Γιώργος Μιχαηλίδης: Μια αυτοβιογραφική συνέντευξη

Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του: «Της Επανάστασης, της Μοναξιάς και της Λαγνείας - Ή Έξοδος».
Γιώργος Μιχαηλίδης: Μια αυτοβιογραφική συνέντευξη Φωτογραφία: NDP Photo Agency
logo radio
Ogdoo web radio
Live
 
Η αυτοβιογραφική συνέντευξη του Γιώργου Μιχαηλίδη στον Γιάννη Αλεξίου με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του «Της Επανάστασης, της Μοναξιάς και της Λαγνείας - Ή Έξοδος» (2005).

Ένα βιβλίο που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο. Μια βιωματική κατάθεση ψυχής του Γιώργου Μιχαηλίδη, όπου δίνει τις δικές του απαντήσεις στην ιστορία. Η ταξική πάλη διαπερνά το έργο μέσα από διάφορες καταστάσεις σαν να είναι ο τελευταίος άνθρωπος όσων αφηγήθηκε και έπρεπε να δώσει εξηγήσεις κάπου για όλα αυτά. Ένα είδος λογοτεχνικής ανθρωπολογίας. Η αριστερά στο μικροσκόπιο. Η μύηση στο μυστήριο της ζωής…

Ο Γιώργος Μιχαηλίδης παραδέχεται ότι είναι της σχολής Τσέχωφ, που όταν γράφει είναι ψυχρός σαν πάγος, μα πριν πιάσει το μολύβι όλα τα συναισθήματα είναι έντονα. Βιβλιοφάγος. Από αριστερή οικογένεια. Αριστερός ήταν και ο πνευματικός πατέρας του, ένας θείος που του άνοιξε το δωμάτιο της γνώσης και εκεί παραμένει ως σήμερα, στο δικό του παράδεισο. Η ιστορία διαδραματίζεται στη φτωχογειτονιά της Νέας Ιωνίας. Έχτιζε τα όνειρά του εκεί κοντά στο ρέμα.

Ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Γιώργος Μιχαηλίδης έχει γράψει επίσης σενάρια, έχει σκηνοθετήσει στην τηλεόραση, είναι φωτογράφος και φυσικά ο σκηνοθέτης της διεθνούς παραγωγής της όπερας «Λυσιστράτη» του Μίκη Θεοδωράκη που ανέβηκε σε πρώτη παγκόσμια στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Τον συνάντησα στο Ανοιχτό Θέατρο, όπου παρουσίαζε το θεατρικό έργο «Ο Τζακ και η Φασολιά», για μικρούς και μεγάλους. Εκεί που έσπευσε μεγάλο μέρος του πνευματικού μας κόσμου για να τον συγχαρεί για το τελευταίο βιβλίο του που φτάνει αισίως στην 7η έκδοση μέσα σε τρεις μήνες από την κυκλοφορία. Η συζήτησή μας έγινε, στο σπίτι του, στου Γκύζη, λίγα τετράγωνα πιο κάτω με ζωγραφικό φόντο την ιδανική πολιτεία του Πιέρο ντε λα Φραντσέσκα, με βάση την Πολιτεία του Πλάτωνα. Μία από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες στον κόσμο μας περιστοίχιζε και έβαζε το φυτίλι σε όσα είπαμε. Το βιβλίο ήταν και η αφετηρία…

Ποιο ήταν το πρώτο μεγάλο ερέθισμα που σας συνεπήρε όταν ανακαλύψατε το βιβλίο;
Όταν άρχισα να διαβάζω βιβλία στα δώδεκα μου χρόνια. Σε αυτή την ηλικία είχα ήδη μια βιβλιοθήκη με εκατό βιβλία, κυρίως παιδικά μυθιστορήματα, που κακώς τα ονομάζαμε έτσι. Έβαζα καπέλο διάφορες δεκάρες όταν με έστελνε η μάνα μου για ψώνια ώστε να εξοικονομώ χρήματα για τις αγορές των βιβλίων μου και πήγαινα τα Σάββατα στον Σταυρόπουλο. Άλλα το πραγματικό κύμα γνώσεων που όρμησε στην συνείδησή μου ήταν όταν ήρθε κοντά μας να μείνει ο μικρότερος αδερφός του πατέρα μου, στα δεκατέσσερά μου. Έφερε μαζί του τετρακόσια βιβλία! Δεν θα ξεχάσω ποτέ την εικόνα των βιβλίων σε δεμάτια στη αυλή μας. Η ζωή μου χάρισε ένα θείο, που δεν ήξερα ως τότε, που μου στάθηκε σαν πνευματικός πατέρας.

