*Πρώτη δημοσίευση: 12/05/2021
Πριν λίγους μήνες κυκλοφόρησε στην οριστική της μορφή η αυτοβιογραφία του Βασίλη Βασιλικού. Ο Βασίλης Βασιλικός είναι ένας από τους πρώτους Ελληνες συγγραφείς που έγιναν γνωστοί εκτός συνόρων, αφού, μετά την παγκόσμια επιτυχία του Ζ, και την αυτοεξορία του στα χρόνια της δικτατορίας, έγινε ένας από τους πιό περιζήτους συγγραφείς της εποχής. Ζώντας μιά ζωή που πολλοί θα ζήλευαν, με έντονη την αίσθηση της περιπέτειας, είχε την τύχη να γνωρίσει και να ζήσει από κοντά πολλές προσωπικότητες της εποχής εκείνης, Ελληνες και ξένους.
Από τις σελίδες του βιβλίου του περνούν ονόματα σαν της Σιμόν ντε Μποβουάρ, του Ζαν Πώλ Σαρτρ,της Μέρυ ΜακΚάρθυ,του Ιταλο Καλβίνο, της Μαργκερίτ Ντυράς, του Αντρέ Ζίντ,του Κώστα Γαβρά,τον Ζορζ Μουστακί,αλλά και του Αντώνη Σαμαράκη, του Γιώργου Σεφέρη, του Οδυσσέα Ελύτη,του Γιάννη Τσαρούχη,του Βασίλη Τσιτσάνη,του Μένη Κουμανταρέα, της Οριάνα Φαλάτσι και του Αλέκου Παναγούλη,της Μελίνα Μερκούρη και του Ζύλ Ντασσεν,του Ιόλα, του Ανδρέα Παπανδρέου, και τόσους άλλους που θα μπορούσαμε να γεμίσουμε σελίδες με τα ονόματά τους.
Ηταν η εποχή, ήταν οι προσωπικότητες που άνθιζαν εκείνα τα χρόνια, ήταν οι καταστάσεις, ίσως και να ήταν ένα σύνολο από όλα αυτά. Θα επανέλθουμε στην αυτοβιογραφία του Βασίλη Βασιλικού, παρουσιάζοντας την συνολικά. Παρ΄όλο που ο συγγραφέας στέκεται απομυθοποιητικός απέναντι και στις εποχές και στους ανθρώπους, υπάρχει κάποιος που τον θαύμασε πολύ και στα μάτια του δεν απομυθοποιήθηκε ποτέ: αυτός ήταν ο Νίκος Γκάτσος. Ετσι, στην αυτοβιογραφία του σκιτσάρει ένα πορτραίτο του. Δεν περιγράφει τον Γκάτσο της δημόσιας εικόνας του, αλλά τον Νίκο Γκάτσο που γνώρισε και συναναστράφηκε. Το αποτέλεσμα είναι να ενισχύσει ακόμα περισσότερο τον μύθο ενός ευπατρίδη των γραμμάτων μας, ενός ανθρώπου πού, ηθελημένα, προσπάθησε να μείνει στη σκιά,καθώς δεν ένιωσε ποτέ την ανάγκη να βρεθεί κάτω από το φώς του προβολέα της δημοσιότητας.
