Διαβάσαμε: «Η φύλακας του αρχείου» του Αντώνη Γιανακού (Κέδρος)

Θα μπορούσε να το πει κανείς και το μυθιστόρημα των ηττημένων
logo radio
Ogdoo web radio
Live
 
Ενα μυθιστόρημα χαμηλόφωνο, θα μπορούσε να το πει κανείς και το μυθιστόρημα των ηττημένων. Ο Αντώνης Γιανακός έγραψε ένα μυθιστόρημα που μιλά για τον Εμφύλιο, αλλά κυρίως, μιλά για τις επιπτώσεις της ήττας στις ζωές αυτών που επέζησαν. Για αυτούς που έχασαν. Και το κάνει με τον πιο απλό τρόπο του κόσμου. Χωρίς να θέλει να επιδείξει τις συγγραφικές του ικανότητες, χωρίς να φωνάζει, χωρίς να θέλει να αποδείξει ποιός έφταιξε ή δεν έφταιξε γι’ αυτό. Η ιστορία είναι ιστορία και οι άνθρωποι είναι άνθρωποι. Ο συγγραφέας στέκεται με απόλυτο σεβασμό στην ιστορία, αλλά το θέμα του είναι οι άνθρωποι. Πως επέζησαν οι ηττημένοι ενός εμφυλίου πολέμου; Οπως όλοι οι ηττημένοι αυτού του κόσμου. Μακριά από την πατρίδα τους. Οσοι έμειναν φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, δεινοπάθησαν. Κάποιοι επέζησαν.

Ο Αντώνης Γιανακός ξεκινά το μυθιστόρημα του στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Μια νεαρή Ελληνογαλλίδα,στα πλαίσια του διδακτορικού της, έρχεται στην Ελλάδα προκειμένου να βρεί πηγές και να μελετήσει τα αρχεία σύγχρονης κοινωνικής ιστορίας για την περίοδο του Εμφυλίου.Την ενδιαφέρει ιδιαίτερα η συμμετοχή των γυναικών που στρατεύτηκαν στον απελευθερωτικό στρατό για να υπηρετήσουν σαν νοσοκόμες και γιατροί. Μελετώντας το Αρχείο, ανακαλύπτει τα χνάρια ενός ζευγαριού πού χάθηκαν το 1936 και ξανασυναντήθηκαν το 1948 στον Γράμμο και στο Βίτσι. Αυτός γιατρός, εκείνη αντάρτισσα, που έγινε νοσοκόμα για να βρίσκεται κοντά του. Ζούν μαζί τον πόλεμο και την ήττα. Εκείνος σκοτώνεται στην τελική υποχώρηση, εκείνη έγκυος στο παιδί τους , μαζί με πολλούς άλλους Ελληνες κομμουνιστές καταλήγει στο Βουκουρέστι. Εκεί εργάζεται στον ελληνικό ραδιοφωνικό σταθμό και αρχίζει να ασχολείται με την τακτοποίηση του Αρχείου που κατάφεραν να διασώσουν από το βουνό. Για τον υπόλοιπο πλανήτη η ζωή συνεχίζεται. Η Μαρία μεγαλώνει τον γιό της, εργάζεται στο Αρχείο, αποκομμένη από την Ελλάδα. Κάποια στιγμή οι ΄΄αποπάνω΄΄ αποφασίζουν να μεταφερθεί το Αρχείο στα Σκόπια. Το ακολουθεί και η Μαρία με τον γιό της. Το παιδί ενηλικιώνεται και κάποια στιγμή φεύγει από κοντά της. Μένει μόνη, μεγαλώνει σε μιά πόλη που δεν την συνδέει τίποτα ιδιαίτερο. Η Γιουγκοσλαβία διαλύεται μετά τον θάνατο του Τίτο, οι εθνικισμοί ξαναπέρνουν το πάνω χέρι . Στα Σκόπια σιγά σιγά όλα άρχισαν να αλλάζουν.Μαζί με την κεντρική ηρωίδα παρακολουθούμε κι εμείς τις συνθήκες που προέκυψε το΄΄Μακεδονικό΄΄.

