Ο ερμηνευτής είναι ο «τελάλης» του τραγουδιού. Αυτός που «πλασάρει» το τραγούδι στο κόσμο και καθορίζει έως ένα μεγάλο βαθμό την αποδοχή αλλά και την υπόστασή του. Υπάρχουν τραγουδιστές «άδειοι», «κούφιοι», «ξένα» σώματα με τα υλικά της τέχνης που καλούνται να υπηρετήσουν, αλλά υπάρχουν και ερμηνευτές «συνδημιουργοί». Οι τελευταίοι με το χάρισμά τους, το ένστικτο και την προσωπικότητά τους, γεννούν μαζί με τους δημιουργούς επί ίσοις όροις το «παιδί» τους, το τραγούδι. Μάλιστα κάποιες ευλογημένες στιγμές, η παρουσία και συνεισφορά τους, αποκτά περίσσιο βάρος, πυκνότητα, ουσία και γέρνει προς τη μεριά τους την πλάστιγγα. Οι φωνές κουβαλούν μνήμες, δρόμους, γειτονιές, μονοπάτια, αλάνες, όνειρα, αγώνες, πίκρες, δάκρυα, απογοητεύσεις, μόχθους, συμβιβασμούς, ντροπές, πάθη, οράματα, ταξίδια μαγικά που ενώνουν μυστικά και αχαρτογράφητα τις ζωές των ανθρώπων, την ιστορία και τον χαρακτήρα των τόπων. Προεκτείνουν το νόημα των στίχων, «μελώνουν» ή «θεριεύουν» - ανάλογα με την περίσταση - την μελωδία, περνούν καταλυτικά την ομορφιά και την ζέση τους στους ακροατές.
Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος εύστοχα υπογραμμίζει: «Ακόμα και το καλύτερο τραγούδι όταν πέσει σε κακό ερμηνευτή, καταστρέφεται. Ενώ αντίθετα, παίρνει άλλη διάσταση, ολοκληρώνεται αν τύχη να το αποδώσει τραγουδιστής που είναι προικισμένος... Πολύ φοβάμαι ότι αν δεν υπήρχαν η Μούσχουρη, ο Μπιθικώτσης και η Φαραντούρη, η Μοσχολιού και ο Καζαντζίδης, δεν θα μπορούσαμε να υπερηφανευόμαστε για το ελληνικό τραγούδι μιας ορισμένης εποχής...».
Στην περίπτωση του Μανώλη Ρασούλη έχω την εντύπωση πως ιδανικότερος «τελάλης» του είναι η φωνή του Νίκου Παπάζογλου. Κατά μία μοιραία συγκυρία ο δεύτερος ακολούθησε τον πρώτο στο «ταξίδι του χαμού». Θαρρείς και ο Παπάζογλου «βιάστηκε» να φύγει για να συναντήσει τον «συνοδοιπόρο» Ρασούλη, που «μας άφησε», πρώτος. Και οι δύο «χάθηκαν», σε γόνιμη ακόμα ηλικία, αφήνοντας «ορφανό» το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι, απ’ τη μαστοριά και τη σοφία τους, απ’ τα ζύγια και τα μέτρα τους, με μετρημένους «συνεχιστές» της «πάστας» τους να αχνοφέγγουν στον ορίζοντα.
Ο Παπάζογλου, ταιριαστός ιδιοσυγκρασιακά με τον Ρασούλη, σέβεται τα πονήματά του, ενσωματώνοντας στην ερμηνεία του, τα δομικά στοιχεία που τα συγκροτούν. Έτσι οι καταβολές του στιχουργού φωτίζονται και λάμπουν, και παρά την λεκτική αναρχία τους, καταφέρνουν να γίνονται αποδεκτές και εν τέλει κερδίζουν ακόμα και το κοινό, που ως ένα σημείο, δεν κατανοεί την πολυπλοκότητα των μηνυμάτων τους. Η σοφία και ευφυία τους δημοτικού, η μεστή απλότητα του λαϊκού, η ανατρεπτικότητα του ροκ, οι μεταφυσικές αναζητήσεις της σχολής των τραγουδοποιών, όλο αυτό το ακωδικοποίητο εν τέλει χαρμάνι της «φτιάξης» του Ρασούλη, εκφράζεται μοναδικά από τον Παπάζογλου. Κι αυτό γιατί ο τραγουδιστής είναι κι ο ίδιος δημιουργός, στιχουργός και συνθέτης.
Ο Παπάζογλου δεν προσπαθεί να οικειοποιηθεί τις πρώτες ύλες του Ρασούλη. Αντιθέτως επιχειρεί να συναντηθεί μαζί τους, να μοιραστεί την αλήθεια και το πνεύμα τους. Έτσι εξηγείται και η ιδιαίτερη απήχηση των τραγουδιών του Ρασούλη που απέδωσε ο Παπάζογλου σε ακροατήρια διαφορετικής πατίνας και γούστων. Το πάντρεμα της φωνής του ερμηνευτή με τον λόγο του στιχουργού, η ιδιαίτερη εκφορά των λέξεων από μέρους του πρώτου συμβατή με την αναρχοαυτόνομη γραφή του δεύτερου, αποκτούν οικουμενικότητα που δρα υποδόρια ελκυστικά ακόμη και στους «μη μυημένους» στα κατατόπια τους. Κυριαρχεί δηλαδή μια απόλυτη ταύτιση των λέξεων και των νοημάτων με τη φωνή.
