"Η λογοτεχνία μπορεί να μιλήσει πιο καθαρά, γιατί εισχωρεί στην ψυχή των ανθρώπων, βουτάει ο λόγος στη σκέψη τους και ο καλός γραφιάς ξέρει να την απλώνει όμορφα στο κείμενό του" έγραψε η Διώνη Δημητριάδου για το καινούργιο βιβλίο του Κώστα Ακρίβου και διαβάζοντας μιά συνέντευξη του συγγραφέα στάθηκα στο εξής που είπε ο ίδιος:
΄΄Αιτία για τη συγγραφή του βιβλίου υπήρξε μια απρόσμενη ανακάλυψη των τελευταίων ετών, που με οδήγησε στην εξερεύνηση του οικογενειακού μου δέντρου. Συγκεκριμένα, πριν από λίγο καιρό το Μεταίχμιο είχε εκδώσει το «Εγκυκλοπαιδικό Βιογραφικό Λεξικό Νεότερης Θεσσαλικής Ιστορίας». Στα λήμματα αυτού του μεγαλόπνοου έργου παρουσιάζονται πρόσωπα, τα οποία είτε γεννήθηκαν στη Θεσσαλία και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ιστορική της εξέλιξη είτε εγκαταστάθηκαν ή έδρασαν στη Θεσσαλία. Όταν το ξεφύλλισα, στάθηκα σε έναν μακρινό μου πρόγονο από το γένος της μητέρας μου με το όνομα Μήτρος Αγραφιώτης.
Κάπως έτσι ξύπνησαν μνήμες και ενώ το ξάφνιασμά μου μεγάλωνε, ανακάλυψα ότι υπήρχε μια βαθύτερη σχέση ανάμεσα σ’ εκείνον και τον Γεώργιο Καραϊσκάκη. Άλλωστε, ο Μήτρος Αγραφιώτης ήταν ο νεαρός στον οποίον ο Καραϊσκάκης είχε εμπιστευτεί το ταμείο του, ενώ τον όρισε ως έναν από τους εκτελεστές της διαθήκης του. Προσπάθησα, λοιπόν, να αποδώσω όσο γίνεται την ιστορική αλήθεια. Διότι, όταν έχεις αποδείξεις, γράφεις Ιστορία, ενώ, όταν έχεις ενδείξεις, γράφεις λογοτεχνία. Είναι διαφορετικές οι προθέσεις και οι στόχοι ενός ιστορικού από τα υλικά και τα εργαλεία που χρησιμοποιεί ο λογοτέχνης. Επομένως, ήταν απλώς μια σύμπτωση το γεγονός ότι το βιβλίο εκδόθηκε κατά το έτος της επετείου της Ελληνικής Παλιγγενεσίας΄΄.
Εχοντας, λοιπόν, υπόψιν αυτές τις δύο παραμέτρους ξεκίνησα να διαβάζω και εγώ το βιβλίο. Και, ομολογουμένως, ήταν πολύ χρήσιμες αυτές οι ,ας πούμε, διευκρινήσεις, γιατί ο Κώστας Ακρίβος δεν έγραψε μιά τυπική βιογραφία του Γεωργίου Καραισκάκη. Δεν ξέρω αν είναι δόκιμος ο όρος, αλλά, προσωπικά θα χαρακτήριζα το καινούργιο του βιβλίο μιά ΄΄αποδομημένη΄΄ βιογραφία. Καί είναι σίγουρο ότι το να επιχειρήσει να γράψει κάτι τέτοιο ήταν απείρως δυσκολότερο από το να γράψει μιά απλή βιογραφία του ήρωα. Υποθέτω ότι υπάρχουν αρκετές ιστορικές βιογραφίες του Καραισκάκη, εδώ ,όμως, δεν έχουμε κάτι τέτοιο. Εχουμε καθαρή λογοτεχνία, με ένα θέμα δανεισμένο από την Ιστορία. O Kώστας Ακρίβος διάλεξε τον δύσκολο τρόπο για να γράψει το βιβλίο του.
