
Όχι. Ήθελα ακριβώς τη φρεσκάδα, το πρώτο άγγιγμα σε κάτι τόσο μεγαλειώδες από έναν νέο άνθρωπο. Τι ωραίο που ένας νέος καλλιτέχνης ερμηνεύει Μίκη Θεοδωράκη. Ίσως και να παρασύρει συνομηλίκους της να ακούσουν κι αυτοί Μίκη. Γενικά στη Σοφία δεν υπάρχει τίποτα επιφανειακό.
Αυτό είναι πολύ ευχάριστο. Υπάρχει κάποιο «μυστικό» που συνέβη στην ηχογράφηση του δίσκου;
Σε όλα τα τραγούδια δεν υπήρξε καμιά παρέμβαση τεχνικής φύσης. Τι εννοώ με αυτό; Παίζαμε το τραγούδι και αν δεν έβγαινε, δεν το κόβαμε για να το πάμε από την αρχή. Το αφήναμε και το πιάναμε άλλη μέρα, με άλλη διάθεση.
Σας πήρε καιρό για να ολοκληρώσετε την ηχογράφηση;
Ναι, γιατί υπήρχε μέρα που κάναμε τέσσερα τραγούδια και μέρα που δεν έβγαινε ούτε μισό. Διά ροπάλου απαγορεύτηκε και με τη βοήθεια του Ηλία Λάκκα, που εκτός από ηχολήπτης είναι και συμπαραγωγός του δίσκου μαζί με μένα, η διόρθωση της φωνής μέσω υπολογιστή. Όλα τα τραγούδια γράφτηκαν ταυτόχρονα με φωνή και πιάνο.
Θα ήθελες να αναλάβεις ολοκληρωτικά την ενορχήστρωση ή τη διασκευή ενός ολοκληρωμένου έργου του Μίκη, όπως πχ. του «Άξιον εστί» ή του «Επιταφίου»;
Κοίταξε, θεωρώ ότι τα έργα τα οποία έχουν από μόνα τους μια τόσο στιβαρή και συγκεκριμένη ενορχήστρωση, δεν πρέπει να τα πειράζουμε. Όμως, το να πάρω π.χ. το θέμα του «Ζορμπά» και να το κάνω μια φαντασία για πιάνο και ορχήστρα, με ενδιαφέρει πραγματικά και το έχω στο νου μου να το κάνω. Σχεδιάζω να κάνω δύο συναυλίες. Η μία στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και η άλλη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Θα είναι με ορχήστρα κι εκεί θα παίξω –επιτέλους- το κονσέρτο του Μίκη για πιάνο και ορχήστρα. Εκεί κάλλιστα θα μπορούσα να κάνω αυτό που λες.
Μια χαρά… Κάποια άλλα σχέδια για εμφανίσεις υπάρχουν;
Αυτή τη στιγμή σχεδιάζουμε μια μεγάλη περιοδεία ανά την Ελλάδα με το cd στα μέρη όπου έζησε ο Μίκης. Μακάρι να μας δοθεί η ευκαιρία όλο αυτό να το φιλμάρουμε και να βγει κάτι σαν οδοιπορικό.
Πάντως, οφείλω να ομολογήσω ότι, πριν την επαγγελματική ενασχόλησή σου με τον Θεοδωράκη, προσωπικά σε θεωρούσα πολύ Χατζιδακικό.
Ναι, κι εμένα με θεωρούσα πολύ Χατζιδακικό. Ο Χατζιδάκις είναι ένα άλλο ιερό τέρας. Επειδή είμαι άνθρωπος της εναρμόνισης, δηλαδή της μουσικής αρμονίας, λάτρεψα τον Χατζιδάκι, γιατί έκανε μοναδικές εναρμονίσεις στα κομμάτια του, όπως και εξαιρετικές ενορχηστρώσεις κυρίως στα τραγούδια του. Ο Μίκης ήταν πολύ πιο large στα τραγούδια του. Τα έδινε απλόχερα, τα έπαιρναν από εδώ, τα έπαιρναν από εκεί, κάτι που δεν έκανε ο Μάνος. Ο Μάνος Χατζιδάκις δεν ήθελε να του κουνήσεις καν μισή νότα μετά από αυτό το οποίο είχε γράψει. Αυτού του βεληνεκούς οι συνθέτες ούτε μπορώ να τους διαχωρίσω στην ψυχή μου. Απλώς, με το έργο του Μίκη Θεοδωράκη, λόγω της συμφωνικής του πλευράς, έχω μια επικέντρωση σε εκείνον.