Σε ποια γειτονιά συνέβαιναν όλα αυτά;
Στη Νέα Ιωνία, κοντά στο ρέμα, σε μια περιοχή γεμάτη ευκαλύπτους και λυγαριές στις όχθες του…

Η συγγραφή σας βοήθησε στην αυτογνωσία;
Πιστεύω στον άνθρωπο της Αναγέννησης, έναν συμπαντικό άνθρωπο, που θέλει να έχει μια σφαιρική εικόνα του ανθρώπου, του κόσμου ολόκληρου, για να μπορεί να αντιλαμβάνεται τα πράγματα. Όταν αρχίσουμε να κοιτάμε τη ζωή με το μικροσκόπιο μπορεί να παρεμβληθούν κάτι μικρόβια και να χάσουμε το σύνολο. Όταν κοιτάς ένα δέντρο είναι υπέροχο. Όταν κοιτάς το δάσος καταλαβαίνεις ότι η ζωή είναι πιο πλατιά. Έτσι κι εγώ προσπάθησα να αντλήσω απ’ όλους τους χώρους της τέχνης, σκέψεις, στοχασμούς, να μάθω. Δεν έχω μάθει τίποτε ακόμη.

Γιατί μεγαλώνει η ανάγκη να επικοινωνούν οι τέχνες σαν συγκοινωνούντα δοχεία;
Δεν ξέρω εάν αυτό είναι θέμα ανάγκης ή θέμα μόδας. Όταν η τεχνολογία όρμησε μέσα στην τέχνη, νομίζω ότι της αφαίρεσε ένα μέρος από την καρδιά της και μη έχοντας την ικανότητα ο δημιουργός να ασχοληθεί με τα πολύ απλά πράγματα, που στο βάθος είναι η ψυχή της τέχνης, οδηγείται στην κραιπάλη των τεχνολογικών μέσων που έχουν πέσει με τα μούτρα κάποιοι, πιστεύοντας ότι μέσω αυτού θα κάνουν μοντέρνο θέατρο. Δεν είμαι απαισιόδοξος ότι οδηγούμαστε στην καταστροφή ή στη σιωπή γιατί η ζωή και η τέχνη έχουν πολύ μεγάλη αντοχή μέσα τους. Κάποια στιγμή θα αντιδράσουν, θα εξεγερθούν και όσο κι αν επηρεαστεί η τέχνη από τα τεχνολογικά επιτεύγματα ελπίζω να μάθει να χρησιμοποιηθεί αυτά που χρειάζεται μόνο και όχι τα πάντα για λόγους εντυπωσιασμού.

Οι δικές σας εξορμήσεις στο καινούργιο τι αποδοχή είχαν; Ανάμεσά τους ήταν η ίδρυσή του πρώτου λαϊκού περιφερειακού θεάτρου στη Ν. Ιωνία, όπως και το πρώτο Ανοιχτό Θέατρο στην Κυψέλη και αργότερα στου Γκύζη.
Το Θέατρο Ν. Ιωνίας γέμιζε κάθε βράδυ από κοινό που ερχόταν απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας. Πολλές φορές οι συζητήσεις μου με το κοινό μετά την παράσταση κρατούσαν ώρες. Η αποδοχή ήταν μεγάλη. Δεν με ενδιαφέρει ν’ ακολουθώ τις μόδες με ντε και καλά μοντέρνες παραστάσεις. Με ενδιαφέρει να ακολουθώ αυτό που πιστεύω για το θέατρο, μέχρι το τέλος. Η ουσία του θεάτρου δεν αλλάζει…