Το πρόσωπο που ξεκλειδώνει το παρελθόν είναι ο Μήτρος Αγραφιώτης, μακρινός πρόγονος του συγγραφέα. Οπως γράφει στην εισαγωγή του βιβλίου ΄΄Αμέσως με το που ξεκίνησε η Επανάσταση του ΄21 ο νεαρός Μήτρος ακολούθησε το σώμα του Γεώργιου Καραισκάκη, ο οποίος τον πήρε στην προσωπική του φρουρά και λίγο καιρό μετά του εμπιστεύτηκε το ταμείο του. Τα χρόνια που ακολούθησαν ο Μήτρος έλαβε μέρος σε πολλές μάχες:στο Βουνέσι, στην Παλαιομούχα, στο Λεοντίτο, στη Νεβρόπολη, στον Σοβολάκο, στο Κερατσίνι, στο Χαιδάρι, στην Αράχοβα και, τέλος, στην πολιορκία της Ακρόπολης. Στις 22 Απριλίου 1827 ο Καραισκάκης πυροβολήθηκε στο Φάληρο και πέθανε μερικές ώρες αργότερα , τα χαράματα της ονομαστικής του εορτής. Λίγο προτού ξεψυχήσει, υπαγόρευσε τη διαθήκη του, ορίζοντας ως έναν από τους εκτελεστές της και τον Μήτρο Αγραφιώτη΄΄.
Στο βιβλίο ξετυλίγεται , λογοτεχνική αδεία, η εποχή εκείνη, καθώς και η σχέση που συνδέει τον Καραισκάκη με τον Αγραφιώτη. Ο συγγραφέας έχει αντλήσει στοιχεία από πολλές πηγές της εποχής.
Ο ίδιος αναφέρει τις επιστολές του Λόρδου Μπάυρον από την Ελλάδα, το βιβλίο του Νίκου Δ. Πλατή ΄΄μικροΜέγα Κολοκοτρωνέικο΄΄,το βιβλίο ΄΄Οθωμανικές αφηγήσεις για την Ελληνική Επανάσταση΄΄ των Σοφία Λαίου και Μαρίνου Σαρηγιάννη,΄΄Απομνημονεύματα για το ελληνικό ζήτημα΄΄ του Τζούλιους Μίλινγκεν, ΄΄Περιπλανήσεις στην Ελλάδα΄΄ του Τζόρτζ Κόχραν, αλλά και ΄΄μαρτυρίες, υποδείξεις, μεταφράσεις, ιατρικές επισημάνσεις,βιβλία, εικόνες, πεζοπορίες, ταξίδια, ξεναγήσεις σε τοπικά μουσεία, αλλά και προσφορές αρχειακού υλικού΄΄.
Με βάση όλες αυτές τις πηγές, ο Κώστας Ακρίβος έγραψε ένα μυθιστόρημα που δύσκολα μπορείς να του βάλεις ταμπέλα. Ουσιαστικά, μέσα από τις αφηγήσεις, το βιβλίο μας ταξιδεύει σε τρεις φάσεις της νεοελληνικής ιστορίας. Την Ελλάδα του Αλή Πασά, την επαναστατημένη Ελλάδα του Μπάιρον, της πολιορκίας του Μεσολογγίου, της Τριπολιτσάς αλλά και του εμφυλίου πολέμου και τρίτον στην μεταεπαναστατική Ελλάδα των πρώτων χρόνων της Ανεξαρτησίας , τις μνήμες τουΑγώνα και του Εμφυλίου, κυρίως μέσα από την αφήγηση του Αγραφιώτη και των απογόνων του.
΄΄Παρ΄όλα αυτά, πως να λησμονηθούν οι δολοπλοκίες, οι εμπαιγμοί, οι απάτες, οι προσβολές, τα ΄΄μούλος΄΄, οι ραδιουργίες, η δίκη παρωδία στο Μεσολόγγι, ο Μαυροκορδάτος, ο Ράγκος, ο Βουλπιώτης, ο Τσόρτς, ο Κόχραν...λές και τον είχαν καταραστεί, το μίσος και η ζηλοφθονία τους τον κυνήγησαν ακόμα και μες στον τάφο΄΄.