Στα μάτια του Βασιλικού ο Γκάτσος είχε ΄΄το βλέμμα του περήφανου αετού που ορά τα εγκόσμια με απέραντη κατανόηση, αγάπη κι εξυπνάδα.΄΄Και όταν τον συναντά για τελευταία φορά στο GB Corner, παρέα με την γυναίκα του, την διεθνούς φήμης σοπράνο Βάσω Παπαντωνίου, δεν διστάζει να γράψει:
΄΄ Θα προτιμούσα βέβαια να είχα μείνει με εκέινη την παλιά εικόνα του, του ΄55-΄60, όταν ο Ολυμπος είχε μονάχα έναν Θεό: τον Νίκο Γκάτσο.΄΄
Εχουμε και λέμε λοιπόν:
΄
΄Σίγουρα ο άνθρωπος που με έχει μαρκάρει,εκτός από τη γοητεία του Μάνου, είναι ο Νίκος Γκάτσος-ο ολύμπιος ποιητής-που με ένα του ποιήμα κατέκτησε ισάξια μιά θέση στο πάνθεον των πολυγραφοτέρων, γιατί αυτό που έκανε τον Γκάτσο σημαντικό δεν ήταν το ποίημά του, η Αμοργός, που το θεωρούσε κιόλας σύμπτωση ή ατυχία στη ζωή του. Εκείνο που τον έκανε να ξεχωρίζει ήταν η προσωπικότητά του. ΄΄Τα ποιήματα είναι εύκολα΄΄, συνήθιζε να λέει,΄΄η ποίηση είναι δύσκολη΄΄. Εβλεπε τους ομοτέχνους του που αγωνιούσαν να τυπώσουν, να δοξαστούν, από το πάλκο του υψηλού θεατή-κριτή, με απέραντη όμως κατανόηση για τα εγκόσμια και τις ανθρώπινες αδυναμίες. Κάπνιζε, κοιτούσε, καλαμπούριζε και φιλοσοφούσε. Σου μιλούσε πάντα, κι αυτό ήταν ένα από τα προτερήματά του, γι΄αυτά που σε ενδιέφεραν. Δεν μιλούσε ερήμην σου, όπως για παράδειγμα ο Τσαρούχης, που φλυαρούσε όποιος κι αν ήταν αυτός που τον άκουγε.Ο Γκάτσος, η σημασία του Γκάτσου, ήταν ότι μιλούσε σ΄εσένα, στο συγκεκριμένο άτομο, με τα συγκεκριμένα ενδιαφέροντα, κι αυτό με συνάρπαζε.
Στους νεαρούς ΄΄λελέδες΄΄, που τον ήξεραν ως τραγουδοποιό και γράφουν ένα σωρό μαλακίες για την περίπτωσή του, θα πρέπει να ορθώσουμε εμείς τον αληθινό ανδριάντα του, αντίστοιχο μ΄εκείνον του Κατσίμπαλη στον Κολοσσό του Μαρουσιού του Χένρυ Μίλλερ. Ο δικός μας ήταν ο αντι-κολοσσός του Πικαντίλλυ. Εκεί, το ’55, τον πρωτοσυνάντησα. Εκεί ένιωσα το βλέμμα του, ισοδύναμο σε ομορφιά με τα μάτια του Ρίτσου, να με τρυπά, να με τυλίγει, να με περιεργάζεται και, με την έξοδο του καπνού από το στόμα του, εκεί άκουσα τα πρώτα λόγια της Πυθίας: ΄΄Τα ποιήματα είναι εύκολα, η ποίηση είναι δύσκολη΄΄.
Τον Μάνο τον είχε σαν υιοθετημένο κεραμιδόγατο, ολίγο μπερμπάντη κι αλανιάρη, που του αναγνώριζε και στήριζε το πηγαίο και αστείρευτο μουσικό του τάλαντο. Ο Μάνος της ΄΄Μάσκας΄΄ και της ΄΄Αυτοβιογραφίας Γιαβαχαρλάρ Νεχρού-ένα από τα πρώτα βιβλία που ο Μάνος είχε διαβάσει ολόκληρο το ΄55-ήταν ανοιχτομάτης, και ως μουσικός με ιδιαίτερα αναπτυγμένη την αίσθηση της ακοής. Ο Μάνος άκουγε, ρουφούσε από τους μορφωμένους της συντροφιάς-τον Ελύτη, τον Κούν, τον Μόραλη, τον Γκάτσο, τον Τσαρούχη- τα πάντα. Παρακολουθούσε το ανοιχτό αυτό πανεπιστήμιο των φίλων του από όπου πήρε το ΄΄άριστα΄΄ χωρίς εξετάσεις, δίνοντας παράλληλα τα υπέροχα πρώτα δείγματα της γραφής του, με τις ΄΄Εξι λαικές ζωγραφιές΄΄ και ΄΄Το καταραμένο φίδι΄΄. Μιλώ για τον Μάνο εκείνης της εποχής, όχι για τον διευθυντή του Τρίτου Πραγράμματος, όπως εξελίχθηκε κατόπιν.
