Με αυτή την αφορμή, συναντήσαμε στο Εθνικό Ωδείο μια γυναίκα – κομβικό πρόσωπο στο χώρο του σύγχρονου, ελληνικού τραγουδιού. Η Άννα Διαμαντοπούλου, μια από τις πλέον γνωστές – κι αγαπημένες – καθηγήτριες φωνητικής, μας υποδέχτηκε στο χώρο που περνά τις περισσότερες ώρες της ζωής της, κάνοντας αυτό που αγαπά περισσότερο στον κόσμο και μας μίλησε για όλα.
Για τους μεγάλους τραγουδιστές που «πέρασαν απ’ τα χέρια της», όπως τη Βίκυ Μοσχολιού, τη Χαρούλα Αλεξίου, τη Λίτσα Διαμάντη, το Μανώλη Μητσιά και άλλους, τα νέα παιδιά, τα όνειρά τους, τις ανησυχίες της, τα πράγματα που άλλαξαν από το 1975 που διορίστηκε στο Εθνικό Ωδείο, μέχρι σήμερα και άλλα πολλά κι ενδιαφέροντα!
Μιλήσαμε, επίσης, και για τη μεγάλη συναυλία που συνδιοργανώνει σε λίγες μέρες, με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για μουσικές υποτροφίες και τη φιλοδοξία της η κίνηση αυτή να αποτελέσει απαρχή μιας σειράς παρόμοιων εκδηλώσεων, που στόχο θα έχουν να δώσουν τη δυνατότητα σε οικονομικά ασθενέστερα παιδιά να σπουδάσουν μουσική! Πρόκειται για μια συναυλία, στην οποία η ίδια θα βρεθεί επί σκηνής για πρώτη φορά, μετά από 25 χρόνια, γεγονός που κάνει το όλο εγχείρημα ακόμα πιο ενδιαφέρον!
Κυρία Διαμαντοπούλου, σας ευχαριστούμε προκαταβολικά για τη φιλοξενία. Ας πούμε για τη συναυλία που ετοιμάζετε.
Θα γίνει στις 5 του Μάη, στις 9 το βράδυ, στο Θέατρο Βέμπο. Είναι μια παράσταση που λέγεται «Η Άννα Διαμαντοπούλου ερμηνεύει έλληνες συνθέτες», θα τραγουδηθούν μόνο ελληνικά τραγούδια, βεβαίως, και είναι φιλανθρωπικού χαρακτήρα. Δηλαδή! Τα χρήματα που θα διατεθούν από το κοινό γι’ αυτή την παράσταση θα δοθούν σε υποτροφίες μαθητών που δεν έχουν να πληρώσουν τα δίδακτρά τους.
Ποιοι θα συμμετέχουν εκτός από εσάς;
Εξαμελής ορχήστρα (επιμέλεια ορχήστρας: Βασίλης Χατζηλούκας, πιάνο: Αιμίλιος Μπάλτας, κρουστά: Βασίλης Βασιλάτος, μπουζούκι: Μανώλης Μιχαλάκης, ακορντεόν: Μάνος Γρυσμπολάκης, μπάσο: Γιάννης Δήμου) και τέσσερις μαθητές μου, στο χορωδιακό μέρος. Η Ιωάννα Εμμανουήλ, ο Βασίλης Ελευθερόπουλος, ο Χάρης Πέτας και η Άντζελα Παλαιολόγου.
Τα διαλέξατε για κάποιο συγκεκριμένο λόγο τα παιδιά αυτά;
Ναι, τα διάλεξα γιατί είναι αυτά που κάνουν καλύτερα ντουέτα. Πάρα πολλοί μαθητές μου κάνουν καλά ντουέτα, όχι μόνο αυτοί, αλλά εν πάση περιπτώσει, διάλεξα κάποιους.
Είναι η πρώτη φορά που κάνετε κάτι τέτοιο;
Έχω πάρα πολλά χρόνια να τραγουδήσω. Πάρα πολλά, γύρω στα είκοσι πέντε!
Τότε έχει ένα παραπάνω ενδιαφέρον η εκδήλωση αυτή!
Ναι, έτσι νομίζω, ότι πρέπει να έχει! Θα δούμε πώς θα πάει, υπάρχει αγωνία, υπάρχει άγχος, υπάρχει τρακ…
Φαντάζομαι οι καλλιτέχνες την αγωνία αυτή την έχουν πάντα, έτσι;
Πάντα! Και οι δάσκαλοι ακόμα περισσότερο! Γιατί από κάτω είναι οι πιο δυνατοί κριτές μας, οι μαθητές μας! Αυτά που τους διδάσκεις, πρέπει να αποδείξεις ότι μπορείς να τα τραγουδήσεις! Είναι λίγο δύσκολα τα πράγματα, αλλά ελπίζω να πάνε όλα καλά!
