Σωκράτη Μάλαμα. Και στο δεύτερο «σεργιάνι» μας οι σταθερές παραμένουν ίδιες. Οι συνιστώσες αλλάζουν, όχι όμως η συντεταγμένη του «Χάρτη» του Μάλαμα, αλλά και της κουβέντας μας. Αυτός είναι και ο τίτλος της τελευταίας του δισκογραφικής εργασίας, όπου στο εξώφυλλο το «πειρατικό» ιστιοφόρο του Σωκράτη -κάπως έτσι φαντάζει- χαράζει τις ρότες του. «Πειρατικό» είναι και το προσωνύμιο της κωμόπολης Συκιά που γεννήθηκε.
Σαν «πειρατής» ο Μάλαμας σεργιανά με το δικό του τρόπο στις θάλασσες της μουσικής, συλλέγει πολύτιμες εμπειρίες, μικρές και μεγάλες στιγμές, σχέσεις με όσα τον περιτριγυρίζουν, υλικά και άυλα, έμψυχα και –για ορισμένους, όχι για κείνον- «άψυχα», κι όλο αυτόν τον πλούτο τον «κερνάει» με τραγούδια, στο πλήρωμα και στους «φίλους» που θέλουν να γευτούν τα δώρα του, όταν το πλοιάριό του πιάσει λιμάνι. Κι ύστερα αφού αναπαυτεί το κορμί, το μυαλό και η καρδιά του ξεκινά το επόμενο μπάρκο
Ο ολοκαίνουργιος «Χάρτης» του μαζί με το δεύτερο Παρασκευοσάββατό του στο Passport αποτέλεσαν και την αφορμή της συζήτησής μας.
Το «μετά» του τραγουδιού μας στο γκρίζο και θολό τοπίο της εποχής μας;
Το τραγούδι θέλει δεν θέλει, μέσα από τις ιδιαίτερες αισθήσεις των νέων ανθρώπων θα δανειστεί, όπως έκανε μέχρι τώρα, αίμα από το χτες και θα συμμαζέψει, θα πάρει και θα καταγράψει το σήμερα.
Μπορεί να το πετύχει και αν ναι θα τους αφήσουν να το κάνουν;
Η περιοχή του τραγουδιού είναι πιο ελεύθερη γιατί το ίδιο το εμπόριο την αφήνει έτσι, ώστε να μπορέσουν οι ταλαντούχοι νέοι να αναδυθούν και μετά να τους εκμεταλλευτούν. Παραδόξως επικρατεί μια αμφίδρομη σχέση. Έτσι το τραγούδι θα κυμανθεί σε παράδοξα και ευφυή πλαίσια. Ακούω και αισθάνομαι μεγάλο πλούτο. Ειδικά στην ξένη σκηνή, γιατί εδώ τα πράγματα είναι κάπως πιο μαζεμένα. Όταν έχεις ένα μαστίγιο συνεχώς πάνω απ’ το κεφάλι σου είσαι και πιο συσταλμένος. Αλλά και σε μας συνεχώς ανακαλύπτω διαμάντια και του χτες αλλά και του σήμερα.
Όπως;
Τώρα που ερχόμουν απ’ τα Τρίκαλα άκουγα τον δίσκο του Μικρούτσικου, του Ελευθερίου και του Θηβαίου «Ο Άμλετ της Σελήνης». Παλιά δουλειά, αλλά τη συγκεκριμένη στιγμή που την άκουσα έδωσα τα ρέστα μου. Και στη μουσική, και στο στίχο και στην ερμηνεία. Γενικώς κυκλοφορούν γύρω μας θαυμαστά πράγματα αλλά χρειαζόμαστε την κατάλληλη ώρα και το πλαίσιο για να αντιληφθούμε τις ακριβώς συμβαίνει…
Όταν ταξιδεύεις ακούς μουσική;
Πάντα. Πρώτα απ’ όλα ακούω τα cd που μου δίνουν γνωστοί και άγνωστοι φίλοι μου. Όταν είμαι κουρασμένος προτιμώ το ραδιόφωνο, αλλά απογοητεύομαι, γιατί διαπιστώνω πως πάσχει από μουσικό κρετινισμό.
