Ο λόγος στον ίδιο τον ερμηνευτή:
Θυμάμαι πως το 1967 είχα κάνει ένα δοκιμαστικό στη Lyra σε δυο τραγούδια του Ανδρέα του Πρέζα… Ο Πατσιφάς δεν το πολυκυκλοφόρησε στην «πιάτσα», το είχαμε μεταξύ μας… Το ένα βγήκε μετά. Αυτό άρεσε τότε στην εταιρεία αλλά η Lyra δεν ήταν τότε τόσο μεγάλη όπως η Columbia, είχε βγάλει συγχρόνως και πολλούς τραγουδιστές… Ήταν ο Πουλόπουλος στο φόρτε του, έβγαινε ο Βιολάρης, ήταν κι ο Γερολυμάτος τότε κι έπρεπε εγώ να περιμένω λίγο, ένα δυο χρόνια… Θα περίμενα, αλλά μου άρεσε να πάω στην Columbia, εκεί που ήταν οι μεγάλοι συνθέτες και έτσι έφυγα… (1)
Έτσι θυμάται ο Μανώλης Μητσιάς την αρχή μιας σταθερής πορείας, σαράντα και πλέον χρόνων, στη δισκογραφία, με συνεργασίες με όλους σχεδόν, τους μεγάλους Έλληνες συνθέτες και ποιητές. Το ξεκίνημά του με τους δίσκους 45 στροφών, μαζί με κάποιες «κρυφές» στιγμές εκείνης της εποχής, επιχειρούμε να φωτίσουμε σ’ αυτή την καταγραφή…
Το 1967, ο Μανώλης Μητσιάς τραγουδά στη Lyra δυο συνθέσεις του συνθέτη Ανδρέα Πρέζα, συνεργάτη του εκείνης της εποχής, χωρίς καμιά τύχη. Το χασάπικο «Μεγάλο το παράπονο» σε στίχους Γ. Δημόπουλου, που το 1990 εντάσσεται στη συλλογή «Η Lyra σας θυμίζει» και «Της ευτυχίας το νερό» σε στίχους Σπύρου Νάκου, που το 1992 συμπεριλήφθηκε στη συλλογή της Lyra «Στιγμές από το ελληνικό τραγούδι».
Η είσοδός του στη δισκογραφία γίνεται ουσιαστικά το 1969, όταν συναντιέται με το Δήμο Μούτση «Στην Ελευσίνα μια φορά»… Η φωνή του ακούγεται, μέσα από τα διαφημιστικά της Columbia, σε όλη την Ελλάδα… Σε συνέντευξή του στον Γιώργο Τσάμπρα ο Μητσιάς θυμάται:
Μου ’χουν διακόψει την αναβολή γιατί είχα παρατήσει τις σπουδές μου κι έτσι ο Σεπτέμβρης του ’69 με βρίσκει στην Κόρινθο. Μάλιστα την «Eλευσίνα» που είχε μεν ηχογραφηθεί, αλλά δεν είχε κυκλοφορήσει, την ακούω για πρώτη φορά στο στρατόπεδο, ένα μεσημέρι μετά από μια άσκηση την ώρα του φαγητού από ένα ραδιόφωνο που εκείνη την ώρα μετέδιδε ένα διαφημιστικό της Κολούμπια. Κόντεψε να μου πέσει η καραβάνα. Σκληρές μέρες. (3)
Λίγο μετά ηχογραφεί άλλα δυο τραγούδια του Δήμου Μούτση. «Με το πρώτο λεωφορείο» σε λόγια του Γιάννη Λογοθέτη και «Δρόμο το δρόμο ξεκινήσαμε» του Νίκου Γκάτσου. Αυτό γράφεται δυο φορές. Μια με τη συνοδεία της Βούλας Γκίκα, που επανεκδίδεται το 1987 στο δίσκο «Δήμος Μούτσης - Πρώτες εκτελέσεις» και μια μόνο με τον Μητσιά. Αυτή η εκτέλεση δεν έχει επανεκδοθεί μέχρι σήμερα σε Lp ή Cd. Και μαζί με το «Της ευτυχίας το νερό», από το πρώτο 45άρι της Lyra, είναι τα μόνα που παραμένουν ανέκδοτα, αφού όλα τα υπόλοιπα συμπεριλήφθηκαν στους πρώτους προσωπικούς του δίσκους ή στις δυο συλλογές της Minos - Emi «Μητσιάς - Γαλάνη - Από τους θησαυρούς των 45 στροφών» του 1995 και «Τραγούδια από τις 45 στροφές» του 1998. Σ’ αυτό το cd θα βρουν τη θέση τους και οκτώ ανέκδοτες ηχογραφήσεις της διετίας 1969-1971.
Η συνεργασία του με το Μούτση συνεχίζεται σταθερά. Εκείνη την εποχή εμφανίζεται στα κινηματογραφικά πλατό να τραγουδά «Μ’ ένα παράπονο» σε στίχους Νίκου Γκάτσου και «Αυτά τα χέρια» του Λευτέρη Παπαδόπουλου για τις ανάγκες των ταινιών «Ένας μάγκας στα σαλόνια» και «Ένα αστείο κορίτσι». Το πρώτο βρίσκει το δρόμο της δισκογραφίας με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Το δεύτερο ξαναηχογραφείται και κυκλοφορεί σε 45άρι μαζί με «Τα φανταράκια». Η κινηματογραφική εκδοχή του μπαίνει το 1993 στη συλλογή «60 χρόνια Ελληνικός Κινηματογράφος» της Μinos - Emi. Λέει λοιπόν για τα «Χέρια» ο Μητσιάς:
«Όσο για τον Μούτση όταν ήμουν φαντάρος, το 1970 στα Γιαννιτσά, πήρα άδεια για να πάω στην Αθήνα, να ηχογραφήσω για την ταινία της Φίνος Φιλμ «Ένα αστείο κορίτσι» το «Αυτά τα χέρια». Ο Μούτσης δεν είχε γράψει τίποτα, κοιμόταν, τον ξυπνήσαμε το πρωί, μας κλείδωσε ο Λαμπρόπουλος μέσα σ' ένα στούντιο και σε μισή ώρα το τραγούδι ήταν έτοιμο». (1)
Το 1970 τραγουδά τέσσερις από τις πρώτες συνθέσεις της Ελένης Καραΐνδρου, ενώ έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο του Μάνου Χατζιδάκι, μέσα από την επανεκτέλεση του «Μύθου» σε στίχους Θρασύβουλου Σταύρου και σε ενορχήστρωση του Δήμου Μούτση. Εκεί συναντιέται για πρώτη φορά και με τη Δήμητρα Γαλάνη, με την οποία θα αποτελέσουν για σειρά ετών ντουέτο, τόσο στη δισκογραφία όσο και στις ζωντανές εμφανίσεις. Τότε περίπου ξεκινά μια ακόμη επιτυχημένη συνεργασία με το Λουκιανό Κηλαηδόνη. Ηχογραφούν μαζί με τη Βίκυ Μοσχολιού το μεγάλο δίσκο με τα τραγούδια από το χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου «Η πόλη μας», αλλά και σκόρπια τραγούδια σε 45άρια. Τα «Όσο αγαπιόμαστε τα δυο» σε στίχους του Κηλαηδόνη και το «Μη χτυπάς» του Μάνου Ελευθερίου από την «Πόλη μας» τυπώνονται και σε 45άρια πουλώντας χιλιάδες δίσκους. Το ίδιο και το «Παιδικό παιχνίδι» ή ο «Αρχηγός» το οποίο στην επανέκδοση του δίσκου σε cd το ακούμε σε διαφορετική εκτέλεση με τον ίδιο τον Μητσιά στις β’ φωνές, αντί της Βούλας Γκίκα που ακούγεται στο 45άρι και στο Lp.