Όταν ρώτησα, δε γνώριζα πως είχατε καιρό να τραγουδήσετε η ίδια και εννοούσα αν κάνετε συχνά εκδηλώσεις με το σκοπό αυτό.
Όχι, το αποφάσισα μαζί με το Σύλλογο Αποφοίτων του Εθνικού Ωδείου και την κυρία Καλομοίρη. Ήταν μια ιδέα τους, που ήρθε σε ένα συμβούλιο που κάναμε, να δώσουμε υποτροφίες σε κάποια παιδιά. Να βοηθήσουμε και τους αποφοίτους μας να «βγαίνουν», να τραγουδάνε σε κόσμο… Αν και δε μιλάω μόνο για το τραγούδι, αυτό πρέπει να ξεκαθαριστεί. Μιλάω για όλα τα όργανα του Ωδείου, για τη σύνθεση, για τα θεωρητικά μαθήματα. Και είπα ότι θα ξεκινήσω εγώ.
Άρα, υπάρχει προοπτική να γίνουν κι άλλα πράγματα από δω και πέρα…
Βεβαίως, υπάρχει προοπτική να γίνουν περισσότερα. Ξεκινώ εγώ και μετά θα το συνεχίσουν οι μαθητές μου.
Μέσα σε όλη αυτή την πορεία των 40 χρόνων, θα έχετε συναντήσει τραγουδιστές και τραγουδιστές…
Υπάρχουν μαθητές που σε κάνουν να μαθαίνεις και μαθητές που τους μαθαίνεις αποκλειστικά. Εγώ, είχα την τεράστια τύχη να έχω για μαθητές μεγάλους τραγουδιστές. Τη Χαρούλα Αλεξίου, τη Λίτσα Διαμάντη, το Μανώλη Μητσιά, την Καίτη Γαρμπή… που δεν ήρθαν στα χέρια μου ως μαθητές, ήρθαν φτασμένοι. Ε, αυτοί τον διδάσκουν κιόλας το δάσκαλο… Δηλαδή, μαθαίνουμε κι εμείς. Και βεβαίως, είναι και οι άλλοι που ατόφια βγήκαν απ’ τα χέρια μας… Η Λένα Αλκαίου, η Γιώτα Νέγκα, η Αργυρώ Καπαρού, ο Γιώργος Μαζωνάκης που ήρθε στα 16 του χρόνια… Αυτοί ήρθαν εξ’ αρχής στα χέρια μας, δεν είμαι μόνη μου. Η μεγάλη μου δουλειά έχει γίνει στο ότι έχω βγάλει δασκάλους, οι οποίοι θα ακολουθήσουν το δρόμο μου.
Να αναφέρουμε κάποια ονόματα;
Εδώ στο Κεντρικό, δάσκαλοι είναι η κυρία Επιφανίου, η κυρία Κατσαφάνα, η κυρία Καμπούρη, ο κύριος Παντελής, η κυρία Παφίτου και φυσικά αρκετοί στα παραρτήματα του Εθνικού Ωδείου, που είναι σε όλη την Αττική & την Ελλάδα και δουλεύουν με το σύστημά μου. Όσο και να έχεις δουλέψει με τους καλύτερους τραγουδιστές, το μεγαλύτερο κέρδος είναι ότι αφήνεις πίσω σου δασκάλους!
Θέλετε να θυμηθείτε και να μας αναφέρετε ένα συγκεκριμένο περιστατικό με τη Βίκυ Μοσχολιού, για παράδειγμα, που είναι και προσωπικά αγαπημένη μου;
Θυμάμαι ότι ήταν άτακτη μαθήτρια. Πήγαινε κάτω στο καφενείο, κάπνιζε ασύστολα και τους μάζευε όλους και τους έλεγε «Προσέχτε μάγκες, μην ανέβει κανείς πάνω τώρα και της πει ότι καπνίζω, χαθήκατε! Προσέχτε καλά, γιατί τη φοβάμαι! Μόλις θ’ ανέβω και με δει, κατουρήθηκα!» (γελάμε). Ήταν η λέξη της αυτή, «κατουρήθηκα»! Είχε πολλή πλάκα, σπουδαία μαθήτρια.
Αυτό το ατίθασο του χαρακτήρα της θεωρώ πως ήταν ένα από τα πράγματα που την έκαναν να διαφοροποιηθεί στη συνείδηση και στην καρδιά του κόσμου, έτσι δεν είναι;
Βέβαια, βέβαια!
