Μια συνέντευξη με τον Πάνο Κιάμο, σίγουρα δεν ήταν ότι πιο αναμενόμενο, ούτε για μένα, ούτε για εκείνον.
Δεν γνωριζόμασταν, δεν είχε τύχει να τον παρακολουθήσω «ζωντανά», έχω όμως ακούσει δουλειές του αλλά και πολλά ακόμη, από γνωστούς και φίλους, για εκείνον και τον επαγγελματισμό του σε αυτό που κάνει.
Σταθερή αξία στη «νύχτα», γεμίζει μαγαζιά, ξεσηκώνει τους θαμώνες, γι’ αυτό και το «Πάμε Κιάμο», το οποίο ο ίδιος υπερασπίζεται εξηγώντας τις «δυσκολίες» της ιδιότητάς του.
Η επαφή και η συζήτηση μαζί του μου άφησε θετικές εντυπώσεις. Ευγενής, στέρεος, ξεκάθαρος, δίχως μεγαλοπιάσματα. Τραγουδάνθρωπος!
Μακάρι να καταφέρει να πετύχει όσο ακόμη ονειρεύεται και ποθεί.
Πριν περάσω στο «δια ταύτα» να σημειώσω την καταλυτική συνεισφορά του Δημήτρη Τσακούμη της Cobalt music στην πραγματοποίηση αυτής της συνέντευξης.
Ο καινούργιος σου δίσκος κάνει «χτυπήματα» εκατομμυρίων…
Είναι μια άλλη πραγματικότητα ακόμη και για μένα. Παρότι ο δίσκος κυκλοφορεί και σε φυσικό προϊόν, όλα πλέον μετριούνται διαδικτυακά. Λυπάμαι που δυστυχώς, δεν πρόλαβα το βινύλιο…
Γιατί το λες;
Γιατί είμαι λάτρης του βινυλίου. Μ’ αρέσει το συναίσθημα και ο ήχος του. Ακόμη και σήμερα βάζω δίσκους στο πικάπ.
Τι ακούς;
Γιώργο Νταλάρα, τα τραγούδια του Κουγιουμτζή που λατρεύω. Αλλά και Πουλόπουλο, Πάριο και Θέμη Αδαμαντίδη. Γεννήθηκα το ‘75, είμαι γαλουχημένος με τις μουσικές και τα τραγούδια του ’80. Και την ίδια ώρα, Stevie Wonder, Jean-Michel Jarre και Michael Jackson. Έχω δίσκους τους, που πιτσιρικάς τους είχα αγοράσει. Και νομίζω πως αυτά τα διαφορετικά ακούσματα με βοήθησαν πάρα πολύ, γιατί δεν έπεσα στην παγίδα του να μιμηθώ κανέναν. Έπαιρνα στοιχεία απ’ όλους.
Από μικρός ήθελες να γίνεις τραγουδιστής;
Θυμάμαι τον εαυτό μου, τεσσάρων χρονών, να παίρνω τον αναπτήρα του πατέρα μου και να τον κάνω μικρόφωνο. Και αργότερα διάβασα με τ’ ακουστικά, ακούγοντας μουσική.
Γνωρίζω τον θείο σου, που είναι μουσικός παραγωγός. Φαντάζομαι, μεγάλωσες μες τη μουσική;
Ναι. Ο θείος μου με επηρέασε. Είναι δεμένα αδέλφια με τον πατέρα μου.
Εκείνος τι δουλειά έκανε;
Έφτιαχνε τις διαφημιστικές αφίσες των μαγαζιών, των δίσκων, τ’ αυτόγραφα των καλλιτεχνών. Έπαιρνε την εικόνα και την τύπωνε στις μηχανές
Άρα ήσουν μέσα στο θέμα.
Εντελώς.
Τι αφίσες θυμάσαι;
Αυτές που μπαίναν στους δρόμους. Από μονόφυλλες μέχρι 48φυλλες.
Πιτσιρικάς, μουσική παίζεις;
Ψιλογρατζουνάω την κιθάρα.