Όπως στην τραγωδία κάνει ο χορός την έξοδό του που σημαίνει ότι ο χορός φεύγει από τη σκηνή, άρα τελείωσε το έργο. Η Έξοδος τι σημαίνει στην τριλογία σας;
Όλο αυτό το ποτάμι που κύλησε μέσα στα τρία αυτά βιβλία, κάπου χύθηκε. Υπάρχει η έξοδος που σημαίνει αυτογνωσία, ανακάλυψη της ταυτότητας κάποιων ανθρώπων που χάθηκε μέσα στον κόσμο και στον χρόνο κάποιων άλλων, αλλά οπωσδήποτε σημαίνει για τους κεντρικούς μου ήρωες ότι γνωρίσαμε και γνωρίζουμε κάποια πράγματα. Μύηση, Λαβύρινθος, Έξοδος… Οι ήρωές του είναι συλλογικά όντα, με συλλογικές συνειδήσεις, δεν είναι ατομικότητες απομονωμένες, πάντα έχουν μια τάση να ενδιαφέρονται για το σύνολο, μια συλλογική ενοχή, όπως την ονομάζω. Οι ήρωές μου στην Έξοδο δεν εφησυχάζουν, δεν βρήκαν τη νιρβάνα, απλώς εννόησαν κάποια πράγματα και ευτυχώς έχασαν κάποιες ιδεολογικές ψευδαισθήσεις που είχαν.

Ωστόσο μετά την Έξοδο, τα μυστήρια της ζωής παραμένουν;
Αλίμονο, αν τα έλυνα εγώ…

Ο επίτιτλος της «Εξόδου» διαβάζεται ποικιλοτρόπως: Της Επανάστασης, της Μοναξιάς και της Λαγνείας…
Κατ’ αρχήν ακολουθεί την ιστορία, από το 1930 που άρχισε ο αγώνας του αριστερού κινήματος για να δημιουργήσει μια κοινωνική επανάσταση. Είχε προηγηθεί η Οκτωβριανή Επανάσταση στη Σοβιετική Ένωση και γινόταν κι εδώ το ίδιο. Έτσι είχαμε μια άνοδο του ΚΚΕ για να κορυφωθεί αυτή στην Κατοχή. Μετά την απελευθέρωση άρχισαν τα λάθη και η πτώση αυτής της επαναστατικής πορείας στο εμφύλιο πόλεμο. Μετά έρχεται η μοναξιά της ήττας, η Επανάσταση της Μοναξιάς για να φτάσουμε στην Λαγνεία που είναι η εποχή μας, η λαγνεία του καταναλωτισμού, του χρήματος, του σεξ…

Από πού μπορεί να ξεκινήσει μια μελλοντική επανάσταση στον κόσμο;
Η μεγαλύτερη πιθανότητα είναι να ξεκινήσει από τις υποανάπτυκτες χώρες. Πάντα από εκεί ξεκινούσε. Ο Μαρξ έχει κάνει ένα τραγικό λάθος λέγοντας ότι την επανάσταση θα φέρουν οι συνειδητοποιημένοι εργάτες, δηλαδή το προλεταριάτο και αυτό θα συμβεί στις υψηλά βιομηχανικές χώρες, όπως η Αγγλία και η Γερμανία, με την τεράστια βιομηχανία και τα εκατομμύρια των εργατών. Αντίθετα ξεκίνησε από την Ρωσία, μια αφάνταστα καθυστερημένη χώρα, χωρίς καθόλου βιομηχανία. Το ίδιο έγινε στην Κούβα, στην Κίνα και στη Βουλγαρία και Γιουγκοσλαβία, όπου εκεί επιβλήθηκε ο κομμουνισμός μέσω της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτή την ώρα έχουμε μια ολόκληρη Αφρική που επαναστατεί… Η βενζίνα στο όχημα της επανάστασης είναι η πείνα. Ο εξαγριωμένος βλέποντας τα παιδιά του να πεθαίνουν, θα κλέψει, θα σκοτώσει, θα ενωθεί και κάποια στιγμή θα ξεσπάσει. Στέκομαι σε ένα σταυροδρόμι μιας εποχής δύσκολης, πυκνής με αφάνταστη ποικιλία, μιας εποχής που έχει αρνηθεί το παρελθόν της και κοιτάει μόνο το μέλλον και το παρών, ζούμε την κατάργηση ενός ολόκληρου πολιτισμού, από τα προϊστορικά χρόνια έως τώρα, που η γενιά μου ζούσε και στηριζόταν σε αυτόν τον πολιτισμό που μας έδινε μια εμπιστοσύνη και τώρα ξαφνικά μπαίνει στο ράφι. Ποια τέχνη παρακολουθεί αυτό που ονομάζαμε στοχασμό, σκέψη μέσα στην τρομερή ταχύτητα;

Ωστόσο πολλοί εκ των στοχαστών που αναφέρατε έχουν μπει στη ρότα της εποχής εγκαταλείποντας αυτό το καράβι του πολιτισμού, αλλά προδίδοντας την ιδεολογία τους… Άλλοι προτίμησαν το δρόμο της απομόνωσης. Συμμερίζεστε αυτή την επιλογή τους;
Όχι μόνο δεν την συμμερίζομαι, αλλά την κατακρίνω και τη θεωρώ φυγή από τη ζωή, από τον συνάνθρωπό μας, από όλη αυτή τη μάχη που γίνεται για να κρατηθούμε ζωντανοί.

