H αντιδικτατορική δράση του αγωνιστή της Δημοκρατίας, είναι λίγο πολύ, γνωστή. Κορυφαία πράξη της δράσης αυτής, η απόπειρα δολοφονίας κατά του δικτάτορα Γεωργίου Παπαδόπουλου στις 13 Αυγούστου 1968, η οποία στέφεται με αποτυχία. Μετά από συνεχείς βασανισμούς ο Αλέκος Παναγούλης μεταφέρεται στο νοσοκομείο και στη συνέχεια δικάζεται από το στρατοδικείο δις εις θάνατον. Χάρη στις πιέσεις της διεθνούς κοινότητας η εκτέλεση ματαιώνεται. Αυτό που ίσως είναι λιγότερο γνωστό, είναι τόσο τα ποιήματα που έγραψε ο ίδιος και μελοποιήθηκαν στη συνέχεια, όσο και κάποια τραγούδια που αφιερώθηκαν σ’ αυτόν.
Έτσι, το 1971 ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί στο Λονδίνο τρία ποιήματα του Παναγούλη. «Στην Ελλάδα σήμερα», «Στον Νικηφόρο Μανδηλαρά» και το γνωστότερο απ’ όλα «Οι πρώτοι νεκροί» ή αλλιώς «Πάλης ξεκίνημα, νέοι αγώνες». Τα τραγούδια ηχογραφούνται από το συνθέτη και τη Μαρία Φαραντούρη και κυκλοφορούν εκείνη τη χρονιά από την εταιρεία Polydor στο Παρίσι, στο δίσκο με τίτλο «Τα τραγούδια του αγώνα». Στον ίδιο κύκλο τραγουδιών εντάσσεται και το «Όταν χτυπήσεις δυο φορές», το οποίο ο Θεοδωράκης γράφει το 1969 στη Ζάτουνα και αποτελεί τιμή στη θανατική καταδίκη του Παναγούλη. Εκεί συνδέεται, κατά κάποιο τρόπο, η Εθνική Αντίσταση με τον αντιδικτατορικό αγώνα, αφού το κουπλέ του τραγουδιού δεν είναι άλλο από το γνωστό αντάρτικο «Παιδιά σηκωθείτε, να βγούμε στους δρόμους», ενώ το ρεφραίν λέει:
«Όταν χτυπήσεις δυο φορές
ύστερα τρεις και πάλι δυο Αλέξανδρέ μου
θα 'ρθω για να σ' ανοίξω
θα σου 'χω φαγητό ζεστό
θα σου 'χω ρούχο καθαρό
γωνιά για να σε κρύψω»
Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας ο δίσκος κυκλοφορεί φυσικά και στην Ελλάδα ενώ μέχρι σήμερα έχει επανεκδοθεί από διαφορετικές εταιρείες με ποικίλα εξώφυλλα.
Τον Αύγουστο του 1973, μετά από τεσσεράμιση σχεδόν χρόνια στη φυλακή, ο Αλέκος Παναγούλης απελευθερώνεται, ύστερα από τη γενική αμνηστία που απονέμει το καθεστώς των συνταγματαρχών στους πολιτικούς κρατούμενους. Αυτοεξορίζεται στην Ιταλία και εκδίδει στο Μιλάνο τη δεύτερη ποιητική συλλογή του στα Ιταλικά, με τίτλο «Vi scrivo da un carcere in Grecia» («Σας γράφω μέσα από μια φυλακή στην Ελλάδα»), με εισαγωγικό σημείωμα από τον Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Τα ποιήματα αυτά, με μουσική υπόκρουση γραμμένη από τον Ennio Morricone, κυκλοφόρησαν τελικά το 1979 στην Ιταλία από την RCA, σε δίσκο με τίτλο «Non devi dimenticare». Στο δίσκο, εκτός από τη φωνή του Αλέκου Παναγούλη στην εισαγωγή, ακούγονται οι φωνές των Adriana Pasti, Pier Paolo Pasolini, Gian Maria Volonte, Donatina de Carolis, Dodi Moscati, Clara Murtas.
Το 1976, μετά το θάνατο του Παναγούλη, ο Μίκης Θεοδωράκης αφιερώνει στον Παναγούλη δυο τραγούδια, στα οποία γράφει στίχους και μουσική, που ηχογραφούνται σε δίσκο 45 στροφών με τον Γιώργο Νταλάρα. Το ένα είναι το πολύ γνωστό «Κόκκινο τριαντάφυλλο», που το 1978 συμπεριλαμβάνεται και στον προσωπικό δίσκο του τραγουδιστή «Οι Μάηδες οι ήλιοι μου». Το δεύτερο, το «Εκείνος ήταν μόνος», δεν ακούγεται ιδιαίτερα. Αργότερα, το 1984 μπαίνει στη συλλογή «10 χρόνια Μίκης Θεοδωράκης 1974-1984 / Νο 4» και το 1993 στο δίσκο του Νταλάρα «Για τα τραγούδια κι εγώ φταίω».
