Κάθε λέξη μετράει για δέκα. Σε κερδίζει με την ανεπιτήδευτη αμεσότητά του αλλά και την στέρεα ματιά του. Νιώθεις πως μιλά από καρδιάς. Δεν υποκρίνεται, δεν μεγαλοπιάνεται, όμως έχει επίγνωση της αξία του. Βαθύς καλλιτέχνης, βαθύς άνθρωπος.
Η συζήτηση μαζί του έγινε με αφορμή την πρωτοκαθεδρική παρουσία του στην συναυλία «Η Κρήτη τραγουδάει» την Παρασκευή 4 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο Βράχων με τη συμμετοχή και άλλων ξεχωριστών καλλιτεχνών.
Θα απολαύσουμε κάτι διαφορετικό, κάτι καινούργιο στη συναυλία της Παρασκευής;
Πάντα ψάχνομαι, πάντα κάτι ετοιμάζω. Θα δούμε, θα δείτε. Θα είναι μια γιορτή του κρητικού τραγουδιού με τόσους φίλος και καλούς μουσικούς και τραγουδιστές.
Γιατί το τραγούδι της Κρήτης συγκινεί ευρύτερα ακροατήρια, ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με τον τόπο που γεννήθηκε;
Η αρχή της μουσικής είναι τα πηδηχτά και τα ριζίτικα… Εδώ γεννήθηκαν όλα. Και η μουσική των αρχαίων και η βυζαντινή. Το τραγούδι της Κρήτης είναι σαν περισπωμένη.
Υπογραμμίζει βαριά και με ουσία τα πράγματα.
Το 'χει ο τόπος, το 'χει και το τραγούδι του.
Όταν λέτε τα κλασικά αυτά τραγούδια, τα οποία έχετε ερμηνεύσει πια άπειρες φορές, πως αισθάνεστε;
Μ’ αρέσουν και μ’ ευχαριστεί να τα παίζω και να τα τραγουδώ.
Δεν υπάρχουν στιγμές που να τα «βαριέστε» λίγο;
Ποτέ. Καμιά φορά δεν είναι ίδια. Αυτοσχεδιάζεις. Πρόσθεση, αφαίρεση… Το κάνεις πιο στολίδι.
Για το κοινό;
Και για σένα και για τον κόσμο. Αν δεν βάλεις το εαυτό σου μέσα, πως θα χαρούν οι άλλοι;
Όταν δημιουργείτε τα καινούργιά σας τι θέλετε να εκφράσετε;
Είπαμε, δε σταματώ, ψάχνομαι. Η μουσική προχωρεί. Δεν έχει στάση, δεν έχει άκρη. Πάντα θα μένει κάτι ακόμα να γνωρίσουμε.
Στις συνεργασίες που κάνετε τελευταία με ξένους μουσικούς παίρνετε και δίνετε γνώσεις;
Βέβαια. Καλοί μουσικοί, καλά φεστιβάλ, ωραία ακροατήρια. Ξεκινούν αυτοί, μπαίνω εγώ, τα βρίσκουμε με τη γλώσσα τη μουσικής. Ανάλογα με το τι θα δώσεις, θα πάρεις.
Η λύρα μαγεύει;
Η λύρα είναι ο αρχηγός. Όλοι τους το παραδέχονται. Είναι όμως ένα μουσικό όργανο που ή το παίζεις καλά ή… άσε με. Αν τη χειρίζεσαι σωστά ξεχωρίζεις. Έχει έναν ανεκτίμητο πλούτο. Είναι το νύχι που γλιστράει στην χορδή. Νιώθεις το άγγιγμα στην ψυχή. Η επαφή περνάει μέσα σου. Δεν υποτιμώ τα άλλα μουσικά όργανα και τους μουσικούς τους. Ίσα ίσα αναγνωρίζω και τη σπουδαιότητα και την ομορφιά τους. Όμως άλλο το κρέας κι άλλο το νύχι.
Αισθάνεστε δικαιωμένος από την αναγνώριση που δέχεστε;
Ευχαριστημένος. Έξω ειδικά υπάρχει μεγάλη αναγνώριση. Κι εκεί μας μαθαίνουν και την ιστορία μας. Όλα όσα δε μας λένε στην Ελλάδα. Ακούω στα φεστιβάλ τους άλλους μουσικούς και τους ομιλητές που προλογίζουν τα παιξίματά τους να εξηγούν για τη γέννηση του πολιτισμού και των τεχνών από τους Μινωίτες και πως μετά ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο. Για τα πρώτα μουσικά όργανα, τη λύρα του Ορφέα, τη λύρα του Απόλλωνα, τα τύμπανα των Κουρητών, τους αυλούς.
Για τη σημερινή κατάσταση, τι λένε;
Συμπάθεια, εκτίμηση, σεβασμός. Δεν αλλάζουν αυτά. Είναι μεγάλα και παγκόσμια τα προβλήματα.
Αν ήταν ορχήστρα όσοι μας κυβερνούν εδώ και αρκετά χρόνια τι βαθμό θα τους βάζατε;
Πρέπει να παίξουν καλύτερα, πιο εμπνευσμένα και πιο μονιασμένα. Και να μη μας λεν τα ίδια και τα ίδια. Αυτό είναι και το παράπονο του κόσμου που συναναστρέφομαι.
Αν δεν ήταν ο αδελφός σας, το κρητικό τραγούδι σήμερα θα είχε το ίδιο εκτόπισμα, εκτός του νησιού;
Έδωκε πολλά. Είχε να δώσει. Παιδί έφυγε… Αν θα 'τανε εδώ, πράματα και θάματα θα βλέπαμε.