Κλείνοντας, πέρα από τη συνεργασία σου με τη Σοφία και με το έργο του Μίκη, έχεις σκοπό να κάνεις κάτι άλλο;
Αυτό που μου έχει λείψει, αλλά πρέπει να βρεθούν οι κατάλληλες συνθήκες για να γίνει, είναι ένα ακόμα ορχηστρικό μίνιμαλ άλμπουμ. Έχω πολλά σχέδια. Θέλω να κάνω κάτι, το οποίο είχα κάνει πιτσιρικάς. Μαζί με τον Αντώνη Πλέσσα που έπαιζε τύμπανα, τον Θύμιο Παπαδόπουλο που έπαιζε σαξόφωνο και φλογέρες και τον Βαρδή τον μπασίστα, είχαμε κάνει τους Polyrhythmics. Ήταν ιδέα του Μίμη Πλέσσα. Παίρναμε δημοτικά κομμάτια και τα διασκευάζαμε σε fusion. Σε πληροφορώ ότι είχαμε γυρίσει τη μισή Ευρώπη. Όλο αυτό το είχε υποστηρίξει τότε πάρα πολύ ο Γιάννης Πετρόπουλος και είναι το όνειρό του να το ξανακάνουμε.
Επειδή έχουμε βρεθεί αρκετές φορές «επαγγελματικά», λέω να μπούμε χωρίς προλόγους στην αιτία για την οποία συναντηθήκαμε σήμερα εδώ στα γραφεία του Όγδοου. Μίλησέ μου για τη «Συνάντηση».
Η «Συνάντηση» ως συνάντηση έχει ξεκινήσει εδώ και σχεδόν τρία χρόνια. Η συνάντησή μου με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη έχει ξεκινήσει εκ γενετής. Αυτό, όμως, που πραγματικά θεωρώ ότι ανακάλυψα είναι το σκέλος της συμφωνικής μουσικής, όπου δε σου κρύβω ότι αισθάνθηκα από τη μία τρομερά υπερήφανος που ένας δικός μας Έλληνας γράφει μουσική τέτοιου επιπέδου στον συμφωνικό τομέα. Από την άλλη, αισθάνθηκα βλάκας που δεν την είχα ανακαλύψει νωρίτερα. Δηλαδή, για ποιο λόγο να παίζω Shostakovich σε συναυλίες και δίσκους κλασικής μουσικής και να μην παίζω τα έργα του Μίκη για πιάνο και ορχήστρα;
Ίσως γιατί εσύ είχες μια παιδεία συγκεκριμένου είδους που την αποτελούσαν ξένοι δημιουργοί.
Ναι, αλλά ανακάλυψα ότι ο Μίκης ήταν εφάμιλλος των κλασικών συνθετών του 20ου αιώνα, που κυρίως έπαιζα. Κάποια στιγμή σαν πιανίστας αρχίζεις και αντιλαμβάνεσαι το ρεπερτόριο το οποίο θέλεις πιο πολύ να υπηρετήσεις. Στην περίπτωσή μου, ήταν η ρώσικη σχολή του 20ου αιώνα. Η συμφωνική μουσική του Μίκη είναι μέσα στα πρότυπα τα οποία παίζω. Δεν είναι τυχαίο όπως έμαθα πριν από λίγο καιρό, ότι ο ίδιος ο Shostakovich τον είχε επιλέξει τον Μίκη Θεοδωράκη ως την ιδιοφυΐα του 20ου αιώνα. Καταλαβαίνεις, λοιπόν, πως, όταν αρχίσαμε να έχουμε μια διαπροσωπική σχέση με τον Μίκη, ένιωθα πως έχω δίπλα μου έναν τεράστιο συνθέτη από αυτούς που έπαιζα μια ζωή, αλλά δεν είχα την ευκαιρία να τους γνωρίσω από κοντά. Όλα αυτά με έδεσαν ακόμα πιο πολύ με τον Μίκη. Η πρώτη επιστολή που μου έστειλε ήταν για μένα τέτοιο στοργικό χάδι που δεν μου το έχει δώσει ούτε ο πατέρας μου ούτε η μητέρα μου.