Εκείνος ήταν μόνος μες στα πλήθη
εκείνος ήταν μόνος στο κελί
γι' αυτόν αργά τραγούδησες
πολύ αργά, πολύ αργά, πολύ αργά
Εκείνος δεν ακούει τη φωνή σου
η αγάπη σου είναι νεκρή γι' αυτόν
είναι νεκρά τα λόγια κι οι λυγμοί σου
αργά η μνήμη αργά και το φιλί σου
πολύ αργά, πολύ αργά
Εκείνος ήταν ήρεμος κι ωραίος
κι εσύ σφαδάζεις μόνος κι ορφανός
εκείνος ήταν δίκαιος κι απέραντος
σαν ουρανός, σαν ουρανός
Κι εσύ φωνάζεις τώρα τ' όνομά του
στο αίμα του ορκίζεσαι μ' οργή
περίμενες την ώρα του θανάτου
σαν τη βροχή μας φεύγει τώρα το παιδί
σαν τη βροχή, σαν τη βροχή
Την ίδια χρονιά ο Μιχάλης Αλεξάκης, ένας λαϊκός συνθέτης, αρκετά τραγούδια του οποίου είχε τραγουδήσει ο Μανώλης Αγγελόπουλος, γράφει μουσική και στίχους και τραγουδά ο ίδιος ένα ζεϊμπέκικο με τίτλο «Ο Παναγούλης χάθηκε», σε δίσκο 45 στροφών της εταιρείας Astron.
Tο 1977 ένας δημιουργός, όχι ιδιαίτερα γνωστός, ο Νίκος Μωραΐτης μελοποιεί δώδεκα από τα ποιήματα διαμαρτυρίας που έγραψε ο Παναγούλης στη φυλακή. Ηχογραφούνται από τον Πέτρο Πανδή με ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας του Νότη Μαυρουδή και κυκλοφορούν σε μεγάλο δίσκο σε ανεξάρτητη παραγωγή, προφανώς του συνθέτη, αφού το λογότυπο της εταιρείας είναι «Nikos Productions». Στο οπισθόφυλλο του δίσκου ο συνθέτης αναφέρει τα εξής:
Δεν ήταν δυνατό να με αφήσει ασυγκίνητο, ο ηρωισμός, το μαρτύριο και του τραγικό τέλος του Αλέκου Παναγούλη, όπως δεν άφησε ασυγκίνητους όλους αυτούς που αγωνίζονται ή πιστεύουν στην ελευθερία. Γνωρίζοντας τον Αλέκο από τα παιδικά του χρόνια στη Γλυφάδα και έχοντας υπ’ όψη τις συνθήκες και την ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρισκόταν όταν έγραψε αυτά τα ποιήματα προσπάθησα να μην τα προδώσω. Πιστεύω πως πέτυχα να δώσω το παράπονο, την αδικία και τον πόνο που έζησε ο Αλέκος χωρίς να χάσουν την αγωνιστικότητά τους. Και τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω τους φίλους και συνεργάτες Πέτρο Πανδή και Νότη Μαυρουδή καθώς και όλους τους μουσικούς που εργάστηκαν για να γίνει ο δίσκος αυτός.
Νίκος Μωραΐτης
Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως το φίλο και συνεργάτη Αποστόλη Γιαννακίδη για τη βοήθειά του.
Φωτογραφίες
Κεντρική: Στην ελεύθερη πλέον Ελλάδα με τον Βασίλη Τσιτσάνη (Από το βιβλίο «Βασίλης Τσιτσάνης - Μύθος ρεμπέτικος» «Τεγόπουλος - Μανιατέας» 1997)
3: Λεωνίδας Κύρκος, Αλέκος Παναγούλης και Μίκης Θεοδωράκης υποδέχονται στο αεροδρόμιο Ελληνικού τον αρχηγό της σοσιαλιστικής νεολαίας και Γενικό Γραμματέα του Κομμουνιστικού κόμματος Ισπανίας Σαντιάγο Καρίγιο το 1974 (Από το βιβλίο Μίκης Θεοδωράκης «Μελοποιημένη ποίηση» τόμος 1ος - «Ύψιλον» 1997)
Στο βίντεο ακούγεται ο Αλέκος Παναγούλης στην εισαγωγή του δίσκου «Νon
devi dimenticare» και στη συνέχεια το «Canti per la liberta» σε μουσική Εnnio Morricone με τις φωνές των Donatina de Carolis, Dodi Moscati, Clara Murtas.