Καταλάβαιναν και οι άλλοι ότι ο δρόμος για σένα είναι η μουσική;
Ο πατέρας μου, που με συμβούλευε και μου έδινε βήμα. Μπαίναμε στο αυτοκίνητο, κάναμε βόλτες, και μου ‘βαζε κασέτες ν’ ακούω και μετά να τραγουδάω. Η μητέρα μου ήταν πιο αποστασιοποιημένη, ενώ ο θείος μου έλεγε πρώτα τα γράμματα. Ίσως γιατί είχε δει πολλά…
Κι εσύ πως αντιδράς;
Από μικρός συνειδητοποίησα ότι το σχολείο είναι κάτι που δεν μπορείς να το αποφύγεις, γι’ αυτό φρόντισα να μην πηγαίνει ο χρόνος μου χαμένος.
Δύσκολα ένα παιδί να σκέφτεται έτσι…
Οι δικοί μου λέγαν ότι το τραγούδι είναι εφήμερο. Μεγάλωσε σε μια εποχή που οι γονείς θέλαν τα παιδιά τους γιατρούς ή δικηγόρους.
Ήσουν καλός μαθητής;
Απ’ τους καλύτερους. Βραβεία, έπαινοι, αριστεία. Με βοήθησε το σχολείο να ανοίξει το μυαλό μου.
Στην παρέα έχει βγει η φήμη του Πάνου τραγουδιστή;
Τραγουδάω παντού. Στα διαλείμματα, στα «κενά» στις εκδρομές. Οι μισοί χαμογελάνε, κάποιοι δεν με παίρνουν στα σοβαρά, αλλά ορισμένοι με πιστεύουνε. Εγώ στα 17 μου ήμουν σίγουρος πως θα γίνω τραγουδιστής. Έλεγα θα κάνω αυτό. Και με τον κίνδυνο να αποτύχω…
Και πως προχωράς;
Γράφω καλά τρία μαθήματα, και κρατάω ένα για την επόμενη χρονιά, για Ιατρική. Χτυπάει ένας φίλος μου με το μηχανάκι, ο Λευτέρης, όχι πάρα πολύ σοβαρά, αλλά όχι και λίγο. Και πάω στο νοσοκομείο να τον δω. Και με το που τον αντικρίζω λιποθυμάω… Όταν ξυπνάω, μου λέει: «Ήρθες να με δεις ή να σε δω; Κακομοίρη μου, θες να γίνεις και γιατρός;». Κατάλαβα ότι δεν κάνω.
Οπότε;
Τον Σεπτέμβρη πριν ξεκινήσει η σχολική αλλά και η καλλιτεχνική σεζόν, προτού αρχίσω τις επαναλήψεις για το ένα μάθημα που έπρεπε να ξαναδώσω, πήρα την απόφαση να κυνηγήσω το όνειρό μου. Ήξερα από τη δουλειά του πατέρα μου πως τα μπουζούκια ξεκίναγαν τον Οκτώβρη και πηγαίνανε μέχρι Μάρτιο. Ήταν μεγάλες οι σεζόν τότε. Μέναμε στα Πετράλωνα. Κοντά μας ήταν το «Τούνελ» στη Συγγρού, δεν υπάρχει σήμερα. Και πάω και ρωτάω πότε κάνουν οντισιόν, να με δοκιμάσουν. Έχει κλείσει ο Αντύπας, ο Γιώργος Αλκαίος, ο Στάθης Αγγελόπουλος, η Στέλλα Κονιτοπούλου, η Έφη Σαρρή…
Όλοι ζεστοί…
Μιλάμε για το 1993. Ότι έχω δώσει πανελλήνιες. Και χτυπάω την πόρτα, έτσι ξεκάρφωτα. Κάπου μέσα μου λέω: «τσάμπα πας». Έχω ακούσει ότι πάνε οι γνωστοί, διαλέγουν τους φίλους τους, αλλά παρά ταύτα τολμάω. Με βάζει ο μαέστρος, ο Δημήτρης Χαλκιάς, τραγουδάω κι αφήνω το όνομα και το τηλέφωνό μου. Δεν υπήρχαν κινητά. Περνάνε δυο βδομάδες… και εκεί που το έχω ξεχάσει, χτυπάει η συσκευή και απαντάει ο πατέρας μου. Αυτό που μου λέει, είναι γιατί δεν μου το είπες; Γιατί εκείνος με πίστευε και τον πείραξε που δεν του έδειξα εμπιστοσύνη. Του εξήγησα ότι ήθελα να κάνω κάτι «μόνος» μου, δίχως τη ματιά του πατέρα, που ενδεχομένως απ’ την αγάπη του, βλέπει ότι κάνει το παιδί του τέλοιο.