Θα σας ρώταγα και γι’ αυτό, έχοντας γνωρίσει τόσους μαθητές, για να ξεχωρίσει κάποιος, υποθέτω πως δεν αρκεί μόνο το τεχνικό κομμάτι.
Όχι, βέβαια! Πάνω απ’ όλα είναι η προσωπικότητα! Και τι κάνει ο σωστός δάσκαλος; Δεν κάνει και φοβερά πράγματα! Ανακαλύπτει! Αυτό έλεγα και πριν στη μαθήτριά μου «Δεν είναι δικό μου, παιδί μου, αυτό που κάνεις. Είναι δικό σου! Απλά εγώ το ανακαλύπτω!». Έτσι πρέπει να δουλεύει το σύγχρονο τραγούδι, τουλάχιστον. Και είναι τελείως διαφορετικό απ’ το κλασικό. Αυτό πρέπει να γίνει γνωστό! Ότι το σύγχρονο τραγούδι δεν έχει καμία σχέση με το κλασικό.
Ποια είναι τα εφόδια που πρέπει να έχει ένας μαθητής;
Πάνω απ’ όλα, θα πρέπει να έχει ένα καλό αυτί. Να μην είναι φάλτσος. Από εκεί και πέρα, ό,τι έχει καλό, θα του το ανακαλύψεις. Το φάλτσο και η αρρυθμία είναι μεγάλα μειονεκτήματα.
Δε διορθώνονται αυτά;
Όχι απόλυτα…
Άρα, δε μπορεί οποιοσδήποτε να γίνει τραγουδιστής.
Όχι! Δε μπορεί ένας φάλτσος να γίνει τραγουδιστής. Θα βελτιωθεί, θα τραγουδήσει, θα πει πέντε τραγούδια, θα πει δέκα… Στο ενδέκατο θα φανεί το ελάττωμά του. Δεν είναι εύκολο. Και γι’ αυτό, είναι καλύτερα να λέμε στους νέους ότι, «ξέρεις παιδί μου; Δε μπορείς».
Έχετε έρθει σ’ αυτή τη θέση; Έχει χρειαστεί να το πείτε;
Βεβαίως! Όμως, λέω και κάτι άλλο. «Είσαι φάλτσος, αλλά είναι δικαίωμά σου να θέλεις να μάθεις να λες δέκα τραγούδια σωστά»! Είναι δικαίωμα καθενός να θέλει να βελτιωθεί. Εγώ δε διαλέγω τους καλύτερους, απλώς εξηγούμαι!
Αντίστοιχα, τα εφόδια που πρέπει να έχει ένας δάσκαλος, ποια είναι;
Όπως για όλα τα πράγματα στη ζωή: Α ΓΑ ΠΗ! Αγάπη γι’ αυτό που κάνει. Με ρώτησαν κάποτε «μα δε βαριέστε να κάθεστε τόσες ώρες να κάνετε το ίδιο πράγμα»; Ποιος το είπε ότι κάνω το ίδιο πράγμα; Είναι δυνατόν ο Πάνος να είναι ίδιος με τον επόμενο που θα έρθει; Εμείς τι φτιάχνουμε εδώ; Φωνητική υγεία, να είναι η φωνή καλά μέχρι τα γεράματα και φωνητική προσωπικότητα! Είναι δυνατό όλες οι προσωπικότητες να είναι ίδιες; Πώς κάνω το ίδιο πράγμα; Όχι, δε βαριέμαι καθόλου! Φτάνει δέκα η ώρα το βράδυ και λέω πως κι άλλα τόσα να έκανα σε μια μέρα, δε θα μ’ ένοιαζε!
Η αγάπη θα πρέπει να είναι και το πρώτο κίνητρο του μαθητή κι όχι, ας πούμε, τα χρήματα…
Μα όταν έρχεται ο μαθητής τώρα και καταλαβαίνεις εκ των προτέρων ότι μπαίνει στην τάξη για να κάνει γνωριμίες… σε παγώνει. Δεν είμαστε γραφείο εύρεσης εργασίας.
Έρχονται να μαθητεύσουν κοντά σας και μαθητές από άλλους κλάδους της τέχνης, έτσι;
Έχω μαθητές ηθοποιούς, που είναι πάρα πολύ καλοί και τους εκτιμώ ιδιαιτέρως, γιατί είναι δουλευταράδες. Έχουν μάθει να δουλεύουν! Καλύτεροι μαθητές, δε, είναι οι χορευτές! Αυτοί κι αν έχουνε μάθει να δουλεύουν! Αυτοί είναι στρατιωτάκια! Οι τραγουδιστές τυχαίνει να είναι λίγο περισσότερο τεμπέληδες κι ασυνεπείς.
