Διαβάζοντας το βιογραφικό του Γιον Τοπολόγκ, μένεις έκπληκτος με τα πόσα πολλά και ξεχωριστά έχει πετύχει αυτός ο άνθρωπος στη ζήση του.
Ο Ρουμάνος πανεπιστημιακός δάσκαλος της λογοτεχνίας, της αισθητικής και της γλώσσας, διακεκριμένος συγγραφέας αλλά και δημόσιο πρόσωπο με οικολογική αντίληψη, βρέθηκε στην Ελλάδα για την παρουσίαση του βιβλίου του «Το χρυσό δαχτυλίδι», που κυκλοφορεί σε μετάφραση Στάθη Χελιώτη από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Το συνάντησα στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων στην καρδιά της Αθήνας.
Βρέθηκα απέναντι σε έναν έφηβο 86 ετών. Γεννήθηκε ένα «καλό αίμα» με τίμησε κατά τη διάρκεια της συνέντευξης για τον τρόπο και το μεδούλι των ερωτήσεων-σκέψεων αλλά και στο φινάλε της.
Πέρασε όμορφα κι εγώ το χάρηκα με την καρδιά μου. Αγκαλιαστήκαμε, μου υπέγραψε το βιβλίο ενώ μου δώρισε και το αντίτυπο της ρουμάνικης έκδοσης καθώς και άλλα δύο δικά του έργα στα ρουμάνικα.
Στην παρατήρησή μου, πως δεν γνωρίζω τη γλώσσα, μου απάντησε: «δεν έχει σημασία, είμαι βέβαιος πως θα βρεις τον τρόπο να με καταλάβεις…».
Στο δημιουργικό αυτό κλίμα καταλυτικό ρόλο είχε η μεταφράστρια Άντζελα Μπράτσου.
Τι συνέβη όταν ο Τζόρτζε Ενέσκου, ο μεγαλύτερος συνθέτης της Ρουμανίας συνάντησε ενόσω είχε μπει ο εικοστός αιώνας την πριγκίπισσα Μαρία Καντακουζηνού;
Ένας μεγάλος έρωτας.
Ο Ενέσκου, δεν είναι πολύ γνωστός, στο ευρύ ελληνικό κοινό. Στη Ρουμανία οι νέοι τον γνωρίζουν;
Βέβαια, δεν μπορείς να τον προσπεράσεις. Εκτός από τεράστιος δημιουργός, υπήρξε πηγαίος βιολονίστας, μαέστρος και πιανίστας με παγκόσμια αναγνώριση. Οι ραψωδίες του αποτελούν σημείο αναφοράς. Υπάρχει μάλιστα ετήσιο διεθνές Φεστιβάλ που φέρει το όνομα του Ενέσκου.
Στην πατρίδα σας το κοινό είναι εξοικειωμένο με την κλασική μουσική;
Ναι… Απ’ τον προηγούμενο και προπροηγούμενο ακόμη αιώνα, το Βουκουρέστι ήταν μια πρωτεύουσα όπου ορχήστρες και σολίστ είχαν ενεργή παρουσία και αναγνώριση. Ο Ενέσκου έπαιξε καταλυτικό ρόλο σε αυτό, μέχρι και τη φυγή του το 1955 σε ηλικία 74 ετών. Και στη συνέχεια μέχρι και σήμερα ο απόηχος του έργου του παραμένει ισχυρός ενώ ανακαλύπτονται και αθέατες πτυχές του.
Εδώ το συγκεκριμένο «έδαφος», είναι κάπως περιορισμένο…
Μου κάνει εντύπωση γιατί απ’ την εμπειρία μου στο Μπρασόβ, όπου η ελληνική κοινότητα έχει σημαντικό ρόλο στην περιοχή, έχω δει όμορφες χορωδίες και χορευτικά συγκροτήματα και καταρτισμένους μουσικούς. Και βέβαια πάντα θα ακουστεί ο Ζορμπάς…
Για πιο λόγο γράφει κάποιος βιβλία;
Ωραία ερώτηση. Δεν ξέρω… παρότι έχω υπογράψει 40 τίτλους εκ των οποίων 9 είναι μυθιστορήματα. Απ’ την εφηβεία είχα ενδιαφέρον και αγάπη για το διάβασμα. Πήρα το θάρρος κι εγώ. Σίγουρα ο συγγραφέας αναρωτιέται στιγμές για ποιον γράφει… Για πιο λόγο άραγε οι Έλληνες εκδότες μπήκαν στην διαδικασία να μεταφράσουν το έργο μου; Για πιο λόγο εσείς είστε σήμερα εδώ και μου κάνετε αυτήν την τιμή;
Δική μου… μαζί με την χαρά!