Και ξεκινάς;
Είχα στην πίστα 35 δευτερόλεπτα. Μισό τραγούδι. Έβγαινα με δυο κοπέλες στην αρχή κι άνοιγα το πρόγραμμα με το «Αχ μελισσούλα, μελισσάκι»…
Μπίγαλης;
Ακριβώς
Και μετά;
Πίσω απ’ τους τραγουδιστές και την ορχήστρα, να κάνω όλη τη νύχτα φωνητικά. Να καταλάβεις θέλαν να με δουν οι φίλοι, κι ερχόντουσαν λίγο καθυστερημένοι και… δε με βλέπανε. Μου λέγαν, που είσαι, και τους απαντούσα, παιδιά αυτό ήτανε! 35 δευτερόλεπτα! Ένα φανάρι να τους έπιανε… και με είχαν χάσει.
Το πρότυπό σου, ο καλύτερός σου;
Ο Αδαμαντίδης, έχει τότε επτά δίσκους και οι επτά πλατίνες. Φοβερή φωνή και εξαιρετικές συνεργασίες. Μεταγλωτισμένα, Χρυσοβέργη – Γιατρά, Τόκα, Νικολόπουλο…
Νωρίτερα πήγαινες σαν θαμώνας στα μαγαζιά;
Βέβαια, αφού ο πατέρας μου φτιάχνει τα αυτόγραφα αλλά και τις αφίσες για την επαρχία και για ότι κάνανε. Με έπαιρνε τα Σάββατα και πηγαίναμε π.χ. στον Χριστοδουλόπουλο για να του παραδώσει υλικό. Και μπαίναμε και στα καμαρίνια. Για μένα αυτό ήταν σχολείο. Τους μελετούσα. Θεωρούσα τον εαυτό μου τυχερό.
Σ’ άρεσε η νύχτα;
Πολύ! Δεν μπορούσα ποτέ να κοιμηθώ βράδυ.
Ξεκινάς τότε με τον Αντύπα πρώτο όνομα. Πριν λίγο καιρό μάλιστα δουλεύατε μαζί. Αν κάνω έναν αυθαίρετο κάπως παραλληρισμό, θα έλεγα ότι έως ένα βαθμό και τηρουμένων των διαφορετικών εποχών, των συνθηκών στις ζωές μας και στην νυχτερινή διασκέδαση, εσύ είσαι ο Αντύπας των ημερών μας! Αυτό ήταν το όνειρό σου;
Εμένα μ’ άρεσε τότε ο Αντύπας. Το 1993 είχε, Πωλείται και το σπίτι μου, Οδηγώ και σε σκέφτομαι, Απαγορεύεται να σ’ αγαπάω, Είμαι στα χάι μου, Τιμή μου, Μωρό μου καλησπέρα… Με το που έβγαινε στην πίστα, όλο το μαγαζί ήταν στον αέρα.
Και σε ικανοποιεί το γεγονός;
Το να μπορώ να κάνω τον κόσμο να περάσει καλά είναι κάτι που το θέλω. Δεν το ένιωσα ποτέ σαν κάτι κατακριτέο, το να μ’ ακούει ο κόσμος και να χορεύει στην πίστα ή στα τραπέζια. Ίσα ίσα που το θεωρώ και πολύ δύσκολο πράγμα, να σηκώσεις δηλαδή τον άλλον απ’ την καρέκλα του. Όπως είναι και πολύ δύσκολο να έχεις τον ακροατή καθισμένο στην καρέκλα και να σε προσέχει, όχι να μιλάει στον διπλανό του. Το ίδιο ισχύει και για το σουξέ.
Θες να πεις ότι έχει και την «ακριβή» του πλευρά;
Βέβαια. Υπάρχει σουξέ που αντέχει δεκαετίες και το τραγουδάμε.