Είστε στο Εθνικό Ωδείο 40 χρόνια. Τι βλέπετε να έχει αλλάξει στη μουσική παιδεία, πάνω απ’ όλα;
Έκλεισα 40 χρόνια, είμαι εδώ από μαθήτρια. Έχουν αλλάξει πάρα πολλά πράγματα, δεν είναι ένα και δύο… Πρώτα απ’ όλα, τα τελευταία χρόνια δε μπορούν να σπουδάσουν αυτοί που αληθινά έχουν αξία και πρέπει να σπουδάσουν μουσική. Σπουδάζουν αυτοί που έχουν χρήματα! Εξ αυτού μας ήρθε και η διάθεση να κάνουμε τη συναυλία αυτή και να το συνεχίσουμε! Με το ξεκίνημα που κάνω, πιστεύω ότι θα παρασύρω τους μαθητές μου να το κάνουν κι εκείνοι και οι άλλοι. Αυτό είναι το κυριότερο που έχει αλλάξει. Δεν ήταν πρώτα έτσι, τα παιδιά μπορούσαν πιο εύκολα να μάθουν μουσική. Όσο κι αν σου φαίνεται περίεργο, ήταν πιο εύκολο. Δύσκολα χρόνια ήταν και όταν πρωτοδιορίστηκα, το 1975, αλλά τα παιδιά μάθαιναν.
Λόγω «άλλης εποχής», όμως, έρχονταν και κορίτσια εύκολα;
Είναι γεγονός πως όταν ξεκίνησα να γίνω δασκάλα, είχα μόνο αγόρια! Και τους το χρωστάω το ότι έγινα δασκάλα, το ότι συνέχισα! Γιατί τα αγόρια είχαν μια άλλη συνέπεια και μια άλλη αγάπη στη δασκάλα τους. Και πίστη, πολύ σημαντικό! Τα αγόρια είναι πιο εύκολο να τα κερδίσεις.
Ποιοι ήταν αυτοί οι πρώτοι σας μαθητές; Είναι κανείς που μπορεί να τον ξέρουμε;
Όχι, όχι! Εγώ ήμουν πιο μικρή απ’ αυτούς!
Οι μαθητές σας εξακολουθούν κι έρχονται και αφού βρουν το δρόμο τους. Δε σταματάει ποτέ αυτό;
Εντελώς, ποτέ! Όταν τελειώσουν ένα κύκλο ασκήσεων, τους λέω «τώρα τελείωσες»! Κλαίνε τις περισσότερες φορές! (γελάμε) «Θα ξαναρθείς σε τρία χρόνια, να κάνεις τρεις μήνες». Είναι και κάποιοι που δεν το αντέχουν να σταματήσουν. Όπως η Καίτη Γαρμπή, που κάνει τώρα έξι χρόνια συνεχόμενα. Εξαιρετική και σαν μαθήτρια και σαν άνθρωπος.
Εσείς η ίδια, πώς περνάτε τον ελεύθερο χρόνο σας, αν υποθέσουμε πως έχετε; Ακούτε μουσική;
Για την ευχαρίστησή μου ακούω ορισμένα πράγματα, έλληνες συνθέτες κυρίως, αλλά και ξένο τραγούδι. Αλλά, είμαι αναγκασμένη να ακούω και τα τραγούδια που πρέπει να διδάξω. Γιατί, για να το διδάξω, πρέπει να το μάθω. Υπάρχει ένα μεγάλο ρεπερτόριο, που δε μπορώ να μην το ανανεώνω. Το καλοκαίρι, όμως, τα πράγματα είναι όλα καλύτερα, γιατί δουλεύω μεν πάρα πολύ, αλλά έχω κρατήσει για τον εαυτό μου δυο μήνες του καλοκαιριού. Τότε, δεν ανοίγω το πιάνο! Μου κάνει καλό!
Το ραδιόφωνο το ανοίγετε;
Όλη μέρα! Τα πάντα ακούω. Το καλοκαίρι είναι ξεκούραση. Χαίρομαι γιατί μπορώ να πάω ένα θέατρο, να δω ένα έργο, να διαβάσω ένα βιβλίο… Αυτά μου έχει στερήσει η διδασκαλία.