Την ίδια χρονιά τραγουδά δυο συνθέσεις του Γιάννη Σπανού και του Κώστα Ασημακόπουλου στην ταινία «Όμορφες μέρες». Τα τραγούδια αυτά θα βρουν το δρόμο προς τη δισκογραφία το Δεκέμβρη του 1990, όταν η μουσική της ταινίας κυκλοφορεί από τη Lyra σε Lp. Aντίθετα, το πολύ ωραίο ζεϊμπέκικο του Δήμου Μούτση που τραγουδά στην ταινία «Ο αρχιψεύταρος» το 1971, θα παραμείνει μέχρι σήμερα ανέκδοτο. Εκείνη τη χρονιά συμμετέχει με το «Φεγγάρι» και το «Μαρικάκι» του Σπανού σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου στο δίσκο «Σαββατόβραδο» αλλά και σε 45άρι, ενώ γράφει σε β’ εκτέλεση και το «Νώντα» σε στίχους Σώτιας Τσώτου, που είχε πρωτοπεί η Μαρινέλλα το 1970. Το 1971 θα συνεχιστεί η συνεργασία του με τον Κηλαηδόνη με δυο σημαντικές επιτυχίες. «Αχ, Μαρία» και «Κοίταξε να δεις» σε στίχους Γιάννη Λογοθέτη. Στη συναυλία του με τίτλο «Η σκοτεινή πλευρά» στο Λυκαβηττό στις 22 Αυγούστου 1996, στην οποία ο Λουκιανός έβαλε να ακουστούν πολλά ντοκουμέντα και ανέκδοτες ηχογραφήσεις από το αρχείο του, αφηγήθηκε μια ενδιαφέρουσα ιστορία σχετικά με το «Κοίταξε να δεις». Η αρχική ηχογράφηση ήταν ως εξής: Ανάμεσα στο κουπλέ της 3ης στροφής και στο ρεφραίν, μετά δηλαδή τη φράση «βάλε καμιά πλάκα με τον Μπιθικώτση», ακουγόταν το ρεφραίν του «Αχ, βρε παλιομισοφόρια» του Χατζιδάκι στην εκτέλεση με τον Μπιθικώτση. Όταν όμως τυπώθηκε το 45άρι, μετά από παρέμβαση του Τάκη Λαμπρόπουλου (προέδρου της Columbia), το σημείο με το Μπιθικώτση είχε κοπεί… Γι’ αυτό και η κάπως «άτσαλη» μετάβαση που γίνεται από το κουπλέ στο ρεφραίν… Το τραγούδι ηχογραφήθηκε παράλληλα σε διαφορετική εκτέλεση και κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών. Η εκτέλεση αυτή παραμένει μέχρι σήμερα ανέκδοτη σε lp-cd.
Την ίδια χρονιά ηχογραφεί δυο όμορφα τραγούδια του Θόδωρου Γραμματικόπουλου τα «Κυριακή πρωί» και «Ο ταξιδιώτης» τα οποία δεν θα ακουστούν ιδιαίτερα, ενώ συνεργάζεται και με το Βασίλη Τσιτσάνη τραγουδώντας δυο τραγούδια στη β’ έκδοση του δίσκου «Ξεκίνημα» (στην πρώτη έκδοση, όλα τα τραγούδια τα έλεγε ο Τσιτσάνης). Στη συνέχεια, στην τρίτη έκδοση του ίδιου δίσκου, προστίθενται άλλες δυο ηχογραφήσεις με τη φωνή του Μητσιά, ενώ ήδη έχει γράψει και «Το φιλί δεν είναι κρίμα» το οποίο παρέμεινε ανέκδοτο μέχρι το 1998 που μπήκε στη συλλογή «Τραγούδια από τις 45 στροφές». Δυο λόγια για τον Τσιτσάνη από τον Μανώλη Μητσιά…
Eρ: Ας επιστρέψουμε στα πρώτα χρόνια της πορείας σου και να θυμηθούμε τον Βασίλη Τσιτσάνη, με τον οποίο συνεργάστηκες στο δίσκο «Το ξεκίνημα».
Απ: Όταν ήμουν φαντάρος τα είχα ηχογραφήσει αυτά τα τραγούδια. Το «Ξεκίνημα» υπάρχει σε δυο ηχογραφήσεις. Στην πρώτη έκδοση λέω δυο τραγούδια.
Ερ: Άρα μιλάμε για τρεις εκδόσεις γιατί υπάρχει και μία που τα λέει όλα ο Τσιτσάνης.
Απ: Ναι. Σ’ αυτήν που συμμετέχω κι εγώ, αρχικά είπα δυο τραγούδια. Και θυμάμαι ότι μου είπε ο Τσιτσάνης «έλα να πεις κι άλλα δυο». Και στην άλλη ηχογράφηση λέω τέσσερα. Αλλά με τον Τσιτσάνη δουλέψαμε μαζί και στο θέατρο. Όταν έγινε μια παράσταση «40 χρόνια Βασίλης Τσιτσάνης» το 1980, θυμάμαι ότι ήμουν κάθε μέρα με τον Τσιτσάνη στο θέατρο. Παίζαμε και τραγουδούσαμε μαζί. Με αγαπούσε ο Τσιτσάνης… (1)
Το 1971 πραγματοποιείται και η πιο ολοκληρωμένη συνεργασία του με τον Μάνο Χατζιδάκι αλλά και πάλι, όπως και στο «Μύθο», εν τη απουσία του. Ο Μητσιάς τραγουδά μαζί με τη Δήμητρα Γαλάνη τον κύκλο τραγουδιών «Της γης το χρυσάφι» σε στίχους Νίκου Γκάτσου και ενορχήστρωση του Γιάννη Σπανού, ενώ πολλά απ’ αυτά τα τραγούδια θα κυκλοφορήσουν παράλληλα και σε 45άρια. Μια από τις πιο χαρακτηριστικές ηχογραφήσεις αυτής της σειράς είναι και η «Πρωτομηνιά», που αποτελεί την επανεκτέλεση του τραγουδιού «Πάει ο καιρός», αλλά με διαφορετικούς στίχους, αφού αυτοί της πρώτης εκτέλεσης με τον Μπιθικώτση είχαν λογοκριθεί. Αυτή τη χρονιά κυκλοφορεί και το πρώτο προσωπικό του πορτρέτο με κάποιες από τις μέχρι τότε ηχογραφήσεις του στις 45 στροφές. Επίσης συμμετέχει με ένα τραγούδι στο λαϊκό ορατόριο του Σωκράτη Βενάρδου σε ποίηση Νίκου Γκάτσου «Η φάτνη». Ο Μητσιάς λέει γι’ αυτή τη δουλειά:
Ερ: Έχω εδώ και ένα δίσκο του 1971 με τίτλο «Η φάτνη», λαϊκό ορατόριο σε μουσική Σωκράτη Βενάρδου και στίχους του Γκάτσου στον οποίο συμμετέχεις με ένα τραγούδι. Πώς προέκυψε αυτός ο δίσκος;
Απ: Αυτό ήταν ένα πράγμα λίγο βυζαντινό, ας πούμε. Το είχε ξεκινήσει ο Βενάρδος, με παρακάλεσε ο Γκάτσος και πήγα την τελευταία στιγμή. Απ’ αυτό έχω μόνο το εξώφυλλο, τον δίσκο κάπου τον έχω δώσει και δεν μου τον επιστρέψανε… Ξέρεις πόσα τέτοια έχω χάσει;
Το 1972, ηχογραφεί δυο τραγούδια του Βασίλη Δημητρίου σε στίχους Γιάννη Λογοθέτη, τα «Καπετάνισσα κυρά μου» και «Ένα δύο». Με τον Δημητρίου έχουν ήδη ηχογραφήσει άλλα τέσσερα το 1971, που δεν κυκλοφορούν τότε, αλλά το 1998 στα «Τραγούδια από τις 45 στροφές». Συνεργάζεται για δεύτερη φορά με το Λουκιανό Κηλαηδόνη, για τις ανάγκες ενός μεγάλου δίσκου και μαζί με τη Δήμητρα Γαλάνη γράφουν την «Κόκκινη κλωστή» σε στίχους του Νίκου Γκάτσου. Κάποια από τα τραγούδια αυτά έχουν ήδη ηχογραφηθεί με τη φωνή του Μπιθικώτση αλλά κυκλοφορούν δεκαπέντε χρόνια μετά στο δίσκο «Λουκιανός Κηλαηδόνης-Πρώτες εκτελέσεις». Ο Λουκιανός λέει γι’ αυτά τα τραγούδια:
Eρ: Ο δίσκος αυτός (σημ. «Η κόκκινη κλωστή») κυκλοφόρησε μεν με το Μητσιά και τη Γαλάνη αλλά πέντε από αυτά τα τραγούδια είχαν ηχογραφηθεί και με τον Μπιθικώτση. Πολύ αργότερα, το 1987, κυκλοφόρησαν στο μεγάλο δίσκο «Λουκιανός Κηλαηδόνης-Πρώτες εκτελέσεις». Τι συνέβη και δεν βγήκαν τότε με τον Μπιθικώτση;