Ακόμη κι αν ένας Έλληνας αναγνώστης διαβάσει το βιβλίο μου είμαι ικανοποιημένος. Κέρδισα έναν άνθρωπο που γνώρισε την ιστορία μου, τους χαρακτήρες μου, αυτά που θέλω να εκφράσω… Ο κόπος δεν πήγε χαμένος, το όνειρό μου ξεπληρώθηκε. Αν είναι περισσότεροι, κάτι που το ελπίζω, τότε η ανταμοιβή είναι μεγαλύτερη…
Για ποιο λόγο ένα βιβλίο για τον Ενέσκου;
Στη διάρκεια των σπουδών μου ήρθα σε επαφή με την προσωπικότητά του. Στην πορεία των χρόνων συνειδητοποίησα πως πρόσφερε όλο τον εαυτό και τις δυνάμεις του στη Ρουμάνικη μουσική, την οποία ανύψωσε σε υψηλό επίπεδο κάνοντας την ευρύτερα γνωστή σε όλο τον πλανήτη. Η ιδιοφυία του συνδύασε αρμονικά τις λαϊκές τοπικές μελωδίες με τη βυζαντινή παράδοση και την ευρωπαϊκή μουσική κουλτούρα, από τους εκπροσώπους της οποίας τον επηρέασαν πρωτίστως ο Βάγκνερ και ο Μπραμς. Αν και ο ίδιος αρνιόταν την «γερμανική» επιρροή… Ήθελα, λοιπόν, με το μυθιστόρημά μου να αποδώσω τον δικό μου φόρο τιμής σε έναν τόσο σημαντικό μουσικό της πατρίδας μου και του κόσμου.
Τι ρόλο παίζει η μουσική στη ζωή μας;
Πρωταρχικό. Είμαι λάτρης της μουσικής. Γνωρίζω τους «κανόνες» της. Όταν τραγουδάμε γινόμαστε φίλοι… Απομακρυνόμαστε απ’ τις μικρότητες της ζωής. Κυρίως με λυπημένα θέματα, όπως συνέβαινε και στην Αρχαία Ελλάδα αλλά και στα Χριστιανικά χρόνια με τις βυζαντινές ψαλμωδίες: Χριστός Ανέστη εκ νεκρών!
Για την Ελλάδα του σήμερα, τι εικόνα υπάρχει στη Ρουμανία;
Η χώρα σας προσπαθεί να επιπλεύσει σε μια παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα που δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις προσδοκίες των λαών. Οι απόψεις μας για την Ευρωπαϊκή Ένωση και κατά πόσο ουσιαστική είναι αυτή, είναι διχασμένες. Όμως αυτή η Ένωση προσφέρει την Ειρήνη. Όποιος έχει ζήσει τον πόλεμο και τα δεινά του, μόνο αυτός καταλαβαίνει τι εννοώ…
Μήπως ο πόλεμος γίνεται με άλλα μέσα;
Είναι σωστό αυτό, αλλά και πάλι είναι προτιμότερο έτσι, παρότι αναγνωρίζω τα δίκαια και τις αντιδράσεις σας. Στη Ρουμανία, προς το παρόν, αποδεχόμαστε τα «καλά» αυτής της πραγματικότητα. Βγήκαμε από τον εγκλωβισμό του κουμμουνισμού και πλέον σε κάθε γωνιά της γης υπάρχουν Ρουμάνοι. Ειδικά νέοι. Ο καθένας ζει την δική του ατομική περιπέτεια, το δικαίωμα της ελευθερίας, όσο κι αν αυτό είναι «ελεγχόμενο». Κι εγώ αν ήμουν στη θέση τους το ίδιο θα έκανα. Η ρουμάνικη διασπορά, ευτυχώς στηρίζει το τραπεζικό σύστημα…
Ένας συγγραφέας μπορεί να ζει απ’ τη δουλειά του αξιοπρεπώς στη Ρουμανία;
Δύσκολα. Λίγοι, μετρημένοι. Προσωπικά δεν μπήκα σε αυτές τις συνδέσεις με μεγάλους εκδοτικούς και ανάλογη προβολή. Ήμουν καθηγητής. Θυμάμαι δίδασκα «Οδύσσεια» και «Αντιγόνη» και οι μαθητές ρουφούσαν το μάθημά μου. Ήμουν ευτυχισμένος με τους εφήβους γύρω μου… Ίσως τ βιβλία μου να τα γράφω γι’ αυτούς…
Η Ελλάδα υπάρχει και στην ηρωίδα σας την Μαρούκα Καντακουζηνού.