Τα παραπάνω δε σημαίνουν πως η φλέβα του Ρασούλη δεν ευτύχησε στην ψυχή και τα χείλη της Χάρις Αλεξίου. Στις συνθέσεις του Μάνου Λοΐζου για τα Τραγούδια της Χαρούλας αλλά και αργότερα στα μελωδικά «σεκλέτια» του Χρήστου Νικολόπουλου, η Αλεξίου, βρήκε πάτημα, για να αναδείξει απενοχοποιημένα την απαράμιλλη γοητεία της υψηλής τεχνικής και τέχνης της. Λες και δραπετεύει απ’ τα στεγανά και κλισέ του λαϊκού και ξέγνοιαστη θέλει να ταξιδέψει και σε άλλους ουρανούς. Όποτε οι στίχοι «δυσκολεύουν» ή ξεστρατούν μακριά απ’ το «μέσο όρο» και τις «ρίζες» της, η ίδια έχει το χάρισμα να μικραίνει τις αποστάσεις, να μεταβάλει τα δεδομένα.
Ο Δημήτρης Κοντογιάννης δηλώνει το απωθημένο του Ρασούλη, ο λόγος του να εκφραστεί απ’ τον τραγουδιστή «μύθο» του, τον Στέλιο Καζαντζίδη. Και πράγματι ο Κοντογιάννης καταφέρνει και να «βγάλει» τα νοήματα των στίχων δίνοντας παράλληλα την λαϊκή στιβαρότητα που απαιτούν.
Ο κατάλογος των ερμηνευτών που μετουσίωσαν στίχους του Ρασούλη είναι μακρύς. Τα όρια του εν λόγω άρθρου, δεν αφήνουν περιθώρια για να αναφερθούν όλοι. Εν τούτοις δεν θα γινόταν να παραλείψουμε την Ελένη Βιτάλη, που έδωσε την τσαχπινιά, την γλυκιά ριζοσπαστικότητα και την «φευγάτη» αναζήτηση που επιτάσσει ο ρασούλειος λόγος. Τα ίδια ισχύουν και για την περίπτωση της Γλυκερίας. Ο Γιώργος Νταλάρας «νταλκάδιασε» όσο έπρεπε τις κυβερνήσεις του Ρασούλη υπογραμμίζοντας τις τοποθετήσεις μας στην αρχή του κειμένου περί ευλογημένων φωνών και στιγμών.
Κλείνοντας, να προσθέσουμε ότι και ο ίδιος ο Μανώλης Ρασούλης υπήρξε εκφραστικός ταξιδευτής των σκέψεων του -και όχι μόνο, με ορισμένες αφοπλιστικές ερμηνείες όπου «γυμνός» αποκαλύπτεται και αποκαλύπτει το «κάρμα» του, που στοιχειώνεται από την αντίληψη του για το τραγούδι: συγκίνηση μεν συνείδηση δε!
Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος εύστοχα υπογραμμίζει: «Ακόμα και το καλύτερο τραγούδι όταν πέσει σε κακό ερμηνευτή, καταστρέφεται. Ενώ αντίθετα, παίρνει άλλη διάσταση, ολοκληρώνεται αν τύχη να το αποδώσει τραγουδιστής που είναι προικισμένος... Πολύ φοβάμαι ότι αν δεν υπήρχαν η Μούσχουρη, ο Μπιθικώτσης και η Φαραντούρη, η Μοσχολιού και ο Καζαντζίδης, δεν θα μπορούσαμε να υπερηφανευόμαστε για το ελληνικό τραγούδι μιας ορισμένης εποχής...».
Στην περίπτωση του Μανώλη Ρασούλη έχω την εντύπωση πως ιδανικότερος «τελάλης» του είναι η φωνή του Νίκου Παπάζογλου. Κατά μία μοιραία συγκυρία ο δεύτερος ακολούθησε τον πρώτο στο «ταξίδι του χαμού». Θαρρείς και ο Παπάζογλου «βιάστηκε» να φύγει για να συναντήσει τον «συνοδοιπόρο» Ρασούλη, που «μας άφησε», πρώτος. Και οι δύο «χάθηκαν», σε γόνιμη ακόμα ηλικία, αφήνοντας «ορφανό» το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι, απ’ τη μαστοριά και τη σοφία τους, απ’ τα ζύγια και τα μέτρα τους, με μετρημένους «συνεχιστές» της «πάστας» τους να αχνοφέγγουν στον ορίζοντα.