Ο Καφάσης, Ο Κερμανίδης, έχουν τέτοια τραγούδια…
Το «Γέλα κυρία μου» ατάκα δεν ήτανε; Η «Κανάρα»; Κάποιοι ειδικοί, και όχι μόνο, της εποχής δεν τα θεώρησαν φτηνά και δεν τα αντιμετώπισαν με σνομπισμό; Μακάρι να ‘χα δέκα τέτοια…
Μα κι ο Αντύπας έχει καλές τέτοιες στιγμές. Εσύ λοιπόν ακολούθησες αυτή τη λογική;
Ναι. Είναι στα ζητούμενά μου να βγάλω τραγούδια που θα κάνουν επιτυχία και θα μείνουν στο χρόνο. Η «Απαραίτητη», το «Ένα σου σημάδι μόνο», δεν είναι τέτοιες επιτυχίες;
Πιστεύω όμως, ότι και με τον Αντύπα αν μιλήσεις, θα σου πει πως κάπου μέσα του, θεωρεί πως είναι ερμηνευτής ανώτερος του ρεπερτορίου του…
Σωστά, κι εγώ το πιστεύω για τον Αντύπα.
Γιατί αυτή η λογική, κάπου σε μπλέκει λίγο. Κατ’ αρχάς γίνεσαι συνέταιρος με το μαγαζί. Είσαι αναγκασμένος να κινηθείς με συγκεκριμένες απαιτήσεις. Και να θες ν’ αλλάξεις υπάρχουν χίλιοι λόγοι που σε εγκλωβίζουν και δε μπορείς. Βέβαια ακόμη είσαι σε γόνιμη ηλικία, ενδεχομένως και αν το παλέψεις να τα καταφέρεις…
Έτσι θέλω να το βλέπω
Διαπιστώνω στον τελευταίο σου δίσκο να έχεις «χωρίσει» το ρεπερτόριό σου σε δύο πλευρές. Μία «εξωστρεφή», αυτήν που περιγράψαμε παραπάνω και μια πιο «εσωστρεφή», σαν να θες να πεις με κάποια ενοχή, να, δεν είμαι μόνο αυτός, έχω και τραγούδια όπως το «Χαρταετό».
Ενοχές δεν έχω. Ότι θέλω να αναδείξω όλη τη γκάμα μου, ναι, ισχύει. Δεν είμαι μόνο το «Τρελοκομείο». Είμαι και αυτό αλλά και πολλά άλλα ακόμη.
Παρατηρώ ακόμη, ότι ανήκεις στην κατηγορία των λίγων που εξακολουθούν να κυκλοφορούν νέους δίσκους με πολλά, τραγούδια. Ο Πλούταρχος, ο Βέρτης το κάνουν. Ο Σφακιανάκης με έναν άλλο τρόπο, τριλογίες με επτά τραγούδια. Και ο καθένας σας στην κατηγορία του, βγάζει και αρκετές επιτυχίες. Μιλάμε για ανθρώπους που απ’ όσο γνωρίζω είναι κυριολεκτικά δοσμένοι στη δουλειά τους. Έτσι είσαι κι εσύ;
Απ’ το πρωί μέχρι το βράδυ.
Δεν είναι κρίμα λοιπόν να «υποτιμάς» την καλή πτυχή σου, αφού γνωρίζεις κι εσύ πως ότι απευθύνεται περισσότερο στο ένστικτο είναι πιο εύκολο να κλέψει, σε πρώτη ανάγνωση τις εντυπώσεις;
Στην εποχή μας το εύπεπτο έχει την πρωτοκαθεδρία. Περνάει πιο εύκολα. Πάντως μη νομίζεις, το σουξέ όλοι το θέλουν. Αυτό που σε πολλούς μοιάζει εύκολο είναι τελικά πολύ δύσκολο. Δεν μπορώ να φανταστώ στις μέρες μας αρκετούς καλλιτέχνες να μπορούν να βάλουν στο χορό 1000 άτομα. Αντιθέτως μπορώ να βρω μπόλικους που θα σου πουν, πάμε για να κάτσουν… Ναι αλλά το θέμα τότε είναι να σε προσέξουν… Μήπως το να χορέψουν είναι πιο απαιτητική υπόθεση; Γιατί ξέρεις τα μπουζούκια δεν είναι πια όπως το ’80 και το ’90. Ο κόσμος δεν είναι το ίδιο ανέμελος, έχει προβλήματα και δύσκολα τον βγάζεις απ’ το καβούκι του. Και η πλευρά αυτή, η διασκεδαστική αν θέλεις, δεν στηρίζεται πια απ’ το επίσημο ραδιόφωνο.