Ο Μίκης Θεοδωράκης συζητά με τον δημοσιογράφο Γιώργο Λογοθέτη για το τραγούδι «Εκείνος ήταν μόνος» (12-10-2000) & ο Γιώργος Νταλάρας τραγουδά το «Κόκκινο τριαντάφυλλο» στο θέατρο «Ορφέας» τον Ιανουάριο του 1983.
Ημερομηνία πρώτης δημοσίευσης στο ogdoo.gr: 01/05/2013
Έτσι, το 1971 ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί στο Λονδίνο τρία ποιήματα του Παναγούλη. «Στην Ελλάδα σήμερα», «Στον Νικηφόρο Μανδηλαρά» και το γνωστότερο απ’ όλα «Οι πρώτοι νεκροί» ή αλλιώς «Πάλης ξεκίνημα, νέοι αγώνες». Τα τραγούδια ηχογραφούνται από το συνθέτη και τη Μαρία Φαραντούρη και κυκλοφορούν εκείνη τη χρονιά από την εταιρεία Polydor στο Παρίσι, στο δίσκο με τίτλο «Τα τραγούδια του αγώνα». Στον ίδιο κύκλο τραγουδιών εντάσσεται και το «Όταν χτυπήσεις δυο φορές», το οποίο ο Θεοδωράκης γράφει το 1969 στη Ζάτουνα και αποτελεί τιμή στη θανατική καταδίκη του Παναγούλη. Εκεί συνδέεται, κατά κάποιο τρόπο, η Εθνική Αντίσταση με τον αντιδικτατορικό αγώνα, αφού το κουπλέ του τραγουδιού δεν είναι άλλο από το γνωστό αντάρτικο «Παιδιά σηκωθείτε, να βγούμε στους δρόμους», ενώ το ρεφραίν λέει:
«Όταν χτυπήσεις δυο φορές
ύστερα τρεις και πάλι δυο Αλέξανδρέ μου
θα 'ρθω για να σ' ανοίξω
θα σου 'χω φαγητό ζεστό
θα σου 'χω ρούχο καθαρό
γωνιά για να σε κρύψω»
Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας ο δίσκος κυκλοφορεί φυσικά και στην Ελλάδα ενώ μέχρι σήμερα έχει επανεκδοθεί από διαφορετικές εταιρείες με ποικίλα εξώφυλλα.
Τον Αύγουστο του 1973, μετά από τεσσεράμιση σχεδόν χρόνια στη φυλακή, ο Αλέκος Παναγούλης απελευθερώνεται, ύστερα από τη γενική αμνηστία που απονέμει το καθεστώς των συνταγματαρχών στους πολιτικούς κρατούμενους. Αυτοεξορίζεται στην Ιταλία και εκδίδει στο Μιλάνο τη δεύτερη ποιητική συλλογή του στα Ιταλικά, με τίτλο «Vi scrivo da un carcere in Grecia» («Σας γράφω μέσα από μια φυλακή στην Ελλάδα»), με εισαγωγικό σημείωμα από τον Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Τα ποιήματα αυτά, με μουσική υπόκρουση γραμμένη από τον Ennio Morricone, κυκλοφόρησαν τελικά το 1979 στην Ιταλία από την RCA, σε δίσκο με τίτλο «Non devi dimenticare». Στο δίσκο, εκτός από τη φωνή του Αλέκου Παναγούλη στην εισαγωγή, ακούγονται οι φωνές των Adriana Pasti, Pier Paolo Pasolini, Gian Maria Volonte, Donatina de Carolis, Dodi Moscati, Clara Murtas.
Το 1976, μετά το θάνατο του Παναγούλη, ο Μίκης Θεοδωράκης αφιερώνει στον Παναγούλη δυο τραγούδια, στα οποία γράφει στίχους και μουσική, που ηχογραφούνται σε δίσκο 45 στροφών με τον Γιώργο Νταλάρα. Το ένα είναι το πολύ γνωστό «Κόκκινο τριαντάφυλλο», που το 1978 συμπεριλαμβάνεται και στον προσωπικό δίσκο του τραγουδιστή «Οι Μάηδες οι ήλιοι μου». Το δεύτερο, το «Εκείνος ήταν μόνος», δεν ακούγεται ιδιαίτερα. Αργότερα, το 1984 μπαίνει στη συλλογή «10 χρόνια Μίκης Θεοδωράκης 1974-1984 / Νο 4» και το 1993 στο δίσκο του Νταλάρα «Για τα τραγούδια κι εγώ φταίω».
