Η Ελένη Λαβίδα μπολιάστηκε με το μικρόβιο της μουσικής από την κούνια της. Το σόι των Λαβιδαίων με έδρα την ευρύτερη περιοχή της Λαμίας ήταν μια απ’ τις γνωστές μουσικές οικογένειες των μεταπολεμικών χρόνων, μαζί με τους Χαλκιάδες, τους Σουκαίους, τους Τζάρες κ.ά. Ο πατέρας της Τάκης Λαβίδας ήταν περιζήτητος τσεμπαλίστας με θητεία στο πατάρι αλλά και στο στούντιο της Columbia όπου συμμετείχε σε ηχογραφήσεις λαμπερών πρωταγωνιστών, συνθετών και ερμηνευτών του δημοτικού και λαϊκού ρεπερτορίου. Και σαν συνθέτης ο Λαβίδας άφησε το στίγμα του, πάντα με το σαντούρι και το τσέμπαλο σε πρώτο ρόλο, με δημιουργίες που τραγούδησαν ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Πάνος Γαβαλάς, ο Βαγγέλης Περπινιάδης κ.ά. και σημείωσαν στην εποχή τους επιτυχία. Σε ορισμένα από τα τραγούδια αυτά με την ιδιότητα της στιχουργού εμφανίζεται η μητέρα της Λούση Καραγεωργίου η οποία είχε και θητεία ως τραγουδίστρια.
Μεγαλώνοντας σε ένα τέτοιο κλίμα, είναι λογικό η μικρή Ελένη, δείχνοντας εν τω μεταξύ περίσσιο ταλέντο στο τραγούδι, να σταθεί από παιδί ακόμα στο λαϊκό πάλκο σε πανηγύρια και εκδηλώσεις ανά την Ελλάδα, αποκτώντας εμπειρίες και πλούσιο ρεπερτόριο. Βρισκόμαστε λίγο μετά τα μισά του ’60 όπου μοιραία το λαϊκό παντρεύεται με το δημοτικό και οι καλλιτέχνες των δύο ειδών συνυπάρχουν στις εμφανίσεις τους. Στην καρδιά της Αθήνας αντηχούν νότες από κλαρίνα, βιολιά, λύρες και λαούτα. Δεκάδες μαγαζιά με παραδοσιακό ρεπερτόριο φιλοξενούσαν στα αυτοσχέδια πάλκα τους κορυφαίους εκτελεστές και τραγουδιστές του είδους, ενώ παράλληλα αποτελούσαν τόπο συνάντησης των επαρχιωτών που κατέκλυζαν την πρωτεύουσα. Η αντιπαροχή σαν αφηνιασμένος χείμαρρος γκρέμιζε την τάξη και την αίγλη του παρελθόντος και γύρω απ’ τους σταθμούς και τις αφετηρίες των υπεραστικών λεωφορείων σχηματίζονταν μεγάλες ουρές. Τα καφενεία μετατρέπονταν σε τηλεφωνικά κέντρα και η Ομόνοια γινόταν κέντρο διερχομένων. Στα περίφημα στέκια των δημοτικών, οι εσωτερικοί μετανάστες έβρισκαν φιλοξενία, φιλική συντροφιά, απολαμβάνοντας αγαπημένες μουσικές και τραγούδια συνοδεία κοτόπουλου σούβλας, χωριάτικης σαλάτας, βαρελίσιου κρασιού και μπίρας. Κοντά σ’ αυτούς μυήθηκαν και πολλοί Αθηναίοι, που εκτίμησαν την αυθεντικότητα αυτών των χώρων.