Απ: Δεν έπρεπε να βγούνε… Εγώ έκανα την πρώτη συνεργασία με την Columbia και πήγα σ’ αυτήν γιατί αγαπούσα πάρα πολύ τη φωνή του Μπιθικώτση. Όταν λοιπόν ήταν να κάνουμε το δίσκο με τη Ραλλού Μάνου («Η πόλη μας»), όπου ο Μανώλης θα τραγουδούσε και ζωντανά στην παράσταση, είπα στο Λαμπρόπουλο πως εγώ θέλω τα τραγούδια με τον Μπιθικώτση. Μου έφερνε δυσκολίες… Ο Λαμπρόπουλος διέβλεπε ένα τέλος της «χροιάς Μπιθικώτση». Κι ήθελε να προετοιμάσει τον διάδοχο. Έτσι λοιπόν μου έφερνε διάφορες προφάσεις. Όμως μέσα σ’ όλα αυτά ήθελε κι ο Μπιθικώτσης να πάει στην Αμερική τουρνέ και δεν τον είχα… Τέλος πάντων όταν φτάνουμε στην «Κόκκινη κλωστή» του λέω «Θέλω τον Μπιθικώτση» και μου λέει «Πάρτον». Πάω λοιπόν στο Γρηγόρη και του βάζω τα τραγούδια… «Ωραία…» λέει «…ο καινούργιος Θεοδωράκης…» κλπ. Του άρεσε το «Σπίτι μου με τ’ άσπρα σου γιασεμιά», το «Τι να σου κάνει ο άνθρωπος» και ξεκινάμε με τον Μπιθικώτση. Κάνουμε δυο προβούλες, πάμε στο στούντιο, λέει πέντε τραγούδια σε μια ώρα μέσα… Παίρνω ένα αντίγραφο, πάω σπίτι, τα ακούω την άλλη μέρα και αντιλαμβάνομαι πως δεν υπήρχε πια το «μέταλλο» της φωνής του Μπιθικώτση, είχε «σπάσει». Δεν το ’χα αντιληφθεί… Είχε βγάλει το «Μια γυναίκα φεύγει», είχε γίνει «μπελ κάντο», έχασε εκείνο το «μέταλλο» που αγαπήσαμε και ήταν ένας τραγουδιστής πιο «μαλακός» κι από τον Κόκοτα, πώς να σου πω, ένα πράγμα «μπελ κάντο». Τηλεφωνώ στο Λαμπρόπουλο και του λέω «Κύριε Λαμπρόπουλε, με συγχωρείτε πάρα πολύ, εκτίθεται ο Γρηγόρης μ’ αυτά τα τραγούδια, να μην τα πει ο Γρηγόρης, ας τα πει ο Μητσιάς». Απ’ αυτά λοιπόν, είχα εγώ ένα αντίγραφο στα χέρια μου, είχε μείνει κι ένα στην Columbia. Το βρήκανε ο Φαληρέας με τον Κυβέλο, δεν ξέρω κι εγώ πού διάολο το βρήκανε και τα βγάλανε… Εγώ δεν τα ’βγαζα ποτέ για να προστατέψω το Γρηγόρη…
Eρ: Θα μου επιτρέψεις να διαφωνήσω. Είμαι της άποψης πως κάποια πράγματα, όπως αυτά, δεν πρέπει να μένουν στα συρτάρια και καλώς βγαίνουνε…
Απ: Εντάξει, είναι ένα ντοκουμέντο, κάτι τέτοιο. Αλλά αν βάλεις αυτά τα τραγούδια και βάλεις, ας πούμε, το Γρηγόρη του ’63, θα καταλάβεις τη διαφορά… Εγώ για κείνον το Γρηγόρη πήγα κι όταν τον έφτασα, βρήκα πια έναν άλλον Γρηγόρη. (2)
H «Κεφαλονίτισσα» κυκλοφορεί και σε 45άρι και ακούγεται ιδιαίτερα. Παράλληλα ηχογραφείται στη Minos από τον Κώστα Σμοκοβίτη. Αμέσως μετά θα έρθει και μια δεύτερη ηχογράφηση με τον Μητσιά. Η μια εκτέλεση μπαίνει στην «Κόκκινη κλωστή» και μεταγενέστερα σε όλες τις συλλογές και η άλλη στον δεύτερο προσωπικό δίσκο του με τίτλο «Μανώλης Μητσιάς Νο 2». Το 45άρι βγαίνει με δυο ετικέτες, τόσο μ’ αυτή της Columbia όσο και με της His master’ s voice.
Το 1972 Κηλαηδόνης και Μητσιάς γράφουν δυο υπέροχα τραγούδια σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου. «Ο δραγουμάνος του βεζύρη» και «Πότε θα ‘ρθει ένας καιρός» με σαφή μηνύματα κατά του τυραννικού καθεστώτος της επταετίας. Μέσα από το βιβλίο του «Τα τραγούδια γράφουν την ιστορία τους» ο Λευτέρης Παπαδόπουλος γράφει για τον «Δραγουμάνο»:
Περιπέτειες είχε κι ένα δισκάκι που βγάλαμε με τον Λουκιανό Κηλαηδόνη και μιλάει για τα όργανα της χούντας. Το δισκάκι κυκλοφόρησε κανονικά. Αλλά ο τότε διευθυντής της ΕΡΤ, ικανός κατά τα άλλα δημοσιογράφος, φαίνεται πως διέκρινε στο τραγούδι κάτι για τα τσανάκια της χούντας και ζήτησε την απόσυρσή του. Αυτό τουλάχιστον κατάλαβα, σε μια συνάντηση που είχαμε στο γραφείο του, με τη φωτογραφία του Γ. Παπαδόπουλου να μας κοιτάζει αυστηρά. «Βλέπω και Παπαδόπουλο στο γραφείο σου;» παρατήρησα κάποια στιγμή. Μου απάντησε, όχι υπηρεσιακά, αλλά με κάποιο χιούμορ: «Ναι, αλλά άπαξ μόνο…» (4)
Eνώ ο Κηλαηδόνης εξιστορεί ένα σχετικά άγνωστο περιστατικό για το τραγούδι αυτό:
Ερ: Υπάρχει και μια ιστορία εκείνης της εποχής με τον «Δραγουμάνο του βεζύρη» που το τραγούδησε σε δίσκο 45 στροφών ο Μητσιάς. Όταν έκανες τη συναυλία «Η σκοτεινή πλευρά» στο Λυκαβηττό τον Αύγουστο του 1996, ανάμεσα στα άλλα, έβαλες και μια ηχογράφηση του τραγουδιού με το Γιώργο Νταλάρα…
Απ: Aυτό είναι μια «πλάκα». Εκείνη την εποχή που κάναμε παρέα με το Λευτέρη, το Μάνο και τον Νταλάρα, παίζαμε τα τραγούδια μας ακυκλοφόρητα στα πιάνα, σε όποιο σπίτι βρισκόμαστε. Έλεγε ο Μάνος «Έγραψα ένα, “Παποράκι του Μπουρνόβα”, πως σου φαίνεται;» Τότε είχαμε γράψει και το «Δραγουμάνο του βεζύρη», το λέγαμε στις παρέες και ο Νταλάρας το ήξερε το κομμάτι. Φτάνω λοιπόν να το ηχογραφήσω και είμαι στην Columbia. Η Columbia είχε δυο στούντιο ηχογραφήσεων. Στο ένα έγραφα εγώ το «Δραγουμάνο» και στο άλλο έγραφε ο Νταλάρας κάτι του Κουγιουμτζή. Εν τω μεταξύ γινόταν κάτι διαλείμματα, άνοιγαν οι πόρτες, ακούγαμε τις ορχήστρες από μέσα κι έρχεται λοιπόν και μου λέει «Το δραγουμάνο γράφεις; Να μπω να το πω λιγάκι;» «Μπες ρε πέστο» του λέω… (Τραγουδάει): Ο δραγουμάνος του βεζύρη… και μόλις φτάνει προς το τέλος λέει «Γεια σου Λουκιανέ…» ή κάτι τέτοιο κι έφυγε τρέχοντας… Αυτό το κράτησα… Δεν το είπε ολόκληρο, δεν θα το ’βγαζα ποτέ, άλλωστε αυτός ήταν στην Odeon κι εγώ στην Columbia, αλλά το «ψαχνό» υπάρχει και με τη φωνή του Νταλάρα, ήταν ένα «καλαμπουράκι»… (2)
Στη διετία 1973-74 ο Μητσιάς, εκτός από το λαϊκό συνθέτη Αντώνη Κατινάρη που του δίνει δυο τραγούδια σε στίχους της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, συνεργάζεται με το Γιώργο Χατζηνάσιο, συμμετέχοντας στους δίσκους «Διαδρομή» και «Έχει ο Θεός», ενώ κάποια απ’ αυτά τα τραγούδια κυκλοφορούν παράλληλα και στις 45 στροφές. Η επιτυχία των «Τι να πούμε τι» και «Πού θα πάει πού» θα ωθήσει την αντίπαλη Minos να προχωρήσει στις επανεκτελέσεις των τραγουδιών με τον ανερχόμενο τότε Κώστα Σμοκοβίτη και το Γιάννη Πάριο. Εκείνη την περίοδο τραγουδά το «Σε βρήκα στη Μονεμβασιά» των Κηλαηδόνη και Ελευθερίου, το οποίο το 1981 θα ξαναηχογραφηθεί από την Άλκηστις Πρωτοψάλτη και το «Χαραλάμπη» των Κηλαηδόνη και Γκάτσου, που γράφεται παράλληλα από τον Σταμάτη Κόκοτα. Γράφει επίσης και δυο τραγούδια των Γ. Μουτζουρίδη - Α. Δασκαλόπουλου τα «Άφησέ με χελιδόνι» και «Δον Κιχώτης» τα οποία, όπως μας είπε ο Μανώλης Μητσιάς, ολοκληρώθηκαν και τελειοποιήθηκαν από τον Μάνο Χατζιδάκι, που έκανε και την ενορχήστρωση, χρησιμοποιώντας στο μπουζούκι, όπως σε πολλά από τα έργα του εκείνης της εποχής, το Θανάση Πολυκανδριώτη. Παράλληλα έρχεται σε επαφή με την ποίηση του Λόρκα, μέσα από την απόδοση του Λευτέρη Παπαδόπουλου και τη μουσική του Χρήστου Λεοντή στο δίσκο «Αχ, έρωτα», ενώ ξανατραγουδά τα «Λαϊκά» του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Ελευθερίου, που στη διάρκεια της δικτατορίας, είχαν ηχογραφηθεί στο εξωτερικό σε δυο εκτελέσεις από τον Αντώνη Καλογιάννη και τη Μαρία Δημητριάδη αλλά και από το Γιώργο Καπερνάρο. Στο «Χρυσό δίσκο» της Columbia, τραγουδά τέσσερα από τα βραβευθέντα τραγούδια του διαγωνισμού νέων δημιουργών του περιοδικού «Ταχυδρόμος». Δυο απ’ αυτά εκδίδονται και σε 45άρι. Το «Ο ήλιος ο ρεμπέτης» των Ν. Τάτση και Λ. Πασσίση και το «Και δεν μίλησε κανείς» των Γ. Κυριαζή και Γ. Καλαμίτση. Στο Lp «Χρυσός δίσκος» λέει και το «Μ’ ένα καράβι όνειρα» των Αρ. Καπετανάκη - Κ. Στυλιάτη. Οι στίχοι από τα «Και δεν μίλησε κανείς» και «Μ’ ένα καράβι όνειρα» θα ακουστούν βεβαίως περισσότερο με τη μουσική του Θεοδωράκη και τη φωνή του Καζαντζίδη στο δίσκο «Στην ανατολή» που κυκλοφορεί τότε.