Για κλείσιμο, ποια είναι η ευχή σας προς τους μαθητές σας;
Να είναι πρώτα απ’ όλα ευτυχισμένοι σ’ αυτό που κάνουν και σ’ αυτές τις δύσκολες εποχές, να μην τους πιάνει αυτό που, δυστυχώς, βλέπω και λέγεται θλίψη και κατάθλιψη… Είναι ένα τόσο συνηθισμένο φαινόμενο, που στεναχωριέμαι πάρα πολύ. Μεγάλα ταλέντα, στενοχωριούνται και θλίβονται γιατί δε μπορούν να κάνουν τίποτα… Παρακαλάω να γίνει κάτι, να αλλάξει κάτι στο όλο σύστημα… Και οι καλοί να μπορούν να φαίνονται κάπου…
Για τους μεγάλους τραγουδιστές που «πέρασαν απ’ τα χέρια της», όπως τη Βίκυ Μοσχολιού, τη Χαρούλα Αλεξίου, τη Λίτσα Διαμάντη, το Μανώλη Μητσιά και άλλους, τα νέα παιδιά, τα όνειρά τους, τις ανησυχίες της, τα πράγματα που άλλαξαν από το 1975 που διορίστηκε στο Εθνικό Ωδείο, μέχρι σήμερα και άλλα πολλά κι ενδιαφέροντα!
Μιλήσαμε, επίσης, και για τη μεγάλη συναυλία που συνδιοργανώνει σε λίγες μέρες, με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για μουσικές υποτροφίες και τη φιλοδοξία της η κίνηση αυτή να αποτελέσει απαρχή μιας σειράς παρόμοιων εκδηλώσεων, που στόχο θα έχουν να δώσουν τη δυνατότητα σε οικονομικά ασθενέστερα παιδιά να σπουδάσουν μουσική! Πρόκειται για μια συναυλία, στην οποία η ίδια θα βρεθεί επί σκηνής για πρώτη φορά, μετά από 25 χρόνια, γεγονός που κάνει το όλο εγχείρημα ακόμα πιο ενδιαφέρον!
Κυρία Διαμαντοπούλου, σας ευχαριστούμε προκαταβολικά για τη φιλοξενία. Ας πούμε για τη συναυλία που ετοιμάζετε.
Θα γίνει στις 5 του Μάη, στις 9 το βράδυ, στο Θέατρο Βέμπο. Είναι μια παράσταση που λέγεται «Η Άννα Διαμαντοπούλου ερμηνεύει έλληνες συνθέτες», θα τραγουδηθούν μόνο ελληνικά τραγούδια, βεβαίως, και είναι φιλανθρωπικού χαρακτήρα. Δηλαδή! Τα χρήματα που θα διατεθούν από το κοινό γι’ αυτή την παράσταση θα δοθούν σε υποτροφίες μαθητών που δεν έχουν να πληρώσουν τα δίδακτρά τους.
Ποιοι θα συμμετέχουν εκτός από εσάς;
Εξαμελής ορχήστρα (επιμέλεια ορχήστρας: Βασίλης Χατζηλούκας, πιάνο: Αιμίλιος Μπάλτας, κρουστά: Βασίλης Βασιλάτος, μπουζούκι: Μανώλης Μιχαλάκης, ακορντεόν: Μάνος Γρυσμπολάκης, μπάσο: Γιάννης Δήμου) και τέσσερις μαθητές μου, στο χορωδιακό μέρος. Η Ιωάννα Εμμανουήλ, ο Βασίλης Ελευθερόπουλος, ο Χάρης Πέτας και η Άντζελα Παλαιολόγου.
Τα διαλέξατε για κάποιο συγκεκριμένο λόγο τα παιδιά αυτά;
Ναι, τα διάλεξα γιατί είναι αυτά που κάνουν καλύτερα ντουέτα. Πάρα πολλοί μαθητές μου κάνουν καλά ντουέτα, όχι μόνο αυτοί, αλλά εν πάση περιπτώσει, διάλεξα κάποιους.
Είναι η πρώτη φορά που κάνετε κάτι τέτοιο;
Έχω πάρα πολλά χρόνια να τραγουδήσω. Πάρα πολλά, γύρω στα είκοσι πέντε!
Τότε έχει ένα παραπάνω ενδιαφέρον η εκδήλωση αυτή!
Ναι, έτσι νομίζω, ότι πρέπει να έχει! Θα δούμε πώς θα πάει, υπάρχει αγωνία, υπάρχει άγχος, υπάρχει τρακ…
Φαντάζομαι οι καλλιτέχνες την αγωνία αυτή την έχουν πάντα, έτσι;
Πάντα! Και οι δάσκαλοι ακόμα περισσότερο! Γιατί από κάτω είναι οι πιο δυνατοί κριτές μας, οι μαθητές μας! Αυτά που τους διδάσκεις, πρέπει να αποδείξεις ότι μπορείς να τα τραγουδήσεις! Είναι λίγο δύσκολα τα πράγματα, αλλά ελπίζω να πάνε όλα καλά!
Όταν ρώτησα, δε γνώριζα πως είχατε καιρό να τραγουδήσετε η ίδια και εννοούσα αν κάνετε συχνά εκδηλώσεις με το σκοπό αυτό.