Τουλάχιστον το αθηναϊκό…
Ναι. Ποιος θα παίξει το «Τρελλοκομείο» που μου είπες. Γι’ αυτό πρέπει να υπάρχει και ο Πάνος αλλά και ο Κιάμος. Εγώ υποστηρίζω και τις δύο πλευρές μου. Ποιος δεν θέλει όμως να βγαίνει, να λέει μια φράση κι όλο το μαγαζί να είναι στο πόδι και να τραγουδά μαζί του;
Άλλο όμως να λες το «Μία είναι η ουσία» και να χορεύουν κι άλλο… άλλα!
Θυμάμαι και «Το πουκάμισο το θαλασσί, που μια φορούσα εγώ και μια εσύ» που έγινε μεγάλη επιτυχία. Θέλω να πω, πως ο σκοπός μου, μέσα από το τσιφτετέλι που θα τραγουδήσω, είναι να περάσω σε ένα άλλο επίπεδο και σιγά σιγά να φτάσω στην… ουσία. Με κάτι ανάλογο δηλαδή σε στίχο και μελωδία.
Δε φοβάσαι όμως, πως όσο περνάει ο καιρός η μετάβαση θα είναι και ολοένα πιο δύσκολη;
Πιστεύω πως πολλά τραγούδια αγαπήθηκαν απ’ τον κόσμο γιατί ειπώθηκαν και από συγκεκριμένους καλλιτέχνες. Θα μπορούσα εγώ να υποστηρίξω το «Βρέχει φωτιά στη στράτα μου»; Πως θα το πέρναγα στον κόσμο. Ούτε σαν φυσιογνωμία δεν του ταιριάζω. Ούτε και «Το κελί 33» θα μπορούσα να στηρίξω. Τα μεγάλα τραγούδια συναντάνε τους κατάλληλους ερμηνευτές τους στη σωστή στιγμή. Πρέπει οι ώμοι σου να μπορούν να το σηκώσουν. Κι αυτή η στιγμή θα έρθει μόνο όταν είσαι σε αυτόν το χώρο και παλεύεις. Μέσα απ’ τη διάρκεια θα έρθει η στιγμή. Και τώρα θυμήθηκα τα 35 δευτερόλεπτα που λέγαμε στην αρχή της συνομιλίας μας. Ξέρεις πόσοι νεότεροι έρχονται και μου ζητούν να έχουν… 35 λεπτά στο πρόγραμμα. Μα είναι εύκολο να κρατήσεις τον κόσμο για τόση ώρα; Άρα λοιπόν έχοντας κάνει αυτή τη διαδρομή και παραμένοντας στις επάλξεις προσδοκώ να έρθουν στιγμές σαν κι αυτές που μου περιέγραψες νωρίτερα.
Μου κάνει εντύπωση αυτό που ανέφερες για τους νεότερους.
Τα talent show, το internet, η γρήγορη λάμψη έχουν επακόλουθα.
Ενώ η γενιά σου;
Περιμέναμε τα 35 δεύτερα να γίνουν τρία λεπτά. Να σε εμπιστευτεί ο μαέστρος και να σου δώσει ένα ακόμη τραγουδάκι, να σε πάρει μαζί του το πρώτο όνομα, και λίγο λίγο να ανεβείς…
Χωρίς χάρτινες σκάλες, που τραγουδούσε ο Γαβαλάς…
Ακριβώς. Γιατί πατάς και γκρεμίζεσαι.
Από τότε που ξεκίνησες, σταμάτησες στιγμή να τραγουδάς;
Ποτέ. Μόνο όταν παρουσιάστηκα στο Ναυτικό… Κι εκεί μετά άρχισα να μπαινοβγαίνω.
Στη νύχτα λοιπόν απ’ το ’93…
Και στη δισκογραφία απ’ το ’98.