Τι εννοείς;
Τη δουλειά του την κάνει, γιατί τις διαφημίσεις του τις πουλάει αλλά είναι φτωχό, πάμφτωχο. Πέρα από ελάχιστες εξαιρέσεις δεν κάνει την παραμικρή πρόταση. Θέλει να προσποριστεί αλλά δεν δίνει τίποτα… Και είναι κρίμα πρωτίστως γι αυτούς που έχουν τα ραδιόφωνα και όχι για αυτούς που παίζουν μουσική σε αυτά. Αυτοί θα τη βρουν την άκρη τους… να βγάλουν όσα έχουν μέσα τους. Θα παίξουν σε μαγαζιά, σε φίλους… Οι ιδιοκτήτες θέλουν και πρέπει να έχουν την εμπορική ματιά στη δουλειά τους αλλά παράλληλα… κάνε και πολιτισμό ρε φίλε. Δώσε βήμα στο διαφορετικό, ποντάρισε σε μερικούς άξιους, πειραματίσου με νέους…
Και γράψε ιστορία!
Θέλω να σου πως στη Θεσσαλονίκη, πέρα από κάνα δυο ραδιόφωνα που παίζουν σήμερα μια εναλλακτική κατάσταση, αν ρωτήσεις τους τριαντάρηδες και βάλε, «ποιες είναι οι αγαπημένες σου συχνότητες;», θα σου πουν για το ράδιο Κιβωτός και το ράδιο Ουτοπία. Μυθικά ραδιόφωνα… που διαμόρφωσαν γούστα και έδωσαν «λύση» στο καλό τραγούδι και τους καλλιτέχνες… Και το τρελό είναι πως και αυτά τα ραδιόφωνα και εμείς με τη σειρά μας δώσαμε μάχη και πολλές συναυλίες για έχουμε την λεγόμενη «ελεύθερη ραδιοφωνία». Αυτήν που σήμερα αντιμετωπίζει και άλλους φίλους και εμένα σαν παντελώς αγνώστους: «Τι θέλετε εσείς, ποιο είστε εσείς;» σα να μας λέει.
Πιστεύεις πως οι ραδιοφωνικοί σταθμοί, θα μπορούσαν να αλλάξουν τα δεδομένα και να λειτουργήσουν σαν αντίβαρο στη «φτήνια»;
Βεβαίως μόνο που φτηναίνουν τον εαυτό τους συνεχώς, θαρρείς, μόνο και μόνο, για να μην παίξουν αυτό το ρόλο.
Στην περιοχή των Τρικάλων, τα πράγματα είναι διαφορετικά;
Υπάρχουν μικρές εξαιρέσεις αλλά αυτοί είναι σταθμοί αγωνίας. Μακάρι να καταφέρουν να επιβιώσουν. Δεν έχω φυσικά πλήρη εικόνα του ραδιοφωνικού χάρτη των Τρικάλων. Δεν υπάρχει άπλετος χρόνος. Εκτός από τη μουσική μου, ακούω και την μουσική των άλλων. Δηλαδή π.χ. νιώθω την ανάγκη να ακούσω την Τρίτη Συμφωνία του Ραχμάνινοφ. Θα αφιερώσω μερικές ώρες γι’ αυτό. Αν θέλουν τα παιδιά μου στο σπίτι να συμμετέχουν σε αυτό καλώς. Αν όχι, ησυχία, γιατί ακούει ο μπαμπάς.
Γουστάρεις να ακούς συνέχεια μουσική, δηλαδή.
