Σταύρος Κουγιουμτζής - «Ύμνοι αγγέλων σε ρυθμούς ανθρώπων»

Δυο χρόνια μετά ο Γιώργος Νταλάρας ενέταξε το συγκεκριμένο κομμάτι στις παραστάσεις του «Και με φως και με θάνατον ακαταπαύστως» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Το 1997, έντεκα χρόνια μετά το «Τρελοί και άγγελοι», τον τελευταίο δίσκο του με νέα τραγούδια, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, θέλοντας, όπως σημειώνει ο ίδιος, να προσφέρει πάλι λίγα λουλούδια για το στόλισμα του Επιτάφιου, βγαλμένα μέσα από την ψυχή του, ολοκληρώνει τη μελοποίηση μιας σειράς εκκλησιαστικών ύμνων και ψαλμών. Όμως, ο άγνωστος θεός του ελληνικού πολιτισμού κάνει και πάλι το θαύμα του και η αίτησή του Κουγιουμτζή προς τον οργανισμό «Θεσσαλονίκη- Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης-1997», για να πρωτοπαρουσιάσει το έργο «Ύμνοι αγγέλων σε ρυθμούς ανθρώπων» στην πόλη του, δε γίνεται ποτέ αποδεκτή…

Έτσι, στις 12 Ιουνίου εκείνης της χρονιάς, η πρεμιέρα γίνεται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, με κύριο τραγουδιστή το Γιώργο Νταλάρα και τις ουσιαστικές συμμετοχές της Αιμιλίας Κουγιουμτζή στο τραγούδι, της «Καμεράτα» - ορχήστρας των φίλων της μουσικής υπό τη διεύθυνση του Αλέξανδρου Μυράτ και της χορωδίας «Fons Musicalis» υπό τη διεύθυνση του Κωστή Κωνσταντάρα. Ο ηθοποιός Δημήτρης Καταλειφός διαβάζει αποσπάσματα από «Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» σε μετάφραση Ντίνου Χριστιανόπουλου και από τον «Ψαλμό ΠΘ 89» («Κύριε καταφυγή») και το τροπάριο της Μεγάλης Εβδομάδας («Σήμερον κρεμάται επί ξύλου»). Την παράσταση σκηνοθέτησε ο Πάνος Παπαδόπουλος. Στο δεύτερο μέρος ο Γιώργος Νταλάρας παρουσίασε μια επιλογή από τα πιο γνωστά τραγούδια του Κουγιουμτζή. Τη Μεγάλη Παρασκευή του 1998 η συναυλία μεταδόθηκε από το Mega, δυστυχώς όμως, μόνο για μία φορά. Είναι αξιοπερίεργο το γιατί, στα 14 χρόνια που πέρασαν, το μεγάλο κανάλι δεν μετάδωσε ποτέ ξανά αυτή τη συναυλία. Μήπως θα έπρεπε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, από το Μega και το Μέγαρο, μέχρι τους καλλιτέχνες, να το μελετήσουν πιο σοβαρά και οι «Ύμνοι» να ξαναπαρουσιαστούν τηλεοπτικά και μάλιστα μαζί με το δεύτερο μέρος της συναυλίας με τα λαϊκά τραγούδια του Κουγιουμτζή, που δεν προβλήθηκε ποτέ;

Τη Μεγάλη Δευτέρα 13 Απριλίου του 1998, όταν πλέον είχαν τελειώσει οι γιορτές και τα πανηγύρια της «Πολιτιστικής Πρωτεύουσας», οι «Ύμνοι αγγέλων» παρουσιάστηκαν σε μια μεγάλη συναυλία στο Παλαί ντε Σπορ της Θεσσαλονίκης. Την ίδια μέρα κυκλοφόρησε και το cd με τη ζωντανή ηχογράφηση των συναυλιών από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Η επιμέλεια της παραγωγής ήταν του Γιώργου Μακράκη, ενώ ο εξαιρετικός πίνακας του εξωφύλλου του ζωγράφου Βλάση Τσοτσώνη. Στο ένθετο του cd, εκτός από τους στίχους, υπάρχουν κείμενα (από το πρόγραμμα των συναυλιών), των Ντίνου Χριστιανόπουλου, Βασίλη Αγγελικόπουλου, Χρυσόστομου Σταμούλη, Γιώργου Νταλάρα και του Σταύρου Κουγιουμτζή που σημειώνει:

Τραγούδια της ψυχής

Η βυζαντινή μουσική, το δημοτικό και το λαϊκό τραγούδι υπήρξαν η μοναδική πνευματική τροφή για τα παιδικά μου χρόνια, την κλασσική μουσική τη γνώρισα έφηβος. Θυμάμαι όταν ήμουν επτά χρονών, τη Μεγάλη Εβδομάδα και ιδιαίτερα τη Μεγάλη Παρασκευή, όταν όλα τα πιτσιρίκια μαζευόμασταν στον αυλόγυρο της εκκλησίας των Αγίων Αναργύρων, στο Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης, για να παρακολουθήσουμε το στόλισμα του Επιταφίου και να συμβάλουμε κι εμείς με κανένα κλεμμένο λουλούδι από τους γειτονικούς μπαξέδες.

Από τη Μεγάλη Δευτέρα άρχιζε για μας ένας γολγοθάς που έφτανε μέχρι τη Σταύρωση κι εκεί στη Σταύρωση πάγωνε το παιδικό μας μυαλό από ένα βασανιστικό «γιατί». Ολόκληρη τη Μεγάλη Εβδομάδα μια θλίψη στα μάτια κι ένας πικρός κόμπος στο λαιμό. Ώσπου να σημάνει το «Χριστός Ανέστη» και να ’ρθει ο λυτρωμός για μας, τα παιδιά.

Τα χρόνια σιγά, σιγά πέρασαν, πολλά πράγματα άλλαξαν κι εγώ τώρα, στα εξήντα πέντε μου χρόνια, καθώς με πνίγει το κενό της εξέλιξης, η απόγνωση της τηλεόρασης και ο εφιάλτης των αυτοκινήτων, νοστάλγησα να προσφέρω πάλι λίγα λουλούδια για το στόλισμα του Επιταφίου, βγαλμένα μέσα από την ψυχή μου.

Ακούγοντας το τελικό αποτέλεσμα του έργου αυτού νιώθω βαθιά συγκινημένος, γιατί όλοι όσοι βοήθησαν και δούλεψαν για την ολοκλήρωσή του, το έκαναν όχι μόνο με άψογο επαγγελματισμό αλλά και με πολλή αγάπη. Γι’ αυτό αισθάνομαι την ανάγκη να τους ευχαριστήσω.

Τον κ. Χρήστο Λαμπράκη, τον κ. Νίκο Μανωλόπουλο και όλους τους ανθρώπους του Μεγάρου που δούλεψαν για την παράσταση. Τον φίλο Κώστα Γανωσέλλη, τον Αλέξανδρο Μυράτ και τον Κωστή Κωνσταντάρα για την άψογη συνεργασία μας και την πολύτιμη βοήθειά τους. Τους πολύ καλούς ηχολήπτες Βαγγέλη Κουλούρη και Μπάμπη Μπλαζουδάκη, καθώς και τον Δημήτρη Καταλειφό για την θαυμάσια απαγγελία του. Την Άννα Νταλάρα που φρόντισε για όλα, με ενδιαφέρον και αγάπη. Τους φίλους Μάκη Μάτσα και Γιώργο Μακράκη για την παραγωγή.

Επίσης την Αιμιλία για όλη της την συμπαράσταση.

Τέλος, τον Γιώργο Νταλάρα για την προσήλωση και την αγάπη του και ιδιαίτερα για την ερμηνεία του, που ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσα να περιμένω.