Την πενταετία 1975-1980 συνεργάζεται με το Χρήστο Λεοντή στις «Παραστάσεις», το Λίνο Κόκοτο στον «Αποχαιρετισμό» σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, από τον οποίο ξεχωρίζει το «Κορίτσι με τα παντελόνια», με τον Μάριο Τόκα στα «Τραγούδια της παρέας» αλλά και με τον Άκη Πάνου στο δίσκο «Παρών» ή «Ο τρελός» για τον οποίο ο Μητσιάς θυμάται:
Eρ: To 1977 συνεργάζεσαι με τον Άκη Πάνου για το δίσκο «Παρών» ή «Ο τρελός». Σταθμός στην καριέρα σου. Αν και νομίζω πως ο «Τρελός» επισκίασε τα άλλα τραγούδια.
Απ: Ο Άκης Πάνου ήταν φυσιογνωμία. Τότε ήταν η εποχή που οι Εγγλέζοι πίεζαν τους Λαμπροπουλαίους να πουλήσουν τις μετοχές για να τις πάρει η ΕΜΙ. Υπήρχε μια κόντρα μεταξύ τους και άρχισαν να σαμποτάρουν οι ίδιοι το προϊόν τους, για να πέσει η μετοχή. Αποτέλεσμα; Βγήκε το «Παρών» και «έσπασαν» σε 45άρι μόνο τον «Τρελό». Και πούλησε ο «Τρελός». Κατάλαβες; Γίνονταν τέτοια παιχνίδια εμπορικής φύσεως μέσα και τα πληρώναμε εμείς ή τα τραγούδια.
Ερ: Το ότι βγήκε με δυο διαφορετικά εξώφυλλα ήταν πρωτοβουλία του Άκη Πάνου;
Απ: Ναι, του Άκη ήταν. (1)
Και βεβαίως τραγουδά μαζί με τη Δήμητρα Γαλάνη στην «Αθανασία» του Μάνου Χατζιδάκι και του Νίκου Γκάτσου.
Eρ: Στην «Αθανασία» είχαν ηχογραφηθεί όλα τα τραγούδια στους ανδρικούς τόνους, προκειμένου να τα πεις εσύ. Πώς προέκυψε στην πορεία η συμμετοχή της Δήμητρας Γαλάνη που τραγούδησε πάνω στους δικούς σου τόνους;
Απ: Η «Αθανασία» ήταν γραμμένη όλη για μένα. Κάποια στιγμή ήρθε η Δήμητρα μαζί με το συγχωρεμένο το Λεφεντάριο και μου είπε να δουλέψουμε μαζί το χειμώνα. Λέω «με μεγάλη μου χαρά…» Εγώ τότε δούλευα με τη Σωτηρία Μπέλλου στο «Ζoom» στην Πλάκα. Μου είπε λοιπόν «θα ήταν ωραίο να έλεγα κι εγώ κάνα δυο τραγούδια σ’ αυτό το δίσκο με τον Χατζιδάκι, για δώσουμε έναν τόνο ότι ξανασυνεργαζόμαστε». Γιατί είχαμε χωρίσει εκείνο τον καιρό. «Με χαρά, να πεις, δεν έχω καμιά αντίρρηση» της είπα. Πήγα και το είπα στον Μάνο. Εκείνος δεν ήθελε καθόλου βέβαια, ούτε ο Γκάτσος επίσης.
Ερ: Δεν θέλανε; Περίεργο μου φαίνεται…
Απ: Ο Γκάτσος με κανέναν τρόπο. Και ο Μάνος δεν ήθελε, απόδειξη ότι δεν έγραψε άλλες ορχήστρες. «Αν βολεύει να πει κάτι έτσι, ας πει» είπε ο Χατζιδάκις. Διάλεξε λοιπόν η Δήμητρα τα τραγούδια αλλά τελικά δεν έγινε η συνεργασία στο «Ζoom». Mπήκαν στη μέση άλλα συμφέροντα παραγωγών, εταιρειών, μην το ψάχνεις και τελικά δεν συνεργαστήκαμε. Κρίμα όμως γιατί τα έδωσα αυτά τα τραγούδια μ’ ένα σκοπό.
Ερ: Υπάρχει και μια ιστορία με το «Τσάμικο» («Στα κακοτράχαλα τα βουνά») το οποίο γράφτηκε την τελευταία στιγμή.
Απ: Το «Τσάμικο» ο Μάνος το έγραψε παρουσία μου, μέσα σε δέκα λεπτά. Πέρασα από το σπίτι του Γκάτσου, πήρα τους στίχους και μετά πήγα να πάρω τον Χατζιδάκι για να πάμε στο στούντιο. Τότε ήταν διευθυντής στο Τρίτο πρόγραμμα και αργούσε να ξυπνήσει το πρωί. Αφού είχαμε αναβάλλει την ηχογράφηση τρεις φορές γιατί κοιμόταν αργά. Στο δρόμο λοιπόν δεν μιλούσαμε καθόλου, ήταν αγουροξυπνημένος… Του είπα «θα μιλήσουμε στο στούντιο;»… «Ναι» μου απάντησε… Στην ηχογράφηση έπαιζε κιθάρα ο Νότης Μαυρουδής και μπουζούκι ο Θανάσης Πολυκανδριώτης. Όταν πήγαμε εκεί του είπα πως μου έδωσε ο κύριος Γκάτσος αυτούς τους στίχους, το «Τσάμικο». «Τι είναι αυτά… τσάμικο, τσάμικο… Καλά κάτσε με το Νότη να πιεις καφέ στο μπαρ» μου είπε και πήρε τον Πολυκανδριώτη μέσα…
Ερ: Τον τίτλο «Τσάμικο» τον έδωσε ο Γκάτσος από πριν; Δηλαδή ουσιαστικά είχε δώσει και το ρυθμό του τραγουδιού;
Απ: Ναι έτσι ήταν ο τίτλος. Σ’ ένα τέταρτο βγήκε με το «Τσάμικο» έτοιμο. Ο Νότης το έπαιξε και «τρελάθηκε». «Τι είναι αυτό; Θα σπάσω την κιθάρα μου» είπε... (1)
Video: Ο Μανώλης Μητσιάς τραγουδά Δήμο Μούτση στην ταινία «Ο αρχιψεύταρος» το 1971 (ανέκδοτο τραγούδι)
Τα 45άρια του Μανώλη Μητσιά Μέρος 2ο
Πηγές:
1) Συνέντευξη του Μανώλη Μητσιά στο Θανάση Γιώγλου (Ιανουάριος 2009)
2) Συνέντευξη του Λουκιανού Κηλαηδόνη στο Θανάση Γιώγλου (Αύγουστος 2008)
3) Συνέντευξη στο Γιώργο Τσάμπρα για το λεύκωμα «Το χρυσό άλμπουμ - Δεκαετία ‘70» που διανεμήθηκε με το περιοδικό «Ζάπινγκ»
4) Λευτέρης Παπαδόπουλος «Τα τραγούδια γράφουν την ιστορία τους» (Ιανός ο μελωδός-2006)
5) Kώστας Ματσούκας - Κατάλογοι δισκογραφίας 45 στροφών Columbia & His master’ s voice
6) www.manolismitsias.gr/
Θυμάμαι πως το 1967 είχα κάνει ένα δοκιμαστικό στη Lyra σε δυο τραγούδια του Ανδρέα του Πρέζα… Ο Πατσιφάς δεν το πολυκυκλοφόρησε στην «πιάτσα», το είχαμε μεταξύ μας… Το ένα βγήκε μετά. Αυτό άρεσε τότε στην εταιρεία αλλά η Lyra δεν ήταν τότε τόσο μεγάλη όπως η Columbia, είχε βγάλει συγχρόνως και πολλούς τραγουδιστές… Ήταν ο Πουλόπουλος στο φόρτε του, έβγαινε ο Βιολάρης, ήταν κι ο Γερολυμάτος τότε κι έπρεπε εγώ να περιμένω λίγο, ένα δυο χρόνια… Θα περίμενα, αλλά μου άρεσε να πάω στην Columbia, εκεί που ήταν οι μεγάλοι συνθέτες και έτσι έφυγα… (1)
Έτσι θυμάται ο Μανώλης Μητσιάς την αρχή μιας σταθερής πορείας, σαράντα και πλέον χρόνων, στη δισκογραφία, με συνεργασίες με όλους σχεδόν, τους μεγάλους Έλληνες συνθέτες και ποιητές. Το ξεκίνημά του με τους δίσκους 45 στροφών, μαζί με κάποιες «κρυφές» στιγμές εκείνης της εποχής, επιχειρούμε να φωτίσουμε σ’ αυτή την καταγραφή…
Το 1967, ο Μανώλης Μητσιάς τραγουδά στη Lyra δυο συνθέσεις του συνθέτη Ανδρέα Πρέζα, συνεργάτη του εκείνης της εποχής, χωρίς καμιά τύχη. Το χασάπικο «Μεγάλο το παράπονο» σε στίχους Γ. Δημόπουλου, που το 1990 εντάσσεται στη συλλογή «Η Lyra σας θυμίζει» και «Της ευτυχίας το νερό» σε στίχους Σπύρου Νάκου, που το 1992 συμπεριλήφθηκε στη συλλογή της Lyra «Στιγμές από το ελληνικό τραγούδι».