Ολοι έλεγαν πως ο Γκάτσος δεν έγραφε, κι όμως οι παρεπιδημούντες στη Ναζαρέτ ξέραμε ότι γράφει, αλλά με το σύνδρομο που είχε, να μη δημοσιεύει αυτά που έγραφε, κατέληξε πράγματι στο σημείο να μη γράφει. Τα πρώτα χρόνια που τον γνώρισα, θυμάμαι συζητήσεις ατέλειωτες για ένα εκτενές πεζό του με θέμα μιά πενταδάχτυλη λίμνη που ρουφά τα πάντα στον βυθό. Και άλλα τέτοια, μυστήρια πάντα, διηγήματα.
Ο Γκάτσος δεν είχε βγεί ποτέ από το κέντρο της Αθήνας. Μιά φορά στη ζωή του είχε πάει στο χωριό του, στην Πελοπόννησο, για κάτι κληρονομικά, λίγο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, οπότε είχε συναντήσει κι εκείνον τον Ελληνοαμερικανό που έλεγε ΄΄το γκρέμισαν το σπίτι εκ βαράθρων΄΄, και μιά άλλη φορά μιά παρέα κατάφερε να τον παρασύρει ως τη Βάρκιζα, οπότε, βλέποντας για πρώτη φορά θάλασσα στη ζωή του, παρομοίωσε τη θάλασσα με ΄΄αποθήκη νερού΄΄. Ολη του τη ζωή την πέρασε από το σπίτι του στην Κυψέλη ως το Πικαντίλλυ πρώτα, και στου Φλόκα μετά. Στο GB Corner της Μεγάλης Βρεταννίας δεν τον πρόλαβα. Χαρακτηριστικό είναι ότι και τα τρία στέκια του βρίσκονταν επί της Πανεπιστημίου. Αν δεν ήταν στο καζίνο, τα βράδια δεν ξεμύτιζε από το σπίτι του.
Το γήτεμα του βλέμματος του με μαγνήτιζε. Μόλις έβγαζα ένα βιβλίο, στον Νίκο έτρεχα να το δώσω, κι αυτός την επομένη κιόλας το είχε διαβάσει και μου΄λεγε τις εντυπώσεις του. Ποτέ δεν έθιγε τα ψεγάδια. Προσπαθούσε πάντα, μέσα από εκείνο που προσπάθησα να πετύχω εγώ, να μου μιλήσει και μέσα από τις δυνατότητες μου να με πάει πιο μπροστά.
Και απλοχέρης. Ποτέ δεν μου επέτρεψε να τον κεράσω. Πάντα με κερνούσε αυτός. Είχε ξεγλυστρήσει μέσα από τα δεινά της Κατοχής και των Δεκεμβριανών με τη μέθοδο του δόκτορα Τζέκυλ και του κυρίου Χάυντ. Τη μιά ήταν ποιητής, την άλλη κτηματίας. Μας διηγόταν πως τη σκαπούλαρε όταν ήθελαν, λόγω της Αμοργού, να τον εντάξουν με το στανιό στην αριστερή διανόηση. Ελπίζω τα αδημοσίευτα κείμενά του –αν δεν τα εξαφάνισε- να δούν,όσο ζώ, το φώς της δημοσιότητας, για να μπορέσω να χαρώ ξανά το έξοχο πνεύμα του μέσα από τα γραπτά του και να ξαναθυμηθώ τον αληθινό αναχωρητή εν πλήρει κέντρω πρωτευούσης.