Στη δισκογραφία και τα κέντρα, τα συρτά, τα καλαματιανά, τα καγκέλια, τα τσάμικα, ο μαντιλάτος παντρεύονταν αρμονικά με τσιφτετέλια και ήχους μπουζουκιών, ενώ το κλαρίνο, το βιολί και η λύρα έδιναν χρώμα σε ζεϊμπέκικα, χασάπικα και ρούμπες. Μια νέα γενιά καλλιτεχνών, απ’ τα σπλάχνα του δημοτικού τραγουδιού, ζυμωμένων μέσα από τις εμπειρίες τους και τις μεγάλες φωνές του είδους, έρχεται στο προσκήνιο για να εκφράσει τις νέες συνθήκες και δεδομένα, τις γέφυρες του χτες με το σήμερα, το άστυ με το χωριό. Ο πολύς Γιώργος Κόρος εμφανίζεται στο πλευρό του Στέλιου Καζαντζίδη στις Τζιτζιφιές, μαζί τους και η αηδονόλαλη Σοφία Κολλητήρη, που παράλληλα σιγοντάρει στα 45άρια κι άλλους επιφανείς καλλιτέχνες του λαϊκού. Η Γιώτα Λύδια στην αυτοκράτειρα Columbia σαρώνει τις πωλήσεις με την Ιτιά και τον Γεροτσέλιγκα και ο λόγιος Άκης Σμυρναίος διασκευάζει για τη φωνή της, μέσω της ορχήστρας του Ιδρύματος Ραδιοφωνίας, άσματα που μυρίζουν έλατο και θυμάρι. Στην αντίπαλη όχθη, αυτή των Odeon και Parlophone, ο Βαγγέλης Περπινιάδης ηχογραφεί τον Αετό και το Ο ήλιος βασιλεύει, ενώ στα πανηγύρια, στα Μεσόγεια και την Αργοναυπλία δρέπει δάφνες, άλλοτε στο πλευρό του Γιώργου Παπασιδέρη κι άλλοτε πλάι στον Γιάννη Παπαϊωάννου και τη Ρένα Ντάλια. Γενικά στις πανηγύρεις κυριαρχούν μικτές ορχήστρες με σμυρνέικο, ρεμπέτικο, λαϊκό και δημοτικό επιτελείο. Πού και πού μάλιστα, κατά τη διάρκειά τους ακούγεται και κανένα ελαφρό τραγούδι.
Ένα μεικτό, ικανό και αναγκαίο είδος, το λεγόμενο λαϊκοδημοτικό, γεννιέται. Καλούνται να το υπηρετήσουν πρωτομάστορες και ανερχόμενοι καλλιτέχνες, που συγχρόνως επανεκτελούν, στα στούντιο ηχογράφησης στον Περισσό, και το κλασικό δημώδες ρεπερτόριο, το οποίο, απούσας εν τη γενέσει του της δισκογραφίας, δυστυχώς δεν φέρει, τουλάχιστον όσον αφορά τους δημιουργούς και πρώτους διδάξαντες, ονοματεπώνυμο.
Αυτά είναι τα βιώματα και ο μουσικοκοινωνικός περίγυρος μέσα στο οποίο ζυμώνεται η κατοπινή μεγάλη – με την σημασία της λέξης – σύγχρονη λαϊκή τραγουδίστρια και σε ανάλογο ύφος διαμορφώνονται οι περισσότερες από τις πρώτες της δισκογραφικές καταθέσεις. Σε αντικριστή πορεία και το έντεχνο – με την ουσία του όρου - τραγούδι στην εποποιία του, στις δεκαετίες του '60 και το πρώτο μισό αυτής του '70. Δεν είναι τυχαίο ότι το όνομα της Ελένης Βιτάλη αχνοφέγγει στο εξώφυλλο του δίσκου Δεν Περισσεύει Υπομονή (Lyra,1973) σε μουσική του Αργύρη Κουνάδη και στίχους του Βαγγέλη Γκούφα με βασική ερμηνεύτρια την Σωτηρία Μπέλλου που εκείνη την περίοδο διάβαινε με την σειρά της πρωτόγνωρες για εκείνη μουσικές στράτες πέρα των πεπατημένων γνωρίζοντας πλατιά αναγνώριση. Το τραγούδι όμως Εις μνημόσυνον γνωστό και ως Άι γαρούφαλλό μου που θα ερμηνεύσει με υπέροχο τρόπο θα σηματοδοτήσει την λαμπρή πορεία που θα ακολουθήσει με αργά και σταθερά βήματα.