Η είσοδός του στη δισκογραφία γίνεται ουσιαστικά το 1969, όταν συναντιέται με το Δήμο Μούτση «Στην Ελευσίνα μια φορά»… Η φωνή του ακούγεται, μέσα από τα διαφημιστικά της Columbia, σε όλη την Ελλάδα… Σε συνέντευξή του στον Γιώργο Τσάμπρα ο Μητσιάς θυμάται:
Μου ’χουν διακόψει την αναβολή γιατί είχα παρατήσει τις σπουδές μου κι έτσι ο Σεπτέμβρης του ’69 με βρίσκει στην Κόρινθο. Μάλιστα την «Eλευσίνα» που είχε μεν ηχογραφηθεί, αλλά δεν είχε κυκλοφορήσει, την ακούω για πρώτη φορά στο στρατόπεδο, ένα μεσημέρι μετά από μια άσκηση την ώρα του φαγητού από ένα ραδιόφωνο που εκείνη την ώρα μετέδιδε ένα διαφημιστικό της Κολούμπια. Κόντεψε να μου πέσει η καραβάνα. Σκληρές μέρες. (3)
Λίγο μετά ηχογραφεί άλλα δυο τραγούδια του Δήμου Μούτση. «Με το πρώτο λεωφορείο» σε λόγια του Γιάννη Λογοθέτη και «Δρόμο το δρόμο ξεκινήσαμε» του Νίκου Γκάτσου. Αυτό γράφεται δυο φορές. Μια με τη συνοδεία της Βούλας Γκίκα, που επανεκδίδεται το 1987 στο δίσκο «Δήμος Μούτσης - Πρώτες εκτελέσεις» και μια μόνο με τον Μητσιά. Αυτή η εκτέλεση δεν έχει επανεκδοθεί μέχρι σήμερα σε Lp ή Cd. Και μαζί με το «Της ευτυχίας το νερό», από το πρώτο 45άρι της Lyra, είναι τα μόνα που παραμένουν ανέκδοτα, αφού όλα τα υπόλοιπα συμπεριλήφθηκαν στους πρώτους προσωπικούς του δίσκους ή στις δυο συλλογές της Minos - Emi «Μητσιάς - Γαλάνη - Από τους θησαυρούς των 45 στροφών» του 1995 και «Τραγούδια από τις 45 στροφές» του 1998. Σ’ αυτό το cd θα βρουν τη θέση τους και οκτώ ανέκδοτες ηχογραφήσεις της διετίας 1969-1971.
Η συνεργασία του με το Μούτση συνεχίζεται σταθερά. Εκείνη την εποχή εμφανίζεται στα κινηματογραφικά πλατό να τραγουδά «Μ’ ένα παράπονο» σε στίχους Νίκου Γκάτσου και «Αυτά τα χέρια» του Λευτέρη Παπαδόπουλου για τις ανάγκες των ταινιών «Ένας μάγκας στα σαλόνια» και «Ένα αστείο κορίτσι». Το πρώτο βρίσκει το δρόμο της δισκογραφίας με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Το δεύτερο ξαναηχογραφείται και κυκλοφορεί σε 45άρι μαζί με «Τα φανταράκια». Η κινηματογραφική εκδοχή του μπαίνει το 1993 στη συλλογή «60 χρόνια Ελληνικός Κινηματογράφος» της Μinos - Emi. Λέει λοιπόν για τα «Χέρια» ο Μητσιάς:
«Όσο για τον Μούτση όταν ήμουν φαντάρος, το 1970 στα Γιαννιτσά, πήρα άδεια για να πάω στην Αθήνα, να ηχογραφήσω για την ταινία της Φίνος Φιλμ «Ένα αστείο κορίτσι» το «Αυτά τα χέρια». Ο Μούτσης δεν είχε γράψει τίποτα, κοιμόταν, τον ξυπνήσαμε το πρωί, μας κλείδωσε ο Λαμπρόπουλος μέσα σ' ένα στούντιο και σε μισή ώρα το τραγούδι ήταν έτοιμο». (1)
Το 1970 τραγουδά τέσσερις από τις πρώτες συνθέσεις της Ελένης Καραΐνδρου, ενώ έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο του Μάνου Χατζιδάκι, μέσα από την επανεκτέλεση του «Μύθου» σε στίχους Θρασύβουλου Σταύρου και σε ενορχήστρωση του Δήμου Μούτση. Εκεί συναντιέται για πρώτη φορά και με τη Δήμητρα Γαλάνη, με την οποία θα αποτελέσουν για σειρά ετών ντουέτο, τόσο στη δισκογραφία όσο και στις ζωντανές εμφανίσεις. Τότε περίπου ξεκινά μια ακόμη επιτυχημένη συνεργασία με το Λουκιανό Κηλαηδόνη. Ηχογραφούν μαζί με τη Βίκυ Μοσχολιού το μεγάλο δίσκο με τα τραγούδια από το χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου «Η πόλη μας», αλλά και σκόρπια τραγούδια σε 45άρια. Τα «Όσο αγαπιόμαστε τα δυο» σε στίχους του Κηλαηδόνη και το «Μη χτυπάς» του Μάνου Ελευθερίου από την «Πόλη μας» τυπώνονται και σε 45άρια πουλώντας χιλιάδες δίσκους. Το ίδιο και το «Παιδικό παιχνίδι» ή ο «Αρχηγός» το οποίο στην επανέκδοση του δίσκου σε cd το ακούμε σε διαφορετική εκτέλεση με τον ίδιο τον Μητσιά στις β’ φωνές, αντί της Βούλας Γκίκα που ακούγεται στο 45άρι και στο Lp.