΄΄Ητανε Μάιος όταν πέθανε ο Τίτο. Είχαμε πένθος για μια εβδομάδα. Ομως οι συνέπειες αυτού του θανάτου φάνηκαν αργότερα. Λες και η κόλλα που κρατούσε ενωμένη αυτή τη χώρα ήταν η ύπαρξη του Τίτο. Στην αρχή δεν το καταλάβαμε, αλλά σιγά σιγά ένας άλλος αέρας άρχισε να φυσάει. Οσο απομακρυνόμασταν από την ημέρα του θανάτου του, τόσο ένιωθες ότι καθένας τράβαγε τον δρόμο του. Οι παλιές αντιπαλότητες που είχανε θαφτεί ή, όπως αποδείχτηκε, είχαν καλυφτεί με την γιουγκοσλάβικη σημαία, τώρα έβγαιναν στην επιφάνεια. Καθένας τόνιζε σιγά σιγά την ιδιαιτερότητά του και, αντί να δυναμώνουμε αυτά που μας ενώνανε, βγαίνανε αυτά που μας χωρίζανε. Δεν ήταν πλέον Γιουγκοσλάβοι, ήτανε Σέρβοι, Κροάτες, Σλοβένοι, Βόσνιοι. Εμείς εκεί στα Σκόπια, στην περίκλειστη, φτωχή βαλκανική επαρχία, στη μέση του πουθενά, τι άλλο θα μπορούσαμε να είμαστε παρά Μακεδόνες.

Καμιά φορά σκέφτομαι ότι η καθυστέρηση γεννάει άσχημα πράγματα. Ητανε σαν το τελευταίο καρβέλι ψωμί που φτιάχνεται από τα περισσεύματα της ζύμης και δεν έχει ούτε το σωστό σχήμα ούτε το σωστό μέγεθος, όπως τα άλλα, είναι λειψό και προβληματικό. Αυτό το τελευταίο καρβέλι στο ζύμωμα που γέννησε τα κράτη των Βαλκανίων ήμασταν στα Σκόπια. Δεν ξέρω με τι έμοιαζαν όλα αυτά που έβλεπα να ξεφυτρώνουν σιγά σιγά, σπασμωδικά. Στην αρχή νομίζαμε ότι ήταν περιθωριακές θεωρίες, ακόμα και μέσα στο Ινστιτούτο. Αλλά ο κόσμος θέλει να πιστεύει σε κάτι, να ελπίζει για να μπορέσει να αντέξει τα προβλήματα του σήμερα. Κανένας δεν κέρδισε εκλογές για αυτά που έκανε, αλλά με τις υποσχέσεις για αυτά που θα κάνει... Ετσι και στη Μκεδονία άρχισε μιά υπόγεια κίνηση, κάτι που , απο εκεί που ήταν στο περιθώριο, άρχισε σταδιακά να μπαίνει στο κέντρο...Το πάνω χέρι το πήραν οι ακραίοι. Αρχισαν να βγάζουν θεωρίες για τον Μέγα Αλέξανδρο. Στην αρχή γέλαγα μ’ αυτά. Το Ινστιτούτο-κι αυτό- σιγά σιγά άλλαζε τη γραμμή του. Το ενδιαφέρον για το αρχείο σταμάτησε. Το μόνο που τους ενδιέφερε ήτανε τα χαρτιά για την αυτονομία της Μακεδονίας. Αρχίσανε να βγάζουνε άλλες εκδόσεις. Κάτι βιβλία περί Ιστοριας περίεργα. Είχανε έρθει κι άλλα αρχεία και δίνανε τώρα βάρος στη μεσαιωνική και στην αρχαία ιστορία. Ητανε μιά δύσκολη δεκαετία αυτή του ’80. Οσο περνούσε ο καιρός, τόσο φτωχαίναμε και τόσο γτιαχνόταν μιά παράλληλη κοινωνία. Η νέα γενιά δεν ήθελε ν’ ακούσει ούτε για σοσιαλισμό ούτε για τίποτα, μόνο για λεφτά. Τα βλέμματα όλα ήταν στραμμένα προς τη Δύση και τα όνειρα ήταν μόνο για τη Γερμανία. Στο τέλος όποιος είχε μάρκα μπορούσε να ζήσει καλά. Οποιος δεν είχε προσπαθούσε να επιβιώσει με τα περισσεύματα από τους πάγκους στοπαζάρι. Οταν αργότερα διαλύθηκε η χώρα, γιατί για μένα η χώρα ήταν η Γιουγκοσλαβία, αυτοί οι άνθρωποι που ζούσαν στο περιθώριο και θησαύριζαν από τα λαθραία, πήραν το πάνω χέρι και καθόριζαν τα πάντα.....