Ο άντρας της, ο πρίγκιπας Μιχαήλ Καντακουζηνός είχε βυζαντινή καταγωγή. Υπήρξε πολλή Ελλάδα στη Ρουμανία του 19ου και 20 αιώνα αιώνα και όχι μόνο. Ο Ενέσκου έγραψε την μεγάλη όπερά του τον «Οιδίποδα»…
Ο έρωτας των δύο πρωταγωνιστών σας ήταν τόσο έντονος;
Η Μαρούκα ήταν η μούσα του… Αν και «καπριτσιόζα» συνέβαλλε στον δημιουργικό οίστρο του. Τον αγάπησε αλλά και τον απάτησε… Ο έρωτας υπάρχει σε όλα μου τα βιβλία, ακόμα κι αν πρόκειται για ιστορικά μυθιστορήματα, όπως αυτό. Το συγκεκριμένο βιβλίο, ωστόσο, είναι εν μέρει και η ιστορία της Ρουμανίας. Και πριν αλλά και μετά την κομμουνιστική παρέμβαση όταν οι καλλιτεχνικές ελίτ βρέθηκαν στο στόχαστρο του καθεστώτος και πολλοί συλλαμβάνονταν και κλείνονταν στη φυλακή. Ο Τζόρτζε και η Μαρούκα προσπάθησαν να μην υποστούν κάτι ανάλογο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και το πέτυχαν δραπετεύοντας στο εξωτερικό.
Για ποιο λόγο;
Πάντα οι κατακτητές κοιτούν να «σκοτώσουν» τις πολιτισμικές αξίες των λαών για να τους κατακτήσουν ολοκληρωτικά. Οι σοβιετικοί το έκαναν με τέτοιο τρόπο. Αντίθετα οι Τούρκοι, κοιτούσαν μόνο την οικονομική πλευρά, και στη Ρουμανία και στην Ελλάδα.
Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε στη Ρουμανία το 2012. Ακολούθησαν άλλα;
Τρία ακόμη. Το ένα έχει ως καμβά το Ισραήλ… Είχα μια ερωμένη εκεί.
Στην Ελλάδα έχετε ξανάρθει;
Ναι. Μαγικός τόπος… Δελφοί, Μετέωρα, Άθως! Και τώρα που ήρθα οδικώς στην πατρίδα σας με την οικογένεια μου, τα τρία παιδιά και τα δύο εγγόνια μου σταματήσαμε στον Μαραθώνα. Η εγγονή μου τραγουδά Θεοδωράκη…
Τον Χατζιδάκι, τον γνωρίζετε στη Ρουμανία;
Όχι τόσο… Το Θεοδωράκη τον ξέρουν όλοι, τον Χατζιδάκι, ελάχιστοι.
Είχατε μήπως και καμιά ερωμένη και στα μέρη μας;
Όχι. Στη Ρουμανία, ναι.