Από όσο ξέρω ο ίδιος ο Μίκης σε ονομάζει πρεσβευτή της μουσικής του.
Ακριβώς, κυρίως εννοώντας της συμφωνικής του μουσικής σε Ελλάδα και εξωτερικό. Καταλαβαίνεις ότι αυτό είναι διπλή ευθύνη, γιατί και το θέλω, αλλά και γιατί «πρέπει» να ασχοληθώ με τη μουσική του. Κάπως έτσι, βρεθήκαμε με τη Σοφία Μανουσάκη στην Κύπρο, στην οποία συμμετείχε και ο Σαλέας, ο οποίος έχει παίξει πάρα πολύ Μίκη Θεοδωράκη και με μοναδικό τρόπο. Τελειώνοντας, λοιπόν, αυτή η συναυλία που είχε πάρα πολύ μεγάλη επιτυχία, είχαμε ένα περίεργο χρονικό κενό και λέω «δεν πάμε να γράψουμε τα τραγούδια του Μίκη;». Τα δε τραγούδια αυτά, δεν τα συνόδευα απλά με το πιάνο, αλλά τα έφερα στη μορφή του Lied, δηλαδή στην κλασική τους φόρμα. Π.χ. το «Τα ‘δατε τα μάθατε» που είναι σε ποίηση Ελύτη, το είδα ως Schumann. Οι μελωδίες του Μίκη είναι μεγαλοφυείς και στα τραγούδια του ο κάθε ακροατής το νιώθει στην ψυχή του. Αλλά, την μεγαλοφυΐα του την προσδιορίζω στο γεγονός ότι, δεν υπάρχει τραγούδι του στο οποίο η δεύτερη φωνή να μην πηγαίνει παράλληλα με τη μελωδία. Η μελωδική ανάπτυξη του Μίκη στα τραγούδια του είναι τέτοια, η οποία δε σταματάει να σε πηγαίνει παραπέρα.
Κι έτσι μπήκες στο στούντιο.
Μπαίνω στο στούντιο και ηχογραφώ πέντε – έξι τραγούδια, κάνοντας σε ορισμένα κάποιες διασκευές, δηλαδή στον «Ζορμπά», στο «Την πόρτα ανοίγω το βράδυ» και στους «Χαρταετούς». Τα στέλνω στον Μίκη και του ζητάω την γνώμη του. Και, μαζί με τη Σοφία παίρνουμε ένα γράμμα μοναδικό που λέει «ευχαριστώ για το δώρο που μου κάνετε». Άσε που λέει τα καλύτερα για τη Σοφία κι εγώ νιώθω περήφανος, γιατί η Σοφία είναι δική μου ανακάλυψη. Στο γράμμα, λοιπόν, μας λέει «προχωρήστε». Παίρνω την άδεια από τον δημιουργό σε κάτι για το οποίο δεν είχα σκοπό να ολοκληρώσω με τη μορφή ενός cd. Όπως επίσης θέλω να τονίσω ότι η «Συνάντηση» δεν έχει να κάνει με τα 90 χρόνια του Μίκη που γιορτάζουμε φέτος, δεν ήξερα καν ότι συμβαίνει αυτό. Ενημερώθηκα κατόπιν όταν έπρεπε να πάρω την άδεια από την εταιρία που διαχειρίζεται τα συμφωνικά έργα του Μίκη.
Θες να πεις ότι η άδεια του ίδιου του συνθέτη δεν ήταν αρκετή για την κυκλοφορία του cd;
Μπορεί να έχω την άδεια ενός συνθέτη, αλλά εγώ θέλω να πάω τυπικά και να είμαι πολύ εντάξει. «Έμπλεξα» με την εταιρία publishing των έργων του Μίκη, την γερμανική Schott, την οποίοι έχουν οι δισέγγονοι του Μπετόβεν. Κοινώς, μας βγήκε το λάδι όχι γιατί δε θέλανε, αλλά γιατί είναι αργοί, έχουν τους δικούς τους ρυθμούς. Μέχρι και ο δικηγόρος του Μίκη απόρησε.