Όχι, το αποφάσισα μαζί με το Σύλλογο Αποφοίτων του Εθνικού Ωδείου και την κυρία Καλομοίρη. Ήταν μια ιδέα τους, που ήρθε σε ένα συμβούλιο που κάναμε, να δώσουμε υποτροφίες σε κάποια παιδιά. Να βοηθήσουμε και τους αποφοίτους μας να «βγαίνουν», να τραγουδάνε σε κόσμο… Αν και δε μιλάω μόνο για το τραγούδι, αυτό πρέπει να ξεκαθαριστεί. Μιλάω για όλα τα όργανα του Ωδείου, για τη σύνθεση, για τα θεωρητικά μαθήματα. Και είπα ότι θα ξεκινήσω εγώ.
Άρα, υπάρχει προοπτική να γίνουν κι άλλα πράγματα από δω και πέρα…
Βεβαίως, υπάρχει προοπτική να γίνουν περισσότερα. Ξεκινώ εγώ και μετά θα το συνεχίσουν οι μαθητές μου.
Μέσα σε όλη αυτή την πορεία των 40 χρόνων, θα έχετε συναντήσει τραγουδιστές και τραγουδιστές…
Υπάρχουν μαθητές που σε κάνουν να μαθαίνεις και μαθητές που τους μαθαίνεις αποκλειστικά. Εγώ, είχα την τεράστια τύχη να έχω για μαθητές μεγάλους τραγουδιστές. Τη Χαρούλα Αλεξίου, τη Λίτσα Διαμάντη, το Μανώλη Μητσιά, την Καίτη Γαρμπή… που δεν ήρθαν στα χέρια μου ως μαθητές, ήρθαν φτασμένοι. Ε, αυτοί τον διδάσκουν κιόλας το δάσκαλο… Δηλαδή, μαθαίνουμε κι εμείς. Και βεβαίως, είναι και οι άλλοι που ατόφια βγήκαν απ’ τα χέρια μας… Η Λένα Αλκαίου, η Γιώτα Νέγκα, η Αργυρώ Καπαρού, ο Γιώργος Μαζωνάκης που ήρθε στα 16 του χρόνια… Αυτοί ήρθαν εξ’ αρχής στα χέρια μας, δεν είμαι μόνη μου. Η μεγάλη μου δουλειά έχει γίνει στο ότι έχω βγάλει δασκάλους, οι οποίοι θα ακολουθήσουν το δρόμο μου.
Να αναφέρουμε κάποια ονόματα;
Εδώ στο Κεντρικό, δάσκαλοι είναι η κυρία Επιφανίου, η κυρία Κατσαφάνα, η κυρία Καμπούρη, ο κύριος Παντελής, η κυρία Παφίτου και φυσικά αρκετοί στα παραρτήματα του Εθνικού Ωδείου, που είναι σε όλη την Αττική & την Ελλάδα και δουλεύουν με το σύστημά μου. Όσο και να έχεις δουλέψει με τους καλύτερους τραγουδιστές, το μεγαλύτερο κέρδος είναι ότι αφήνεις πίσω σου δασκάλους!
Θέλετε να θυμηθείτε και να μας αναφέρετε ένα συγκεκριμένο περιστατικό με τη Βίκυ Μοσχολιού, για παράδειγμα, που είναι και προσωπικά αγαπημένη μου;
Θυμάμαι ότι ήταν άτακτη μαθήτρια. Πήγαινε κάτω στο καφενείο, κάπνιζε ασύστολα και τους μάζευε όλους και τους έλεγε «Προσέχτε μάγκες, μην ανέβει κανείς πάνω τώρα και της πει ότι καπνίζω, χαθήκατε! Προσέχτε καλά, γιατί τη φοβάμαι! Μόλις θ’ ανέβω και με δει, κατουρήθηκα!» (γελάμε). Ήταν η λέξη της αυτή, «κατουρήθηκα»! Είχε πολλή πλάκα, σπουδαία μαθήτρια.
Αυτό το ατίθασο του χαρακτήρα της θεωρώ πως ήταν ένα από τα πράγματα που την έκαναν να διαφοροποιηθεί στη συνείδηση και στην καρδιά του κόσμου, έτσι δεν είναι;
Βέβαια, βέβαια!
Θα σας ρώταγα και γι’ αυτό, έχοντας γνωρίσει τόσους μαθητές, για να ξεχωρίσει κάποιος, υποθέτω πως δεν αρκεί μόνο το τεχνικό κομμάτι.