Ευχαριστώ, που χρωστάτε;
Στους γονείς, στους δασκάλους, στον καθηγητή ιστορίας που μας μιλούσε για τις μάχες στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές και μέναμε με τα στόματα ανοικτά. Είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος των δασκάλων. Οι γονείς πρέπει να είναι προσεκτικοί σε εκείνους που εμπιστεύονται την μάθηση των παιδιών τους. Στο Πανεπιστήμιο είχα καθηγητές που τους παρακολουθούσες με δέος. Ευχαριστώ όμως χρωστάω και στους καλύτερους φίλους μου, τα βιβλία. Τα βιβλία δεν προδίδουν ποτέ… Είμαι τόσο ευτυχισμένος! Δεν είχα φανταστεί ότι θα έρθω ξανά στην Ελλάδα για ένα βιβλίο μου τυπωμένο στη γλώσσα του Ομήρου; Τι άλλο να ονειρευτώ;
Σας φοβίζει κάτι;
Είμαι στις τελευταίες στιγμές της ζωής. Όποιος δεν φοβάται αυτό το τέλος, μάλλον δεν είναι ειλικρινής. Οι θρησκευόμενοι ίσως να είναι πιο ήρεμοι. Για εμάς τους ορθολογιστές είναι πιο δύσκολο, παλεύοντας ανάμεσα στην πίστη και την μη πίστη… στην αιώνια αμφιβολία της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Ρουμάνος ιστορικός Νικολάι Γιόργκα, λέει να μην φοβόμαστε το σκότος μπροστά, αλλά να κοιτάξουμε το φως που παραμένει πίσω μας…
Ο έρωτας στη ζωή σας τι ρόλο έπαιξε;
Πολύ μεγάλο. Ήμουν τυχερός που είχα μια τρυφερή και αξιοπρεπή γυναίκα και δημιουργήσαμε μια όμορφη οικογένεια. Υπάρχουν υπάρξεις που έχουν τη δύναμη να συγχωρούν… Εγώ όχι!
Σε αντίθεση με τον Ενέσκου...
Κι εκείνος απάτησε τη Μαρούκα! Αυτό όμως δεν έσβησε το πάθος του ενός για τον άλλον.
Μια ευχή;
Αυτό που ήθελα έγινε! Τι άλλο περισσότερο; Είμαστε μόνο άνθρωποι. Οι Θεοί είναι στον Όλυμπο!
Ο Ρουμάνος πανεπιστημιακός δάσκαλος της λογοτεχνίας, της αισθητικής και της γλώσσας, διακεκριμένος συγγραφέας αλλά και δημόσιο πρόσωπο με οικολογική αντίληψη, βρέθηκε στην Ελλάδα για την παρουσίαση του βιβλίου του «Το χρυσό δαχτυλίδι», που κυκλοφορεί σε μετάφραση Στάθη Χελιώτη από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Το συνάντησα στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων στην καρδιά της Αθήνας.
Βρέθηκα απέναντι σε έναν έφηβο 86 ετών. Γεννήθηκε ένα «καλό αίμα» με τίμησε κατά τη διάρκεια της συνέντευξης για τον τρόπο και το μεδούλι των ερωτήσεων-σκέψεων αλλά και στο φινάλε της.
Πέρασε όμορφα κι εγώ το χάρηκα με την καρδιά μου. Αγκαλιαστήκαμε, μου υπέγραψε το βιβλίο ενώ μου δώρισε και το αντίτυπο της ρουμάνικης έκδοσης καθώς και άλλα δύο δικά του έργα στα ρουμάνικα.
Στην παρατήρησή μου, πως δεν γνωρίζω τη γλώσσα, μου απάντησε: «δεν έχει σημασία, είμαι βέβαιος πως θα βρεις τον τρόπο να με καταλάβεις…».
Στο δημιουργικό αυτό κλίμα καταλυτικό ρόλο είχε η μεταφράστρια Άντζελα Μπράτσου.
Τι συνέβη όταν ο Τζόρτζε Ενέσκου, ο μεγαλύτερος συνθέτης της Ρουμανίας συνάντησε ενόσω είχε μπει ο εικοστός αιώνας την πριγκίπισσα Μαρία Καντακουζηνού;
Ένας μεγάλος έρωτας.