Την ίδια χρονιά τραγουδά δυο συνθέσεις του Γιάννη Σπανού και του Κώστα Ασημακόπουλου στην ταινία «Όμορφες μέρες». Τα τραγούδια αυτά θα βρουν το δρόμο προς τη δισκογραφία το Δεκέμβρη του 1990, όταν η μουσική της ταινίας κυκλοφορεί από τη Lyra σε Lp. Aντίθετα, το πολύ ωραίο ζεϊμπέκικο του Δήμου Μούτση που τραγουδά στην ταινία «Ο αρχιψεύταρος» το 1971, θα παραμείνει μέχρι σήμερα ανέκδοτο. Εκείνη τη χρονιά συμμετέχει με το «Φεγγάρι» και το «Μαρικάκι» του Σπανού σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου στο δίσκο «Σαββατόβραδο» αλλά και σε 45άρι, ενώ γράφει σε β’ εκτέλεση και το «Νώντα» σε στίχους Σώτιας Τσώτου, που είχε πρωτοπεί η Μαρινέλλα το 1970. Το 1971 θα συνεχιστεί η συνεργασία του με τον Κηλαηδόνη με δυο σημαντικές επιτυχίες. «Αχ, Μαρία» και «Κοίταξε να δεις» σε στίχους Γιάννη Λογοθέτη. Στη συναυλία του με τίτλο «Η σκοτεινή πλευρά» στο Λυκαβηττό στις 22 Αυγούστου 1996, στην οποία ο Λουκιανός έβαλε να ακουστούν πολλά ντοκουμέντα και ανέκδοτες ηχογραφήσεις από το αρχείο του, αφηγήθηκε μια ενδιαφέρουσα ιστορία σχετικά με το «Κοίταξε να δεις». Η αρχική ηχογράφηση ήταν ως εξής: Ανάμεσα στο κουπλέ της 3ης στροφής και στο ρεφραίν, μετά δηλαδή τη φράση «βάλε καμιά πλάκα με τον Μπιθικώτση», ακουγόταν το ρεφραίν του «Αχ, βρε παλιομισοφόρια» του Χατζιδάκι στην εκτέλεση με τον Μπιθικώτση. Όταν όμως τυπώθηκε το 45άρι, μετά από παρέμβαση του Τάκη Λαμπρόπουλου (προέδρου της Columbia), το σημείο με το Μπιθικώτση είχε κοπεί… Γι’ αυτό και η κάπως «άτσαλη» μετάβαση που γίνεται από το κουπλέ στο ρεφραίν… Το τραγούδι ηχογραφήθηκε παράλληλα σε διαφορετική εκτέλεση και κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών. Η εκτέλεση αυτή παραμένει μέχρι σήμερα ανέκδοτη σε lp-cd.
Την ίδια χρονιά ηχογραφεί δυο όμορφα τραγούδια του Θόδωρου Γραμματικόπουλου τα «Κυριακή πρωί» και «Ο ταξιδιώτης» τα οποία δεν θα ακουστούν ιδιαίτερα, ενώ συνεργάζεται και με το Βασίλη Τσιτσάνη τραγουδώντας δυο τραγούδια στη β’ έκδοση του δίσκου «Ξεκίνημα» (στην πρώτη έκδοση, όλα τα τραγούδια τα έλεγε ο Τσιτσάνης). Στη συνέχεια, στην τρίτη έκδοση του ίδιου δίσκου, προστίθενται άλλες δυο ηχογραφήσεις με τη φωνή του Μητσιά, ενώ ήδη έχει γράψει και «Το φιλί δεν είναι κρίμα» το οποίο παρέμεινε ανέκδοτο μέχρι το 1998 που μπήκε στη συλλογή «Τραγούδια από τις 45 στροφές». Δυο λόγια για τον Τσιτσάνη από τον Μανώλη Μητσιά…
Eρ: Ας επιστρέψουμε στα πρώτα χρόνια της πορείας σου και να θυμηθούμε τον Βασίλη Τσιτσάνη, με τον οποίο συνεργάστηκες στο δίσκο «Το ξεκίνημα».
Απ: Όταν ήμουν φαντάρος τα είχα ηχογραφήσει αυτά τα τραγούδια. Το «Ξεκίνημα» υπάρχει σε δυο ηχογραφήσεις. Στην πρώτη έκδοση λέω δυο τραγούδια.
Ερ: Άρα μιλάμε για τρεις εκδόσεις γιατί υπάρχει και μία που τα λέει όλα ο Τσιτσάνης.
Απ: Ναι. Σ’ αυτήν που συμμετέχω κι εγώ, αρχικά είπα δυο τραγούδια. Και θυμάμαι ότι μου είπε ο Τσιτσάνης «έλα να πεις κι άλλα δυο». Και στην άλλη ηχογράφηση λέω τέσσερα. Αλλά με τον Τσιτσάνη δουλέψαμε μαζί και στο θέατρο. Όταν έγινε μια παράσταση «40 χρόνια Βασίλης Τσιτσάνης» το 1980, θυμάμαι ότι ήμουν κάθε μέρα με τον Τσιτσάνη στο θέατρο. Παίζαμε και τραγουδούσαμε μαζί. Με αγαπούσε ο Τσιτσάνης… (1)
Το 1971 πραγματοποιείται και η πιο ολοκληρωμένη συνεργασία του με τον Μάνο Χατζιδάκι αλλά και πάλι, όπως και στο «Μύθο», εν τη απουσία του. Ο Μητσιάς τραγουδά μαζί με τη Δήμητρα Γαλάνη τον κύκλο τραγουδιών «Της γης το χρυσάφι» σε στίχους Νίκου Γκάτσου και ενορχήστρωση του Γιάννη Σπανού, ενώ πολλά απ’ αυτά τα τραγούδια θα κυκλοφορήσουν παράλληλα και σε 45άρια. Μια από τις πιο χαρακτηριστικές ηχογραφήσεις αυτής της σειράς είναι και η «Πρωτομηνιά», που αποτελεί την επανεκτέλεση του τραγουδιού «Πάει ο καιρός», αλλά με διαφορετικούς στίχους, αφού αυτοί της πρώτης εκτέλεσης με τον Μπιθικώτση είχαν λογοκριθεί. Αυτή τη χρονιά κυκλοφορεί και το πρώτο προσωπικό του πορτρέτο με κάποιες από τις μέχρι τότε ηχογραφήσεις του στις 45 στροφές. Επίσης συμμετέχει με ένα τραγούδι στο λαϊκό ορατόριο του Σωκράτη Βενάρδου σε ποίηση Νίκου Γκάτσου «Η φάτνη». Ο Μητσιάς λέει γι’ αυτή τη δουλειά:
Ερ: Έχω εδώ και ένα δίσκο του 1971 με τίτλο «Η φάτνη», λαϊκό ορατόριο σε μουσική Σωκράτη Βενάρδου και στίχους του Γκάτσου στον οποίο συμμετέχεις με ένα τραγούδι. Πώς προέκυψε αυτός ο δίσκος;
Απ: Αυτό ήταν ένα πράγμα λίγο βυζαντινό, ας πούμε. Το είχε ξεκινήσει ο Βενάρδος, με παρακάλεσε ο Γκάτσος και πήγα την τελευταία στιγμή. Απ’ αυτό έχω μόνο το εξώφυλλο, τον δίσκο κάπου τον έχω δώσει και δεν μου τον επιστρέψανε… Ξέρεις πόσα τέτοια έχω χάσει;
Το 1972, ηχογραφεί δυο τραγούδια του Βασίλη Δημητρίου σε στίχους Γιάννη Λογοθέτη, τα «Καπετάνισσα κυρά μου» και «Ένα δύο». Με τον Δημητρίου έχουν ήδη ηχογραφήσει άλλα τέσσερα το 1971, που δεν κυκλοφορούν τότε, αλλά το 1998 στα «Τραγούδια από τις 45 στροφές». Συνεργάζεται για δεύτερη φορά με το Λουκιανό Κηλαηδόνη, για τις ανάγκες ενός μεγάλου δίσκου και μαζί με τη Δήμητρα Γαλάνη γράφουν την «Κόκκινη κλωστή» σε στίχους του Νίκου Γκάτσου. Κάποια από τα τραγούδια αυτά έχουν ήδη ηχογραφηθεί με τη φωνή του Μπιθικώτση αλλά κυκλοφορούν δεκαπέντε χρόνια μετά στο δίσκο «Λουκιανός Κηλαηδόνης-Πρώτες εκτελέσεις». Ο Λουκιανός λέει γι’ αυτά τα τραγούδια:
Eρ: Ο δίσκος αυτός (σημ. «Η κόκκινη κλωστή») κυκλοφόρησε μεν με το Μητσιά και τη Γαλάνη αλλά πέντε από αυτά τα τραγούδια είχαν ηχογραφηθεί και με τον Μπιθικώτση. Πολύ αργότερα, το 1987, κυκλοφόρησαν στο μεγάλο δίσκο «Λουκιανός Κηλαηδόνης-Πρώτες εκτελέσεις». Τι συνέβη και δεν βγήκαν τότε με τον Μπιθικώτση;