Όχι, βέβαια! Πάνω απ’ όλα είναι η προσωπικότητα! Και τι κάνει ο σωστός δάσκαλος; Δεν κάνει και φοβερά πράγματα! Ανακαλύπτει! Αυτό έλεγα και πριν στη μαθήτριά μου «Δεν είναι δικό μου, παιδί μου, αυτό που κάνεις. Είναι δικό σου! Απλά εγώ το ανακαλύπτω!». Έτσι πρέπει να δουλεύει το σύγχρονο τραγούδι, τουλάχιστον. Και είναι τελείως διαφορετικό απ’ το κλασικό. Αυτό πρέπει να γίνει γνωστό! Ότι το σύγχρονο τραγούδι δεν έχει καμία σχέση με το κλασικό.
Ποια είναι τα εφόδια που πρέπει να έχει ένας μαθητής;
Πάνω απ’ όλα, θα πρέπει να έχει ένα καλό αυτί. Να μην είναι φάλτσος. Από εκεί και πέρα, ό,τι έχει καλό, θα του το ανακαλύψεις. Το φάλτσο και η αρρυθμία είναι μεγάλα μειονεκτήματα.
Δε διορθώνονται αυτά;
Όχι απόλυτα…
Άρα, δε μπορεί οποιοσδήποτε να γίνει τραγουδιστής.
Όχι! Δε μπορεί ένας φάλτσος να γίνει τραγουδιστής. Θα βελτιωθεί, θα τραγουδήσει, θα πει πέντε τραγούδια, θα πει δέκα… Στο ενδέκατο θα φανεί το ελάττωμά του. Δεν είναι εύκολο. Και γι’ αυτό, είναι καλύτερα να λέμε στους νέους ότι, «ξέρεις παιδί μου; Δε μπορείς».
Έχετε έρθει σ’ αυτή τη θέση; Έχει χρειαστεί να το πείτε;
Βεβαίως! Όμως, λέω και κάτι άλλο. «Είσαι φάλτσος, αλλά είναι δικαίωμά σου να θέλεις να μάθεις να λες δέκα τραγούδια σωστά»! Είναι δικαίωμα καθενός να θέλει να βελτιωθεί. Εγώ δε διαλέγω τους καλύτερους, απλώς εξηγούμαι!
Αντίστοιχα, τα εφόδια που πρέπει να έχει ένας δάσκαλος, ποια είναι;
Όπως για όλα τα πράγματα στη ζωή: Α ΓΑ ΠΗ! Αγάπη γι’ αυτό που κάνει. Με ρώτησαν κάποτε «μα δε βαριέστε να κάθεστε τόσες ώρες να κάνετε το ίδιο πράγμα»; Ποιος το είπε ότι κάνω το ίδιο πράγμα; Είναι δυνατόν ο Πάνος να είναι ίδιος με τον επόμενο που θα έρθει; Εμείς τι φτιάχνουμε εδώ; Φωνητική υγεία, να είναι η φωνή καλά μέχρι τα γεράματα και φωνητική προσωπικότητα! Είναι δυνατό όλες οι προσωπικότητες να είναι ίδιες; Πώς κάνω το ίδιο πράγμα; Όχι, δε βαριέμαι καθόλου! Φτάνει δέκα η ώρα το βράδυ και λέω πως κι άλλα τόσα να έκανα σε μια μέρα, δε θα μ’ ένοιαζε!
Η αγάπη θα πρέπει να είναι και το πρώτο κίνητρο του μαθητή κι όχι, ας πούμε, τα χρήματα…
Μα όταν έρχεται ο μαθητής τώρα και καταλαβαίνεις εκ των προτέρων ότι μπαίνει στην τάξη για να κάνει γνωριμίες… σε παγώνει. Δεν είμαστε γραφείο εύρεσης εργασίας.
Έρχονται να μαθητεύσουν κοντά σας και μαθητές από άλλους κλάδους της τέχνης, έτσι;
Έχω μαθητές ηθοποιούς, που είναι πάρα πολύ καλοί και τους εκτιμώ ιδιαιτέρως, γιατί είναι δουλευταράδες. Έχουν μάθει να δουλεύουν! Καλύτεροι μαθητές, δε, είναι οι χορευτές! Αυτοί κι αν έχουνε μάθει να δουλεύουν! Αυτοί είναι στρατιωτάκια! Οι τραγουδιστές τυχαίνει να είναι λίγο περισσότερο τεμπέληδες κι ασυνεπείς.