Εκτός από τους αργούς ρυθμούς, έχουν κάτι άλλο σε αυτή την εταιρία που σε εκπλήσσει;
Αυτή η εταιρία δεν επιτρέπει να μπαίνουν σε ψηφιακή μορφή οι διασκευές στα έργα του. Δηλαδή, έργα του που είναι για ορχήστρα, όπως ο «Ζορμπάς». Πήρα ειδική άδεια για αυτά τα έργα, χωρίς ωστόσο, να μπορούν να μπουν στο YouTube. Κάποιος μπορεί να τα ανεβάσει ανεπίσημα, αλλά εγώ ή η εταιρία μου, η Panic Platinum δεν έχει το δικαίωμα.
Άρα ουσιαστικά αυτά τα τραγούδια μπορεί να τα ακούσει κάποιος μόνο στο cd και στο συλλεκτικό βινύλιο που θα βγει σύντομα.
Ακριβώς, αλλά όχι σε ηλεκτρονική μορφή. Κι αυτό το λέω για να μην αναρωτηθεί κάποιος γιατί δεν υπάρχουν αυτά τα έργα στο YouTube και να μη νομίζει ότι είναι ένα ευτελές τρικ για να τον σπρώξω να πάει να αγοράσει το cd.
Ναι, αλλά με τις ψηφιακές πωλήσεις τι γίνεται;
Ούτε εκεί. Υπάρχει όλος ο δίσκος πλην των συγκεκριμένων τραγουδιών που είναι διασκευές. Είναι μια ιδιοτροπία της εταιρίας, αλλά επειδή ουσιαστικά προστατεύει τα δικαιώματα του Μίκη δεν μπορώ να την κοντράρω κι ας συμφωνεί κι ο ίδιος ο Μίκης. Αυτά τα λέω, γιατί όταν αναφερόμαστε στο έργο ενός συνθέτη του μεγέθους του Θεοδωράκη, οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί κι αυτό το λέω γενικότερα.
Τώρα μου δίνεις πάσα…
Δε σου δίνω καμία πάσα, την είπα ήδη την πάσα, νομίζω. Για να μη χάσουμε χρόνο, αν με ρωτήσεις θα σου απαντήσω ό,τι ακριβώς απάντησε ο Μίκης. Ό,τι είπε ο Μίκης, το συνυπογράφω.
Μάλιστα… Δεν επιμένω. Μίλησέ μου για την παρουσίαση που θα γίνει στο «Τριανόν» στις 17 Ιουνίου και ώρα 20.30.
Στο «Τριανόν» που είναι ένας πάρα πολύ παλιός κινηματογράφος, που είναι όμως, και θέατρο και έγινε και μουσική σκηνή, θα γίνει η παρουσίαση της «Συνάντησης». Θέλησα να γίνει στο «Τριανόν», γιατί ήταν η πρώτη φορά που έπαιξα μπροστά στον Μίκη δικά του έργα. Ήταν η αρχή μιας μεγάλης αγάπης και θεωρώ ότι δε θα μπορούσε να βρεθεί καταλληλότερος χώρος για να συμβεί κάτι τέτοιο. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να είναι εκεί ο Μίκης, αλλά εγώ έχω κρατήσει την εικόνα του όπου έπαιζα τα έργα του και ήταν από κάτω ο Μίκης, θα είναι σαν να είναι εκεί. Αυτή η εικόνα μου έχει μείνει και δεν πρόκειται να φύγει ποτέ από την ψυχή μου. Επίσης, μου αρέσει πάρα πολύ, γιατί είναι ένας «ντροπαλός» χώρος, αλλά και ένας χώρος που έχει φιλοξενήσει σπουδαίες προσωπικότητες, που έχει παίξει εξαιρετικές ταινίες, ένας χώρος που εκεί πρωτοπαίχτηκε το «Ανακυκλώνοντας τη Μήδεια» του Αστέρη Κούτουλα, που είναι όλο βασισμένο στη μεγαλειώδη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη και ήταν και η στιγμή που είχα προλογίσει μουσικά την ταινία. Θυμάμαι ένα περιστατικό. Καθόμουν σε ένα τύπου καμαρίνι πριν βγω στη σκηνή και εκεί ήρθε και ο Μίκης. Μου έσκασε ένα χαμόγελο και μου λέει «δε μου λες Στέφανε, έχεις αγωνία;». Και του λέω «κ. Θεοδωράκη μάλλον εσείς θα πρέπει να έχετε αγωνία που θα ερμηνεύσω τα έργα σας…». Νιώθω πολύ χαρούμενος και πολύ όμορφα που θα έχω τη δυνατότητα σε αυτή την παρουσίαση, η οποία δε θα είναι μια τυπική παρουσίαση ενός cd, αλλά ένα κονσέρτο με έργα του Μίκη Θεοδωράκη. Η παρουσίαση θα είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι αυτής της βραδιάς. Επίσης, θέλω να πω ότι νιώθω πάρα πολύ ευτυχής, διότι μέσα στους εξαιρετικούς συνομιλητές που θα παραβρεθούν, θα είναι και η Μαρία Φαραντούρη.