Γουστάρω να βλέπω και τον κόσμο όμως. Όταν έχω ελεύθερο χρόνο θα πάω στα χωριά, θα μιλήσω με τους ανθρώπους, με τα φιλαράκια μου. Θα κάτσουμε στο καφενείο, θα πιούμε δυο κρασιά, θα μιλήσουμε για προβλήματα και μικρές καθημερινές στιγμές… και ενδεχομένως θα ακούσουμε και τραγούδια.
Δεν σ’ αρέσει να κάθεσαι;
Δεν θέλω να κάθομαι…
Συνέχεια στην πρίζα;
Μέχρι να φτάσω στα όρια ναι… Όταν τα ξεπεράσω θέλω να κουρνιάξω για λίγο και να μην ακούω κανένα.
Με το χρόνο που περνάει και φεύγει τα έχεις καλά;
Δεν θέλω να γυρίσω πίσω ούτε μέρα, ούτε για πλάκα. Να στρέψεις το ρολόι πίσω; Γιατί; Δε ρώτησες; Δεν έμαθες;
Δεν σε αγχώνει;
Τα κουράγια δεν είναι ίδια. Είναι όμορφο να ξεφεύγεις απ’ όσα έχει στεριώσει πάνω σου το παρελθόν. Να μη μένεις κολλημένος στα ίδια. Φύγε, απομακρύνσου. Έρχονται άλλα χρώματα, άλλες αισθήσεις, νέες δυναμικές. Κοίτα, γιατί αυτό που βρίσκεσαι είναι δώρο για τα μάτια σου, για τις αισθήσεις σου, Κοίτα απ’ το σημείο που βρίσκεσαι, δε χρειάζεται για να πας «εκεί».
Δε σε φοβίζει κάτι;
Πριν έξι χρόνια, όταν κλήθηκα να πληρώσω χρέη υπέρογκα, για επαγγελματικές μου υποχρεώσεις «αρχαίες», βρέθηκα εκτεθειμένος μέχρι εκεί που δεν παίρνει. Είχα ακατάστατα οικονομικά γιατί δε φρόντιζαν να είναι συνεπείς τα γραφεία που με μανατζάριζαν, εκείνοι που κρατούσαν τα λογιστικά στοιχεία μου… Επειδή δεν ήξερα από αυτά επαφιόμουν στα χέρια άλλων.
Και την πάτησες.
Πόνεσα μέσα μου γιατί δεν ήμουν προσεκτικός όσο έπρεπε. Μια μέρα κόντεψα να πάθω συγκοπή στο δρόμο. Έχασα τον κόσμο από τα μάτια μου. Είχα γίνει κάτασπρος και ήμουν μούσκεμα απ’ τον ιδρώτα. Κάθισα στα σκαλοπάτια ενός σπιτιού για να μη σωριαστώ χάμω. Δεν πάει πολύς καιρός… Σκεφτόμουν τα μικρά παιδιά μου… Κώλωσα. Αλλά μετά συλλογίστηκα πως δε βγαίνει τίποτα. «Σήκω πάνω και περπάτα», είπα μέσα μου. Αν είναι να έχεις τρικλοποδιές συνέχεια, ας έρθουν, θα πέφτεις και θα σηκώνεσαι. Θα προσπαθείς να τις ξεπεράσεις. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος.
Πως εκτέθηκες σε τέτοιο βαθμό;
Δεν είμαι μόνο εγώ… Αν ρωτήσεις τους μουσικούς της γενιάς μου, οι περισσότεροι θα σου πουν τα ίδια. Τα βιβλία και τα μπλοκάκια τους, ήταν σε χέρια μη επαγγελματιών. Ή και κάποιοι μπορεί να το έκαναν και επίτηδες. Πέσαμε κανονικά σε ένα χωράφι με αγγούρια. Χάθηκαν οι κόποι μιας ζωής. Δεν έμεινε δεκάρα τσακιστή. Τα πήρε το κράτος και τα έδωσε στους δανειστές…
Σ’ ακούω να τραγουδάς με έναν «ανοικτό» τρόπο τα φωνήεντα. Εσύ βέβαια έχεις το δικό στου τρόπο αλλά αυτό το είχαν και οι παλιοί λαϊκοί τραγουδιστές. Π.χ. ο Καζαντζίδης.