Η μελέτη σας γύρω από τους Νέους Θεατρικούς Συγγραφείς πού σας οδήγησε; Οι νέοι συγγραφείς επηρεάζονται από τις κοινωνικές εξελίξεις ή το όποιο ταλέντο βγαίνει κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες;
Ζούμε σε μια εποχή που είναι αδύνατον να είσαι ανεπηρέαστος από τις συνθήκες. Οι σημερινοί θεατρικοί συγγραφείς βρίσκονται σε ένα αδιέξοδο. Έχει προηγηθεί η γενιά του εβδομήντα, όπου βγήκε μια ομάδα οκτώ συγγραφέων που είχαν ταλέντο και ήξεραν να γράφουν θέατρο και ταυτοχρόνως να σκύβουν πάνω στα προβλήματα που είχαμε γύρω μας. Σήμερα, σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχει ανεξήγητα κρίση δραματουργίας παραγωγής θεατρικών έργων. Ενώ γράφονται χιλιάδες, δεν είναι καλά έργα. Είναι φτωχά. Στην Αγγλία μετά τον Όζμπορν και τα Οργισμένα Νιάτα δημιουργήθηκε το νέο κύμα. Βγήκαν είκοσι ταλαντούχοι θεατρικοί συγγραφείς. Τώρα στην Αγγλία δεν συμβαίνει τίποτα. Το ίδιο στην Αμερική, στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ελβετία, στην Ελλάδα. Παρακολουθώ πολύ στενά την ελληνική δραματουργία για ένα απλό λόγο: μου φέρνουν δεκάδες έργα να διαβάσω, από αγνώστους, νεοσσούς και συγγραφείς που έχουν μια πορεία στο θέατρο. Ε λοιπόν, υπάρχει πρόβλημα. Δεν άρπαξαν τη σκυτάλη από τη γενιά του εβδομήντα, να στηριχθούν εκεί και ταυτοχρόνως να απελευθερωθούν, να κάνουν τη δική τους απογείωση δίνοντας το δικό τους στίγμα. Φοβάμαι ότι ασχολούνται με μικροπροβλήματα: ανθρώπινες σχέσεις, κρεβατοκάμαρες, χωρισμένα ζευγάρια, ψυχολογικοί λαβύρινθοι… Από την πλευρά μου δεν είμαι ένας άνθρωπος που κοιτά από ψηλά την εποχή του, είμαι μέσα στην εποχή μου.

Εσείς πότε κάνατε τη δική σας επανάσταση και ήρθατε σε κόντρα με όσους πίστευαν ότι καθόριζαν τη ζωή σας;
Το 1959. Ο πατέρας μου ήταν πολιτικός μηχανικός και εγώ από κεκτημένη ταχύτητα ακολούθησα τον ίδιο δρόμο μόνο που ζήτησα να γίνω αρχιτέκτονας και πήγα στο Γκρατς στην Αυστρία όπου σε μια πόλη τριακοσίων χιλιάδων βρεθήκαμε δυόμισι χιλιάδες Έλληνες φοιτητές, ανάμεσα τους κάποιοι λαθρέμποροι και ύποπτα πρόσωπα που τριγύριζαν ανάμεσά μας! Η συμπεριφορά αρκετών Ελλήνων δεν ήταν καλή και έτσι υπήρχε ακόμη και ταμπέλα σε εστιατόριο που απαγόρευε την είσοδο σε Αιγυπτίους, Πέρσες και Έλληνες. Μετά από ένα χρόνο σπουδών κατάλαβα ότι θα γίνω ένας μέτριος αρχιτέκτονας κάτι φοβερά οδυνηρό. Έπρεπε να διαλέξω ένα χώρο που να μη γνωρίζω αν θα γίνω μέτριος ή καλός. Με ρώτησε ο θείος μου τι θέλω να γίνω και είπα ότι θα απαντήσω σε τρεις μέρες. Ήταν παρακινδυνευμένο να πω ότι θα γίνω συγγραφέας, αν και έγραφα από τα δώδεκά μου και έτσι απάντησα σκηνοθέτης κινηματογράφου γιατί λάτρευα τη μεγάλη οθόνη από παιδί. Πήγα στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, μετά από προτροπή του θείου μου, για να προσεγγίσω καλύτερα το αντικείμενό μου. Σύντομα το θέατρο με μάγεψε τόσο πολύ που ο κινηματογράφος χάθηκε. Επέλεξα μόνος το δρόμο μου, χωρίς πιέσεις, τον προσανατολισμό μου και αυτή ήταν η πρώτη σοβαρή επανάσταση στη ζωή μου. Οι σπουδές μου δεν ήταν τόσο αυτό που έκανα στη σχολή, όσο οι προσωπικές μελέτες διαβάζοντας, γράφοντας, τριγυρίζοντας μέσα σε πόλεις, φωτογραφίζοντας από είκοσι χρονών, λατρεύοντας τις εικαστικές τέχνες, με έχουν επηρεάσει βαθύτατα.