Πες μου δυο λόγια για τη Σοφία…
Τη Σοφία την γνώρισα καθαρά τυχαία και μάλιστα, όντας ο ίδιος σε μια κάκιστη διάθεση για να ακούσω μια νέα φωνή. Αυτό που με εντυπωσίασε στη Σοφία, πέρα από το ταλέντο της, είναι πως, όταν της είπα ότι αν δεν έχει τα μυαλά στα κάγκελα και έχει γερό στομάχι είναι έτοιμη να κάνει καριέρα, η Σοφία μου είπε «μα εγώ δεν θέλω να κάνω καριέρα». Και της απήντησα πως, όταν σου δίνει η φύση τόσο απλόχερα αυτό το ταλέντο και τη μοναδικότητα στη φωνή, πρέπει να το μοιραστείς με τον κόσμο. Το δεύτερο που έχω να πω για τη Σοφία, είναι ότι είναι πάρα πολύ σοβαρή. Ενώ δεν είναι καν 20 χρονών, έχει μια σοβαρότητα στο πως θα μελετήσει τον στίχο που θα ερμηνεύσει. Είναι ένας νέος άνθρωπος που πραγματικά βλέπει σφαιρικά το αντικείμενο και αυτό της δίνει πάρα πολύ μέλλον.
Θεώρησες ότι ήταν ρίσκο το να εμπιστευτείς στη Σοφία όλα τα τραγούδια του δίσκου;
Όχι. Ήθελα ακριβώς τη φρεσκάδα, το πρώτο άγγιγμα σε κάτι τόσο μεγαλειώδες από έναν νέο άνθρωπο. Τι ωραίο που ένας νέος καλλιτέχνης ερμηνεύει Μίκη Θεοδωράκη. Ίσως και να παρασύρει συνομηλίκους της να ακούσουν κι αυτοί Μίκη. Γενικά στη Σοφία δεν υπάρχει τίποτα επιφανειακό.
Αυτό είναι πολύ ευχάριστο. Υπάρχει κάποιο «μυστικό» που συνέβη στην ηχογράφηση του δίσκου;
Σε όλα τα τραγούδια δεν υπήρξε καμιά παρέμβαση τεχνικής φύσης. Τι εννοώ με αυτό; Παίζαμε το τραγούδι και αν δεν έβγαινε, δεν το κόβαμε για να το πάμε από την αρχή. Το αφήναμε και το πιάναμε άλλη μέρα, με άλλη διάθεση.
Σας πήρε καιρό για να ολοκληρώσετε την ηχογράφηση;
Ναι, γιατί υπήρχε μέρα που κάναμε τέσσερα τραγούδια και μέρα που δεν έβγαινε ούτε μισό. Διά ροπάλου απαγορεύτηκε και με τη βοήθεια του Ηλία Λάκκα, που εκτός από ηχολήπτης είναι και συμπαραγωγός του δίσκου μαζί με μένα, η διόρθωση της φωνής μέσω υπολογιστή. Όλα τα τραγούδια γράφτηκαν ταυτόχρονα με φωνή και πιάνο.