Ο Καζαντζίδης είναι απαράδεκτος. Μ’ αυτήν άρθρωση που λες και έχει κάνεις εκατό ορθοφωνίες, εκατό ορθοδοντικές. Είναι σιχαμένα τέλειος. Σαν ένα πολύτιμο κρύσταλλο. Δεν έχει την παραμικρή «βρωμιά». Βλακωδώς τέλειος. Και στο κούρδισμα ακόμα. Δεν χάνει πουθενά. Τον ακούω στις ηχογραφήσεις του ΄50, που γράφαν ταυτόχρονα μουσικοί και ερμηνευτές, και προσπαθώ να βρω μια ατέλεια που δεν μπορεί να αντιληφτεί ο μέσος ακροατής. Δεν γίνεται λέω, κάπου πρέπει να φαλτσάρει… Τον ελέγχω αλλά δεν… Απαράδεκτος!
Και ο Αγγελόπουλος έχει μια ιδιαίτερη εκφορά των φωνηέντων. Πάντως κι εσύ, ειδικά στον «Χάρτη», που ακούω και ξανακούω αυτές τις μέρες, το «α» σου είναι ατελείωτο. Απλωτά όμως είναι και το «ο» και το «η» σου.
Τον τρόπο τον δικό μου δε μπορώ να τον ανιχνεύσω. Εγώ κοιτάωτ α «σχέδια» των άλλων... Μου έχουν πει για το «λ» μου, τα βαριά «σαλονικιώτικα» σύμφωνα μου αλλά αυτό που μου λες το ακούω πρώτη φορά.
Δεν λέω πως είσαι ερμηνευτής αυτής της κοπής αλλά η «ομοιότητα» σε αυτό το θέμα υπάρχει.
Κοίταξε, σε γενικές γραμμές προσπαθώ να μην «τραβάω» πολύ τα πράγματα γιατί έχω ακούσει μεγαλειώδεις φωνές και ερμηνείες. Είμαι λίγο δειλός δηλαδή, κάπως μαζεμένος γιατί γνωρίζω και τους άλλους τους μεγάλους… κι εμένα. Παλαιότερα όταν δούλευα στα μαγαζιά και κραύγαζα ασυστόλως, δε με ενδιέφερε τίποτα.
Τραγουδούσες πιο ελεύθερα;
Βέβαια, γιατί βοηθούσε και η μέθη. Συχνά ήμασταν πιο μεθυσμένοι από τους πελάτες. Μην ξεχνάς πως δουλεύαμε δωδεκάωρα.
Ήταν καλό σχολείο τα λαϊκά μαγαζιά;
Ένας άλλος κόσμος. Καμία σύγκριση με τις τρίωρες, τετράωρες παραστάσεις που κάνουμε σήμερα. Αλλά τότε υπήρχαν και μεγαλύτερες αντοχές. Υπήρχε η δυναμική για να το κάνεις. Κι αυτό που κάνω τώρα, να παίζω και να τραγουδάω 60-70 τραγούδια είναι μεγάλο ξόδεμα. Μετά από τόσα χρόνια, κι όλη αυτή την διαδρομή, απορώ πως τα καταφέρνω… Όπως μου είχε πει μια συγγενής μου, μεγάλη σε ηλικία: «Βαστάς, βαστάς πουλάκι μου». Μετά όμως κάθισε και το μελέτησε λίγο, με κοίταξε, και συμπλήρωσε: «Ε βέβαια, ο χαζός ο άνθρωπος… τι ανάγκη έχει» (γελάμε).
Ωραία φιλοφρόνηση!
Κομπλιμέντο κανονικό!