Απολαμβάνεις την διαδικασία. Λες πότε θα ‘ρθει η ώρα να πάω στη δουλειά;
Αλλιώς δεν πετυχαίνεις. Θέλω να γλεντάω τον κόσμο. Δεν υπάρχει μέρα που να μην θέλω να βγω στη σκηνή. Μόλις πατήσω το πόδι μου στην πίστα, η πρώτη σκέψη είναι πως θα κάνω ένα ταξίδι… Κι έτσι επικοινωνώ με τον κόσμο. Κάθε βράδυ είναι διαφορετικό, κυλάει ανάλογα με τις διαθέσεις των θαμώνων. Και το πρόγραμμα αλλάζει. Γι’ αυτό και η ορχήστρα μου είναι πάντα ετοιμοπόλεμη. Έχω μουσικούς, συνεργάτες που είμαστε 17 χρόνια μαζί! Κοιταζόμαστε στα μάτια και τα ‘χουμε πει όλα.
Έχω γνωρίσει «εμπορικούς» καλλιτέχνες που ορισμένες φορές, οι ίδιοι ειρωνεύονται τα «σλόγκαν» τους… και απορούν με την αποδοχή που έχουν στο κοινό. Εσύ;
Κοίταξε το «Σφύριξα κι έληξες» είναι σλόγκαν μεν… αλλά κάτι έχει. Αυτός που το έγραψε είχε έμπνευση εκείνη τη στιγμή.
Πως διαλέγεις τραγούδια;
Τρεις μέρες δουλεύω, τις υπόλοιπες ακούω τραγούδια. Το καθένα δυο φορές. Μετά από δέκα μέρες το ξανακούω και το… παρατάω. Αν τύχει και πιάσω τον εαυτό μου να το αναζητά, τότε καταλαβαίνω ότι κάτι έχει. Τραγούδια που αρχικά θεώρησα αδιάφορα, κατέληξα να τα σιγοτραγουδάω. Άρα εκεί κάτι γίνεται!
Φαντάζομαι πως και τώρα, αλλά ειδικά τα παλιότερα χρόνια που η δισκογραφία ήταν πιο ανθηρή, θα σου στέλνανε ατέλειωτο υλικό.
40 τραγούδια την εβδομάδα… που τα άκουγα και τα ακούω όλα.
Έχω προσέξει όμως ότι δημιουργικά έχεις έναν συγκεκριμένο πυρήνα.
Ναι. Όταν κάποιος μου έχει χαρίσει επιτυχίες ή τραγούδια που με αγγίζουν, τότε είναι συνεργάτης μου. Το θεωρώ σαν υποχρέωση σε αυτούς που με εμπιστεύονται και μου έχουν δωρίσει κομμάτια της ψυχής τους, πρώτα σε αυτούς να απευθυνθώ. Αν δεν έχουν υλικό ή αν δε βρω αυτό που μου ταιριάζει προχωράω αλλού… Γι’ αυτό και οι δίσκοι μου είναι πολυσυλλεκτικοί και περιέχουν και πολλά τραγούδια.
Όπου παρατηρούμε δυνατούς επαγγελματίες αλλά απουσιάζουν τα μεγάλα ονόματα και οι εκπλήξεις.
Οι συνεργάτες που έχω με καλύπτουν απόλυτα. Απ’ την άλλη κάποιοι παραδοσιακά μεγάλοι δημιουργοί, ειδικά στο λαϊκό, δεν βρίσκονται πλέον στην ακμή τους. Παρ’ όλα αυτά έχω κάνει κάποιες απόπειρες. Κι απ’ τον Ορφέα Περίδη, μέσω κοινών φίλων, έχω ζητήσει τραγούδια αλλά δεν προέκυψε κάτι… Ψάχνομαι, μου αρέσει να πειραματίζομαι, δεν έχει «κάτσει» κάτι ακόμα. Θα έρθει όμως…
Λείπει η χειρονομία από μέρους σου στην «άλλη πλευρά». Ειδικά τώρα, που ακούγοντάς σε, πιστεύω ότι στα χρόνια έχεις γίνει καλύτερος ερμηνευτής .