Η νεαρή Βιτάλη ακροβατεί μαεστρικά ανάμεσα στο στις καταθέσεις λόγιων δημιουργών στο φορτισμένο κλίμα της δύσης της χούντας και της πρώτης μεταδιδακτορικής περιόδου και στο καθαρά λαϊκό τραγούδι αλλά και στο αμιγώς δημοτικό. Συμμετέχει σε αρκετές έντεχνες εργασίες και γίνεται ευρύτερα γνωστή μέσα από την συμμετοχή στο 13 Φετσιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού Θεσσαλονίκης ερμηνεύοντας ένα τραγούδι που εν μέρει έστω και με χιουμοριστικό τρόπο εμπεριέχει όλα εκείνα τα επιμέρους στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις καταβολές της και την μέχρι τότε δισκογραφική της δραστηριότητα. Μιλάμε για το Χωρίς δεκάρα ή Ο Μανωλιός όπως το αναγνωρίζουν οι περισσότεροι ακροατές σε μουσική του Γιάννη Μέτσικα και στίχους της Βαρβάρας Τσιμπούλη. Η Βιτάλη συνεχίζει την διαδρομή της πατώντας γερά πλέον στους δύο πόλους του τραγουδιού που συγκερνά αριστοτεχνικά η μεταλλική και αισθαντική ερμηνεία της. Τραγουδά Μίκη Θεοδωράκη και Γιάννη Ρίτσο, Μάνο Χατζιδάκι και Νίκο Γκάτσο και ταυτόχρονα παραδοσιακά, μανέδες, τσάμικά, λαϊκότροπα του πολύ Γιώργου Κόρου αλλά και Διονύση Σαββόπουλο έως και Νίκυ Γιάκοβλεφ. Παράλληλα αρχίζει να επαναπροσεγγίζει κλασικές στιγμές του λαϊκού ρεπερτορίου θέλοντας να ξεχρεώσει με τα χρέη που κουβαλά στην καρδιά της.
Την άνοιξη του 1979 έρχεται ο προσωπικός δίσκος που θα την καθιερώσει οριστικά σε πανελλαδικό επίπεδο. Έχει ήδη παντρευτεί τον Βαγγέλη Ξύδη με τον οποίο θα αποκτήσουν και έναν γιο, τον σημερινό συνθέτη, μουσικό και ερμηνευτή Νίκο Ξύδη. Το άλμπουμ Άιντε Και Φύγαμε συνοψίζει τις μέχρι τώρα συνιστώσες με τα διαφορετικά μουσικά είδη και τάσεις. Λαϊκά του Γιάννη Παπαϊωάννου, παραδοσιακά δημιουργίες των Λίνου Κόκκοτου, Νίκου Τάτση και Μιχάλη Μπουρμπούλη και βέβαια καταθέσεις του συζύγου της ο οποίος και υπογράφει το ομότιτλο κομμάτι που αποτελεί και την αιχμή του δόρατος του δίσκου. Το 1981 η Βιτάλη καταθέτει την δική της μαγική προσέγγιση στο στοιχείο με το οποίο γαλουχήθηκε κυκλοφορώντας το lp Τα Δημοτικά Της Ελένης Βιτάλη. Ο δίσκος θα πιστοποιήσει για μια ακόμη φορά τις ιδιαίτερες δυνατότητες της τραγουδίστριας και θα κινηθεί ικανοποιητικά σε εμπορικό επίπεδο. Την ίδια χρονιά η Βιτάλη θα συνυπάρξει με τον Μάκη Χριστοδουλόπουλο σε ένα δίσκο με λαϊκοδημοτικά του μέγιστου κλαρινίστα και συνθέτη Βασίλη Σούκα και την αμέσως επόμενη, το 1982 θα κλέψει την παράσταση στο έργο Κύριε Των Δυνάμεων σε μουσική του Σταμάτη Σπανουδάκη. Η ερμηνεύτρια καθηλώνει με τον τρόπο που αποδίδει τις περίφημες υμνωδίες. Το καλοκαίρι του 1982 έρχονται τα πρώτα πανελλαδικά σουξέ με την πρωταγωνιστική συμμετοχή της στον δίσκο των Χρήστου Νικολόπουλου και Μανώλη Ρασούλη, Παίξε Χρήστο Επειγόντως. Το χειμώνα του 1982 συμμετέχει στον δίσκο Ο Ήλιος Ο Ηλιάτορας σε ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη και μουσική του Δημήτρη Λάγιου. Συνεχίζοντας την ξέφρενη πορεία της στην δισκογραφία η Βιτάλη διαβαίνει πλέον οριστικά και αμετάκλητα στα μονοπάτια που οδηγούν στις πυραμίδες των μεγάλων λαϊκών φωνών με τον προσωπικό της δίσκο Βάρα Μου το Ντέφι σε μουσική του Τάκη Σούκα. Ο πηγαίος σαντουριέρης και ακορντεονίστας έχοντας κοινά βιώματα και διαδρομές με τη Βιτάλη, ευρισκόμενος και αυτός σε μια ευλογημένη περίοδο της ζωής του έχοντας ήδη γευτεί τα γαλόνια της αναγνώρισης και ως συνθέτης, γράφει για την ερμηνεύτρια τα κατάλληλα κουστούμια που θα αναδείξουν το πολυποίκιλο χάρισμα της.