Στις μουσικές σκηνές που παίζεις τώρα, το απολαμβάνεις;
Γίνεται διαφορετικά; Αν δε σε σαγηνεύει η διαδικασία πως θα ανέβεις πάνω; Ξέρεις τι ξεβράκωμα είναι; Τι επειδή το κάνουμε τόσα χρόνια, νομίζεις πως είναι άνετο και εύκολο να τραγουδάς για τον κόσμο;
Στην ζωντανή παρουσίαση όμως του «Χάρτη» στο Studio Sierra, παρουσία κοινού, δημοσιογράφων και εταιρέιας, σε είδα να κουλαντρίζεις την όλη διαδικασία με νηφάλιο και άψογο τρόπο.
Ήταν επειδή έγινε μεσημέρι. Εγώ είμαι ημερήσιος παίκτης. Κανονικά έπρεπε να παίζω μεσημέρια. Όχι επειδή με τραβολογάτε τις νύχτες… (γελάμε).
Μιλάς σοβαρά;
Τους μεγαλύτερους νταλκάδες στους βγάζω 2, 4 το μεσημέρι, άντε μέχρι τις δέκα το βράδυ. Και στο σπίτι τέτοιες ώρες παίρνω τους τζουράδες, τις κιθάρες και παίζω και γράφω τραγούδια. Παλιά δούλευα τα βράδια…
Και τα πρωινά…
Ναι, ξημερώναμε μεθυσμένοι…
Μέρος της δουλειάς, όπως λέγαμε.
Μέρος της ζωής μου, τότε. Τώρα έχουμε γίνει πιο πρωινοί. Κάθομαι να γράψω και έχω τα παιδιά να γυρνάνε από πάνω μου, να μου ζητάνε πράγματα…
Δεν σε κουράζει;
Καθόλου, Ίσα ίσα… Αυτά τα πλάσματα είναι μέσα στη μουσική.
Όλα είναι μουσική;
Έτσι ήταν κι έτσι είναι… Υπάρχει ένας θρησκευτικός μύθος που λέει: Ο Θεός σκέφτηκε μια μελωδία και προέκυψαν οι Άγγελοι. Μετά τους είπε τραγουδήστε πάνω σε αυτή και γεννήθηκε ο κόσμος.
Που έχει και φάλτσα όμως, τα οποία πληθαίνουν ανησυχητικά.
Ας έχει ότι θέλει. Όλα μέσα είναι… Μιλάμε για δυσκολίες και ομολογουμένως τερατώδεις ανατροπές που έγιναν στη ζωή μας αλλά για σκέψου τι τράβηξαν εκατομμύρια συνάνθρωποί μας τα χρόνια του ΄40, του ΄50 και του ΄60 ακόμη. Μην νομίζουμε λοιπόν πως είμαστε το κέντρο των βασάνων. Ο κόσμος είναι ένα παράδοξο μέρος… Δε μπορώ να πιστέψω πως ένας πάνσοφος δημιουργός σκέφτηκε αυτή τη δοκιμασία των ψυχών… Δεν πιστεύω στα προπατορικά αμαρτήματα. Δεν πιστεύω σε ενοχές…
Τίνος έργο λοιπόν είμαστε;
Μιας φοβισμένης νόησης. Ενός διαχωρισμένου νου που δεν έχει συμμαζέψει την ολότητά του. Ένα μέρος του ονειρεύεται τους εφιάλτες του κι εμείς είμαστε αυτό.
Οι εφιάλτες είμαστε εμείς;
Είμαστε κακώς ονειρευόμενοι. Ή αν γίνεται ασυνείδητα, λάθος ονειρευόμενοι. Είναι σωστό να υπάρχουν στη χώρα μας 3 εκατομμύρια άνεργοι; Να πεθαίνουν άνθρωποι από πείνα; Να γεννιέται ένα παιδί και να σβήνει μετά από δύο μήνες στα χέρια των γονιών του; Το λάθος είναι λάθος.