Ο Κώστας Ακρίβος προσπάθησε με βάση την μορφή του Καραισκάκη και έχοντας από δίπλα έναν αφανή ήρωα, όπως προφανώς υπήρξε ο Μήτρος Αγραφιώτης, να συνθέσει μιά εποχή πού μπορεί να ήταν ηρωική, δεν ήταν όμως μόνο ηρωική. Που τελειώνει η ιστορία και που αρχίζει ο μύθος; ΄΄Πολλά χρόνια αργότερα, όταν πια εκείνο που έχει μείνει απ΄όλα αυτά είναι ένα αμήχανο αίσθημα ευγνωμοσύνης, το ερώτημα συνεχίζει να βασανίζει τον αφηγητή από την παιδική του ακόμη ηλικία: ήρωας γεννιέσαι ή γίνεσαι;΄΄
Προσπάθησε επίσης, να μεταφέρει την ιστορία και τα αποτελέσματά της στην επίδραση που έχουν πάνω στον καθένα από εμάς.
Στο τελευταίο αυτοβιογραφικό κεφάλαιο του βιβλίου, ο Κώστας Ακρίβος περιγράφει σε δυό σελίδες όλόκληρη την δεκαετία του ΄60, μέσα από τα μάτια του παιδιού που υπήρξε. Του παιδιού που θυμάται΄΄η μαμά ήρθε με τη βέργα όταν διάβαζα, τα μάτια της ήταν κόκκινα, ο μπαμπάς είπε Μέλω μη, η μαμά είπε το κάνω για το καλό του, μη γίνει στη ζωή του κανένας Καραίσκος, άπλωσα και τα δυό χέρια, ο μπαμπάς βγήκε έξω από το δωμάτιο,τρέχουν τα ελάφια τρέχουν, η μαμά και ο μπαμπάς δεν θα ΄΄.
Εδώ είναι δύσκολη η απάντηση:΄΄Ηρωας γεννιέσαι ή γίνεσαι;΄΄
Χωρίς να χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός, καταλαβαίνει πολύ εύκολα διαβάζοντας το ΄΄Πότε διάβολος πότε άγγελος΄΄ πως ο συγγραφέας του δεν επαναπαύτηκε στις ευκολίες του. Εγραψε ένα βιβλίο πρώτα για τον εαυτό του και μετά για όλους τους άλλους. Ομως, κάπως έτσι δεν ξεχωρίζει το αληθινό έργο τέχνης; Μέσα από την προσωπική σφραγίδα του δημιουργού του. Και ο Κώστας Ακρίβος μέσα από την προσωπική ματιά του αναδημιούργησε όχι μόνο φιγούρες που μάθαμε από τα σχολικά βιβλία, αλλά μας έδωσε να καταλάβουμε γιατί ήταν αυτό που υπήρξαν. Ποιές εποχές και ποιές συνθήκες τους έκαναν αυτό που τους πέρασε στην ιστορία ή στον χώρο του μύθου.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Ένα βιβλίο που γράφεται για να αποδώσει στα ιστορικά πρόσωπα όσα η επίσημη ιστορία ακόμη τους χρωστά; Ίσως μια απόπειρα προσωπικής ανίχνευσης της ρίζας που κρατάει από παλιά και ζητά τη συνειδητή αποδοχή της συνέχειας; Από κάθε άποψη, είτε το διαβάσουμε ως ιστορική αφήγηση είτε ως μυθοπλασία –ακόμη καλύτερα ως μια τόσο ξεχωριστή στην ιδιομορφία της μείξη των δύο με προσωπικές προεκτάσεις– πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο που αποδίδει τις πραγματικές διαστάσεις προσώπων και καταστάσεων.΄΄ Διώνη Δημητριάδου –CultureBook
΄΄Η μαγεία του βιβλίου έγκειται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας χειρίζεται την ελληνική γλώσσα, αλλά και την πληθώρα των ιστορικών πληροφοριών, τις οποίες αξιοποιεί προκειμένου να μας αφηγηθεί όχι μόνο τη ζωή του μεγάλου ήρωα, αλλά και ψήγματα Ιστορίας χρονολογημένα από την Ελλάδα της Επανάστασης και τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας.΄΄Λεύκη Σαραντινού –Τetragono.gr
΄΄ Με το έργο του αυτό –που μπορεί να διαβαστεί ισότιμα ως βιογραφία, ως μυθιστοριογραφία αλλά ακόμα και ως λαογραφία– θεωρώ πως ο Κώστας Ακρίβος περιχαράζει και συγκεκριμενοποιεί τα καθαρά προσωπικά συγγραφικά του στίγματα: το άτομο και το περιβάλλον· ο ένας και οι άλλοι· ο μύθος και η αλήθεια΄΄.Μάνος Κοντολέων-Bookpress.