Απ: Δεν έπρεπε να βγούνε… Εγώ έκανα την πρώτη συνεργασία με την Columbia και πήγα σ’ αυτήν γιατί αγαπούσα πάρα πολύ τη φωνή του Μπιθικώτση. Όταν λοιπόν ήταν να κάνουμε το δίσκο με τη Ραλλού Μάνου («Η πόλη μας»), όπου ο Μανώλης θα τραγουδούσε και ζωντανά στην παράσταση, είπα στο Λαμπρόπουλο πως εγώ θέλω τα τραγούδια με τον Μπιθικώτση. Μου έφερνε δυσκολίες… Ο Λαμπρόπουλος διέβλεπε ένα τέλος της «χροιάς Μπιθικώτση». Κι ήθελε να προετοιμάσει τον διάδοχο. Έτσι λοιπόν μου έφερνε διάφορες προφάσεις. Όμως μέσα σ’ όλα αυτά ήθελε κι ο Μπιθικώτσης να πάει στην Αμερική τουρνέ και δεν τον είχα… Τέλος πάντων όταν φτάνουμε στην «Κόκκινη κλωστή» του λέω «Θέλω τον Μπιθικώτση» και μου λέει «Πάρτον». Πάω λοιπόν στο Γρηγόρη και του βάζω τα τραγούδια… «Ωραία…» λέει «…ο καινούργιος Θεοδωράκης…» κλπ. Του άρεσε το «Σπίτι μου με τ’ άσπρα σου γιασεμιά», το «Τι να σου κάνει ο άνθρωπος» και ξεκινάμε με τον Μπιθικώτση. Κάνουμε δυο προβούλες, πάμε στο στούντιο, λέει πέντε τραγούδια σε μια ώρα μέσα… Παίρνω ένα αντίγραφο, πάω σπίτι, τα ακούω την άλλη μέρα και αντιλαμβάνομαι πως δεν υπήρχε πια το «μέταλλο» της φωνής του Μπιθικώτση, είχε «σπάσει». Δεν το ’χα αντιληφθεί… Είχε βγάλει το «Μια γυναίκα φεύγει», είχε γίνει «μπελ κάντο», έχασε εκείνο το «μέταλλο» που αγαπήσαμε και ήταν ένας τραγουδιστής πιο «μαλακός» κι από τον Κόκοτα, πώς να σου πω, ένα πράγμα «μπελ κάντο». Τηλεφωνώ στο Λαμπρόπουλο και του λέω «Κύριε Λαμπρόπουλε, με συγχωρείτε πάρα πολύ, εκτίθεται ο Γρηγόρης μ’ αυτά τα τραγούδια, να μην τα πει ο Γρηγόρης, ας τα πει ο Μητσιάς». Απ’ αυτά λοιπόν, είχα εγώ ένα αντίγραφο στα χέρια μου, είχε μείνει κι ένα στην Columbia. Το βρήκανε ο Φαληρέας με τον Κυβέλο, δεν ξέρω κι εγώ πού διάολο το βρήκανε και τα βγάλανε… Εγώ δεν τα ’βγαζα ποτέ για να προστατέψω το Γρηγόρη…
Eρ: Θα μου επιτρέψεις να διαφωνήσω. Είμαι της άποψης πως κάποια πράγματα, όπως αυτά, δεν πρέπει να μένουν στα συρτάρια και καλώς βγαίνουνε…
Απ: Εντάξει, είναι ένα ντοκουμέντο, κάτι τέτοιο. Αλλά αν βάλεις αυτά τα τραγούδια και βάλεις, ας πούμε, το Γρηγόρη του ’63, θα καταλάβεις τη διαφορά… Εγώ για κείνον το Γρηγόρη πήγα κι όταν τον έφτασα, βρήκα πια έναν άλλον Γρηγόρη. (2)
H «Κεφαλονίτισσα» κυκλοφορεί και σε 45άρι και ακούγεται ιδιαίτερα. Παράλληλα ηχογραφείται στη Minos από τον Κώστα Σμοκοβίτη. Αμέσως μετά θα έρθει και μια δεύτερη ηχογράφηση με τον Μητσιά. Η μια εκτέλεση μπαίνει στην «Κόκκινη κλωστή» και μεταγενέστερα σε όλες τις συλλογές και η άλλη στον δεύτερο προσωπικό δίσκο του με τίτλο «Μανώλης Μητσιάς Νο 2». Το 45άρι βγαίνει με δυο ετικέτες, τόσο μ’ αυτή της Columbia όσο και με της His master’ s voice.
Το 1972 Κηλαηδόνης και Μητσιάς γράφουν δυο υπέροχα τραγούδια σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου. «Ο δραγουμάνος του βεζύρη» και «Πότε θα ‘ρθει ένας καιρός» με σαφή μηνύματα κατά του τυραννικού καθεστώτος της επταετίας. Μέσα από το βιβλίο του «Τα τραγούδια γράφουν την ιστορία τους» ο Λευτέρης Παπαδόπουλος γράφει για τον «Δραγουμάνο»:
Περιπέτειες είχε κι ένα δισκάκι που βγάλαμε με τον Λουκιανό Κηλαηδόνη και μιλάει για τα όργανα της χούντας. Το δισκάκι κυκλοφόρησε κανονικά. Αλλά ο τότε διευθυντής της ΕΡΤ, ικανός κατά τα άλλα δημοσιογράφος, φαίνεται πως διέκρινε στο τραγούδι κάτι για τα τσανάκια της χούντας και ζήτησε την απόσυρσή του. Αυτό τουλάχιστον κατάλαβα, σε μια συνάντηση που είχαμε στο γραφείο του, με τη φωτογραφία του Γ. Παπαδόπουλου να μας κοιτάζει αυστηρά. «Βλέπω και Παπαδόπουλο στο γραφείο σου;» παρατήρησα κάποια στιγμή. Μου απάντησε, όχι υπηρεσιακά, αλλά με κάποιο χιούμορ: «Ναι, αλλά άπαξ μόνο…» (4)
Eνώ ο Κηλαηδόνης εξιστορεί ένα σχετικά άγνωστο περιστατικό για το τραγούδι αυτό:
Ερ: Υπάρχει και μια ιστορία εκείνης της εποχής με τον «Δραγουμάνο του βεζύρη» που το τραγούδησε σε δίσκο 45 στροφών ο Μητσιάς. Όταν έκανες τη συναυλία «Η σκοτεινή πλευρά» στο Λυκαβηττό τον Αύγουστο του 1996, ανάμεσα στα άλλα, έβαλες και μια ηχογράφηση του τραγουδιού με το Γιώργο Νταλάρα…
Απ: Aυτό είναι μια «πλάκα». Εκείνη την εποχή που κάναμε παρέα με το Λευτέρη, το Μάνο και τον Νταλάρα, παίζαμε τα τραγούδια μας ακυκλοφόρητα στα πιάνα, σε όποιο σπίτι βρισκόμαστε. Έλεγε ο Μάνος «Έγραψα ένα, “Παποράκι του Μπουρνόβα”, πως σου φαίνεται;» Τότε είχαμε γράψει και το «Δραγουμάνο του βεζύρη», το λέγαμε στις παρέες και ο Νταλάρας το ήξερε το κομμάτι. Φτάνω λοιπόν να το ηχογραφήσω και είμαι στην Columbia. Η Columbia είχε δυο στούντιο ηχογραφήσεων. Στο ένα έγραφα εγώ το «Δραγουμάνο» και στο άλλο έγραφε ο Νταλάρας κάτι του Κουγιουμτζή. Εν τω μεταξύ γινόταν κάτι διαλείμματα, άνοιγαν οι πόρτες, ακούγαμε τις ορχήστρες από μέσα κι έρχεται λοιπόν και μου λέει «Το δραγουμάνο γράφεις; Να μπω να το πω λιγάκι;» «Μπες ρε πέστο» του λέω… (Τραγουδάει): Ο δραγουμάνος του βεζύρη… και μόλις φτάνει προς το τέλος λέει «Γεια σου Λουκιανέ…» ή κάτι τέτοιο κι έφυγε τρέχοντας… Αυτό το κράτησα… Δεν το είπε ολόκληρο, δεν θα το ’βγαζα ποτέ, άλλωστε αυτός ήταν στην Odeon κι εγώ στην Columbia, αλλά το «ψαχνό» υπάρχει και με τη φωνή του Νταλάρα, ήταν ένα «καλαμπουράκι»… (2)
Στη διετία 1973-74 ο Μητσιάς, εκτός από το λαϊκό συνθέτη Αντώνη Κατινάρη που του δίνει δυο τραγούδια σε στίχους της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, συνεργάζεται με το Γιώργο Χατζηνάσιο, συμμετέχοντας στους δίσκους «Διαδρομή» και «Έχει ο Θεός», ενώ κάποια απ’ αυτά τα τραγούδια κυκλοφορούν παράλληλα και στις 45 στροφές. Η επιτυχία των «Τι να πούμε τι» και «Πού θα πάει πού» θα ωθήσει την αντίπαλη Minos να προχωρήσει στις επανεκτελέσεις των τραγουδιών με τον ανερχόμενο τότε Κώστα Σμοκοβίτη και το Γιάννη Πάριο. Εκείνη την περίοδο τραγουδά το «Σε βρήκα στη Μονεμβασιά» των Κηλαηδόνη και Ελευθερίου, το οποίο το 1981 θα ξαναηχογραφηθεί από την Άλκηστις Πρωτοψάλτη και το «Χαραλάμπη» των Κηλαηδόνη και Γκάτσου, που γράφεται παράλληλα από τον Σταμάτη Κόκοτα. Γράφει επίσης και δυο τραγούδια των Γ. Μουτζουρίδη - Α. Δασκαλόπουλου τα «Άφησέ με χελιδόνι» και «Δον Κιχώτης» τα οποία, όπως μας είπε ο Μανώλης Μητσιάς, ολοκληρώθηκαν και τελειοποιήθηκαν από τον Μάνο Χατζιδάκι, που έκανε και την ενορχήστρωση, χρησιμοποιώντας στο μπουζούκι, όπως σε πολλά από τα έργα του εκείνης της εποχής, το Θανάση Πολυκανδριώτη. Παράλληλα έρχεται σε επαφή με την ποίηση του Λόρκα, μέσα από την απόδοση του Λευτέρη Παπαδόπουλου και τη μουσική του Χρήστου Λεοντή στο δίσκο «Αχ, έρωτα», ενώ ξανατραγουδά τα «Λαϊκά» του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Ελευθερίου, που στη διάρκεια της δικτατορίας, είχαν ηχογραφηθεί στο εξωτερικό σε δυο εκτελέσεις από τον Αντώνη Καλογιάννη και τη Μαρία Δημητριάδη αλλά και από το Γιώργο Καπερνάρο. Στο «Χρυσό δίσκο» της Columbia, τραγουδά τέσσερα από τα βραβευθέντα τραγούδια του διαγωνισμού νέων δημιουργών του περιοδικού «Ταχυδρόμος». Δυο απ’ αυτά εκδίδονται και σε 45άρι. Το «Ο ήλιος ο ρεμπέτης» των Ν. Τάτση και Λ. Πασσίση και το «Και δεν μίλησε κανείς» των Γ. Κυριαζή και Γ. Καλαμίτση. Στο Lp «Χρυσός δίσκος» λέει και το «Μ’ ένα καράβι όνειρα» των Αρ. Καπετανάκη - Κ. Στυλιάτη. Οι στίχοι από τα «Και δεν μίλησε κανείς» και «Μ’ ένα καράβι όνειρα» θα ακουστούν βεβαίως περισσότερο με τη μουσική του Θεοδωράκη και τη φωνή του Καζαντζίδη στο δίσκο «Στην ανατολή» που κυκλοφορεί τότε.