Είστε στο Εθνικό Ωδείο 40 χρόνια. Τι βλέπετε να έχει αλλάξει στη μουσική παιδεία, πάνω απ’ όλα;
Έκλεισα 40 χρόνια, είμαι εδώ από μαθήτρια. Έχουν αλλάξει πάρα πολλά πράγματα, δεν είναι ένα και δύο… Πρώτα απ’ όλα, τα τελευταία χρόνια δε μπορούν να σπουδάσουν αυτοί που αληθινά έχουν αξία και πρέπει να σπουδάσουν μουσική. Σπουδάζουν αυτοί που έχουν χρήματα! Εξ αυτού μας ήρθε και η διάθεση να κάνουμε τη συναυλία αυτή και να το συνεχίσουμε! Με το ξεκίνημα που κάνω, πιστεύω ότι θα παρασύρω τους μαθητές μου να το κάνουν κι εκείνοι και οι άλλοι. Αυτό είναι το κυριότερο που έχει αλλάξει. Δεν ήταν πρώτα έτσι, τα παιδιά μπορούσαν πιο εύκολα να μάθουν μουσική. Όσο κι αν σου φαίνεται περίεργο, ήταν πιο εύκολο. Δύσκολα χρόνια ήταν και όταν πρωτοδιορίστηκα, το 1975, αλλά τα παιδιά μάθαιναν.
Λόγω «άλλης εποχής», όμως, έρχονταν και κορίτσια εύκολα;
Είναι γεγονός πως όταν ξεκίνησα να γίνω δασκάλα, είχα μόνο αγόρια! Και τους το χρωστάω το ότι έγινα δασκάλα, το ότι συνέχισα! Γιατί τα αγόρια είχαν μια άλλη συνέπεια και μια άλλη αγάπη στη δασκάλα τους. Και πίστη, πολύ σημαντικό! Τα αγόρια είναι πιο εύκολο να τα κερδίσεις.
Ποιοι ήταν αυτοί οι πρώτοι σας μαθητές; Είναι κανείς που μπορεί να τον ξέρουμε;
Όχι, όχι! Εγώ ήμουν πιο μικρή απ’ αυτούς!
Οι μαθητές σας εξακολουθούν κι έρχονται και αφού βρουν το δρόμο τους. Δε σταματάει ποτέ αυτό;
Εντελώς, ποτέ! Όταν τελειώσουν ένα κύκλο ασκήσεων, τους λέω «τώρα τελείωσες»! Κλαίνε τις περισσότερες φορές! (γελάμε) «Θα ξαναρθείς σε τρία χρόνια, να κάνεις τρεις μήνες». Είναι και κάποιοι που δεν το αντέχουν να σταματήσουν. Όπως η Καίτη Γαρμπή, που κάνει τώρα έξι χρόνια συνεχόμενα. Εξαιρετική και σαν μαθήτρια και σαν άνθρωπος.
Εσείς η ίδια, πώς περνάτε τον ελεύθερο χρόνο σας, αν υποθέσουμε πως έχετε; Ακούτε μουσική;
Για την ευχαρίστησή μου ακούω ορισμένα πράγματα, έλληνες συνθέτες κυρίως, αλλά και ξένο τραγούδι. Αλλά, είμαι αναγκασμένη να ακούω και τα τραγούδια που πρέπει να διδάξω. Γιατί, για να το διδάξω, πρέπει να το μάθω. Υπάρχει ένα μεγάλο ρεπερτόριο, που δε μπορώ να μην το ανανεώνω. Το καλοκαίρι, όμως, τα πράγματα είναι όλα καλύτερα, γιατί δουλεύω μεν πάρα πολύ, αλλά έχω κρατήσει για τον εαυτό μου δυο μήνες του καλοκαιριού. Τότε, δεν ανοίγω το πιάνο! Μου κάνει καλό!
Το ραδιόφωνο το ανοίγετε;
Όλη μέρα! Τα πάντα ακούω. Το καλοκαίρι είναι ξεκούραση. Χαίρομαι γιατί μπορώ να πάω ένα θέατρο, να δω ένα έργο, να διαβάσω ένα βιβλίο… Αυτά μου έχει στερήσει η διδασκαλία.
Για κλείσιμο, ποια είναι η ευχή σας προς τους μαθητές σας;
Να είναι πρώτα απ’ όλα ευτυχισμένοι σ’ αυτό που κάνουν και σ’ αυτές τις δύσκολες εποχές, να μην τους πιάνει αυτό που, δυστυχώς, βλέπω και λέγεται θλίψη και κατάθλιψη… Είναι ένα τόσο συνηθισμένο φαινόμενο, που στεναχωριέμαι πάρα πολύ. Μεγάλα ταλέντα, στενοχωριούνται και θλίβονται γιατί δε μπορούν να κάνουν τίποτα… Παρακαλάω να γίνει κάτι, να αλλάξει κάτι στο όλο σύστημα… Και οι καλοί να μπορούν να φαίνονται κάπου…