Τι είναι σωστό και τι λάθος είναι μεγάλη κουβέντα. Μου έλεγε μετά για τη θρησκεία και ότι αυτό είναι αμαρτία. Την κοίταζα και σκεφτόμουνα ότι ο κόσμος γύρισε πίσω, έκανε ένα άλμα και βρέθηκε πίσω εκατό χρόνια. Σαν να μη κάναμε τίποτα όλα αυτά τα χρόνια, πέρασε ο καπιταλισμός σαν ένα σφουγγάρι και έσβησε ότι γράψαμε στον μαυροπίνακα. Βρεθήκαμε ξανά σαν να είμαστε στο 1900 και μιλάμε για το έθνος και τη θρησκεία. Μόνο που τώρα είναι κακέκτυπα, ποτισμένα με αρρώστεια, γιατί η επανάληψη της Ιστορίας μόνο γελοία μπορεί να είναι.΄΄

Το μυθιστόρημα του Αντώνη Γιανακού έχει δύο χρόνους: παρελθόν και παρόν. Στο παρελθόν η Μαρία που έζησε από πρώτο χέρι αυτό που σήμερα είναι ιστορία,στο παρόν η Μαρί, η Ελληνογαλλίδα φοιτήτρια που σπουδάζει ιστορία και την ερευνά. Κάποια στιγμή ο χρόνος συγκλίνει. Η Μαρία ηλικιωμένη πιά, ζεί μόνη, σε ένα γηροκομείο στα Σκόπια. Η Μαρί με τον φίλο της ανεβαίνουν στην Βόρεια Ελλάδα, στα μέρη που έγιναν οι μεγάλες μάχες του Εμφυλίου και ψάχνει ίχνη από μάρτυρες επιζώντες. Μαθαίνει για την ύπαρξη της Μαρίας που ήταν αυτή που έσωσε το Αρχείο του Δημοκρατικού Στρατού, και μιάς και είναι στις Πρέσπες, αποφασίζει να την επισκεφτεί. Κι εκαί γίνεται η μεγάλη ανατροπή, ένα παιχνίδι που μόνο η ζωή ξέρει να στήνει.

O συγγραφέας έγραψε ένα μυθιστόρημα όπου η Ιστορία εμφανίζεται μέσα από τις προσωπικές ιστορίες. Τόσο φυσικά, όσο συμβαίνει. Οι πρωταγωνίστριες, γιατί σε αυτό το βιβλίο ουσιαστικά πρωταγωνιστούν δύο γυναίκες, σκέφτονται και μιλούν ανάλογα με την ηλικία τους και τα βιώματά τους. Πάνω απ’ όλα υπάρχει ανθρωπιά, αγάπη για τον άνθρωπο. Αδιόρατα, μου έφερε στο μυαλό την γραφή του Χρόνη Μίσσιου. Τα ιστορικά πρόσωπα που εμφανίζονται,και είναι αρκετά, παίζουν τον ρόλο τους για να δείξουν γιατί εξελίχθηκαν με αυτόν τον τρόπο τα πράγματα. Ο Αντώνης Γιανακός έχει κάνει έρευνα στα ιστορικά αρχεία και τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη του. Το πιό σημαντικό, ίσως, είναι ότι η αφήγηση ρέει εντελώς φυσικά, και παρασύρει τον αναγνώστη στον δικό της ρυθμό. Οι σκέψεις και οι εικόνες που περνούν μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος συμβαδίζουν με την εποχή στην οποία αναφέρονται. Στο τέλος σου αφήνει μιά γλυκόπικρη γεύση, γιατί όπως σκέφτεται η ηλικιωμένη πιά Μαρία:

΄΄Οι ήττες της Αριστεράς έχουν συνδεθεί με τις απώλειες των δικών μου ανθρώπων. Πάνω στο τέλος του Εμφυλίου έχασα τον Αντώνη μου, πάνω στο τέλος της Γιουγκοσλαβίας έφυγε ο Μήτσε, στο τέλος της ουτοπίας έχασα τον γιό μου. Λέγαμε πάντα ότι το κίνημα μαθαίνει από τις ήττες του και την επόμενη φορά δεν θα κάνει τα ίδια λάθη, όμως οι άνθρωποι ζούμε με αυτές τις ήττες και τις απώλειες. Μπορεί το Τείχος του Βερολίνου να μην έπεσε πάνω στο δικό μας κεφάλι, γιατί τουλάχιστον από το ’68 και μετά τα λέγαμε, όμως έβλεπες ότι μία πλημμύρα είχε παρασύρει τα πάντα. Σαν να μην είχε μείνει τίποτα από ότι ξεκίνησε το ’17. Και εγώ που έζησα σε αυτό που λένε ΄΄κομμουνισμό΄΄, ό,τι κι αν ηταν τέλος πάντων αυτό, πάντα ελπίζω στον άνθρωπο. Οι άνθρωποι, αν τους αφήσεις μόνους, μπορούν να γίνουν τέρατα, πρέπει να μάθουν να ζούν μαζί, να βλέπουν και να σκέφτονται τον διπλανό τους, μόνο έτσι μπορούν να τα καταφέρουν. Οι άνθρωποι είναι τυφλοί τελικά, απίστευτα εγωιστές, νομίζουν ότι θα τα καταφέρουν μόνοι τους, κι όμως παλεύοντας ο καθένας για τον εαυτό του θα πνιγούν στην πλημμύρα, άλλος σήμερα, άλλος αργότερα, πάντως όλοι στο τέλος θα πνιγούν.΄΄