΄΄Αιτία για τη συγγραφή του βιβλίου υπήρξε μια απρόσμενη ανακάλυψη των τελευταίων ετών, που με οδήγησε στην εξερεύνηση του οικογενειακού μου δέντρου. Συγκεκριμένα, πριν από λίγο καιρό το Μεταίχμιο είχε εκδώσει το «Εγκυκλοπαιδικό Βιογραφικό Λεξικό Νεότερης Θεσσαλικής Ιστορίας». Στα λήμματα αυτού του μεγαλόπνοου έργου παρουσιάζονται πρόσωπα, τα οποία είτε γεννήθηκαν στη Θεσσαλία και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ιστορική της εξέλιξη είτε εγκαταστάθηκαν ή έδρασαν στη Θεσσαλία. Όταν το ξεφύλλισα, στάθηκα σε έναν μακρινό μου πρόγονο από το γένος της μητέρας μου με το όνομα Μήτρος Αγραφιώτης.
Κάπως έτσι ξύπνησαν μνήμες και ενώ το ξάφνιασμά μου μεγάλωνε, ανακάλυψα ότι υπήρχε μια βαθύτερη σχέση ανάμεσα σ’ εκείνον και τον Γεώργιο Καραϊσκάκη. Άλλωστε, ο Μήτρος Αγραφιώτης ήταν ο νεαρός στον οποίον ο Καραϊσκάκης είχε εμπιστευτεί το ταμείο του, ενώ τον όρισε ως έναν από τους εκτελεστές της διαθήκης του. Προσπάθησα, λοιπόν, να αποδώσω όσο γίνεται την ιστορική αλήθεια. Διότι, όταν έχεις αποδείξεις, γράφεις Ιστορία, ενώ, όταν έχεις ενδείξεις, γράφεις λογοτεχνία. Είναι διαφορετικές οι προθέσεις και οι στόχοι ενός ιστορικού από τα υλικά και τα εργαλεία που χρησιμοποιεί ο λογοτέχνης. Επομένως, ήταν απλώς μια σύμπτωση το γεγονός ότι το βιβλίο εκδόθηκε κατά το έτος της επετείου της Ελληνικής Παλιγγενεσίας΄΄.
Εχοντας, λοιπόν, υπόψιν αυτές τις δύο παραμέτρους ξεκίνησα να διαβάζω και εγώ το βιβλίο. Και, ομολογουμένως, ήταν πολύ χρήσιμες αυτές οι ,ας πούμε, διευκρινήσεις, γιατί ο Κώστας Ακρίβος δεν έγραψε μιά τυπική βιογραφία του Γεωργίου Καραισκάκη. Δεν ξέρω αν είναι δόκιμος ο όρος, αλλά, προσωπικά θα χαρακτήριζα το καινούργιο του βιβλίο μιά ΄΄αποδομημένη΄΄ βιογραφία. Καί είναι σίγουρο ότι το να επιχειρήσει να γράψει κάτι τέτοιο ήταν απείρως δυσκολότερο από το να γράψει μιά απλή βιογραφία του ήρωα. Υποθέτω ότι υπάρχουν αρκετές ιστορικές βιογραφίες του Καραισκάκη, εδώ ,όμως, δεν έχουμε κάτι τέτοιο. Εχουμε καθαρή λογοτεχνία, με ένα θέμα δανεισμένο από την Ιστορία. O Kώστας Ακρίβος διάλεξε τον δύσκολο τρόπο για να γράψει το βιβλίο του.