Αυτός είναι και ο τίτλος ενός τραγουδιού του Άκη Πάνου που εκφράζει ανάγλυφα όσο συμβαίνουν σήμερα στον πλανήτη.
Δυστυχώς οι πιο φοβισμένοι και ενοχικοί άνθρωποι είναι αυτοί που κάνουν κουμάντο. Αλλά θα πάει αδιάβαστο κι αυτό το έργο… Περάσαν βασιλείες, αυτοκρατορίες, τύραννοι και ο άνθρωπος εξακολουθεί να βαδίζει το δρόμο του. Σέρνοντας θες, πάντως πηγαίνει…
Το δρομολόι όμως το πληρώνουν ακριβά πάντα οι ίδιοι την ώρα που οι ίδιοι-άλλοι επωφελούνται. Οι δοσίλογοι της Κατοχής γίναν κουμανταδόροι του τόπου μετά τον πόλεμο. Και πιο μετά οι θιασώτες της δικτατορίας κατέληξαν δημοκράτες και αφεντικά του δημόσιου βίου. Πέρας των όποιων εξαιρέσεων, οι μεγάλοι χαμένοι ήταν οι αληθινοί αγωνιστές. Όσο πιο αγνοί, τόσο πιο ριγμένοι.
Η ιστορία είναι μούφα. Κι όλα αυτά θα συμβαίνουν συνεχώς. Έρχονται τα ίδια λάθη με άλλα ρούχα. Το έργο είναι λάθος γιατί οι αντιλήψεις που διδασκόμαστε, οι πεποιθήσεις που εκτρεφόμαστε και εκτρέφουμε είναι λάθος. Η δημιουργία προέρχεται απ’ τη νοητική διαδικασία. Οι σκέψεις είναι ο αρχιτέκτονας και μετά οι πράξεις. Αν δεν αλλάξει αυτό, αν ο καθένας δεν δει ένα άλλο χρώμα μέσα του, αν δεν βρει και δεν χρησιμοποιήσει άλλες δυνάμεις από μόνος του… μην περιμένουμε τίποτα. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν απ’ τα σχολεία μας, να πούμε στα μικρά παιδιά μας πως ο πρώτος χτίστης όσων θα αντιμετωπίσουν μπροστά τους είναι ο νους. Με αυτόν πρέπει να ασχοληθούν και ασχοληθούμε. Μην ελπίζουμε σε ομάδες που με τις θεωρίες τους θα θελήσουν να επιβληθούν στους άλλους αποφεύγοντας και υπεκφεύγοντας από τη δική τους ατομική ευθύνη.
Το νου μας τον έχουν εντέχνως δηλητηριάσει. Όπως χαρακτηριστικά τραγουδάς στο ομώνυμο κομμάτι, μέσα απ’ το «Χάρτη», «όλα του κόσμου τα’ ακριβά μοιάζουν με δηλητήριο».
Είναι αλήθεια αλλά πρέπει να αντιδράσουμε.
Πώς να το κάνουν κάποιοι που «ακουμπούν το κεφάλι στο μπετό, κι έχουν για προσκεφάλι το πλαστικό μπουκάλι». «Είναι νωρίς ακόμα» ή μήπως τελικά είναι αργά.
Ποτέ δεν θα είναι αργά.
Ακόμα και για να ηχογραφήσεις ξανά τους δύο πρώτους δίσκους σου;
Αυτό γίνεται γιατί οι δίσκοι μου εδώ και μερικά χρόνια έπαψαν να υπάρχουν στην κυκλοφορία λόγω των προβλημάτων του Κώστα Γιαννίκου που είχε αγοράσει τη Lyra και χρεοκόπησε. Και επειδή αγαπάω τα τραγούδια μου αλλά δεν έχω την κυριότητα των masters πήρα αυτήν την πρωτοβουλία να κάνω νέες «αφηγήσεις» αυτών των έργων.