Τους ευχαριστώ όλους.

Σταύρος Κουγιουμτζής

Οι «Ύμνοι αγγέλων σε ρυθμούς ανθρώπων», των οποίων ο τίτλος οφείλεται στον ποιητή Ντίνο Χριστιανόπουλο, είναι:

1) Εισαγωγή – Απαγγέλει ο Δημήτρης Καταλειφός
2) Θεός Κύριος – Γιώργος Νταλάρας, χορωδία
3) Κύριε, εκέκραξα προς σε – Γιώργος Νταλάρας, χορωδία
4) Τον νυμφώνα σου βλέπω – Αιμιλία Κουγιουμτζή, χορωδία
5) Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριο – Γιώργος Νταλάρας, Αιμιλία Κουγιουμτζή, χορωδία
6) Κύριε, καταφυγή – Γιώργος Νταλάρας, χορωδία, απαγγέλει ο Δημήτρης Καταλειφός
7) Κύριε των δυνάμεων – Γιώργος Νταλάρας, χορωδία
8) Άξιον εστί – Αιμιλία Κουγιουμτζή, Γιώργος Νταλάρας, χορωδία
9) Ιδού ο Νυμφίος έρχεται – Γιώργος Νταλάρας, Αιμιλία Κουγιουμτζή, χορωδία
10) Εξέδυσαν με τα ιμάτιά μου – Γιώργος Νταλάρας, χορωδία
11) Σήμερον κρεμάται επί ξύλου – Γιώργος Νταλάρας, Αιμιλία Κουγιουμτζή, χορωδία, απαγγέλει ο Δημήτρης Καταλειφός
12) Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου – Γιώργος Νταλάρας
Την ανάστασίν σου, Χριστέ Σωτήρ – Γιώργος Νταλάρας, Αιμιλία Κουγιουμτζή, χορωδία
13) Χριστός Ανέστη – Γιώργος Νταλάρας, χορωδία

Οι ενορχηστρώσεις έγιναν από το συνθέτη και τον Κώστα Γανωσέλλη. Μερικά χρόνια αργότερα το cd κυκλοφόρησε σε δυο εκδόσεις στη σειρά με τα «remasters» του Γιώργου Νταλάρα, ενώ στις 28 Μαρτίου 2010 διανεμήθηκε με το «Βήμα» της Κυριακής, σημειώνοντας πάνω από 140.000 πωλήσεις.

Αναρωτιέμαι εύλογα, πόσο ευτυχής θα πρέπει να νιώθει ένας άνθρωπος που έχει τραγουδήσει αυτές τις «θείες» μελωδίες πάνω στα συγκεκριμένα κείμενα… Όμως και στην περίπτωση αυτού του τόσο σημαντικού έργου, υπήρξε μια μικρή μερίδα του κοινού που αντέδρασε… Ακόμα και σήμερα συζητώ με φίλους μου (ευτυχώς ελάχιστους), που εκφράζουν την αντίθεσή τους σε τέτοιες μελοποιήσεις. «Είναι δυνατό να ξαναμελοποιούνται τα Άγια των Αγίων; To “Χριστός Ανέστη” και το “Εξέδυσάν με τα ιμάτιά μου”;» λένε… Ε ναι λοιπόν, είναι… Αν δεν υπάρχουν «στεγανά», «παρωπίδες», προκαταλήψεις και συντηρητισμός, όλα είναι δυνατά… Και μάλιστα με ελληνικούς ρυθμούς όπως ο τσάμικος αλλά και με την προσθήκη λαϊκών οργάνων όπως το λαούτο, το κανονάκι, το κλαρίνο και το σαντούρι, να συνυπάρχουν με τα όργανα της συμφωνικής ορχήστρας.