Είχε μιά δύναμη αυτοσυγκέντρωσης μοναδική. Γι΄αυτό ήταν υπέροχος χαρτοπαίκτης και ασκητής. ΄΄Τι έγινε , Νίκο, προχτές με την κοπέλα;΄΄ τον ρωτούσαμε στο Πικαντίλλυ. ΄΄Της τράβηξα μιά ψυχανάλυση΄΄, έλεγε περιπαιχτικά. Ναί, τέτοιος ήταν. Το μεγάλο πειραχτήρι του Μάνου. Τον τρέλαινε με τις παραπλανητικές ερωτήσεις. Ο Μάνος τα έπαιρνε όλα στα σοβαρά. Παθιαζόταν με το παραμικρό. Ο Νίκος έπαιζε με όλα, μα ήταν πολύ σοβαρός στη φιλία του με τον Μάνο. Εγώ ουσιαστικά σταμάτησα να τον βλέπω απο τότε που εντάχθηκα στην Αριστερά. Τελευταία φορά που τον είδαμε με τη Βάσω, ήταν στο GB Corner. Ειχε ακούσει πολλά για τη Βάσω από τον Μάνο, που τη διεύθυνε στην Τραβιάτα, σε σκηνοθεσία του Μπεζάρ, στις Βρυξέλλες. Χάρηκε πολύ που τη γνώριζε επιτέλους. Μας κέρασε πάλι. Δεν ήταν βέβαια ο Νίκος του ΄55. Ημασταν στο ΄89.
Διπλωμένος στα δύο, από ποιά αρρώστια δεν ξέρω, όμως το ίδιο πάντα βλέμμα του περήφανου αετού που ορά τα εγκόσμια με απέραντη κατανόηση, αγάπη κι εξυπνάδα. Θα προτιμούσα βέβαια να είχα μείνει με εκέινη την παλιά εικόνα του, του ΄55-΄60, όταν ο Ολυμπος είχε μονάχα έναν Θεό: τον Νίκο Γκάτσο.
Πριν λίγους μήνες κυκλοφόρησε στην οριστική της μορφή η αυτοβιογραφία του Βασίλη Βασιλικού. Ο Βασίλης Βασιλικός είναι ένας από τους πρώτους Ελληνες συγγραφείς που έγιναν γνωστοί εκτός συνόρων, αφού, μετά την παγκόσμια επιτυχία του Ζ, και την αυτοεξορία του στα χρόνια της δικτατορίας, έγινε ένας από τους πιό περιζήτους συγγραφείς της εποχής. Ζώντας μιά ζωή που πολλοί θα ζήλευαν, με έντονη την αίσθηση της περιπέτειας, είχε την τύχη να γνωρίσει και να ζήσει από κοντά πολλές προσωπικότητες της εποχής εκείνης, Ελληνες και ξένους.
Από τις σελίδες του βιβλίου του περνούν ονόματα σαν της Σιμόν ντε Μποβουάρ, του Ζαν Πώλ Σαρτρ,της Μέρυ ΜακΚάρθυ,του Ιταλο Καλβίνο, της Μαργκερίτ Ντυράς, του Αντρέ Ζίντ,του Κώστα Γαβρά,τον Ζορζ Μουστακί,αλλά και του Αντώνη Σαμαράκη, του Γιώργου Σεφέρη, του Οδυσσέα Ελύτη,του Γιάννη Τσαρούχη,του Βασίλη Τσιτσάνη,του Μένη Κουμανταρέα, της Οριάνα Φαλάτσι και του Αλέκου Παναγούλη,της Μελίνα Μερκούρη και του Ζύλ Ντασσεν,του Ιόλα, του Ανδρέα Παπανδρέου, και τόσους άλλους που θα μπορούσαμε να γεμίσουμε σελίδες με τα ονόματά τους.