Ο Ενέσκου, δεν είναι πολύ γνωστός, στο ευρύ ελληνικό κοινό. Στη Ρουμανία οι νέοι τον γνωρίζουν;
Βέβαια, δεν μπορείς να τον προσπεράσεις. Εκτός από τεράστιος δημιουργός, υπήρξε πηγαίος βιολονίστας, μαέστρος και πιανίστας με παγκόσμια αναγνώριση. Οι ραψωδίες του αποτελούν σημείο αναφοράς. Υπάρχει μάλιστα ετήσιο διεθνές Φεστιβάλ που φέρει το όνομα του Ενέσκου.
Στην πατρίδα σας το κοινό είναι εξοικειωμένο με την κλασική μουσική;
Ναι… Απ’ τον προηγούμενο και προπροηγούμενο ακόμη αιώνα, το Βουκουρέστι ήταν μια πρωτεύουσα όπου ορχήστρες και σολίστ είχαν ενεργή παρουσία και αναγνώριση. Ο Ενέσκου έπαιξε καταλυτικό ρόλο σε αυτό, μέχρι και τη φυγή του το 1955 σε ηλικία 74 ετών. Και στη συνέχεια μέχρι και σήμερα ο απόηχος του έργου του παραμένει ισχυρός ενώ ανακαλύπτονται και αθέατες πτυχές του.
Εδώ το συγκεκριμένο «έδαφος», είναι κάπως περιορισμένο…
Μου κάνει εντύπωση γιατί απ’ την εμπειρία μου στο Μπρασόβ, όπου η ελληνική κοινότητα έχει σημαντικό ρόλο στην περιοχή, έχω δει όμορφες χορωδίες και χορευτικά συγκροτήματα και καταρτισμένους μουσικούς. Και βέβαια πάντα θα ακουστεί ο Ζορμπάς…
Για πιο λόγο γράφει κάποιος βιβλία;
Ωραία ερώτηση. Δεν ξέρω… παρότι έχω υπογράψει 40 τίτλους εκ των οποίων 9 είναι μυθιστορήματα. Απ’ την εφηβεία είχα ενδιαφέρον και αγάπη για το διάβασμα. Πήρα το θάρρος κι εγώ. Σίγουρα ο συγγραφέας αναρωτιέται στιγμές για ποιον γράφει… Για πιο λόγο άραγε οι Έλληνες εκδότες μπήκαν στην διαδικασία να μεταφράσουν το έργο μου; Για πιο λόγο εσείς είστε σήμερα εδώ και μου κάνετε αυτήν την τιμή;
Δική μου… μαζί με την χαρά!
Ακόμη κι αν ένας Έλληνας αναγνώστης διαβάσει το βιβλίο μου είμαι ικανοποιημένος. Κέρδισα έναν άνθρωπο που γνώρισε την ιστορία μου, τους χαρακτήρες μου, αυτά που θέλω να εκφράσω… Ο κόπος δεν πήγε χαμένος, το όνειρό μου ξεπληρώθηκε. Αν είναι περισσότεροι, κάτι που το ελπίζω, τότε η ανταμοιβή είναι μεγαλύτερη…
Για ποιο λόγο ένα βιβλίο για τον Ενέσκου;
Στη διάρκεια των σπουδών μου ήρθα σε επαφή με την προσωπικότητά του. Στην πορεία των χρόνων συνειδητοποίησα πως πρόσφερε όλο τον εαυτό και τις δυνάμεις του στη Ρουμάνικη μουσική, την οποία ανύψωσε σε υψηλό επίπεδο κάνοντας την ευρύτερα γνωστή σε όλο τον πλανήτη. Η ιδιοφυία του συνδύασε αρμονικά τις λαϊκές τοπικές μελωδίες με τη βυζαντινή παράδοση και την ευρωπαϊκή μουσική κουλτούρα, από τους εκπροσώπους της οποίας τον επηρέασαν πρωτίστως ο Βάγκνερ και ο Μπραμς. Αν και ο ίδιος αρνιόταν την «γερμανική» επιρροή… Ήθελα, λοιπόν, με το μυθιστόρημά μου να αποδώσω τον δικό μου φόρο τιμής σε έναν τόσο σημαντικό μουσικό της πατρίδας μου και του κόσμου.