Το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα δεν έχει σημασία; Γιατί παραβλέπεται; Ποιος είναι αυτός που θα βάλει φράγμα στην εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου να συνθέσει, ακόμα και πάνω σ’ αυτά τα κείμενα, στην ανάγκη του να τα τραγουδήσει και εν τέλει στην ανάγκη του να τα ακούσει; Να τα ακούσει και να συγκινηθεί… Δε θα ξεχάσω ποτέ την εσωτερική πληρότητα που ένιωσα στην πρεμιέρα του έργου το 1997… Δεν περιγράφεται με λόγια… Ποιος είναι αυτός λοιπόν που θα κρίνει τί θα αγγίξει την ψυχή του κάθε ανθρώπου; Κανείς, πιστεύω…

Δεν είναι τυχαίο πως λίγο καιρό μετά το θάνατο του Κουγιουμτζή, ο Γιώργος Νταλάρας, συζητώντας στο ραδιόφωνο με τον Πάνο Γεραμάνη και το Μάνο Ελευθερίου, δήλωσε πως τρία από τα κομμάτια αυτού του έργου, τα «Κύριε καταφυγή», «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται» και «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου», ήταν απ’ τα ωραιότερα πράγματα που είχε ακούσει ποτέ στη ζωή του, σε όλα τα είδη μουσικής και από τα ωραιότερα πράγματα που είχε ο ίδιος τραγουδήσει. (1)

Στο σημείωμά του στο ένθετο του cd ο τραγουδιστής γράφει:

Αγωνίες μιας ακριβής ζωής

Στις τρεις σχεδόν δεκαετίες που γνωρίζω τον Σταύρο Κουγιουμτζή τον βλέπω πάντα να καταπιάνεται με τη μουσική με τον ίδιο τρόπο, το ίδιο πάθος. Παλεύει με τις μελωδίες και τα λόγια όπως «οι άρρωστοι με τα σεντόνια τους», κατά πως λέει ο κοινός μας φίλος Μάνος Ελευθερίου. Δεν έγραψε ποτέ κατά παραγγελία, ούτε μία νότα.

Οι σπάνιες μουσικές του αναβλύζουν από την ψυχή του, καλύπτονται εσωτερικά ερωτήματα και αγωνίες μιας ακριβής ζωής.

Ο Σταύρος Κουγιουμτζής είναι ένας από τους μεγαλύτερους έλληνες συνθέτες. Αφοσιώθηκε στο τραγούδι, με σεβασμό και θρησκευτική προσήλωση. Και αυτό βγαίνει μέσα από τις κατανυκτικές του μελωδίες, μέσα από τη στάση της ζωής του.

Πιστεύω ότι ο Κουγιουμτζής, στην τελευταία δουλειά του, μέσα από τους ύμνους του, δεν συναντάει όψιμα το θείο.

Όποιος τον γνωρίζει καλά, μπορεί να πει με σιγουριά ότι η έκφρασή του και η συμπεριφορά του, είτε «κατά μόνας», είτε «εν ανθρώποις» και «εν οργάνοις», περιείχε πάντα το θείο. Και το θείο τον περιέβαλλε…

Χρωστάω πολλά στον Σταύρο. Μου έδωσε φωνή και ήχο σε καιρούς δύσκολους και εξακολουθεί να το κάνει μέχρι σήμερα. Τον ευχαριστώ για όλα.

Γιώργος Νταλάρας

Πηγές:
1: Συνέντευξη του Γιώργου Νταλάρα και του Μάνου Ελευθερίου στην εκπομπή «Λαϊκοί βάρδοι» του Πάνου Γεραμάνη στο Β’ πρόγραμμα ΕΡΑ (25-3-2005)

Φωτογραφίες
- 12 Iουνίου 1997- Πρεμιέρα του έργου «Ύμνοι αγγέλων σε ρυθμούς ανθρώπων» στο ΜΜΑ
- Γενική πρόβα μια μέρα πριν από την πρεμιέρα του έργου.