Η Βιτάλη παρά την επιτυχία δεν θα αλλάξει στο παραμικρό τους μουσικούς της ορίζοντες. Τόσο στη Minos όπου θα έχει μια σειρά από δυνατά lp (Μια Γυναίκα Μπορεί, Ώρα Ελλάδος κ.ά.), αλλά και στη Sony στη συνέχεια και στη CBS (Τα Λαϊκά Της Ελένης, Και Μπήκαμε Στα Χρόνια) και στη Lyra όπου θα έχει αρκετές συμμετοχές, θα συναντηθεί εκ νέου με όλους τους δημιουργούς με τους οποίους συνέδεσε τις μεγάλες της στιγμές. Υμνωδίες, έντεχνα, καραμπινάτα λαϊκά, δημοτικά, συνθέσεις τραγουδοποιών. Πάντα άψογη, αστραφτερή, γοητευτικά απρόβλεπτη, μάνα εξ ουρανού για τα ευήκωα ώτα και τις ευαίσθητες ψυχές. Στο λυκαυγές της δεκαετίας του ’90 θα ξαφνιάσει ευχάριστα, για μια ακόμη φορά, τους πάντες με τον δίσκο Το Απέναντι Μπαλκόνι αποδεικνύοντας ένα ακόμη τάλαντο της, αυτό της στιχουργού και συνθέτριας. Ο δίσκος θα αγαπηθεί από τον κόσμο ενώ αρκετά τραγούδια του όπως και το ομώνυμο αποτελούν κλασικές στιγμές ενός ρεπερτορίου που ακομπλεξάριστα εμπεριέχει εντέχνως στάγματα από όλες τις εκφάνσεις του ελληνικού τραγουδιού. Η Βιτάλη θα συνεχίσει τις συμμετοχές σε δίσκους δημιουργών από όλα τα μήκη και πλάτη της μουσικής και το 1994 θα καταθέσει μια ακόμα ολοκληρωμένη πρότασή της με την διπλή ιδιότητα της δημιουργού και ερμηνεύτριά της, σε πιο απαιτητικούς αυτήν την φορά και εσωστρεφείς δρόμους με το άλμπουμ Ποιος Φοβάται Τη Βιρτζίνια Γουλφ.
Η Βιτάλη θα συνεχίσει να αφήνει τα δικά της έντονα χνάρια στο μουσικό τοπίο κυρίως μέσα από συμμετοχές της σε δίσκους δημιουργών (Όμορφο Μου Καλοκαίρι, Βαλανιζατέρ κ.ά.) και κάποια για διάφορους προσωπικούς λόγους θα απέχει διακριτικά από τα δισκογραφικά δρώμενα. Κάτι ανάλογο με εντελώς διαφορετικές αιτίες είχε συμβεί και στα μισά περίπου του '80 όταν βρισκόταν στο απόγειο της δημοτικότητάς της. Στις αρχές της νέας χιλιετίας θα επανέλθει δυναμικά στο προσκήνιο με μια ζωντανή ηχογράφηση, θα έχει ενδιαφέρουσες ως συνήθως συμμετοχές διάφορα άλμπουμ ενώ θα συνυπάρξει με το γιο της στο άλμπουμ Ακολούθα Τα Πουλιά. Το 2008 θα μας πρόσφερει για πολλοστή φορά νάματα της θείας σύστασής της ως ολοκληρωμένου καλλιτέχνη μέσα από τον δίσκο Επτά… Και να Προσέχεις αλλά και την ζωντανή ηχογράφηση των συναυλιών της στο Κύτταρο. Σε τηλεοπτική εκπομπή όπου παραβρέθηκε με τον Τάκη δήλωσαν πως έχουν στα σκαριά έναν καινούργιο δίσκο, γεγονός που γεννάει αδημονία και ξυπνά «μνήμες».