Την πενταετία 1975-1980 συνεργάζεται με το Χρήστο Λεοντή στις «Παραστάσεις», το Λίνο Κόκοτο στον «Αποχαιρετισμό» σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, από τον οποίο ξεχωρίζει το «Κορίτσι με τα παντελόνια», με τον Μάριο Τόκα στα «Τραγούδια της παρέας» αλλά και με τον Άκη Πάνου στο δίσκο «Παρών» ή «Ο τρελός» για τον οποίο ο Μητσιάς θυμάται:
Eρ: To 1977 συνεργάζεσαι με τον Άκη Πάνου για το δίσκο «Παρών» ή «Ο τρελός». Σταθμός στην καριέρα σου. Αν και νομίζω πως ο «Τρελός» επισκίασε τα άλλα τραγούδια.
Απ: Ο Άκης Πάνου ήταν φυσιογνωμία. Τότε ήταν η εποχή που οι Εγγλέζοι πίεζαν τους Λαμπροπουλαίους να πουλήσουν τις μετοχές για να τις πάρει η ΕΜΙ. Υπήρχε μια κόντρα μεταξύ τους και άρχισαν να σαμποτάρουν οι ίδιοι το προϊόν τους, για να πέσει η μετοχή. Αποτέλεσμα; Βγήκε το «Παρών» και «έσπασαν» σε 45άρι μόνο τον «Τρελό». Και πούλησε ο «Τρελός». Κατάλαβες; Γίνονταν τέτοια παιχνίδια εμπορικής φύσεως μέσα και τα πληρώναμε εμείς ή τα τραγούδια.
Ερ: Το ότι βγήκε με δυο διαφορετικά εξώφυλλα ήταν πρωτοβουλία του Άκη Πάνου;
Απ: Ναι, του Άκη ήταν. (1)
Και βεβαίως τραγουδά μαζί με τη Δήμητρα Γαλάνη στην «Αθανασία» του Μάνου Χατζιδάκι και του Νίκου Γκάτσου.
Eρ: Στην «Αθανασία» είχαν ηχογραφηθεί όλα τα τραγούδια στους ανδρικούς τόνους, προκειμένου να τα πεις εσύ. Πώς προέκυψε στην πορεία η συμμετοχή της Δήμητρας Γαλάνη που τραγούδησε πάνω στους δικούς σου τόνους;
Απ: Η «Αθανασία» ήταν γραμμένη όλη για μένα. Κάποια στιγμή ήρθε η Δήμητρα μαζί με το συγχωρεμένο το Λεφεντάριο και μου είπε να δουλέψουμε μαζί το χειμώνα. Λέω «με μεγάλη μου χαρά…» Εγώ τότε δούλευα με τη Σωτηρία Μπέλλου στο «Ζoom» στην Πλάκα. Μου είπε λοιπόν «θα ήταν ωραίο να έλεγα κι εγώ κάνα δυο τραγούδια σ’ αυτό το δίσκο με τον Χατζιδάκι, για δώσουμε έναν τόνο ότι ξανασυνεργαζόμαστε». Γιατί είχαμε χωρίσει εκείνο τον καιρό. «Με χαρά, να πεις, δεν έχω καμιά αντίρρηση» της είπα. Πήγα και το είπα στον Μάνο. Εκείνος δεν ήθελε καθόλου βέβαια, ούτε ο Γκάτσος επίσης.
Ερ: Δεν θέλανε; Περίεργο μου φαίνεται…
Απ: Ο Γκάτσος με κανέναν τρόπο. Και ο Μάνος δεν ήθελε, απόδειξη ότι δεν έγραψε άλλες ορχήστρες. «Αν βολεύει να πει κάτι έτσι, ας πει» είπε ο Χατζιδάκις. Διάλεξε λοιπόν η Δήμητρα τα τραγούδια αλλά τελικά δεν έγινε η συνεργασία στο «Ζoom». Mπήκαν στη μέση άλλα συμφέροντα παραγωγών, εταιρειών, μην το ψάχνεις και τελικά δεν συνεργαστήκαμε. Κρίμα όμως γιατί τα έδωσα αυτά τα τραγούδια μ’ ένα σκοπό.
Ερ: Υπάρχει και μια ιστορία με το «Τσάμικο» («Στα κακοτράχαλα τα βουνά») το οποίο γράφτηκε την τελευταία στιγμή.
Απ: Το «Τσάμικο» ο Μάνος το έγραψε παρουσία μου, μέσα σε δέκα λεπτά. Πέρασα από το σπίτι του Γκάτσου, πήρα τους στίχους και μετά πήγα να πάρω τον Χατζιδάκι για να πάμε στο στούντιο. Τότε ήταν διευθυντής στο Τρίτο πρόγραμμα και αργούσε να ξυπνήσει το πρωί. Αφού είχαμε αναβάλλει την ηχογράφηση τρεις φορές γιατί κοιμόταν αργά. Στο δρόμο λοιπόν δεν μιλούσαμε καθόλου, ήταν αγουροξυπνημένος… Του είπα «θα μιλήσουμε στο στούντιο;»… «Ναι» μου απάντησε… Στην ηχογράφηση έπαιζε κιθάρα ο Νότης Μαυρουδής και μπουζούκι ο Θανάσης Πολυκανδριώτης. Όταν πήγαμε εκεί του είπα πως μου έδωσε ο κύριος Γκάτσος αυτούς τους στίχους, το «Τσάμικο». «Τι είναι αυτά… τσάμικο, τσάμικο… Καλά κάτσε με το Νότη να πιεις καφέ στο μπαρ» μου είπε και πήρε τον Πολυκανδριώτη μέσα…
Ερ: Τον τίτλο «Τσάμικο» τον έδωσε ο Γκάτσος από πριν; Δηλαδή ουσιαστικά είχε δώσει και το ρυθμό του τραγουδιού;
Απ: Ναι έτσι ήταν ο τίτλος. Σ’ ένα τέταρτο βγήκε με το «Τσάμικο» έτοιμο. Ο Νότης το έπαιξε και «τρελάθηκε». «Τι είναι αυτό; Θα σπάσω την κιθάρα μου» είπε... (1)
Video: Ο Μανώλης Μητσιάς τραγουδά Δήμο Μούτση στην ταινία «Ο αρχιψεύταρος» το 1971 (ανέκδοτο τραγούδι)
Τα 45άρια του Μανώλη Μητσιά Μέρος 2ο
Πηγές:
1) Συνέντευξη του Μανώλη Μητσιά στο Θανάση Γιώγλου (Ιανουάριος 2009)
2) Συνέντευξη του Λουκιανού Κηλαηδόνη στο Θανάση Γιώγλου (Αύγουστος 2008)
3) Συνέντευξη στο Γιώργο Τσάμπρα για το λεύκωμα «Το χρυσό άλμπουμ - Δεκαετία ‘70» που διανεμήθηκε με το περιοδικό «Ζάπινγκ»
4) Λευτέρης Παπαδόπουλος «Τα τραγούδια γράφουν την ιστορία τους» (Ιανός ο μελωδός-2006)
5) Kώστας Ματσούκας - Κατάλογοι δισκογραφίας 45 στροφών Columbia & His master’ s voice
6) www.manolismitsias.gr/