Ηταν η εποχή, ήταν οι προσωπικότητες που άνθιζαν εκείνα τα χρόνια, ήταν οι καταστάσεις, ίσως και να ήταν ένα σύνολο από όλα αυτά. Θα επανέλθουμε στην αυτοβιογραφία του Βασίλη Βασιλικού, παρουσιάζοντας την συνολικά. Παρ΄όλο που ο συγγραφέας στέκεται απομυθοποιητικός απέναντι και στις εποχές και στους ανθρώπους, υπάρχει κάποιος που τον θαύμασε πολύ και στα μάτια του δεν απομυθοποιήθηκε ποτέ: αυτός ήταν ο Νίκος Γκάτσος. Ετσι, στην αυτοβιογραφία του σκιτσάρει ένα πορτραίτο του. Δεν περιγράφει τον Γκάτσο της δημόσιας εικόνας του, αλλά τον Νίκο Γκάτσο που γνώρισε και συναναστράφηκε. Το αποτέλεσμα είναι να ενισχύσει ακόμα περισσότερο τον μύθο ενός ευπατρίδη των γραμμάτων μας, ενός ανθρώπου πού, ηθελημένα, προσπάθησε να μείνει στη σκιά,καθώς δεν ένιωσε ποτέ την ανάγκη να βρεθεί κάτω από το φώς του προβολέα της δημοσιότητας.
Στα μάτια του Βασιλικού ο Γκάτσος είχε ΄΄το βλέμμα του περήφανου αετού που ορά τα εγκόσμια με απέραντη κατανόηση, αγάπη κι εξυπνάδα.΄΄Και όταν τον συναντά για τελευταία φορά στο GB Corner, παρέα με την γυναίκα του, την διεθνούς φήμης σοπράνο Βάσω Παπαντωνίου, δεν διστάζει να γράψει:
΄΄ Θα προτιμούσα βέβαια να είχα μείνει με εκέινη την παλιά εικόνα του, του ΄55-΄60, όταν ο Ολυμπος είχε μονάχα έναν Θεό: τον Νίκο Γκάτσο.΄΄
Εχουμε και λέμε λοιπόν:
΄
΄Σίγουρα ο άνθρωπος που με έχει μαρκάρει,εκτός από τη γοητεία του Μάνου, είναι ο Νίκος Γκάτσος-ο ολύμπιος ποιητής-που με ένα του ποιήμα κατέκτησε ισάξια μιά θέση στο πάνθεον των πολυγραφοτέρων, γιατί αυτό που έκανε τον Γκάτσο σημαντικό δεν ήταν το ποίημά του, η Αμοργός, που το θεωρούσε κιόλας σύμπτωση ή ατυχία στη ζωή του. Εκείνο που τον έκανε να ξεχωρίζει ήταν η προσωπικότητά του. ΄΄Τα ποιήματα είναι εύκολα΄΄, συνήθιζε να λέει,΄΄η ποίηση είναι δύσκολη΄΄. Εβλεπε τους ομοτέχνους του που αγωνιούσαν να τυπώσουν, να δοξαστούν, από το πάλκο του υψηλού θεατή-κριτή, με απέραντη όμως κατανόηση για τα εγκόσμια και τις ανθρώπινες αδυναμίες. Κάπνιζε, κοιτούσε, καλαμπούριζε και φιλοσοφούσε. Σου μιλούσε πάντα, κι αυτό ήταν ένα από τα προτερήματά του, γι΄αυτά που σε ενδιέφεραν. Δεν μιλούσε ερήμην σου, όπως για παράδειγμα ο Τσαρούχης, που φλυαρούσε όποιος κι αν ήταν αυτός που τον άκουγε.Ο Γκάτσος, η σημασία του Γκάτσου, ήταν ότι μιλούσε σ΄εσένα, στο συγκεκριμένο άτομο, με τα συγκεκριμένα ενδιαφέροντα, κι αυτό με συνάρπαζε.