Το πρόσωπο που ξεκλειδώνει το παρελθόν είναι ο Μήτρος Αγραφιώτης, μακρινός πρόγονος του συγγραφέα. Οπως γράφει στην εισαγωγή του βιβλίου ΄΄Αμέσως με το που ξεκίνησε η Επανάσταση του ΄21 ο νεαρός Μήτρος ακολούθησε το σώμα του Γεώργιου Καραισκάκη, ο οποίος τον πήρε στην προσωπική του φρουρά και λίγο καιρό μετά του εμπιστεύτηκε το ταμείο του. Τα χρόνια που ακολούθησαν ο Μήτρος έλαβε μέρος σε πολλές μάχες:στο Βουνέσι, στην Παλαιομούχα, στο Λεοντίτο, στη Νεβρόπολη, στον Σοβολάκο, στο Κερατσίνι, στο Χαιδάρι, στην Αράχοβα και, τέλος, στην πολιορκία της Ακρόπολης. Στις 22 Απριλίου 1827 ο Καραισκάκης πυροβολήθηκε στο Φάληρο και πέθανε μερικές ώρες αργότερα , τα χαράματα της ονομαστικής του εορτής. Λίγο προτού ξεψυχήσει, υπαγόρευσε τη διαθήκη του, ορίζοντας ως έναν από τους εκτελεστές της και τον Μήτρο Αγραφιώτη΄΄.
Στο βιβλίο ξετυλίγεται , λογοτεχνική αδεία, η εποχή εκείνη, καθώς και η σχέση που συνδέει τον Καραισκάκη με τον Αγραφιώτη. Ο συγγραφέας έχει αντλήσει στοιχεία από πολλές πηγές της εποχής.
Ο ίδιος αναφέρει τις επιστολές του Λόρδου Μπάυρον από την Ελλάδα, το βιβλίο του Νίκου Δ. Πλατή ΄΄μικροΜέγα Κολοκοτρωνέικο΄΄,το βιβλίο ΄΄Οθωμανικές αφηγήσεις για την Ελληνική Επανάσταση΄΄ των Σοφία Λαίου και Μαρίνου Σαρηγιάννη,΄΄Απομνημονεύματα για το ελληνικό ζήτημα΄΄ του Τζούλιους Μίλινγκεν, ΄΄Περιπλανήσεις στην Ελλάδα΄΄ του Τζόρτζ Κόχραν, αλλά και ΄΄μαρτυρίες, υποδείξεις, μεταφράσεις, ιατρικές επισημάνσεις,βιβλία, εικόνες, πεζοπορίες, ταξίδια, ξεναγήσεις σε τοπικά μουσεία, αλλά και προσφορές αρχειακού υλικού΄΄.
Με βάση όλες αυτές τις πηγές, ο Κώστας Ακρίβος έγραψε ένα μυθιστόρημα που δύσκολα μπορείς να του βάλεις ταμπέλα. Ουσιαστικά, μέσα από τις αφηγήσεις, το βιβλίο μας ταξιδεύει σε τρεις φάσεις της νεοελληνικής ιστορίας. Την Ελλάδα του Αλή Πασά, την επαναστατημένη Ελλάδα του Μπάιρον, της πολιορκίας του Μεσολογγίου, της Τριπολιτσάς αλλά και του εμφυλίου πολέμου και τρίτον στην μεταεπαναστατική Ελλάδα των πρώτων χρόνων της Ανεξαρτησίας , τις μνήμες τουΑγώνα και του Εμφυλίου, κυρίως μέσα από την αφήγηση του Αγραφιώτη και των απογόνων του.
΄΄Παρ΄όλα αυτά, πως να λησμονηθούν οι δολοπλοκίες, οι εμπαιγμοί, οι απάτες, οι προσβολές, τα ΄΄μούλος΄΄, οι ραδιουργίες, η δίκη παρωδία στο Μεσολόγγι, ο Μαυροκορδάτος, ο Ράγκος, ο Βουλπιώτης, ο Τσόρτς, ο Κόχραν...λές και τον είχαν καταραστεί, το μίσος και η ζηλοφθονία τους τον κυνήγησαν ακόμα και μες στον τάφο΄΄.
Ο Κώστας Ακρίβος προσπάθησε με βάση την μορφή του Καραισκάκη και έχοντας από δίπλα έναν αφανή ήρωα, όπως προφανώς υπήρξε ο Μήτρος Αγραφιώτης, να συνθέσει μιά εποχή πού μπορεί να ήταν ηρωική, δεν ήταν όμως μόνο ηρωική. Που τελειώνει η ιστορία και που αρχίζει ο μύθος; ΄΄Πολλά χρόνια αργότερα, όταν πια εκείνο που έχει μείνει απ΄όλα αυτά είναι ένα αμήχανο αίσθημα ευγνωμοσύνης, το ερώτημα συνεχίζει να βασανίζει τον αφηγητή από την παιδική του ακόμη ηλικία: ήρωας γεννιέσαι ή γίνεσαι;΄΄
Προσπάθησε επίσης, να μεταφέρει την ιστορία και τα αποτελέσματά της στην επίδραση που έχουν πάνω στον καθένα από εμάς.