Υπάρχει διαφορά στο «τότε» και στο «τώρα».
Τότε υπήρχε μια συστολή μια αγωνία και μια αγνωσία του πως γίνεται μια ηχογράφηση. Ακόμα κι αν θα αρέσουν τα τραγούδια μας. Εγώ απλώς έπαιζα στα μαγαζιά όταν ο Νίκος Παπάζογλου μου είπε: «Μπες μέσα και γράψε…».
Έχεις έντονα χρώματα απ’ το Νίκο στον τελευταίο δίσκο, όπως και γενικότερα στο έργο σου.
Ο Νικόλας έκανε πειραματισμούς… μέχρι που σταμάτησε και μετά ήθελε μια ορχήστρα τριών ατόμων.
Κι εσύ μπλέκεις τη ροκ με τα μπουζούκια και ειδικά στο «Χάρτη» το ερμηνευτικό σου χαρμάνι πλησιάζει πολύ το δικό του.
Μα αυτές είναι οι αγάπες μας, οι συγγενείς μου. Αυτός που έγραψε το «ας χαμηλώναν τα βουνά να δω τη Σαλονίκη» (τραγουδάει), οι δημοτικοί, οι Πόντιοι με τους κεμεντζέδες, οι Κρητικοί με τα λαούτα και τις λύρες. Σε όλο αυτό το τρομερό συγγενολόι ο πιο κοντινός μου άνθρωπος ήταν ο Νικόλας. Σεβάσμιος πατέρας αλλά και αλητήριος μεγάλος αδελφός.
Ωραία τον χαρακτηρίζεις.
Μαζί κάναμε ένα ντουέτο καταπληκτικό. Ξημερώνομαι νύκτες και νύκτες, να ακούμε τραγούδια, να μιλάμε για αυτά, για γυναίκες, να φιλοσοφούμε. Εκείνος ήταν πιο συγκρατημένος αλλά παρέα δημιουργούσαμε ένα εκρηκτικό κοκτέιλ. Δεν γίνεται λοιπόν να μην επηρεαστώ απ’ τον τρόπο του, απ’ το συναίσθημά του.
Τον ήξερες βαθιά.
Με τα χρόνια έμαθα πως αισθάνεται. Αν κοίταγες την παλάμη του θα έβλεπες μόνο μια βαθιά γραμμή. Τίποτα άλλο. Ήταν το μονοσήμαντο της κατεύθυνσής του. Ήταν ουσιαστικά πρακτικός και βαθύτατα ευαίσθητος σαν παιδί πέντε χρονών. Σκληρός όταν έπρεπε να διαπραγματευτεί και να υπερασπίσει τη δουλειά του ή να πει τη γνώμη του αλλά όταν δεν ήθελε να μιλήσει δεν του έπαιρνες κουβέντα. Αν σε αντιπαθούσε γύρναγε την πλάτη του, σε αγνοούσε, αλλά όταν αγαπούσε γινόταν όλο αγάπη. Όλα ήταν ένα και το άλλο.
Εσύ βλέπω έχεις πολλές γραμμές στην παλάμη σου.
Αυλάκια ατέλειωτα.
Το άλλο που σου έκανε εντύπωση στον Παπάζογλου;
Η προσήλωση και η αυστηρότητά του όταν έβγαινε να τραγουδήσει. Έπρεπε όλοι οι μουσικοί να είμαστε παρόντες με όλο μας το είναι. Κι αυτός ήταν ακόμη πιο παρόν. Σα μαθητής που έβγαινε να πει το ποίημα στην τελευταία τάξη του σχολείου. Η εικόνα του απόλυτου ελέγχου αλλά και της απόλυτης εγκατάλειψης. Κι αυτόν ήταν λυτρωτικό. Πειθαρχία αλλά και ελευθερία…
Κι εσύ όμως, απ’ όσα έχω δει, λειτουργείς το ίδιο με τους δικού σου.