Στους νεαρούς ΄΄λελέδες΄΄, που τον ήξεραν ως τραγουδοποιό και γράφουν ένα σωρό μαλακίες για την περίπτωσή του, θα πρέπει να ορθώσουμε εμείς τον αληθινό ανδριάντα του, αντίστοιχο μ΄εκείνον του Κατσίμπαλη στον Κολοσσό του Μαρουσιού του Χένρυ Μίλλερ. Ο δικός μας ήταν ο αντι-κολοσσός του Πικαντίλλυ. Εκεί, το ’55, τον πρωτοσυνάντησα. Εκεί ένιωσα το βλέμμα του, ισοδύναμο σε ομορφιά με τα μάτια του Ρίτσου, να με τρυπά, να με τυλίγει, να με περιεργάζεται και, με την έξοδο του καπνού από το στόμα του, εκεί άκουσα τα πρώτα λόγια της Πυθίας: ΄΄Τα ποιήματα είναι εύκολα, η ποίηση είναι δύσκολη΄΄.
Τον Μάνο τον είχε σαν υιοθετημένο κεραμιδόγατο, ολίγο μπερμπάντη κι αλανιάρη, που του αναγνώριζε και στήριζε το πηγαίο και αστείρευτο μουσικό του τάλαντο. Ο Μάνος της ΄΄Μάσκας΄΄ και της ΄΄Αυτοβιογραφίας Γιαβαχαρλάρ Νεχρού-ένα από τα πρώτα βιβλία που ο Μάνος είχε διαβάσει ολόκληρο το ΄55-ήταν ανοιχτομάτης, και ως μουσικός με ιδιαίτερα αναπτυγμένη την αίσθηση της ακοής. Ο Μάνος άκουγε, ρουφούσε από τους μορφωμένους της συντροφιάς-τον Ελύτη, τον Κούν, τον Μόραλη, τον Γκάτσο, τον Τσαρούχη- τα πάντα. Παρακολουθούσε το ανοιχτό αυτό πανεπιστήμιο των φίλων του από όπου πήρε το ΄΄άριστα΄΄ χωρίς εξετάσεις, δίνοντας παράλληλα τα υπέροχα πρώτα δείγματα της γραφής του, με τις ΄΄Εξι λαικές ζωγραφιές΄΄ και ΄΄Το καταραμένο φίδι΄΄. Μιλώ για τον Μάνο εκείνης της εποχής, όχι για τον διευθυντή του Τρίτου Πραγράμματος, όπως εξελίχθηκε κατόπιν.
Ολοι έλεγαν πως ο Γκάτσος δεν έγραφε, κι όμως οι παρεπιδημούντες στη Ναζαρέτ ξέραμε ότι γράφει, αλλά με το σύνδρομο που είχε, να μη δημοσιεύει αυτά που έγραφε, κατέληξε πράγματι στο σημείο να μη γράφει. Τα πρώτα χρόνια που τον γνώρισα, θυμάμαι συζητήσεις ατέλειωτες για ένα εκτενές πεζό του με θέμα μιά πενταδάχτυλη λίμνη που ρουφά τα πάντα στον βυθό. Και άλλα τέτοια, μυστήρια πάντα, διηγήματα.
Ο Γκάτσος δεν είχε βγεί ποτέ από το κέντρο της Αθήνας. Μιά φορά στη ζωή του είχε πάει στο χωριό του, στην Πελοπόννησο, για κάτι κληρονομικά, λίγο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, οπότε είχε συναντήσει κι εκείνον τον Ελληνοαμερικανό που έλεγε ΄΄το γκρέμισαν το σπίτι εκ βαράθρων΄΄, και μιά άλλη φορά μιά παρέα κατάφερε να τον παρασύρει ως τη Βάρκιζα, οπότε, βλέποντας για πρώτη φορά θάλασσα στη ζωή του, παρομοίωσε τη θάλασσα με ΄΄αποθήκη νερού΄΄. Ολη του τη ζωή την πέρασε από το σπίτι του στην Κυψέλη ως το Πικαντίλλυ πρώτα, και στου Φλόκα μετά. Στο GB Corner της Μεγάλης Βρεταννίας δεν τον πρόλαβα. Χαρακτηριστικό είναι ότι και τα τρία στέκια του βρίσκονταν επί της Πανεπιστημίου. Αν δεν ήταν στο καζίνο, τα βράδια δεν ξεμύτιζε από το σπίτι του.