Η νέα γενιά;
Αγαπά τη λύρα. Εκατοντάδες παιδιά ασχολούνται. Υπάρχει ταλέντο. Κάποιοι θα βγουν μπροστά.
Η συζήτηση μαζί του έγινε με αφορμή την πρωτοκαθεδρική παρουσία του στην συναυλία «Η Κρήτη τραγουδάει» την Παρασκευή 4 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο Βράχων με τη συμμετοχή και άλλων ξεχωριστών καλλιτεχνών.
Θα απολαύσουμε κάτι διαφορετικό, κάτι καινούργιο στη συναυλία της Παρασκευής;
Πάντα ψάχνομαι, πάντα κάτι ετοιμάζω. Θα δούμε, θα δείτε. Θα είναι μια γιορτή του κρητικού τραγουδιού με τόσους φίλος και καλούς μουσικούς και τραγουδιστές.
Γιατί το τραγούδι της Κρήτης συγκινεί ευρύτερα ακροατήρια, ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με τον τόπο που γεννήθηκε;
Η αρχή της μουσικής είναι τα πηδηχτά και τα ριζίτικα… Εδώ γεννήθηκαν όλα. Και η μουσική των αρχαίων και η βυζαντινή. Το τραγούδι της Κρήτης είναι σαν περισπωμένη.
Υπογραμμίζει βαριά και με ουσία τα πράγματα.
Το 'χει ο τόπος, το 'χει και το τραγούδι του.
Όταν λέτε τα κλασικά αυτά τραγούδια, τα οποία έχετε ερμηνεύσει πια άπειρες φορές, πως αισθάνεστε;
Μ’ αρέσουν και μ’ ευχαριστεί να τα παίζω και να τα τραγουδώ.
Δεν υπάρχουν στιγμές που να τα «βαριέστε» λίγο;
Ποτέ. Καμιά φορά δεν είναι ίδια. Αυτοσχεδιάζεις. Πρόσθεση, αφαίρεση… Το κάνεις πιο στολίδι.
Για το κοινό;
Και για σένα και για τον κόσμο. Αν δεν βάλεις το εαυτό σου μέσα, πως θα χαρούν οι άλλοι;
Όταν δημιουργείτε τα καινούργιά σας τι θέλετε να εκφράσετε;
Είπαμε, δε σταματώ, ψάχνομαι. Η μουσική προχωρεί. Δεν έχει στάση, δεν έχει άκρη. Πάντα θα μένει κάτι ακόμα να γνωρίσουμε.
Στις συνεργασίες που κάνετε τελευταία με ξένους μουσικούς παίρνετε και δίνετε γνώσεις;
Βέβαια. Καλοί μουσικοί, καλά φεστιβάλ, ωραία ακροατήρια. Ξεκινούν αυτοί, μπαίνω εγώ, τα βρίσκουμε με τη γλώσσα τη μουσικής. Ανάλογα με το τι θα δώσεις, θα πάρεις.
Η λύρα μαγεύει;
Η λύρα είναι ο αρχηγός. Όλοι τους το παραδέχονται. Είναι όμως ένα μουσικό όργανο που ή το παίζεις καλά ή… άσε με. Αν τη χειρίζεσαι σωστά ξεχωρίζεις. Έχει έναν ανεκτίμητο πλούτο. Είναι το νύχι που γλιστράει στην χορδή. Νιώθεις το άγγιγμα στην ψυχή. Η επαφή περνάει μέσα σου. Δεν υποτιμώ τα άλλα μουσικά όργανα και τους μουσικούς τους. Ίσα ίσα αναγνωρίζω και τη σπουδαιότητα και την ομορφιά τους. Όμως άλλο το κρέας κι άλλο το νύχι.
Αισθάνεστε δικαιωμένος από την αναγνώριση που δέχεστε;
Ευχαριστημένος. Έξω ειδικά υπάρχει μεγάλη αναγνώριση. Κι εκεί μας μαθαίνουν και την ιστορία μας. Όλα όσα δε μας λένε στην Ελλάδα. Ακούω στα φεστιβάλ τους άλλους μουσικούς και τους ομιλητές που προλογίζουν τα παιξίματά τους να εξηγούν για τη γέννηση του πολιτισμού και των τεχνών από τους Μινωίτες και πως μετά ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο. Για τα πρώτα μουσικά όργανα, τη λύρα του Ορφέα, τη λύρα του Απόλλωνα, τα τύμπανα των Κουρητών, τους αυλούς.
Για τη σημερινή κατάσταση, τι λένε;
Συμπάθεια, εκτίμηση, σεβασμός. Δεν αλλάζουν αυτά. Είναι μεγάλα και παγκόσμια τα προβλήματα.
Αν ήταν ορχήστρα όσοι μας κυβερνούν εδώ και αρκετά χρόνια τι βαθμό θα τους βάζατε;
Πρέπει να παίξουν καλύτερα, πιο εμπνευσμένα και πιο μονιασμένα. Και να μη μας λεν τα ίδια και τα ίδια. Αυτό είναι και το παράπονο του κόσμου που συναναστρέφομαι.
Αν δεν ήταν ο αδελφός σας, το κρητικό τραγούδι σήμερα θα είχε το ίδιο εκτόπισμα, εκτός του νησιού;
Έδωκε πολλά. Είχε να δώσει. Παιδί έφυγε… Αν θα 'τανε εδώ, πράματα και θάματα θα βλέπαμε.
Η νέα γενιά;
Αγαπά τη λύρα. Εκατοντάδες παιδιά ασχολούνται. Υπάρχει ταλέντο. Κάποιοι θα βγουν μπροστά.