Στο τελευταίο αυτοβιογραφικό κεφάλαιο του βιβλίου, ο Κώστας Ακρίβος περιγράφει σε δυό σελίδες όλόκληρη την δεκαετία του ΄60, μέσα από τα μάτια του παιδιού που υπήρξε. Του παιδιού που θυμάται΄΄η μαμά ήρθε με τη βέργα όταν διάβαζα, τα μάτια της ήταν κόκκινα, ο μπαμπάς είπε Μέλω μη, η μαμά είπε το κάνω για το καλό του, μη γίνει στη ζωή του κανένας Καραίσκος, άπλωσα και τα δυό χέρια, ο μπαμπάς βγήκε έξω από το δωμάτιο,τρέχουν τα ελάφια τρέχουν, η μαμά και ο μπαμπάς δεν θα ΄΄.
Εδώ είναι δύσκολη η απάντηση:΄΄Ηρωας γεννιέσαι ή γίνεσαι;΄΄
Χωρίς να χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός, καταλαβαίνει πολύ εύκολα διαβάζοντας το ΄΄Πότε διάβολος πότε άγγελος΄΄ πως ο συγγραφέας του δεν επαναπαύτηκε στις ευκολίες του. Εγραψε ένα βιβλίο πρώτα για τον εαυτό του και μετά για όλους τους άλλους. Ομως, κάπως έτσι δεν ξεχωρίζει το αληθινό έργο τέχνης; Μέσα από την προσωπική σφραγίδα του δημιουργού του. Και ο Κώστας Ακρίβος μέσα από την προσωπική ματιά του αναδημιούργησε όχι μόνο φιγούρες που μάθαμε από τα σχολικά βιβλία, αλλά μας έδωσε να καταλάβουμε γιατί ήταν αυτό που υπήρξαν. Ποιές εποχές και ποιές συνθήκες τους έκαναν αυτό που τους πέρασε στην ιστορία ή στον χώρο του μύθου.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Ένα βιβλίο που γράφεται για να αποδώσει στα ιστορικά πρόσωπα όσα η επίσημη ιστορία ακόμη τους χρωστά; Ίσως μια απόπειρα προσωπικής ανίχνευσης της ρίζας που κρατάει από παλιά και ζητά τη συνειδητή αποδοχή της συνέχειας; Από κάθε άποψη, είτε το διαβάσουμε ως ιστορική αφήγηση είτε ως μυθοπλασία –ακόμη καλύτερα ως μια τόσο ξεχωριστή στην ιδιομορφία της μείξη των δύο με προσωπικές προεκτάσεις– πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο που αποδίδει τις πραγματικές διαστάσεις προσώπων και καταστάσεων.΄΄ Διώνη Δημητριάδου –CultureBook
΄΄Η μαγεία του βιβλίου έγκειται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας χειρίζεται την ελληνική γλώσσα, αλλά και την πληθώρα των ιστορικών πληροφοριών, τις οποίες αξιοποιεί προκειμένου να μας αφηγηθεί όχι μόνο τη ζωή του μεγάλου ήρωα, αλλά και ψήγματα Ιστορίας χρονολογημένα από την Ελλάδα της Επανάστασης και τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας.΄΄Λεύκη Σαραντινού –Τetragono.gr
΄΄ Με το έργο του αυτό –που μπορεί να διαβαστεί ισότιμα ως βιογραφία, ως μυθιστοριογραφία αλλά ακόμα και ως λαογραφία– θεωρώ πως ο Κώστας Ακρίβος περιχαράζει και συγκεκριμενοποιεί τα καθαρά προσωπικά συγγραφικά του στίγματα: το άτομο και το περιβάλλον· ο ένας και οι άλλοι· ο μύθος και η αλήθεια΄΄.Μάνος Κοντολέων-Bookpress.