Το πολύπλευρο καλλιτεχνικό σας έργο βρήκε διέξοδο τα τελευταία χρόνια στη σκηνοθεσία παιδικών παραστάσεων που προτείνετε στο Ανοιχτό Θέατρο και απευθύνονται σε μικρούς και μεγάλους, ή είναι μια ανάγκη να βρεθείτε κοντά στο κόσμο της αθωότητας;
Είναι μια ανάγκη να επιστρέψω στο παιδικό σχέδιο, να κοιτάξω τον κόσμο μέσα από τα μάτια των παιδιών, να χαρώ την αθωότητα τους, να παίξω κι εγώ σαν παιδί. Από την άλλη δεν υποφέρω τις παιδικές παραστάσεις όπου οι ηθοποιοί συμπεριφέρονται στα παιδιά σαν να είναι κουτά. Έτσι βάζοντας την υπογραφή μου κάτω από παιδικές παραστάσεις θέλω να πω στο κοινό ότι μια παράσταση, παιδική, δεν είναι απλό πράγμα. Έρχονται και μεγάλοι άνθρωποι και τις απολαμβάνουν.

Ποιοι υπήρξαν οι «φάροι» της ζωής σας;
Πρώτος σταθμός ο θείος μου. Μετά οι Ρώσοι πεζογράφοι. Μετά ο Μπαλζάκ και ο Σταντάλ. Μετά ήρθε ο Παπαδιαμάντης και ο Βιζυηνός, ο Φλομπέρ, ο Θεοτόκης, ο Καστανάκης ο Θράσος που κάποτε με άγγιξαν πολύ και η γενιά του τριάντα σε κάποια μυθιστορήματα. Οι μεγάλοι μου δάσκαλοι στο μυθιστόρημα ήταν ο Αισχύλος, ο Ευριπίδης, ο Σοφοκλής, ο Σαίξπηρ, ο Τσέχωφ. Από εκεί και πέρα οι ζωγράφοι… Ο Ντα Βίντσι στάθηκε μεγάλος δάσκαλος στο πώς μπορώ να οργανώσω αρμονικά μια παράσταση. Ακόμη η κλασική μουσική του Μπετόβεν, του Μότσαρτ και αργότερα του Μπαχ, κορυφαίος συμφωνιστής για μένα. Κάποια στιγμή ανακάλυψα και μελέτησα τη δημοτική μας παράδοση της οποίας είμαι συλλέκτης και έχω περισσότερα από δυόμιση χιλιάδες τραγούδια και χορούς! Όμως οι μεγάλοι μου δάσκαλοι υπήρξαν οι απλοί άνθρωποι της γειτονιάς. Δεν ξέχασα ποτέ αυτή τη ζεστή ανάσα της παρουσίας τους…

Το ανθρώπινο πάθος πότε είναι πιο ισχυρό; Στην Επανάσταση, στη Μοναξιά ή στη Λαγνεία;
Στον Έρωτα, που είναι μια επανάσταση τρομερή! Κάποτε τον θεωρούσαν και αντικοινωνικό στοιχείο γιατί ανέτρεπε το κοινωνικό και ταξικό κατεστημένο…

ΤΟ OGDOO.GR ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ

Το τραγούδι αλλιώς, στο email σας!

Ενημερωθείτε πρώτοι για τα τελευταία νέα στο χώρο της καλής μουσικής!