Μα διαφορετικά το έχουν χάσει το έργο. Με 100 τραγούδια ρεπερτόριο… πρέπει να είναι έτοιμοι για όλα. Δεν ξέρουν ποιο θα ακολουθήσει.
Κάνατε παρέα μέχρι και το φινάλε του;
Όχι γιατί εγώ ήρθα στην Αθήνα… Πήγαινα και τον έβλεπα στα μαγαζιά. Εκείνος καθότανε στο τέλος και μίλαγε με τον κόσμο με τις ώρες.
Εσύ;
Εγώ θέλω να φύγω και να κάτσω ακίνητος σε μια γωνιά στο μπαρ, να πιω ένα δύο ποτά, να ακούω ήσυχη μουσική… και να μη μιλάω σε κανέναν. Αν κάποιος μου μιλήσει μου έρχεται να βάλω τα κλάματα. Ο Νίκος ήταν πιο κοινωνικός. Η δυναμική του δεν τελείωνε στο πρόγραμμα. Βέβαια έκανε πιο μαζεμένα προγράμματα, δύο, δυόμισι ώρες. Αλλά μετά μπορεί να καθόταν με τις ώρες με φίλους, με τον κόσμο.
Το έχω ζήσει στην Τήνελα.
Ωραίο μαγαζί. Δουλέψαμε μαζί κι εκεί κάποια στιγμή. Μετά το πρόγραμμα μεταμορφωνόταν σε ένα μικρό παιδί που βγήκε έξω να παίξει.
Κι απ’ όσο τον είχα γνωρίσει λάτρευε κι αυτός το κλασικό λαϊκό τραγούδι και τους βάρδους του ΄50;
Μα πως αλλιώς δέσαμε αν δεν μας ένωναν όλα αυτά. Ερχόταν και μ’ έβλεπε όπου και να τραγούδαγα στα μαγαζιά. Κάτι ξενυχτάδικα. Διάλεγε μια γωνία και καθόταν κι έπινε το ποτό του. Με το Νίκο ήμασταν φίλοι προτού γίνουμε φίλοι. Αλλά την ίδια ώρα λειτούργησε και σαν πατέρας μου.
Υπερπροστατευτικός;
Καμία φορά. Αλλά ότι ξέρω για τη δουλειά μας, εκτός από το πατάρι, τα έμαθα από κείνον. Ερχόταν στα καφενεία και τις «τρύπες» που δούλευα… Δεν με ένοιαζε τίποτα, απολάμβανα την κάθε στιγμή, παίζοντας μουσική. Μη νομίζεις καλά έλεγε η θεια μου… με τα κομπλιμέντα της. Για να είσαι σε αυτό το «παιχνίδι» πρέπει να έχεις μια τάση στον παιδισμό, στον παραστρατισμό, μια τρέλα τέλος πάντων στο κεφάλι.
Εσύ έχεις λειτουργήσει αναλόγως, όπως ο Παπάζογλου, για κάποιον άλλον.
Έχω βοηθήσει ορισμένους, να κάνουν μια παραγωγή, να βάλω τα χρήματα και να μπούνε στούντιο, κι ας μην αναγράφεται το όνομά μου στους δίσκους αλλά μέχρι εκεί. Δεν υπήρξα για κανένα όπως ο Νίκος προς εμένα. Είναι διαφορετικές οι συνθήκες. Είναι κι η ζωή που κάνω πια. Ζω 12-13 χρόνια έξω απ’ τα Τρίκαλα…
Σου αρέσει;
Αν δε μου άρεσε θα έμενα; Εκεί με ξέρουν όλοι. Μέχρι και τα πρόβατα.
Ακολουθεί το τρίτο και τελευταίο μέρος της συνέντευξης...
Ακολουθεί το τρίτο και τελευταίο μέρος της συνέντευξης...