Χαίρομαι που το λες. Αφού μου δίνεις πάσα, το πιστεύω κι εγώ. Κτυπάω διακριτικά την πόρτα, κάποια στιγμή μπορεί και να ανοίξει…
Είσαι ευχαριστημένος από όσα έχεις καταφέρει;
Δεν μπορώ να πω ότι έχω πετύχει όσα θα ήθελα, αλλά νιώθω ότι είμαι σε καλό δρόμο. Και σαν άνθρωπος και σαν καλλιτέχνης δεν βάζω πολύ μακρινούς στόχους. Μου αρέσει το βήμα -βήμα . Δίσκος, επιτυχία, μαγαζί, επιτυχία άρα έρχεται ο επόμενος δίσκος… Πάμε λοιπόν να είναι ένα κλικ παραπάνω από τον προηγούμενο… Δεν θα σου πω ποτέ θέλω να κάνω 10 παραστάσεις στο Μέγαρο Μουσικής. Άσχετα αν η πορεία με φέρει κάποια στιγμή εκεί! Μακάρι!
Άρα χαίρεσαι με όσα σου συμβαίνουν;
Πολύ. Στην ηλικία που είμαι, στη φάση αυτή, ότι κάνω το απολαμβάνω με όλη μου την καρδιά. Με γεμίζει και με εκφράζει. Θέλω να πιστεύω ότι αν συνεχίσω με την ίδια εργατικότητα κι αν εξακολουθήσω να έχω την αποδοχή του κόσμου, τότε στα 50 μου, μπορεί να έρθει η στιγμή να θέλω να δοκιμάσω και άλλα πράγματα.
Η κρίση, το ζόρι που περνάμε, πως συνάδει με το ξέδωμα;
Είναι ανάγκη… Ο κόσμος έχει προβλήματα, θέλει το έξω καρδιά. Το κλίμα είναι βαρύ και αναζητά την ελαφρότητα. Ανοίγεις την τηλεόραση και μαυρίζει η καρδιά σου. Αναρωτιέμαι αν θα πάω στο μαγαζί το βράδυ! Κι αυτό γυρνάει μπούμερανγκ. Απ’ την πολύ θλίψη ζητάς απεγνωσμένα μια ηλιαχτίδα. Σου λέει: «Άσε να βγω ένα βράδυ να περάσω καλά, να ξεφύγω, να γελάσω». Δηλαδή πως με το καγκέλι «Ω ποποποποπο!» ξεσηκώνεται όλη η Ελλάδα; Πως συμβαίνει και τραγούδια που δεν παίχτηκαν ποτέ στο ραδιόφωνο να γίνονται μεγάλες επιτυχίες; «Στην υγειά της αχάριστης», «Και με πιάνουν τα κλάματα», δεν παίχτηκαν ποτέ στο επίσημο ραδιόφωνο. Κι όμως έγιναν σουξέ που δεν ξεθωριάζουν. Άλλωστε πλέον δεν υπάρχει η αισθητική του παραγωγού στο ραδιόφωνο. Δεν είναι τυχαίο πως οι καλύτεροι παραγωγοί είναι στα clubs και συχνά μέσα από αυτούς προκύπτουν οι επιτυχίες, και φυσικά και από τον κόσμο που τις επιλέγει.
Παρακολουθείς τις δουλειές των συναδέλφων σου;
Όσο μπορώ, ναι. Θα πάρω το cd, θα ακούσω, θα προσέξω. Π.χ. για τη δουλειά του Γιώργου Σαμπάνη –που είναι και συνεργάτης μου- με το Γιώργο Νταλάρα, διάβασα τους στίχους της Ελεάνας Βραχάλη, στάθηκα στις μελωδίες, μοιράστηκα μαζί τους στιγμές. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που έκανα επάγγελμά μου αυτό που αγαπώ. Γιατί για μένα δεν είναι δουλειά...
Οι συνθήκες εργασίας έχουν αλλάξει;
Πώς να μην αλλάξουν όταν απ’ τον ηχολήπτη μέχρι το σερβιτόρο, ο καθένας μας, έχει τα προβλήματά του; Κοίταξε πόσος κόσμος έχει νεύρα στους δρόμους. Τσακώνονται για το τίποτα. Κάτι που δεν έβλεπες τόσο συχνά παλαιότερα. Γιατί καλό να λες πάνω απ’ όλα η υγεία, κι έτσι είναι. Όμως αν δεν έχεις χρήματα και φτάνεις στην απόγνωση, δεν θα την χάσεις και την υγεία σου; Τα προβλήματα της μέρας καταλήγουν στη νύχτα. Πλέον δουλεύουμε λίγες μέρες.