Το γήτεμα του βλέμματος του με μαγνήτιζε. Μόλις έβγαζα ένα βιβλίο, στον Νίκο έτρεχα να το δώσω, κι αυτός την επομένη κιόλας το είχε διαβάσει και μου΄λεγε τις εντυπώσεις του. Ποτέ δεν έθιγε τα ψεγάδια. Προσπαθούσε πάντα, μέσα από εκείνο που προσπάθησα να πετύχω εγώ, να μου μιλήσει και μέσα από τις δυνατότητες μου να με πάει πιο μπροστά.
Και απλοχέρης. Ποτέ δεν μου επέτρεψε να τον κεράσω. Πάντα με κερνούσε αυτός. Είχε ξεγλυστρήσει μέσα από τα δεινά της Κατοχής και των Δεκεμβριανών με τη μέθοδο του δόκτορα Τζέκυλ και του κυρίου Χάυντ. Τη μιά ήταν ποιητής, την άλλη κτηματίας. Μας διηγόταν πως τη σκαπούλαρε όταν ήθελαν, λόγω της Αμοργού, να τον εντάξουν με το στανιό στην αριστερή διανόηση. Ελπίζω τα αδημοσίευτα κείμενά του –αν δεν τα εξαφάνισε- να δούν,όσο ζώ, το φώς της δημοσιότητας, για να μπορέσω να χαρώ ξανά το έξοχο πνεύμα του μέσα από τα γραπτά του και να ξαναθυμηθώ τον αληθινό αναχωρητή εν πλήρει κέντρω πρωτευούσης.
Είχε μιά δύναμη αυτοσυγκέντρωσης μοναδική. Γι΄αυτό ήταν υπέροχος χαρτοπαίκτης και ασκητής. ΄΄Τι έγινε , Νίκο, προχτές με την κοπέλα;΄΄ τον ρωτούσαμε στο Πικαντίλλυ. ΄΄Της τράβηξα μιά ψυχανάλυση΄΄, έλεγε περιπαιχτικά. Ναί, τέτοιος ήταν. Το μεγάλο πειραχτήρι του Μάνου. Τον τρέλαινε με τις παραπλανητικές ερωτήσεις. Ο Μάνος τα έπαιρνε όλα στα σοβαρά. Παθιαζόταν με το παραμικρό. Ο Νίκος έπαιζε με όλα, μα ήταν πολύ σοβαρός στη φιλία του με τον Μάνο. Εγώ ουσιαστικά σταμάτησα να τον βλέπω απο τότε που εντάχθηκα στην Αριστερά. Τελευταία φορά που τον είδαμε με τη Βάσω, ήταν στο GB Corner. Ειχε ακούσει πολλά για τη Βάσω από τον Μάνο, που τη διεύθυνε στην Τραβιάτα, σε σκηνοθεσία του Μπεζάρ, στις Βρυξέλλες. Χάρηκε πολύ που τη γνώριζε επιτέλους. Μας κέρασε πάλι. Δεν ήταν βέβαια ο Νίκος του ΄55. Ημασταν στο ΄89.
Διπλωμένος στα δύο, από ποιά αρρώστια δεν ξέρω, όμως το ίδιο πάντα βλέμμα του περήφανου αετού που ορά τα εγκόσμια με απέραντη κατανόηση, αγάπη κι εξυπνάδα. Θα προτιμούσα βέβαια να είχα μείνει με εκέινη την παλιά εικόνα του, του ΄55-΄60, όταν ο Ολυμπος είχε μονάχα έναν Θεό: τον Νίκο Γκάτσο.