Εκείνος ήταν μόνος μες στα πλήθη
εκείνος ήταν μόνος στο κελί
γι' αυτόν αργά τραγούδησες
πολύ αργά, πολύ αργά, πολύ αργά
Εκείνος δεν ακούει τη φωνή σου
η αγάπη σου είναι νεκρή γι' αυτόν
είναι νεκρά τα λόγια κι οι λυγμοί σου
αργά η μνήμη αργά και το φιλί σου
πολύ αργά, πολύ αργά
Εκείνος ήταν ήρεμος κι ωραίος
κι εσύ σφαδάζεις μόνος κι ορφανός
εκείνος ήταν δίκαιος κι απέραντος
σαν ουρανός, σαν ουρανός
Κι εσύ φωνάζεις τώρα τ' όνομά του
στο αίμα του ορκίζεσαι μ' οργή
περίμενες την ώρα του θανάτου
σαν τη βροχή μας φεύγει τώρα το παιδί
σαν τη βροχή, σαν τη βροχή
Την ίδια χρονιά ο Μιχάλης Αλεξάκης, ένας λαϊκός συνθέτης, αρκετά τραγούδια του οποίου είχε τραγουδήσει ο Μανώλης Αγγελόπουλος, γράφει μουσική και στίχους και τραγουδά ο ίδιος ένα ζεϊμπέκικο με τίτλο «Ο Παναγούλης χάθηκε», σε δίσκο 45 στροφών της εταιρείας Astron.
Tο 1977 ένας δημιουργός, όχι ιδιαίτερα γνωστός, ο Νίκος Μωραΐτης μελοποιεί δώδεκα από τα ποιήματα διαμαρτυρίας που έγραψε ο Παναγούλης στη φυλακή. Ηχογραφούνται από τον Πέτρο Πανδή με ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας του Νότη Μαυρουδή και κυκλοφορούν σε μεγάλο δίσκο σε ανεξάρτητη παραγωγή, προφανώς του συνθέτη, αφού το λογότυπο της εταιρείας είναι «Nikos Productions». Στο οπισθόφυλλο του δίσκου ο συνθέτης αναφέρει τα εξής:
Δεν ήταν δυνατό να με αφήσει ασυγκίνητο, ο ηρωισμός, το μαρτύριο και του τραγικό τέλος του Αλέκου Παναγούλη, όπως δεν άφησε ασυγκίνητους όλους αυτούς που αγωνίζονται ή πιστεύουν στην ελευθερία. Γνωρίζοντας τον Αλέκο από τα παιδικά του χρόνια στη Γλυφάδα και έχοντας υπ’ όψη τις συνθήκες και την ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρισκόταν όταν έγραψε αυτά τα ποιήματα προσπάθησα να μην τα προδώσω. Πιστεύω πως πέτυχα να δώσω το παράπονο, την αδικία και τον πόνο που έζησε ο Αλέκος χωρίς να χάσουν την αγωνιστικότητά τους. Και τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω τους φίλους και συνεργάτες Πέτρο Πανδή και Νότη Μαυρουδή καθώς και όλους τους μουσικούς που εργάστηκαν για να γίνει ο δίσκος αυτός.
Νίκος Μωραΐτης
Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως το φίλο και συνεργάτη Αποστόλη Γιαννακίδη για τη βοήθειά του.
Φωτογραφίες
Κεντρική: Στην ελεύθερη πλέον Ελλάδα με τον Βασίλη Τσιτσάνη (Από το βιβλίο «Βασίλης Τσιτσάνης - Μύθος ρεμπέτικος» «Τεγόπουλος - Μανιατέας» 1997)
Στο βίντεο ακούγεται ο Αλέκος Παναγούλης στην εισαγωγή του δίσκου «Νon
devi dimenticare» και στη συνέχεια το «Canti per la liberta» σε μουσική Εnnio Morricone με τις φωνές των Donatina de Carolis, Dodi Moscati, Clara Murtas.
Ο Μίκης Θεοδωράκης συζητά με τον δημοσιογράφο Γιώργο Λογοθέτη για το τραγούδι «Εκείνος ήταν μόνος» (12-10-2000) & ο Γιώργος Νταλάρας τραγουδά το «Κόκκινο τριαντάφυλλο» στο θέατρο «Ορφέας» τον Ιανουάριο του 1983.
Ημερομηνία πρώτης δημοσίευσης στο ogdoo.gr: 01/05/2013