Προβληματίζεσαι;
Πολύ! Πάντα έλεγα μακάρι όλοι να είναι γεμάτοι. Άλλωστε όταν πιάσει φωτιά το διπλανό σπίτι θα καείς κι εσύ. Κοίτα πόσα μουσικά περιοδικά υπήρχαν πριν μερικά χρόνια; Πόσα δισκάδικα; Έχω προλάβει να κάνει ουρά ο κόσμος για να αγοράσει έναν δίσκο.
Πως αντιδράς;
Με ψυχραιμία σχεδιάζω το επόμενο βήμα. Οι γνώσεις που απόκτησα στο σχολείο και απ’ το διάβασμα γενικότερα, οι εμπειρίες κι απ’ το στρατό ακόμα, όσα έζησα στο τραγούδι, όλα είναι πολύτιμοι σύμβουλοι, μαθήματα για μένα.
Ποιους ανθρώπους έχεις κοντά σου;
Τον πατέρα μου.
Απ’ το ξεκίνημά σου;
Είναι συνέχεια δίπλα μου.
Τριβές;
Καθημερινά αλλά δημιουργικές. Ζωή να έχει, είναι παντού. Ο πατέρας μου θα πάει πριν από μένα στο μαγαζί. Ακόμα και στα ρεπό θα είναι εκεί.
Και πως λειτούργησε αυτή η σχέση;
Σκοτωνόμαστε μερικές φορές. Και είναι αυτονόητο να διαφωνούν ένας 40άρης με έναν 70άρη, που βλέπουν από διαφορετική σκοπιά τα δεδομένα. Και έχουμε κάνει και λάθη. Αλλά ξέρω ότι γίνεται για καλό μου. Υπάρχει αυτή η ισορροπία της εμπειρίας και του ενθουσιασμού. Και το σημαντικότερο, δεν υπάρχει ιδιοτέλεια…
Έχεις ζήσει «αυλές»;
Μα εδώ οι αυλές καταστρέψανε βασιλείς! Θυμάμαι ήμουν 5η δημοτικού και έβλεπα καλλιτέχνη που είχε αυλή 30 άτομα έξω απ’ το καμαρίνι και 30 μέσα. Και μετά από δέκα χρόνια τον συναντούσες κι ήτανε μόνος του; Κι έλεγα που πήγαν όλοι αυτοί; Εκεί συνειδητοποιείς κάποια πράγματα. Για όλους τους καλλιτέχνες έρχεται η εποχή της απόρριψης. Ο κόσμος τα δίνει τα μηνύματα αλλά εμείς δεν τα καταλαβαίνουμε. Γι’ αυτό και προετοιμάζομαι γι’ αυτή τη στιγμή, που είναι και η πιο δύσκολη. Από δέλεαρ να γίνεσαι βάρος. Γιατί ήρθε η ώρα που το είπανε και σε Θεούς με καλλιτεχνική αξία τεράστια.
Γι’ αυτό πρέπει να φροντίσεις ή να καθυστερήσει όσο γίνεται αυτή η στιγμή ή αλλάζοντας να μην έρθει και καθόλου.
Όποιος το πετυχαίνει αυτό είναι αληθινά σπουδαίος. Σκοπός μου είναι να ανεβάζω λίγο λίγο τον πήχη. Και να σου πω κάτι, στην Ελλάδα έχουμε πολύ μεγάλους καλλιτέχνες. Αν και η ταυτότητά μας αλλάζει. Εδώ στο λαϊκό τραγούδι και τα μπουζούκια κοντεύουν να έχουν διακοσμητικό ρόλο. Μην νομίζεις, μας οδηγούν σε μονόδρομο, και στην ερμηνεία ακόμη. Στα μαγαζιά είναι κάπως καλύτερα τα πράγματα σε αυτό το θέμα. Αλλά κι εκεί όχι πολύ! Γι’ αυτό μόνο παλεύοντας μέσα στο παιχνίδι μπορείς να μεταφέρεις την άποψη σου και ενδεχομένως να περάσεις τις θέσεις σου.