Ο Παπάζογλου, ταιριαστός ιδιοσυγκρασιακά με τον Ρασούλη, σέβεται τα πονήματά του, ενσωματώνοντας στην ερμηνεία του, τα δομικά στοιχεία που τα συγκροτούν. Έτσι οι καταβολές του στιχουργού φωτίζονται και λάμπουν, και παρά την λεκτική αναρχία τους, καταφέρνουν να γίνονται αποδεκτές και εν τέλει κερδίζουν ακόμα και το κοινό, που ως ένα σημείο, δεν κατανοεί την πολυπλοκότητα των μηνυμάτων τους. Η σοφία και ευφυία τους δημοτικού, η μεστή απλότητα του λαϊκού, η ανατρεπτικότητα του ροκ, οι μεταφυσικές αναζητήσεις της σχολής των τραγουδοποιών, όλο αυτό το ακωδικοποίητο εν τέλει χαρμάνι της «φτιάξης» του Ρασούλη, εκφράζεται μοναδικά από τον Παπάζογλου. Κι αυτό γιατί ο τραγουδιστής είναι κι ο ίδιος δημιουργός, στιχουργός και συνθέτης.
Ο Παπάζογλου δεν προσπαθεί να οικειοποιηθεί τις πρώτες ύλες του Ρασούλη. Αντιθέτως επιχειρεί να συναντηθεί μαζί τους, να μοιραστεί την αλήθεια και το πνεύμα τους. Έτσι εξηγείται και η ιδιαίτερη απήχηση των τραγουδιών του Ρασούλη που απέδωσε ο Παπάζογλου σε ακροατήρια διαφορετικής πατίνας και γούστων. Το πάντρεμα της φωνής του ερμηνευτή με τον λόγο του στιχουργού, η ιδιαίτερη εκφορά των λέξεων από μέρους του πρώτου συμβατή με την αναρχοαυτόνομη γραφή του δεύτερου, αποκτούν οικουμενικότητα που δρα υποδόρια ελκυστικά ακόμη και στους «μη μυημένους» στα κατατόπια τους. Κυριαρχεί δηλαδή μια απόλυτη ταύτιση των λέξεων και των νοημάτων με τη φωνή.
Τα παραπάνω δε σημαίνουν πως η φλέβα του Ρασούλη δεν ευτύχησε στην ψυχή και τα χείλη της Χάρις Αλεξίου. Στις συνθέσεις του Μάνου Λοΐζου για τα Τραγούδια της Χαρούλας αλλά και αργότερα στα μελωδικά «σεκλέτια» του Χρήστου Νικολόπουλου, η Αλεξίου, βρήκε πάτημα, για να αναδείξει απενοχοποιημένα την απαράμιλλη γοητεία της υψηλής τεχνικής και τέχνης της. Λες και δραπετεύει απ’ τα στεγανά και κλισέ του λαϊκού και ξέγνοιαστη θέλει να ταξιδέψει και σε άλλους ουρανούς. Όποτε οι στίχοι «δυσκολεύουν» ή ξεστρατούν μακριά απ’ το «μέσο όρο» και τις «ρίζες» της, η ίδια έχει το χάρισμα να μικραίνει τις αποστάσεις, να μεταβάλει τα δεδομένα.
Ο Δημήτρης Κοντογιάννης δηλώνει το απωθημένο του Ρασούλη, ο λόγος του να εκφραστεί απ’ τον τραγουδιστή «μύθο» του, τον Στέλιο Καζαντζίδη. Και πράγματι ο Κοντογιάννης καταφέρνει και να «βγάλει» τα νοήματα των στίχων δίνοντας παράλληλα την λαϊκή στιβαρότητα που απαιτούν.
Ο κατάλογος των ερμηνευτών που μετουσίωσαν στίχους του Ρασούλη είναι μακρύς. Τα όρια του εν λόγω άρθρου, δεν αφήνουν περιθώρια για να αναφερθούν όλοι. Εν τούτοις δεν θα γινόταν να παραλείψουμε την Ελένη Βιτάλη, που έδωσε την τσαχπινιά, την γλυκιά ριζοσπαστικότητα και την «φευγάτη» αναζήτηση που επιτάσσει ο ρασούλειος λόγος. Τα ίδια ισχύουν και για την περίπτωση της Γλυκερίας. Ο Γιώργος Νταλάρας «νταλκάδιασε» όσο έπρεπε τις κυβερνήσεις του Ρασούλη υπογραμμίζοντας τις τοποθετήσεις μας στην αρχή του κειμένου περί ευλογημένων φωνών και στιγμών.
Κλείνοντας, να προσθέσουμε ότι και ο ίδιος ο Μανώλης Ρασούλης υπήρξε εκφραστικός ταξιδευτής των σκέψεων του -και όχι μόνο, με ορισμένες αφοπλιστικές ερμηνείες όπου «γυμνός» αποκαλύπτεται και αποκαλύπτει το «κάρμα» του, που στοιχειώνεται από την αντίληψη του για το τραγούδι: συγκίνηση μεν συνείδηση δε!