Καί όπως είπε σε μιά συνέντευξή του ο Αντώνης Γιανακός:

΄΄ Όταν επιλέγεις να γράψεις για την Αριστερά, δεν μπορείς να αποφύγεις τις πληγές. Όλη η Ιστορία της Αριστεράς είναι γεμάτη πληγές. Από την περίοδο της Οκτωβριανής Επανάστασης, τα χρόνια της Ρόζας Λούξεμπουργκ, τον Ισπανικό Εμφύλιο, την ελληνική περιπέτειά της, η Αριστερά μετράει τις πληγές της και μέσα απ' αυτές προχωράει. Όλοι ελπίζουμε να γίνεται και σοφότερη.

Εγώ προσπάθησα να διατρέξω την ιστορία της ελληνικής Αριστεράς μέσα από μια τραυματική περίοδό της, τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου, μέχρι την επιστροφή του αρχείου του ενιαίου ΚΚΕ από το Ινστιτούτο Εθνικής Ιστορίας της Βόρειας Μακεδονίας στην Αθήνα. Δεν είναι μια ένδοξη περίοδος για την Αριστερά αυτή, αλλά μια περίοδος πληγών, τραυμάτων, διώξεων, εσωτερικών εκκαθαρίσεων και πολιτικής προσφυγιάς.΄΄

Για το βιβλίο έγραψαν:

΄΄ Το «Η Φύλακας Του Αρχείου» είναι ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα, εξαιρετικά γραμμένο, που μέσω μιας προσωπικής ιστορίας, μιλά για τον Εμφύλιο με απόλυτο σεβασμό στην ιστορική αλήθεια. Αλλά και για τα αρχεία, τα οποία για όποιον ξέρει και μπορεί να διαβάζει ανάμεσα και πίσω από τις γραμμές που συχνά είναι γραμμένες σε μια πιο «επίσημη» γλώσσα, μπορούν να είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικά. Το βιβλίο είναι εξαιρετική αναγνωστική επιλογή και το συνιστώ ανεπιφύλακτα.΄΄ Δημήτρης Μουρατίδης-Σελιδοδείκτης.

΄΄ Η Ιστορία μπλέκεται με τον έρωτα και τις προσωπικές αναμνήσεις των ηρώων. Ο συγγραφέας προσφέρει στον αναγνώστη μία γρήγορη αφήγηση, χωρίς να πλατειάζει, περνώντας γρήγορα από το ένα θέμα στον άλλο. Δεν λησμονεί, όμως, παρόλα αυτά να αφιερώσει και τη δέουσα προσοχή σε ποιητικές, ερωτικές εκφράσεις και μαγευτικές, σύντομες περιγραφές. Σπανίως σε ιστορικό μυθιστόρημα τα ιστορικά γεγονότα μεταδίδονται με τόσον ανάλαφρο τρόπο στον αναγνώστη, σαν να πρόκειται για μυθιστόρημα. Οι κρίσεις για τον άνθρωπο, αλλά και την ίδια την Ιστορία δεν απουσιάζουν, δίνοντας μία μικρή φιλοσοφική νότα στο πόνημα.

Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι ο συγγραφέας ανάγει τα μυθιστορηματικά του πρόσωπα στην ύπαρξη αληθινών, όπως τον Θεόδωρο Παπαπαναγιώτου, που ήταν ο αληθινός φύλακας του αρχείου, και ο Γιώργης Τζαμαλούκας, ο οποίος είναι γνωστός ως ο πατέρας της αντάρτικης χειρουργικής.΄΄΄΄Literature.gr.

΄΄ Σαν μια παρτίδα πινγκ - πονγκ μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, με συνδετικό κρίκο τη νεαρή ιστορικό ηρωίδα του και την αρχειακή έρευνά της, το βιβλίο διατρέχει τον ιστορικό χρόνο καταγράφοντας κομβικά γεγονότα της ιστορίας του τόπου και κυρίως της ιστορίας της Αριστεράς.΄΄ ΑΥΓΗ.

ΤΟ OGDOO.GR ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Το τραγούδι αλλιώς, στο email σας!

Ενημερωθείτε πρώτοι για τα τελευταία νέα στο χώρο της καλής μουσικής!