Τι ρόλο παίζει η μουσική στη ζωή μας;
Πρωταρχικό. Είμαι λάτρης της μουσικής. Γνωρίζω τους «κανόνες» της. Όταν τραγουδάμε γινόμαστε φίλοι… Απομακρυνόμαστε απ’ τις μικρότητες της ζωής. Κυρίως με λυπημένα θέματα, όπως συνέβαινε και στην Αρχαία Ελλάδα αλλά και στα Χριστιανικά χρόνια με τις βυζαντινές ψαλμωδίες: Χριστός Ανέστη εκ νεκρών!
Για την Ελλάδα του σήμερα, τι εικόνα υπάρχει στη Ρουμανία;
Η χώρα σας προσπαθεί να επιπλεύσει σε μια παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα που δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις προσδοκίες των λαών. Οι απόψεις μας για την Ευρωπαϊκή Ένωση και κατά πόσο ουσιαστική είναι αυτή, είναι διχασμένες. Όμως αυτή η Ένωση προσφέρει την Ειρήνη. Όποιος έχει ζήσει τον πόλεμο και τα δεινά του, μόνο αυτός καταλαβαίνει τι εννοώ…
Μήπως ο πόλεμος γίνεται με άλλα μέσα;
Είναι σωστό αυτό, αλλά και πάλι είναι προτιμότερο έτσι, παρότι αναγνωρίζω τα δίκαια και τις αντιδράσεις σας. Στη Ρουμανία, προς το παρόν, αποδεχόμαστε τα «καλά» αυτής της πραγματικότητα. Βγήκαμε από τον εγκλωβισμό του κουμμουνισμού και πλέον σε κάθε γωνιά της γης υπάρχουν Ρουμάνοι. Ειδικά νέοι. Ο καθένας ζει την δική του ατομική περιπέτεια, το δικαίωμα της ελευθερίας, όσο κι αν αυτό είναι «ελεγχόμενο». Κι εγώ αν ήμουν στη θέση τους το ίδιο θα έκανα. Η ρουμάνικη διασπορά, ευτυχώς στηρίζει το τραπεζικό σύστημα…
Ένας συγγραφέας μπορεί να ζει απ’ τη δουλειά του αξιοπρεπώς στη Ρουμανία;
Δύσκολα. Λίγοι, μετρημένοι. Προσωπικά δεν μπήκα σε αυτές τις συνδέσεις με μεγάλους εκδοτικούς και ανάλογη προβολή. Ήμουν καθηγητής. Θυμάμαι δίδασκα «Οδύσσεια» και «Αντιγόνη» και οι μαθητές ρουφούσαν το μάθημά μου. Ήμουν ευτυχισμένος με τους εφήβους γύρω μου… Ίσως τ βιβλία μου να τα γράφω γι’ αυτούς…
Η Ελλάδα υπάρχει και στην ηρωίδα σας την Μαρούκα Καντακουζηνού.
Ο άντρας της, ο πρίγκιπας Μιχαήλ Καντακουζηνός είχε βυζαντινή καταγωγή. Υπήρξε πολλή Ελλάδα στη Ρουμανία του 19ου και 20 αιώνα αιώνα και όχι μόνο. Ο Ενέσκου έγραψε την μεγάλη όπερά του τον «Οιδίποδα»…
Ο έρωτας των δύο πρωταγωνιστών σας ήταν τόσο έντονος;
Η Μαρούκα ήταν η μούσα του… Αν και «καπριτσιόζα» συνέβαλλε στον δημιουργικό οίστρο του. Τον αγάπησε αλλά και τον απάτησε… Ο έρωτας υπάρχει σε όλα μου τα βιβλία, ακόμα κι αν πρόκειται για ιστορικά μυθιστορήματα, όπως αυτό. Το συγκεκριμένο βιβλίο, ωστόσο, είναι εν μέρει και η ιστορία της Ρουμανίας. Και πριν αλλά και μετά την κομμουνιστική παρέμβαση όταν οι καλλιτεχνικές ελίτ βρέθηκαν στο στόχαστρο του καθεστώτος και πολλοί συλλαμβάνονταν και κλείνονταν στη φυλακή. Ο Τζόρτζε και η Μαρούκα προσπάθησαν να μην υποστούν κάτι ανάλογο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και το πέτυχαν δραπετεύοντας στο εξωτερικό.