Θα ήθελες να αναλάβεις ολοκληρωτικά την ενορχήστρωση ή τη διασκευή ενός ολοκληρωμένου έργου του Μίκη, όπως πχ. του «Άξιον εστί» ή του «Επιταφίου»;
Κοίταξε, θεωρώ ότι τα έργα τα οποία έχουν από μόνα τους μια τόσο στιβαρή και συγκεκριμένη ενορχήστρωση, δεν πρέπει να τα πειράζουμε. Όμως, το να πάρω π.χ. το θέμα του «Ζορμπά» και να το κάνω μια φαντασία για πιάνο και ορχήστρα, με ενδιαφέρει πραγματικά και το έχω στο νου μου να το κάνω. Σχεδιάζω να κάνω δύο συναυλίες. Η μία στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και η άλλη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Θα είναι με ορχήστρα κι εκεί θα παίξω –επιτέλους- το κονσέρτο του Μίκη για πιάνο και ορχήστρα. Εκεί κάλλιστα θα μπορούσα να κάνω αυτό που λες.
Μια χαρά… Κάποια άλλα σχέδια για εμφανίσεις υπάρχουν;
Αυτή τη στιγμή σχεδιάζουμε μια μεγάλη περιοδεία ανά την Ελλάδα με το cd στα μέρη όπου έζησε ο Μίκης. Μακάρι να μας δοθεί η ευκαιρία όλο αυτό να το φιλμάρουμε και να βγει κάτι σαν οδοιπορικό.
Πάντως, οφείλω να ομολογήσω ότι, πριν την επαγγελματική ενασχόλησή σου με τον Θεοδωράκη, προσωπικά σε θεωρούσα πολύ Χατζιδακικό.
Ναι, κι εμένα με θεωρούσα πολύ Χατζιδακικό. Ο Χατζιδάκις είναι ένα άλλο ιερό τέρας. Επειδή είμαι άνθρωπος της εναρμόνισης, δηλαδή της μουσικής αρμονίας, λάτρεψα τον Χατζιδάκι, γιατί έκανε μοναδικές εναρμονίσεις στα κομμάτια του, όπως και εξαιρετικές ενορχηστρώσεις κυρίως στα τραγούδια του. Ο Μίκης ήταν πολύ πιο large στα τραγούδια του. Τα έδινε απλόχερα, τα έπαιρναν από εδώ, τα έπαιρναν από εκεί, κάτι που δεν έκανε ο Μάνος. Ο Μάνος Χατζιδάκις δεν ήθελε να του κουνήσεις καν μισή νότα μετά από αυτό το οποίο είχε γράψει. Αυτού του βεληνεκούς οι συνθέτες ούτε μπορώ να τους διαχωρίσω στην ψυχή μου. Απλώς, με το έργο του Μίκη Θεοδωράκη, λόγω της συμφωνικής του πλευράς, έχω μια επικέντρωση σε εκείνον.
Κλείνοντας, πέρα από τη συνεργασία σου με τη Σοφία και με το έργο του Μίκη, έχεις σκοπό να κάνεις κάτι άλλο;
Αυτό που μου έχει λείψει, αλλά πρέπει να βρεθούν οι κατάλληλες συνθήκες για να γίνει, είναι ένα ακόμα ορχηστρικό μίνιμαλ άλμπουμ. Έχω πολλά σχέδια. Θέλω να κάνω κάτι, το οποίο είχα κάνει πιτσιρικάς. Μαζί με τον Αντώνη Πλέσσα που έπαιζε τύμπανα, τον Θύμιο Παπαδόπουλο που έπαιζε σαξόφωνο και φλογέρες και τον Βαρδή τον μπασίστα, είχαμε κάνει τους Polyrhythmics. Ήταν ιδέα του Μίμη Πλέσσα. Παίρναμε δημοτικά κομμάτια και τα διασκευάζαμε σε fusion. Σε πληροφορώ ότι είχαμε γυρίσει τη μισή Ευρώπη. Όλο αυτό το είχε υποστηρίξει τότε πάρα πολύ ο Γιάννης Πετρόπουλος και είναι το όνειρό του να το ξανακάνουμε.