Για ποιο λόγο;
Πάντα οι κατακτητές κοιτούν να «σκοτώσουν» τις πολιτισμικές αξίες των λαών για να τους κατακτήσουν ολοκληρωτικά. Οι σοβιετικοί το έκαναν με τέτοιο τρόπο. Αντίθετα οι Τούρκοι, κοιτούσαν μόνο την οικονομική πλευρά, και στη Ρουμανία και στην Ελλάδα.
Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε στη Ρουμανία το 2012. Ακολούθησαν άλλα;
Τρία ακόμη. Το ένα έχει ως καμβά το Ισραήλ… Είχα μια ερωμένη εκεί.
Στην Ελλάδα έχετε ξανάρθει;
Ναι. Μαγικός τόπος… Δελφοί, Μετέωρα, Άθως! Και τώρα που ήρθα οδικώς στην πατρίδα σας με την οικογένεια μου, τα τρία παιδιά και τα δύο εγγόνια μου σταματήσαμε στον Μαραθώνα. Η εγγονή μου τραγουδά Θεοδωράκη…
Τον Χατζιδάκι, τον γνωρίζετε στη Ρουμανία;
Όχι τόσο… Το Θεοδωράκη τον ξέρουν όλοι, τον Χατζιδάκι, ελάχιστοι.
Είχατε μήπως και καμιά ερωμένη και στα μέρη μας;
Όχι. Στη Ρουμανία, ναι.
Ευχαριστώ, που χρωστάτε;
Στους γονείς, στους δασκάλους, στον καθηγητή ιστορίας που μας μιλούσε για τις μάχες στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές και μέναμε με τα στόματα ανοικτά. Είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος των δασκάλων. Οι γονείς πρέπει να είναι προσεκτικοί σε εκείνους που εμπιστεύονται την μάθηση των παιδιών τους. Στο Πανεπιστήμιο είχα καθηγητές που τους παρακολουθούσες με δέος. Ευχαριστώ όμως χρωστάω και στους καλύτερους φίλους μου, τα βιβλία. Τα βιβλία δεν προδίδουν ποτέ… Είμαι τόσο ευτυχισμένος! Δεν είχα φανταστεί ότι θα έρθω ξανά στην Ελλάδα για ένα βιβλίο μου τυπωμένο στη γλώσσα του Ομήρου; Τι άλλο να ονειρευτώ;
Σας φοβίζει κάτι;
Είμαι στις τελευταίες στιγμές της ζωής. Όποιος δεν φοβάται αυτό το τέλος, μάλλον δεν είναι ειλικρινής. Οι θρησκευόμενοι ίσως να είναι πιο ήρεμοι. Για εμάς τους ορθολογιστές είναι πιο δύσκολο, παλεύοντας ανάμεσα στην πίστη και την μη πίστη… στην αιώνια αμφιβολία της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Ρουμάνος ιστορικός Νικολάι Γιόργκα, λέει να μην φοβόμαστε το σκότος μπροστά, αλλά να κοιτάξουμε το φως που παραμένει πίσω μας…
Ο έρωτας στη ζωή σας τι ρόλο έπαιξε;
Πολύ μεγάλο. Ήμουν τυχερός που είχα μια τρυφερή και αξιοπρεπή γυναίκα και δημιουργήσαμε μια όμορφη οικογένεια. Υπάρχουν υπάρξεις που έχουν τη δύναμη να συγχωρούν… Εγώ όχι!
Σε αντίθεση με τον Ενέσκου...
Κι εκείνος απάτησε τη Μαρούκα! Αυτό όμως δεν έσβησε το πάθος του ενός για τον άλλον.
Μια ευχή;
Αυτό που ήθελα έγινε! Τι άλλο περισσότερο; Είμαστε μόνο άνθρωποι. Οι Θεοί είναι στον Όλυμπο!
